KA2: Het onstaan van de landbouw en de eerste landbouwsamenlevingen

Question 1

Waar en wanneer leefde het volk van de Natufiërs? Wat was bijzonder aan hen?

Answer 1

• 9000 v.C. Jericho en de Dode Zee
• Waren jager-verzamelaars. *Maar omdat ze in bijzonder rijk gebied waren terecht gekomen neiging om op één vaste plaats te blijven.
• Bouwden stevigere huizen.

Question 2

Het einde van de ijstijd had voor Natufiërs twee gevolgen. Welke?

Answer 2

• wilde kuddes verdwenen

* meer regen

Question 3

Door de regen werd de grond vruchtbaarder. Waartoe werden de Natufïers gedwongen?

Answer 3

Gedwongen meer te gaan doen met hun plantaardige voedsel.

Question 4

Hoe zag het voedselpakket v.d. Natufiërs eruit?

Answer 4

50 soorten wilde planten.  Peulvruchten  Vijgen  Pistachenoten  Eikels  Wilde tarwe  Gerst

Question 5

Leg uit hoe het kwam dat de Natufiërs zelf voedsel gingen produceren i.p.v. uit de natuur te halen.

Answer 5

• Zaden van grasachtige planten normaal door de wind verspreid.
• Klein en bevatten weinig voedingswaarde.
• Ontstonden varianten van de wilde tarwe die:
• Grotere korrels bevatten. -Korrels steviger aan de halmen vastzaten. (Niet zomaar door de wind verspreid.)
• Vond een selectie plaats.  -Natufiërs kregen in de gaten dat ze de zware tarwekorrels zelf moesten uitzaaien.

Plant en mens werden op deze manier voor hun voortbestaan van elkaar afhankelijk.

Zelf voedsel produceren inplaats van het halen uit de natuur.

Question 6

Mensen kregen door dat het houden van dieren meer opleverde dan het jagen van dieren. Hoezo?

Answer 6

Van jachtdieren konden het vlees, huid, botten en gewei eenmalig worden gebruikt. Dieren houden ook melk en wol, producten die steeds opnieuw terugkwamen.

Question 7

Er ontstonden diersoorten die alleen konden voortbestaan met mensen in hun omgeving. Leg dit uit en geef een voorbeeld van een hedendaags dier.

Answer 7

 Mensen selecteerden dieren die onnatuurlijk veel melk en wol produceerden en cultiveerde zo bepaalde dierenrassen.  Zulke dieren zouden in de natuur niet lang overleven.  Maar door de selectie van de mens:  Ontstonden diersoorten die alleen konden voortbestaan als ze door mensen gemolken of geschoren werden. vb: Friese Stamboekkoe

Question 8

Melk en wol leverden nieuwe technieken op. Noem er drie.

Answer 8

 Wol gesponnen en geweven materiaal voor een nieuw soort kleding.
 Melk gemengd gemalen graan pap.
 Maken van boter en kaas melkproducten langer bewaard.

Question 9

Boeren hadden lang niet zo’n mooi leven als de J&V. Noem 3 nadelen aan boer zijn in die tijd.

Answer 9

 Veel harder werken voor hun voedsel.
 Groot risico mislukken van oogst.
 Eten minder gevarieerd.

Question 10

Toch leiden de boerenculturen tot sneller groeiende bevolking. Waarom? En wat is het gevolg van deze groeiende bevolking?

Answer 10

Zekerder bestaansrecht. Als zoveel monden gevoed moesten worden, kan dat niet meer zonder landbouw te bedrijven.

Question 11

Noem 5 werktuigen en/of gebruiksvoorwerpen die hoorden bij de landbouwcultuur?

Answer 11

Sikkels om graan te oogsten. (Halfrond stuk hout/been, waarin kleine scherpe steentjes zijn gevestigd om een snijrand te vormen).
 Nieuwe steentijd gepolijste, geslepen stenen bijlen.
 Hakken om de grond los te woelen.
 Maalstenen die graankorrels tot meel maalden. (Moeilijk te vervoeren).
 Aardewerk. (Moeilijk te vervoeren).

Question 12

Om welke twee redenen werden er zoveel bomen gekapt

Answer 12

Grootschalig omhakken van bomen noodzakelijk voor akkers en voor meer bouwmateriaal voor hun grotere permanente woningen.

Question 13

Neolithische culturen onderscheidden zich door hun vaste woonplaatsen. Hoe zagen de eerste huizen eruit?

Answer 13

Woonvertrek, stal en zolder voor de opslag van voorraden.

Question 14

De ontdekking van de sedentaire nederzetting van Elsloo en Stein bracht een aantal conclusies. Noem er een paar.

Answer 14

• Grote boerderijen.
• 30 x 7
• omhooggehouden door 5 rijen eikenhouten palen.
• Grotendeels wanden van gevlochten takken waarover leem was gestreken.
• Deel van de wanden helemaal van houten planken. (Waarschijnlijk omdat aan die kant de invloed van weer en wind het sterkt was).
• huis ging niet zo lang mee
• latere huizen steeds kleiner. -huis van ‘de hoofdman’ bleef even groot en stevig. (wanden van hout)

Blijkbaar verschil tussen ‘gewone dopelingen’ en de aanzienlijke hoofdman langzamerhand groter geworden.

Question 15

Verklaar waarom in landbouwculturen bezit een veel grotere rol speelt dan bij J&V.

Answer 15

Nomadische volkeren: Kan niet meer bezitten dan hij in staat is te dragen. ‘Bezitten’ van een stuk van de aarde onmogelijk.

Landbouwculturen bezit veel grotere rol dan in jager-verzamelaars cultuur.
Goederen, ruimere huizen en landbouwgrond.

Question 16

Welke manier hadden de boeren om het voorbestaan van hun familie te verzekeren en hun bezit te vergroten?

Answer 16

• erfrecht
• uithuwelijken van vruchtbare dochters
• Zij konden nieuwe erfgenamen baren
• Dochters scherp door de familie bewaakt tot ze konden worden uitgehuwelijkt.
• (!) Hierdoor bewegingsvrijheid van vrouwen ingeperkt.

Question 17

Vormen van bezit betekent ook sociale ongelijkheid. Leg dit uit.

Answer 17

Wie meer succes heeft in het verwerven van bezit wordt rijker dan zijn dorpelingen en daardoor mogelijk meer macht en aanzien.

Question 18

Welke gevolgen hadden landbouwoverschotten?

Answer 18

Ruimte voor niet-productieve leden van de samenleving.
 BV: Priesters en mensen die leiding moesten geven.
 Zulke mensen ontleenden status aan hun speciale positie en mogelijk ook aan hun speciale band met goden en geesten.

Question 19

Noem voorbeelden waaruit je de ongelijkheid tussen de mensen kunt concluderen.

Answer 19

Begravingen, Waarbij aan de dode meer of minder goederen werden meegegeven.

Question 20

Mensen werden ook slachtoffer van gewapend geweld. Noem twee voorbeelden wat hier de oorzaak van was.

Answer 20

 Waar meer bezit is, staat meer op het spel.  Aantal mensen breidde zich uit, Maar kans dat men elkaar tegenkwam en daarbij in conflict raakte

Question 21

Wat was het belangrijkste doel om oorlog te gaan voeren? En waarom?

Answer 21

Kapen van vee:

 Voor het product (vlees, melk).
 Belangrijk offerobject.
 Betaalmiddel bij huwelijkstransacties.
 Losgeld voor gijzelaars.
 Bezit van grote kudde vee zorgde voor aanzien.
 Behouden van veel vee krijgshaftigs.

Dit werd een ritueel.

Question 22

Bij welke cultuur hoorden de hunebedden, en wanneer was deze cultuur?

Answer 22

trechterbekercultuur (3500 – 2700 v.C.)

Question 23

Waarom spanden de hunebedbouwers zich zo in?

Answer 23

Wilden hun grondgebied met een indrukwekkend monument markeren.

Question 24

In NL zijn nog 53 hunebedden over. Waar is de rest?

Answer 24

 Steengroeve = werkplaats.  Prehistorie, van grote stenen werden maalstenen gemaakt.
 Middeleeuwen, gebrek aan voldoende steen.

Question 25

Wanneer is het meisje van Yde gevonden?

Answer 25

1897

Question 26

Noem uitkomsten van het onderzoek aan het meisje van Yde door het Drents Museum te Assen.

Answer 26

 Skelet.
 Grote delen huid en haar.  Begin van de jaartelling.
 16 jaar.
 Drentse landbouwcultuur uit de ijzertijd.

Question 27

Wat zag men nog meer aan het lichaam van het meisje van Yde, en welke mogelijke conclusies kun je hieruit trekken?

Answer 27

 Stuk kleding.
 Bandje waarin een knoop lag (wurgen).
 Helft haar afgeschoren.
 Mank gelopen.

 Ritueel gewurgd.
 Aan de goden geofferd door haar in het veen te werpen.
 Misschien afgeschoren haar deel van de plechtigheid?
 Misschien speciaal uitgekozen omdat ze mank liep?
 Misschien werd ze ergens voor gestraft

Question 28

Verklaar waarom offers in veen en veenlijken vaak voorkomen

Answer 28

 Onheilspellende woonplaatsen van goden en geesten. Gevaarlijk, een misstap en je verdwijnt in het veen.

Question 29

Waar en wanneer is Ötzi de IJsman gevonden?

Answer 29

1991 in Ötztaler Alpe

Question 30

Wie was Ötzi waarschijnlijk?

Answer 30

 45 jaar.
 3300 v.C. gestorven.
 Boerenbevolking Zuid-Tirol.
 Waarschijnlijk een herder.

Question 31

Welke spullen had Ötzi bij zich?

Answer 31

 Kleren van geitenvel.
 Gewapend met koperen bijl, vuurstenen dolk en pijl & boog.
 Gloeiende houtskool en brandbaar materiaal.
 Laatste maaltijd steenbokvlees, graan en plantaardig voedsel.

Question 32

Waarom had Ötzi waarschijnlijk een zwaar leven gehad?

Answer 32

 Neus en sommige ribben oude breuken.
 Knieën en onderrug versleten.
 Tatoeages.
 Door pijlschot in zijn rug dood.