populasyon ve örneklem çeşitleri Flashcards
(10 cards)
Örneklem
Bazı durumlarda araştırma evreninin tamamı üzerinden bilgi toplamak mümkündür. Bilginin evreni oluşturan birimlerden bu yolla elde edilmesi tam sayım olarak adlandırılmaktadır. Ancak evrendeki bütün elemanları ayrıntıları ile incelemek, çoğu kez gerek zaman ve emek, gerekse maddi yönüyle imkansız olmaktadır.
Araştırmalar genelde örnekleme yöntemi ile yapılır.
Kavramlar
EVREN (Popülasyon=Ana Kütle) Evrenin sınırlandırılması ve tanımlanması araştırmacının amacı doğrultusunda ve onun isteği ile olmaktadır. Evren İKİ ŞEKİLDE tanımlanabilir.
HEDEF EVRENİ Araştırmacının ulaşmak istediği, incelemeye almayı düşündüğü tüm özellikleri taşıyan, ancak ulaşması güç olan bireyleri kapsayan, ideal soyut evrendir. Tanımlanması kolay ama ulaşılması güç olan evrendir
ÇALIŞMA EVRENİ Araştırmacının ulaşabileceği, incelemeye almayı düşündüğü tüm özellikleri taşıyan ve ulaşılması daha gerçekçi olan somut evrendir
Belli bir zaman, emek, para harcanarak yeterli sayıda birimle, en çok bilgi üretilen araştırma, en iyi araştırmadır. Gereğinden fazla birim kullanarak bilgi toplamak israfa yol açar, gereğinden az birimden bilgi toplamak ise amaca ulaşılmasını engeller. Bu nedenle araştırmada kullanılacak birim veya denek sayısı çok iyi belirlenmelidir.
Birim: Örneklemi oluşturan üzerinde ölçüm veya gözlem yapılan olgu veya varlıktır.
Gözlem: Örnekleme giren birimlerin her bir özelliği üzerinde yapılan ölçüm, tartım ve her türlü değerlendirme işlemi sonucu elde edilen değerdir. Araştırmada tüm özellikler üzerinden toplanan bu gözlemler bütününe araştırma verisi denir.
Bu birimlerin sahip olduğu ve araştırmamızın amacına yönelik üzerinde çalışma yapmak istediğimiz her özellik değişken* diye isimlendirilir
ÖRNEKLEM NİÇİN GEREKLİ
Örneklem evrenin bir parçası olup hem araştırma, hem de istatistiksel bakımdan büyük önem taşır. Örneklemin en önemli özelliği yansız ve temsili olmasıdır .
Örnekleme: Bir araştırmanın konusunu oluşturan evrenin bütün özelliklerini yansıtan bir parçasının seçilmesi işlemini belirtir. Örneklem, seçildiği bütünün küçük bir yansımasıdır.
Eğer örneklem: • Yeterli sayıda değilse • Birimlerin seçiminde yanlı davranılmış ise • Yanlış ve uygun olmayan yöntemlerle birimler seçilmiş ise Araştırma sonuçlarına bakarak doğru kararlar vermek imkansızdır.
Karar verme sürecinde doğru karar verilebilmesi için her araştırmada , yeterli büyüklükte ve temsil yeteneğine sahip bir örneklem seçmek temel ilkedir. Temsil yeteneğine sahip bir örneklemin temel özellikleri şunlardır. • Örneklemin büyüklüğü yeterli olmalıdır. • Örneklem evrendeki dağılıma çeşit ve oran yönünden benzer olmalıdır. • Örneklem olasılıklı örnekleme yöntemlerinden biriyle seçilmelidir. • Örneklem seçiminde yan tutulmamalıdır.
***Her araştırmanın amacı farklı olacağı için örneklem büyüklüğü ve örnekleme yöntemi farklı olabilir.. Araştırmaya başlarken bunlarla ilgili çalışma yapılmalıdır.
Örnekleme yöntemleri sınıflandırılması
En genel şekliyle örnekleme yöntemleri iki ana grupta toplanır.
- Olasılıklı örnekleme yöntemleri
- Olasılıksız örnekleme yöntemleri
Olasılıklı örnekleme yöntemleri
***Basit Rastgele Örneklem Evrendeki tüm bireylerin örnekleme girme şansı eşit tutularak yapılan tesadüfi seçim ile yapılan örneklemdir. Örneğin, sporcuların sorunlarını belirlemek için yapılan bir çalışmada evrendeki yer alan sporculara isim esasına göre fişler hazırlanıp, bir torbaya atılır, iyice karıştırıldıktan sonra kura usulü 12 fiş seçilerek örnekleme girecek bireyler belirlenmiş olur. Böylece tamamen şansa bağlı örneklem yapılmış olur.
Birimler numaralandıktan sonra rastgele sayılar tablosundan belirlenen sayıyı taşıyan birim örnekleme alınarak da örnekleme yapılabilir. • Rastgele sayılar tablosu çoğu istatistik kitaplarında bulunabilir ya da rastgele sayılar bilgisayarla şans sayısı üretim işlemi ile yapılabilir.
Yöntemin Yararlı Yönleri:
• Evrendeki her elemanın eşit seçilme şansı vardır.
• Evren çok büyük ve karmaşık değilse seçme işlemi kolaydır.
• Bu yöntemle yapılan örneklemede istatistiksel işlemler ağırlıksız olarak yapıldığı için değerlendirme işleminde kolay olur.
-Yöntemin Sakıncalı Yönleri • Evren çok büyükse evreni listelemek ve seçmek güçtür. • İncelenen özellik evrendeki elemanların bazı özelliklerine göre değişiklik gösterebilir. • Örnekleme seçilecek bireyler çok geniş bir bölgede dağınık bir şekilde yerleşmiş olabilirler.
***Tabakalı Rasgele Örneklem İncelenen karakter deneklerin herhangi bir özelliğine göre değişiklik gösteriyorsa (yaş, cinsiyet, sosyo-ekonomik, kültürel özellikler vb.), bu grup veya tabakalardan basit rastgele örnekleme yöntemiyle örnekleme yapmak evreni temsiliyet açısından daha doğru bir yaklaşımdır. Bu yöntemin etkin olabilmesi için tabakalardaki birimlerin kendi içinde homojen olması ve tabakalar arasında gerçek bir farklılık bulunması gerekir.
• Evreni oluşturan birimler belirli bir özelliğe göre gruplara ayrılır. Bu özellikler genelde incelediğimiz sonuçları etkileyen ama araştırmanın esas incelemedeki faktörleri dışındaki özelliklerdir.
• Tabakalı örneklemin evreni temsil yeteneği bu nedenle daha yüksektir. Çünkü her gruptan bireyler mutlaka örnekleme dahil olur.
*Tabakaların her birinden eşit sayıda rastgele örneklem yapılırsa, örneklem şekli rastgele tabakalı örneklem olarak adlandırılır.
*Bazen tabakalarda yer alan birim sayıları eşit olmayabilir. Bu durumda tabakalara düşen birimlerin oranları biliniyorsa bu oranlar aynen örnekleme de yansıtılabilir. Bu örneklem şekline de oransal tabakalı örneklem denir. Böylece evrenin oranları aynen örnekleme yansıtılmış olur
***Küme Örneklemesi Evreni tabakalamak her zaman mümkün değildir. Bu durumlarda çok aşamalı küme örneklem seçimi uygulanır. • Önce tüm farklılıkları içeren birimleri kapsayan evrenden daha küçük boyutlu kümeler oluşturulur. • Örneğin; Sporcularla ilgili çalışmada , 6 farklı branşta sporcudan meydana gelen 5 değişik küme oluşturulur. Sonra bu kümeler arasından tamamen rastgele belirli sayıda küme seçilerek örneklem oluşturulabilir. Kümeler kendi içinde heterojen, yani her çeşit sporcuyu kapsayacak şekilde oluşur. Kümelerin de birbirlerine çok benzemesi (homojen) gerekir, çünkü herhangi bir kümenin seçilmesi veya başka bir kümenin seçilmesi sonucu farklı etkilememelidir. Bu örneklem yöntemi de özellikle sosyal bilimlerde yapılan saha çalışmalarında çok sık kullanılmaktadır. Köyleri birbirleri ile benzer kümeler olarak düşünerek mevcut 100 köy içerisinden 10 farklı köy şansa bağlı belirlenip bunlarla anket çalışması yapıldığında, örnekleme şekli küme örneklemesi olur.
***Sistematik Örneklem Seçme • Örneklem seçim işlemlerinin kolay olması nedeniyle özellikle evren büyük olduğunda kullanılan bir örnekleme yöntemidir. Bu yöntemin en çok kullanıldığı durumlar:
• Çok sayıda birim içeren kayıt sistemlerinin incelenmesinde. Örneğin, hasta dosyaları, hasta ya da işçi kayıtları, kayıt defterleri, fişler , listeler gibi.
• Birim sayısı çok fazla olduğu için listelenmesi güç ya da olanaksız olan durumlarda. Örneğin, büyük bir kentte ev seçimi, sokak seçimi, işyeri seçimi otomobil seçimi gibi. Bu örneklem yönteminde öncelikle,
• Örnekleme kaç birim alınacağına n=? Karar verilir
• Kayıt listeden nereden başlanacağına yani, başlangıç değerine rastgele bir sayı ile karar verilir, sonra
• Kayıt sırasına göre kaç kayıt atlanarak yeni bir birim seçileceğine, yani k=? Karar verilir.
• Kayıtlar bu sistematiğe uygun olarak, aynı döngü ile seçilmeye devam edilir.
**Burada en önemli husus kayıtların dizilişinde bir esas olmamalıdır. Aksi takdirde her k ncı kayıtta aynı tip özelliğe sahip kayıt ile karşılaşabiliriz.
Örneklemin Evreni Temsil Etmesi
Bütün örneklem yöntemlerinde esas olan seçilen örneklemin evreni en iyi temsil etmesini sağlamaktır.
• Evreni oluşturan tüm birimler aynı özellikleri taşısaydı o zaman tek bir örnek seçmek yeterli olurdu, ama çoğu zaman böyle değildir.
• Örnekleme seçilen deneklerin özellikleri evreni oluşturan deneklerin özelliklerine yakın olmalıdır
• Örneklem hacmi büyüdükçe rastgele hata küçülecektir.
• Evrendeki bireyler benzeşik ise yani değişkenlik küçükse daha az sayıda örnekleme ihtiyaç duyulur.
Gözlem Değeri= Gerçek değer + sistematik hata + şansabağlı hata
Örneklem büyüklüğünün artması sistematik hatayı etkilemez. Ama şansa bağlı hata örneklem büyüklüğünden çok etkilenir
Örneklem büyüdükçe varyans küçüleceği için güvenirlik artacaktır.
Örneklem Büyüklüğünü Etkileyen Faktörler
- Araştırmanın türü (tanımlayıcı, açıklayıcı)
- Analiz türü (nicel, nitel)
- Evrendeki bireylerin benzerlik ölçüsü, yani analiz edeceğimiz özelliğin(değişkenin) sahip olduğu değişkenlik derecesi. Değişkenlik yüksekse güvenirlikte düşmektedir.
- Alt grup sayısı
- Etki büyüklüğü, yani araştırıcın ne kadar farkı önemli kabul edebileceği
- Hipotez testlerinde kullanılacak önemlilik düzeyi (alfa) • Hipotez testinin gücü
- Epidemiyolojik çalışmalarda hastalığın evrendeki görülme sıklığı vb bir çok özellik örneklem büyüklüğü üzerinde etkilidir
Örneklem Büyüklüğü Hesabı
Her araştırma projesine başlanırken örneklem seçilmeden önce mutlaka bu araştırma için yeterli örneklem büyüklüğünün ne kadar olacağının hesaplanması gerekir. Ancak bunun tek bir hesaplama şekli yoktur. Araştırmanın tasarımına ve amacına göre hesaplama şekli ve formülleri değişir. Bu hesaplamalarda aynı özellikler üzerinde yapılmış çalışmalardan sağlanan bilgiler kullanılır. Eğer söz konusu özellikle ilgili o ana kadar hiçbir çalışma yapılmamış ise bir ön çalışma (pilot çalışma) ile değişkenler hakkında bilgi sahibi olunması gerekir.
OLASILIKSIZ ÖRNEKLEME
Evrende bulunan elemanların belli bir olasılık ve eşit şansla seçilme olasılığı olmayabilir ya da buna gerek duyulmayabilir. Bu yöntemde birimler rastgele seçilmez. Yani her birimin araştırmaya girme şansı eşit değildir. Örneğe girecek birimlerin tesadüfi olarak seçilemeyip araştırmacının kendi inisiyatifi ile seçtiği birimlerden oluşan örneklemeler olasılıksız örneklemelerdir. Bu yöntemler deneysel çalışmalarda sık kullanılan yöntemler değildir.
Olasılıksız Örneklem Yöntemlerİ
***Gelişigüzel örnekleme: Herhangi bir konuda evrendeki bireylerin fikrini öğrenmek ya da bir uygulama konusundaki görüşlerini almak üzere araştırıcının o anda önüne çıkan bireylerle görüşmesidir. Bir tenekedeki tereyağının niteliğini incelemek için en üstten bir parça yağ örneği alınması gibi.
***Kota Örneklemesi : Evrenin belirli bir grubundan ya da alt grubundan belirli sayıda bireyin seçilmesidir. Evrende yaş cinsiyet, öğrenim düzeyi gibi değişkenlere ait kotalar belirlenir.
***Kartopu Örnekleme: Özel bir evrenden, örneğin bulunması zor deneklerden (tinerciler, kaçak işçiler, özel hastalar vs.) örneklem seçilir. Öncelikle birkaç denek belirlenir, onların verdikleri bilgilerden yararlanılarak benzeri diğer kişilerin bilgilerine ulaşılır. Böylece örnekleme giren kişi (birim) sayısı giderek büyür. “Kartopu” terimi denek sayısının giderek artması nedeniyle kullanılır
***Kanıtsal (Judgemental) Örnekleme • Bu yöntemde hangi grubun ya da örnekleme birimlerinin evreni daha iyi temsil edeceğine ve örnekleme alınması gerekeceğine araştırıcı kişisel kanısını kullanarak karar verir. • Araştırma sonucu bu nedenle yanlı olabilir.
