Meðvitund, skynjun og hugastarf

Question 1

Þættir sem hafa áhrif á skynjun:

Answer 1

Þroski: skynjun hefst við fæðingu og ýmis örvun þroskar skynjun
Menning: mismunandi hvað talið er eðlilegt
Streita: getur valdið því að fólk upplifi sig yfirfullt af áreiti/örvun
Lyf: geta haft áhrif á tilvitund og umhverfi. T.d vímuefni, róandi, flogalyf
Veikindi: Hafa áhrif á upplifun og skynjun t.d. blóðrásarsjúkdómar eða sjúkdómar í miðtaugakerfi
Lífstíll/Persónuleiki: Mismunandi hversu mikið við sækjum í örvun. Magn og gæði áreitis hefur áhrif

Question 2

Hvað er að hafa meðvitund?

Answer 2

Að nema eigin tilvist, athafnir og umhverfið sitt og bregðast við áreitum úr því
Vökustig stjórnast aðallega af starfsemi dreifboðkerfi heilans (e. reticular activating system)
ABCDE – þetta er D

Question 3

Truflanir á vitrænni getu

Answer 3

Skyndilegar vegna bráðra veikinda – ganga yfirleitt til baka
- Langvarandi og óafturkræfar vegna t.d. heilabilunarsjúkdóma eða skaða

Question 4

Hvað er óráð?

Answer 4

Heilkenni sem einkennist sem truflun á
Athygli
Meðvitund
Hugsun
Skynjun
Tilfinningum
Byrjar skyndilega og gengur oftast yfir á klukkustundum eða dögum

Question 5

Skilgreining á óráði:

Answer 5

Röskun á getu til að veita og viðhalda athygli, sem og minnkuð árvekni
Breytingar eru skyndilegar og einkennin sveiflukennd
Röskun verður á vitrænni getu, s.s minnistruflanir, truflanir á tali, óáttun eða skyntruflanir
Ástandið skýrist ekki af öðrum neurocognitivum vandamálum né heldur af alvarlegri meðvitundarskerðingu
Alltaf líkamlegar orsakir undirliggjandi

Question 6

Er óráð algengt?

Answer 6

Einn algengasti fylgikvilli sjúkrahúslegu hjá öldruðum
Mjög algengt hjá sjúklingum sem leggjast inn á sjúkrahús
Um helmingi tilfella ýmist vangreint eða misgreint sem eitthvað annað
20-30% sjúklinga á lyflækningadeildum
10-50% sjúklinga á skurðdeildum
Allt að 80% sjúklinga á gjörgæslu

Question 7

Hverjar eru orskair óráðs?

Answer 7

Bólgu- og streituviðbrögð: aukið gegndræmi BBB (e. blood brain barrier) sem hefur áhrif á bólgumiðla á MTK
Truflun á taugaboðefnum í heila: asetýlkólín, serótónín, dópamín
Lyf: andkólínvirk, sterar, sýklalyf, parkinsonslyf, ofnæmislyf, diazapam, flogaveikilyf, ópíöt.
Orsakir óráðs segja til um líkurnar á að óráð gangi til baka.
Súrefnisþurrð og ýmsir heilakvillar ólíklegra að það sá afturkræft
Meiri líkur að óráð gangi til baka af völdum lyfja, elektrólýtaójafnvægis eða sýkingar

Question 8

Hverjar eru afleiðingar óráðs?

Answer 8

Skerðir líkamlega færni
Eykur hjúkrunarþyngd
Eykur legulengd
Eykur líkur á útskrift á hærra þjónustustig
Dregur úr lífslíkum
Eykur líkur á byltu – (byltur eru 50% af völdum óráðs)
Eykur líkur á heilabilun
Aukinn kostnaður
Vanlíðan sjúklinga og aðstandenda

Question 9

Hver eru helstu einkenni óráðs?

Answer 9

Skyndilegar breytingar á:
Vitrænni starfsemi: minnkuð einbeiting, hæg viðbrögð, rugl
Skynjun: t.d sjón eða heyrnarofsjónir
Líkamleg starfsemi: t.d. Minnkuð líkamleg virkni, minnkaðar hreyfingar, eirðarleysi, óróleiki, breytt matarlyst, svefntruflanir
Hegðun: ósamvinnufús, hlédrægur eða framtaksleysi, breyting á samskiptum, skapferli, hugarástandi eða viðhorfum

Question 10

Hvað er hástemmt óráð? hver eru einkenni?

Answer 10

Hástemmt óráð er sjaldgjæfasta gerð óráðs
Yfirleitt blanda af lágstemmdu/hástemmdu (algengast)
Tökum frekar eftir hástemmdu óráði en lágstemmdu óráði
Helstu einkenni: Aukin hreyfivirkni, talar hærra og hraðar, óróleiki, ótti, aukin árvekni, ofskynjanir, pirringur, truflast auðveldlega, eirðarleysi

Question 11

Hver er munurinn á óráði og heilabilun?

Answer 11

Óráð:
Einkenni sveiflukennd
Skyndileg byrjun
Yfirleitt afturkræf
Athygli mjög skert
Breyting á meðvitund
Oskynjanir

heilabilun:
Einkenni ekki jafn sveiflukennd
Byrjar hægt (mánuðir)
Hæg versnun, ekki afturkræf
Athygli skert
Meðvitund óskert
Ranghugmyndir

Heilabilaðir eru í 4-5x meiri áhættu á að fá óráð

Question 12

Áhættuþættir óráðs:

Answer 12

Yfir 65 ára
Mjaðmabrot
Heilabilun
Alvarleg veikindi
Sjón- og heyrnarskerðing
Sýking
Fjötrar