Zloty Wiek Rzeczpospolitej Flashcards
(131 cards)
1
Q
Spoleczenstwo RP w XVI w. to spoleczenstwo…
A
stanowe
2
Q
Wymien stany w kolejnosci malejacej
A
szlachta, duchowienstwo, mieszczanstwo i chopi
3
Q
wyjasnij pojecie noblizacji
A
nadanie szlachectwa osobom z różnych stanów społecznych
4
Q
wyjasnij pojecie indygenat
A
przyznanie cudzoziemskiemu szlachcicowi szlachectwa polskiego
5
Q
wymien warstwy szlachty
A
golota, zagrodowa (zasciankowa), srednia, magnateria
6
Q
jaki rodzaj gospodarki rozwinął się w rp?
A
Gospodarka folwarczno – pańszczyźniana
7
Q
wymien warstwy mieszczanstwa
A
patrycjat, pospolstwo, plebs,
8
Q
kim byli ludzie luzni?
A
ludzie na marginesie, zebracy, zlodzieje
9
Q
Jakie było największe miasto rp?
A
Gdańsk
10
Q
wymien czynniki zewnetrzne na rozwoj takiej gospodarki
A
- wzrost popytu na zboze w europie zach spowodowane rozwojem miast, powstaniem nowych centrow handlowych, wzrost liczby ludnosci zajmujacych sie rolnictwem
- zboze w europie wsch bylo tansze
11
Q
podaj czynniki wewnetrzne na rozwoj takiej gospodarki
A
- rozwoj miast i rynku w xv i xvi
- spadla wartosc pieniadza a czynsz za dzierzawienie ziemi byl taki sam wiec szlachcie oplacalo sie przejsc na rent odrobkowa
- przejscie od ruszenia pospolitego do wojsk najemnych
- zakladanie folwarkow i ich powiekszanie
- odzyskanie dostepu do morza
12
Q
wymien skutki pozytywne takiej gospodarki
A
- wzrost arealu gruntow ornych
- rozwoj miast lezacych nad rzekami i portow lub zwiazanych z jarmarkami
- wzorst znaczenia polski w europie
13
Q
wymien skutki negatywne takiej gospodarki
A
- poddanstwo osobiste, gruntowe i sadowe
- ubozenie chlopow
- ograniczenie praw stanowych miesczan, przez przejecie przez slachte kontroli nad handlem
14
Q
dlaczego miasta byly slabe?
A
- organizacja cechowa,
- ograniczene prawa mieszczan na rzecz szlachty
15
Q
podaj cechy handlu wewnetrzenego
A
brak jednolitego systemu celnego i systemy miar i wag
16
Q
co polska eskportowala?
A
zboze, bydlo, drewno, plotno lniane
17
Q
co polska importowala?
A
- tkaniny z turcji i italii
- wino z wegier
- sukno z niemien anglii
- kruszec na monety
18
Q
gdzie handlowano?
A
jarmarki
19
Q
przywilej koszycki
A
1374 r., zwolnienie z podatkow
20
Q
przywilej czerwiński
A
1422 r., nietykalnosc majatkowa
21
Q
przywilej warcki
A
1423 r., prawo do wykupow gosp soltyckich
22
Q
przywilej jedlnienski
A
1430 r., nietykalnosc osobista bez wyroku sad, neminem captivabimus
23
Q
przywilej cerekwicko - nieszawski
A
1454 r., nakladanie dodatkowych podatkow wylacznie za zgoda szlachty
24
Q
przywilej piotrkowski
A
1469 r. ograniczenie praw i mozliwsoci rozwoju mieszczan i chlopow
25
parlament w polsce to
sejm walny
26
sejm walny sklada sie z
krol senat izba poselska
27
co wysylal krol przed sejmem
instrukcje krolewskie; stan panstwa i sprawy ktore beda poruszane na sejmie
28
rada krolewska przeksztalcila sie w
senat
29
kto zasiadal w senacie
magnaci; urzednicy centralni
30
wymien urzednikow centralnych w senacie
arcybiskupi, biskupi, wojewodzi, kasztelanowie, ministrownie, (nie hetmani)
31
gdzie i przez kogo byli wybieralni poslowie zasadajacy w izbie poselskiej
poslowie wybierani na sejmikach przedsejmowych
32
do czego musieli sie stosowac poslowie?
do instrukcji poselskiej
33
wymien sejmiki ziemskie
przedsejmowy, relacyjny, kapturowy
34
wymien sejmy
sejm ordynaryjny - co 2 lata, sejm ekstraordynaryjny - w razie wybuchu wojny, sejmy w okresie bezkrolewia
35
krol umiera. co dalej?
smierc krola - zastepuje go interrex - sejm konwokacyjny, czas i miejsce wyboru nowego krola - sejm elekcyjny, wysluchanie poselstw kandydatow - sejm koronacyjny, krol podpisuje artykuly henrykowskie i pacta convecta
36
krolewszczyzna def
dobra ziemskie nalezace do krola, ktore oddawano w dzierzawe
37
kim byl najlepszy kandydat po bezpotomnej smierci jana olbrachta?
ksiaze litewski Aleksander
38
co wprowadzil Aleksander Jagiellonczyk
przywilej mielnicki - zwiekszal role senatu, ustawa o inkomaptybiliach, nihil novi
39
poczatek demokracji szlacheckiej, rok
Nihil Novi 1505 r.
40
zona Zygmunta Starego
Bona Sforza
41
do czego dazyla zona i Z Stary
do wzmocnienia pozycji krola
42
Jakie zmiany wprowadzila Bona
zwiekszenie dochodow skarbu krola, elekcja Zygmunta Augusta za zycia Starego - chec wprowadzenia monarchii dziedzicznej
43
czego domagala sie szlachta
uznania przez krola elekcyjnosci tronu
44
bunt szlachty przeciwko krolowi w Lwowie
rokosz lwowski
45
antymagnacki program szlachty
ruch egzekucyjny
46
wymien 3 rzedstawicieli ruchu egzekucyjnego
mikolaj siemiecki, hiernim ossolinski, rafal leszczenski
47
program ruchu egzekucyjnego
egzekucja krolewszczyzny, ujednolicenie prawa, polaczenie scisla unia z litwa, prawnie zagwarantowana tolerancja religijna, zmniejszenie znaczenia KK
48
czym jest wojsko kwarciane
wojsko stale na ktore jest przeznaczone 1/4 dochodow
49
wymien przyczyny wojny z moskwa
zbieranie ziem ruskich, konflikt z Listwą
50
podaj przebieg wojny z moskwa w latach 1500-1503
Jan Olbracht i Aleksander Jagiellończyk, moskwa wkroczyla na ziemie litewskie, zakonczylo sie rozejmem - moskwa otrzymala ziemie siewierska, czernichowska i czesc smolenskiej
51
podaj przebieg wojny z moskwa w latach 1507-1522
Zygmunt Stary, W 1514 roku Moskwa zajela Smolensk, dlaszy podboj Litwy, bitwa pod Orsza, odzyskanie Smolenska, 1515 r zjazd w Wiedniu - zerwanie sojuszu moskiewsko habsurskiego, rozejm moskwa otrzymala zdobyte ziemie
52
W jaki sposob i dlaczego RP byla zagrozona w XVI w?
Turkowie, Habsburgowie - tron wegierski i czeski, Moskwa - przejecie ziemi litewskich, zakon krzyzacki - niepodleglosc
53
zjazd w wiedniu, data i postanowienia
1515 r.
- w razie wygasniecia wegiersko-czeskiej lini Jagiellonow, ci maja zrezygnowac z tronu na rzecz HAbsburgow
- rezygnacja habsburgow z sojuszu antypolskiego
- cesarz poparl plan krucjaty na turcje
54
w jaki sposob zostal potwierdzony zjazd w wiedniu?
dwa malzenstwa
55
bitwa pod mohaczem
1526, smierc mlodego, bezpotomnego Ludwika, tron czeski przejal Ferdynard Habsburg, a w Wegrzech wybuchla wojna domowa
56
hospodar Moldawi
Stefan Wielki
57
dlaczego Moldawia byla istotna
szlak handlowy laczacy morze czarne w baltyckim
58
ktore panstwa chcial podporzadkowac sobie Moldawie?
Turcja Wegry i Polska
59
'Za krola Olbrachta wyginela szlachta'
Jan Olbracht postanowił przywrócid wpływy polskie w Mołdawii i odzyskad porty czarnomorskie. W 1497 r. zorganizował wyprawę mołdawską, która zakooczyła się całkowitą klęską. Jan Olbracht liczył na poparcie Stefana Wielkiego, który pod naciskiem Turcji mu go nie udzielił. Wojska polskie obległy Suczawę (stolica Mołdawii) , której nie udało im się zdobyd. Połączone wojska mołdawsko – turecko - tatarskie pokonały wojska polskie
60
podzial Wegier
Krolestwo Wegier (HAbsburgowie), Imperium Osmanskie, Krolestwo Siedmiogrodu lenno turcji
61
O jakie ziemie byla wojna pod Obiertynem w 1531
Pokucie
62
podaj przyczyne wojny popiej
konflikt o obsade biskupa warmianskiego, 1478-79, porazka zakonu
63
Hold pruski
1525 r
64
Postanowienia holdu pruskiego
- sekularyzacja Zakonu Krzyżackiego panstwo świeckie o nazwie Prusy Książęce. Jednocześnie całe panstwo przeszło na luteranizm
- Albrecht Hohenzollern został księciem dziedzicznym Prus. W przypadku braku potomstwa tron mieli przejąd jego bracia, jednakże w przypadku wygaśnięcia tego rodu Prusy miały zostad przyłączone do Królestwa Polskiego. Z dziedziczenia wyłączono linię Hohenzollernów brandenburskich
- Albrecht, jako książę pruski, zobowiązał się złożyc królowi polskiemu hołd lenny oraz obiecał
pomoc wojskową w przypadku wojny
65
skutki i znaczenie holdu pruskiego
- nie wykorzystano sytuacji i nie włączono ziem Prus Książęcych bezpośrednio do Królestwa Polskiego
- zniesiono wysiłek zbrojny i finansowy, na jaki było narażone paostwo polskie walcząc z
Krzyżakami od XIV w.
- zlikwidowano niebezpieczeostwo krzyżackie poprzez rozwiązanie Zakonu Krzyżackiego i utworzenie paostwa świeckiego
- związano Prusy Książęce z Koroną poprzez prawo lenne
- gwarancja spokojnego rozwoju gospodarczego Korony, dzięki zniesieniu zagrożenia i
pełnej kontroli nad głównym szlakiem spławu zboża – Wiśle
- istniała szansa na przyłączenie tych ziem do Polski w przypadku wygaśnięcia linii
Hohenzollernów pruskich
- król Zygmunt Inie przewidział możliwości usamodzielnienia się lenna pruskiego i przyjęcia
przez książąt pruskich wrogiego stosunku do paostwa polskiego.
66
Mazowsze do RP
1526
67
Jakie panstwa walczyly o dominium maris baltici
Litwa, Moskwa, Dania i Szewcja
68
do jakiego zakonu nalezaly inflanty
Zakon Kawalerów Mieczowych
69
kto mial sojusz z zakonem kawalerow miecz?
RP przeciwko Moskwie
70
Jak nazwyal sie mistrz zakonu K M ktory stal sie lennikeim polskim
Gotard Kettlern
71
jaka byla odpowiedz na sojusz rp z ZKM Moskwy?
zajecie czesci inflant
72
podaj cele I wojny polnocnej
- przejęcie kontroli nad portami, przez które eksportowano zboże z Polski i z Litwy,
- zapewnienie wolności żeglugi na Bałtyku,
- posiadanie i rozbudowa własnej floty – kaperskiej
73
jak skoczyla sie wojna polnocna
wiekszosc inflant zostalo przyznane RP, zdobycze wojenne Moskwa
74
podaj zadania Komisji Morskiej
kontrola floty kaperskiej, obrona wybrzeza, zeglugi, handlu morkisego
75
przyxzyny buntu Gdanska
utworzenie Komisji Morskiej zostało uznane za zamach na monopol handlu gdanskiego i
ingerowaniu króla w politykę Gdanska,
76
statuty Karnkowskiego
1570, oddanie zwierzchnosci nad miastem i zegluga
77
unia w Krewie
1385
78
Po smierci Kazimierza Jagiellonczyka w 1492 kto zasiadl na tronie polskim i litewskim?
polski tron - Jan Olbracht
litewski - Aleksander
79
Jaka unia wynikla z osiadniecia tronow przez braci?
Unia krakowsko - wielenska, 1499 r.
80
jakie byly zalozenie uni krakowsko wilenskiej?
- wzajemna pomoc militarna i nieangazowanie sie w konflikty bez zgody drugiej storny
- konsultacja wyboru wladcow
81
Jaka unie probuje wprowadzic Aleksander po smierci brata?
Unia mielnicka 1501 r.
82
postanowienia unii mielnickiej
- polska i litwa jako jedno panstwo z jednym krolem
- wybor wladcy nalezalby do dostojnikow obu pantw
83
Dlaczego nie doszlo do uni mielnickiej?
zostala odrzucona przez litewski sejm, Alsander nie chcial stracic elekcyjnosci tronu litewskiego
84
Kto byl za unia realna i dlaczego?
- polska szlachta, oslabienie pozycji krola i nowe ziemie do zagospodarowania na ukrainie
- pomoc dla litwy w wojnach z moskwa, turcja i tatarami
- srednia i drobna szlachta litewska, takie same prawa co szlachta polska, aby stawic sie moznowladca
- pozniej Zygmunt August, wiedzial ze unia personalna wygasnie po jego smierci a nie mial potomka
85
Kto byl przeciwko unii realnej i dlaczego?
- litewska magnateria, utrata uprzywilejowanej pozycji i wzmocnienie pozycji wladcy
- pierwotnie Jagiellonowie, utracenie dziedzicznosci tronu litewskiego
86
Co zrobil ZA chcac zmusic moznowladcow litewskich do zgody na unie?
król Zygmunt II August na sejmie w
Lublinie ogłosił inkorporację Wołynia, Podola i Kijowszczyzny do Królestwa Polskiego.
87
postanowienia uni lubelskiej
- Powstało jedno panstwo – Rzeczpospolita Obojga Narodów
- Na czele panstwa stał król, który zrzekł się na rzecz sejmu ze swoich praw dziedzicznych do
Litwy; zachował tytulaturę Wielkiego Księcia Litewskiego. Miał byc koronowany na króla Polski,
- Wspólne miały byc najwyższe organy władzy w paostwie: król, sejm (senat, izba poselska) a
także moneta, polityka zagraniczna.
- Król miał byc wybierany przez Polaków i Litwinów podczas wolnej elekcji.
- Odrębne pozostały urzędy, skarb, wojsko, sądy, prawo oraz język urzędowy (na Litwie ruski, w
Koronie polski)
88
unia lubelska data
1569
89
Skutki i znaczenie unii w Lublinie:
- oba panstwa wzmocniły się
- Korona zyskała nowych wrogów: Moskwę, Turcję i Tatarów.
- polscy władcy uznali wschodni kierunek polityki zagranicznej za priorytetowy
- szlachta litewska uzyskała przywileje, dzięki którym mogła przeciwstawic się magnaterii
- szlachta polska zaczęła zakładac olbrzymie majątki na Wołyniu, Podolu i Ukrainie.
90
przyczyny reformacji w rp:
- niski poziom moralny i intelektualny,
- lekceważenie obowiązków,
- nepotyzm,
- powiększanie dóbr kościelnych,
- wysokie opłaty na rzecz Kościoła,
- duchowieństwo miało własne sądownictwo i liczne przywileje, z czego niezadowolone były inne
stany,w
91
w jakich miejscach bylo najwiecej zwolennikow protestanckich?
Prusy Ksiazece, Wielkopolska
92
wymien nurty reformacji w rp
luteranizm, kalwinizm, bracia polscy i czescy
93
scharakteryzuj luteranizm
- ludnosc niemiecka
- mieszczanie, liczyli na zmiane swojej pozycji spoleczno - prawnej oraz likwidacje hierarchi koscielnej
94
scharakteryzuj kalwinizm
- szlachta na terenach Malopolski i Litwy, ze wzgledu na demokratyczny charakter
- szlachta zamieniała kościoły na zbory kalwioskie, odmawiała płacenia dziesięciny, odbierała
ziemię Kościołowi, występowała przeciwko sądom kościelnym, dążyła do stworzenia kościoła
narodowego i uniezależnienia się od Rzymu,
- przywódcą polskich kalwinów był Jan Łaski.
95
scharakteryzuj arianizm
- jest to odłam kalwinizmu
- Bóg jest jeden, w jednej postaci
- odrzucali dogmat o Trójcy Świętej,
- głosili tolerancję wobec innych religii i wyznao
- rownosc ludzi
- chrzest dorosłych,
- sprzeciwiali się poddaostwu chłopów
- najważniejszą wartością było dla nich życie; pacyfizm, nie uznanie kary smierci
- Ich poglądy godziły często w szlachtę i były zbyt radykalne
96
synonim braci polski
bracia polscy = arianie = antytrynitarze
97
scharakteryzuj braci czeskich
- był to odłam husytyzmu,
- program:
- wszyscy ludzie są równi,
- sprzeciwiali się wojnom,
- osiedlili się w Wielkopolsce
98
przez kogo nie doszlo
przez hierarchow koscielnych i szlachte
99
ugoda sandomierska
1570
100
konfederacja warszawska
1573
101
kontrreformacja w rp
- zalozenia soboru trydenckiego;
- zakładano seminaria duchowne
- objęto nadzorem kler parafialny
- proboszczów zobowiązano do dbania o poziom religijny i moralny wiernych
- księża zostali zobowiązani do regularnego głoszenia kazao w swoich kościołach oraz
prowadzenia ksiąg chrztów, małżeostw i zgonów,
102
dzialalnosc stanislawa Hozjusza
wprowadzenie jezuitow na ziemie polskie
103
unia brzeska
1569
104
co wprowadzila unia brzeska
kosciol greckokatolicki
105
co gwarantowala konfesweracja warszawska
wieczny pokój religijny i tolerancję religijną w Polsce.
106
po smierci jakiego krola nastalo bezkrolewie
Zygmunt August
107
co charakteryowalo sady kapturowe
szybkie i surowe wyroki
108
kto zostal powolany do sprawowania wladzy podczas bezkrolewia
interrex
109
wymien kandydatow do tronu
- Ernest Habsburg
- car Iwan IV Grozny
- Jan III Waza
- Henryk Walezy
110
jakie dwa dokumenty musial podpisac krol
artykuly henrykowskie i pacta conventa
111
na jakim sejmie krol popisywal dwa wazne dokumenty
sejm koronacyjny
112
w jaki sposob Henryk Walezy nie stosowal sie to artykulow henrykowskich
starał się wzmocnic pozycję króla
113
dlaczego Henryk Walezy uciekl RP?
by objąc tron francuski jako Henryk III.
114
kto zostal krolen po HW?
Stefan Batory
115
podwojna elekcja
Magnaci najpierw obwołali królem cesarza Maksymiliana Habsburga, czemu sprzeciwiła się szlachta. Śmierc cesarza zapobiegła wybuchowi wojny
domowej.
116
problem Gdanska
nie chciał uznac władzy Stefana Batorego, bitwa pod Lubiszeniem, kompromis w 1577, zniesienie Statutow Karnkowskiego
117
II wojna polnocna
car wykorzystal zmiane wladzy w RP i podbil Inflanty, hetman Jan Zamoyski,
118
wymien kampanie poczas II wojny polnocnej
- kampania polocka - Polock, Smoleoszczyzna i Siewierszczyzna
- kampania wielkołucka – zdobył twierdzę Wielkie Łuki
- kampania pskowska – oblężenie Pskowa; Rosjanom udało się obronic twierdzę.
119
jak skonczyla sie IIWP
rozejm w Jamie Zapolskim 1582 r., RP- ziemia polocka i Inflanty
120
reformy wewnętrzne Stefana Batorego
- Trybunal Koronny - najwyzza instacja sadowa
- piechota wybraniecka - zlozona z mieszakncow wsi i miast krolewskich
121
na czym polegal konflikt z szlachta SB
obawiali sie ze SB bedzie chcial wzmocnic swoja wladze po wygranej z Moskwa, zwroslo znaczenie hetmana Zamoyskiego, skazanie na smierc Samuela Zborowskiego
122
glowny propagator humanizmu
Filippo Buonaccorsi, Kallimach
123
architekci w krakowie
Franciszek Florentczyk, Bartolomeo Berrecci
124
Przedstawiciel malarstwa sciennego i ilustratorstwa ksiazkowego
Stanislaw Samostrzelnik
125
Andrzej Frycz Modrzewski
'O poprawie RP'
126
ojciec polszczyzny literackiej
Mikolaj Rej
127
ojciec j polskiego poetyckiego
Jan Kochanowski
128
prekursor baroku
Mikolaj Sep Szarzynskie
129
Stanislaw Murzynowski
Nowy Testament
130
Mikolaj Kopernik
O obrotach stref niebieskich
131
Biernat Lublina
Raj duszny
