Hoofdstuk 3: Armoede

Question 1

Voedselwoestijnen vs voedselmoerassen

Answer 1

Woestijnen: gebied waar weinig toegang is tot gezonde voeding
Moerassen: gebied met meer ongezonde dan gezonde voeding

Question 2

Vier redenen waarom ‘a wicked problem’ niet of moeilijk opgelost kan worden

Answer 2

1. Alle partijen weten dat probleem niet kan worden opgelost omdat we onvolledige of contradictorische kennis hebben
2. Er zijn veel mensen en meningen betrokken
3. Er is een economische last/gevolg
4. Er zijn altijd andere problemen die ermee gepaard gaan

Question 3

Definitie armoede

Answer 3

Een netwerk van sociale uitsluitingen, dat zich uitstrekt over meerdere gebieden van het individuele en collectieve bestaan. Het scheidt de armen van de algemeen aanvaarde leefpatronen van de samenleving, zodanig dat een kloof ontstaat die zij niet op eigen kracht kunnen overbruggen

Question 4

Sociale uitsluiting

Answer 4

Centraal aspect van armoede: mensen worden sociaal uitgesloten op verschillende levensdomeinen waardoor kloven ontstaan die men niet meer op eigen kracht kan overbruggen
Uit zich in beperkte toegang tot dienstverleningen

Question 5

Kansarmoede

Answer 5

Wicked problem door structurele verankering en intergenerationele invloeden
Bij langdurige (kans)armoede: remmende psychologische mechanismen, inefficiënte relatiestijlen en communicatiepatronen
Meer kansarmoede in stedelijke contexten

Question 6

Bindkracht-visie

Answer 6

Je kan het probleem niet oplossen, maar je hebt een bepaalde visie nodig om vooruit te geraken als je met mensen aan de slag wilt, anders raak je dezen kwijt

Question 7

Vijf onderdelen van de bindkracht-visie

Answer 7

1. Maatschappelijke kwetsbaarheid als verklaringsmodel van armoede
2. Gelaagd kijken
3. De schuldvraag voorbij
4. Krachten-perspectief
5. Heterogeniteit binnen armoede

Question 8

Maatschappelijke kwetsbaarheid als verklaringsmodel van armoede (bindkracht-visie)

Answer 8

Mensen in armoede zijn mensen in maatschappelijke kwetsbaarheid
Interactionistische en procesmatige kijk gebruiken als je werkt met mensen
Grote invloed van maatschappelijke factoren en manier hoe mensen daarnaar kijken en mee omgaan → bepaalt mee hun gedrag (niet enkel individueel)

Question 9

Gelaagd kijken (bindkracht-visie)

Answer 9

Structurele problemen niet individualiseren: meer dan enkel persoonlijke verantwoordelijkheid
Aandacht voor samenspel van micro-, meso- en mactrofactoren

Question 10

De schuldvraag voorbij (bindkracht-visie)

Answer 10

Niet ‘waar ligt de oorzaak’ (intern/extern, individueel/structureel), maar wel kijken naar wisselwerking en processen die op elkaar inspelen
Belangrijk in de hulpverlening

Question 11

Krachten-perspectief (bindkracht-visie)

Answer 11

Positieve, hoopvolle visie aannemen: blijven geloven dat die mensen vooruit kunnen
Niet kijken vanuit een deficitbril, zonder negatie van de kwetsuren (verlieservaring, pijn, moeilijkheden)

Question 12

Heterogeniteit binnen armoede (bindkracht-visie)

Answer 12

‘De arme’ bestaat niet: er is veel diversiteit
Vaak fundamenteel verschil tussen opgroeien in armoede en in armoede belanden op latere leeftijd
Kruispunten met andere dimensies van maatschappelijke betekenisverlening bekijken

Question 13

Drie factoren/indicatoren om de ‘armoede-risico-drempel’ te bepalen

Answer 13

1. Monetaire armoede
2. Ernstige materiële deprivatie
3. Zeer lage werkintensiteit

Question 14

Monetaire armoede

Answer 14

Armoederisico op basis van inkomen
Grens: iedereen die onder 60% van mediaan netto nationaal equivalent inkomen (3000) valt
Hoogtste risico bij eenoudergezinnen, werklozen en personen geboren buiten EU
België: 15,9% ; Vlaanderen: 14,1%

Question 15

Ernstige materiële deprivatie

Answer 15

Het missen van minstens 4/13 van de volgende:
Huishoudniveau: huur/rekeningen betalen, woning verwarmen, onverwachte uitgaven, om de twee dagen vis/vlees/proteïne, week per jaar vakantie buitenshuis, eigen wagen, wasmachine, televisie, telefoon
Individueel niveau: kledij vervangen, 2 paar schoenen, internet, 1x per maand iets gaan eten/drinken, vrijetijdsactiviteiten, persoonlijke behoeften
België: 5,9% ; Vlaanderen: 3,9%

Question 16

Zeer lage werkintensiteit

Answer 16

‘Persoon van 0 tot 59 jaar, wonende in een huishouden waarin volwassenen tijdens het referentiejaar gemiddeld minder dan 1/5 van hun tijd aan het werk waren’
Niet noodzakelijk laag inkomen, kan weinig werken maar veel verdienen
België: 13,5% ; Vlaanderen: 11,9%

Question 17

AROPE-graad

Answer 17

= ‘at risk of poverty of social exclusion’-graad
Combinatie van monetaire armoede, ernstige materiële deprivatie en zeer lage werkintensiteit → er moet minstens één aanwezig zijn
België: 18,9%

Question 18

Prevalentie armoede-risico

Answer 18

Geslacht: beperkte verschillen
Leeftijd: vooral ouderen
Huishoudtype: eenpersoonshuishouden en eenoudergezinnen
Socio-economische positie: werklozen, niet-actieven
Opleidingsniveau: armoederisico neemt af naarmate opleidingsniveau stijgt
Geboorteland: personen geboren buiten EU

Question 19

Subjectieve armoede

Answer 19

Aangeven moeilijk rond te komen met beschikbaar inkomen
Hoogst bij huurders, eenoudergezinnen en werklozen
Grote groep mensen schat zichzelf armer in dan dat ze zijn op basis van cijfers → psychologische mechanismen kunnen meespelen

Question 20

Kloven tussen ‘arm’ en ‘niet-arm’

Answer 20

Structurele kloof: machtsrelatie in de maatschappij
Gevoelskloof: mensen in armoede voelen zich vaak minderwaardig
Kenniskloof: armen hebben niet zo snel toegang tot technologische ontwikkelingen
Vaardigheidkloof: minder kansen om vaardigheden aan te leren
Krachtenkloof: geloof in mogelijkheden van jezelf om uit de problemen te geraken
Gezondheidskloof: systematische verschillen in gezondheidsstatus tussen socio-economische groepen (gezondheidsongelijkheid)

Question 21

Vijf groepen van sociale determinanten

Answer 21

1. Economische stabiliteit
2. Toegang tot kwalitatief onderwijs
3. Toegang tot kwalitatieve gezondheidszorg
4. Buurt waarin je woont
5. Verbindingen binnen onmiddellijke gemeenschap

Question 22

Vijf psychologische mechanismen

Answer 22

1. Stress/stressproliferatie
2. Zelfwaardering (en identiteit)
3. Zelfstigma (of persoonlijk stigma)
4. Passiviteit/gebrek aan initiatief
5. ‘Scarcity-induced focus’

Question 23

Psychologische belasting (stress en stressproliferatie)/’cognitive load’

Answer 23

Stressproliferatie: voortdurende stress die erbij komt (= cognitive load)
Mentale brandbreedte van mensen in langdurige armoede vermindert door de situatie en ervaren/waargenomen stigma

Question 24

Gehechtheid en persoonlijkheidsstructuur → verminderde zelfwaardering

Answer 24

Gaat vooral om kinderen die opgroeien in armoede: worden opgevoed met gebrek aan basisvertrouwen en veilige hechting → zorgen voor vaardigheidskloof, conflicten, tekort van zelfwaarde

Question 25

Zelfstigma

Answer 25

Wanneer mensen een 'label' (armoede) als belangrijk deel van identiteit zien → mensen worden verlamd om anders te handelen in context

Question 26

Verminderde eigen-effectiviteit

Answer 26

Locus of control: perceptie van relatie tussen eigen daden en gevolgen ervan Intern: geloven dat ze er controle over hebben Extern: geloven dat wat hen overkomt wordt gedetermineerd door externe factoren

Question 27

Scarcity-induced focus

Answer 27

Belicht werkingsmechanisme van individuele brein: of je nu te weinig geld/tijd/… hebt, hetzelfde mechanisme schiet in gang Richt aandacht op specifieke situaties en zorgt ervoor dat andere problemen genegeerd worden

Question 28

Armoedekeuzes vs participatiekeuzes

Answer 28

Armoedekeuzes: bv. zwembad in tuin zetten om niet meer voor openbaar zwembad te betalen + te tonen dat ze erbij horen Participatiekeuzes: bv. meewerken aan toevertrouwen kinderen aan iemand anders → hulp aanvaarden → sociale mobiliteit: stijgen/dalen op sociale ladder

Question 29

Vijf componenten die opwaartse sociale mobiliteit karakteriseren

Answer 29

1. Inkomen 2. Arbeid 3. Onderwijs 4. Netwerken 5. Emotioneel welbevinden

Question 30

Instrumentele vs expressieve acties

Answer 30

Instrumenteel: sociaal netwerk gebruiken om nieuwe hulpbronnen te verwerven Expressief: netwerk gebruiken om hulpbronnen die al in bezit zijn te houden en te verdedigen

Question 31

Gevolgen van armoede

Answer 31

Lager geboortegewicht, groeiachterstand Verhoogde kans op lichamelijke, cognitieve en emotionele gezondheidsproblemen Grotere blootstelling aan gezondheidsrisico's

Question 32

Cognitieve vaardigheden en schools functioneren in armoede

Answer 32

Leerproblemen en ontwikkelingsstoornissen → slechte schoolprestaties Meer kans om te blijven zitten (niet door lage intelligentie, maar door zorg familie) Vroegtijdig schoolverlaten Indirecte factor: ouders kunnen kind niet intellectueel stimuleren

Question 33

Emotionele, sociale en gedragsmatige ontwikkeling in armoede

Answer 33

Meer emotionele, sociale en gedragsmatige problemen (ongehoorzaamheid, impulsiviteit) Moeilijke omgang met leeftijdsgenoten Ouders hebben geen mindere opvoedingsvaardigheden, maar sturen niet snel genoeg bij

Question 34

Bindkrachtvisie (Van Sevenant, 2020)

Answer 34

Zorgen voor mentale gezondheid bij mensen in armoede op vijf manieren: 1. Krachtgericht en integraal werken 2. Aandacht voor structureel werken aan een sociaal rechtvaardige samenleving 3. Via dialoog en participatie (wordt bemoeilijkt door problemen eigen aan hulpverleningssysteem) 4. In relationele gelijkwaardigheid met mensen in armoede 5. Vanuit een geloof in de kracht van diversiteit

Question 35

Krachtgericht en integraal werken (bindkrachtvisie)

Answer 35

Empowerment: zoeken naar verwachtingen, drijfveren, competenties en krachten Rol en plaats van psychologische hulpverlening: kan nooit op zichzelf staan

Question 36

Aandacht voor structureel werken aan een sociaal rechtvaardige samenleving (bindkrachtvisie)

Answer 36

Individuele hulpverlener botst op structurele beperkingen die hij/zij niet kan veranderen Signaalfunctie: beperkingen blijven aankaarten en onrechtvaardigheid bestrijden

Question 37

Van dialoog en participatie (wordt bemoeilijkt door problemen eigen aan hulpverleningsysteem) (bindkrachtvisie)

Answer 37

Zoeken naar gedeelde definitie van de problemen Vertrekken vanuit verwondering, niet vanuit veroordeling Hulpverleningmethoden zijn niet aangepast aan noden van gezinnen die multi-complexe problemen ervaren

Question 38

Verbindingsproblematiek

Answer 38

Personen/gezinnen komen in hulpverlening met multi-complexe problemen, gevoelens van machteloosheid en wantrouwen en een gestoorde communicatie Centraal kenmerk is verbindingsproblematiek met zichzelf, anderen, de maatschappij en de toekomst

Question 39

In relationele gelijkwaardigheid met mensen in armoede (bindkrachtvisie)

Answer 39

Herstel van basisrechten Appèl op individuele verantwoordelijkheid Nabije, gepersonaliseerde en persoonlijke relatie Basishouding: presentie, respect, krachtengericht en streven naar partnerschap

Question 40

Vanuit een geloof in de kracht van diversiteit (bindkrachtvisie)

Answer 40

Verschillen in referentiekader aanwenden als kracht Steeds zoeken naar nieuwe mogelijkheden tot verandering