Orkujafnvægi

Question 1

Er hægt að eyða orku?

Answer 1

Nei
- Orka myndast hvorki né eyðist
- m.ö.o: Orka inn = orka út

Question 2

í hvaða 3 (4) hluta er hægt að skipta orku sem fæst úr fæður (hvar ,,endar’’ orkan)?

Answer 2

Orka í fæðu = vinna + varmi + orka í geymslu

Question 3

Nefnið dæmi um innri og ytri vinnu

Answer 3

Ytri vinna: Eitthvað fært úr stað
- Hlutir
- líkaminn sjálfur

Innri vinna: Öll önnur vinna
- Vöðvavinna önnur en hreyfing sjálf (skjálfti, vöðvaspenna)
- Dæling blóðs, öndun, flutningur yfir himnur, uppbygging vefja…

Question 4

Hvað er Efnaskiptahraði?
Hvað er Grunnefnaskiptahraði

Answer 4

Efnaskiptahraði: Orkan em líkaminn notar á tímaeiningu t.d kcal /klst
- Fer eftir virkni: hreyfing, hugarástand (spenna,kvíði..), skjálfti, melting fæðu o.fl

Grunnefnaskiptahraði: Lágmarks efnaskiptahraði (í vöku)
Aðstæður sem grunnefnaskiptahraði er mældur:
- Hvíld a.m.k 30mín fyrir mælingu
- Andleg rólegheit
- þægilegur herbergishiti
- Fasta í 12 klst

Question 5

Hvað hefur áhrif á efnaskiptahraða?

Answer 5

• Svefn
• Hækkandi aldur
• KVK
• Fasta
• Hæð, þyngd, yfirborðsflatarmál
• Vöxtur
• Þungun, blæðingar, mjólkurframleiðsla
• Sýking eða aðrir sjúkdómar
• Hækkaður líkamshiti
• Nýleg máltíð
• Vöðvavirkni
• Tilfinningalegt álag
• Aukinn umhverfishiti
• Aukið magn af adrenalíni, skjaldkirtilshormóni eða leptíni

Question 6

Hvernig mælum við efnaskiptahraða?

Answer 6

• Vatnsbað og hitamælingar frá einstaklingum í baðinu
• O2 notkun (og CO2 notkun)

Question 7

Hvaða áhrif hefur eftirfarandi á efnaskiptahraða? a) skjaldkirtilshormón, b) adrenalín, c) nýleg máltíð, d) vöðvavirkni

Answer 7

a) skjaldkirtilshormón:
- Hraðar efnaskiptum í flestum vefjum og eykur þar með orkunotkun og súrefnisnotkun.

b) Adrenalín:
- Gerir okkur klár í átök

c) nýleg máltíð:
- 10-20% meiri efnaskiptahraði í nokkrar klst, meltingin sjálf kostar orku, umbreyting efna í lifur, efni sett í geymslu

d) vöðvavirkni:
- áhrif á hreyfingu (vinnu) og áhrif á vöðvaspennu og jafnvel skjálfta (tengist hitastjórnun)

Question 8

Hver er grunnforsendan fyrir því að fituforði eykt eða minnkar?

Answer 8

Jákvæður halli: Orka í fæðu = vinna + varmi + orka sett í geymslu (einstaklingur bætir við sig massa)

Neikvæður halli: Orka í fæðu + Orka úr geymslu = vinna + varmi (einstaklingur tapar massa)

Question 9

í hverju liggur aðal stýringin á líkamsþyngd / orkubirgðum (hverju er stýrt)?

Answer 9

Orka í fæðu (aðal stýringin) = vinna + varmi + orka í geymslu.
Líkamsþyngd stýrist af þessu jafnvægi.
- m.ö.o: ef við borðum of mikið miðað við orkunotkun þá bætum við á okkur og ef við borðum minna en þörf er á tökum við orku úr geymslu og léttumst.

Question 10

Hvar er stjórnstöð fæðuinntöku?

Answer 10

í Undirstúku

Question 11

Hvaðan kemur leptín og hvaða áhrif hefur það?

Answer 11

Leptín er losað af fitufrumum.
- Meiri fita –> meira leptín í blóði

Áhrif: minnkar matarlyst og eykur efnaskiptahraða

Question 12

Hvaða áhrif hefur insúlín á fæðuinntöku?

Answer 12

Minnkar matarlyst - mikið af orku í blóði

Question 13

Hvaða merki berast frá meltingarvegi, sem hafa áhrif á fæðuinntöku?

Answer 13

Peptíðhormón:
- Ghrelin eykur matarlyst
- PYY minnkar matarlyst
- CCK minnkar matarlyst

Taugaboð um þenslu meltingarvegar
- Minnka matarlyst

Question 14

Hvað fleira hefur áhrif á fæðuinntöku?

Answer 14

Sálfélagslegir- og umhverfisþættir
- Vani (matmálstímar á föstum tíma yfir daginn, nammidagur ofl…)
- Hversu vel maturinn bragðast ofl

Question 15

Hvernig er BMI reiknaður?

Answer 15

þyngd / hæð (í öðru veldi)

Question 16

Nefnið nokkrar mögulegar orsakir fitu?

Answer 16

1. Erfðir
2. Truflanir í leptínkerfinu
3. Framboð af orkuríkum mat
4. Mismunandi mikilli orku náð úr mat
5. Misjöfn bakteríuflóra
6. Skortur á hreyfingu
7. Mismunandi mikið á iði