4. Ünite Flashcards
(22 cards)
Gelişimin Doğası ve Gelişimi Etkileyen Etmenler
EÇ, çocuğun en hızlı geliştiği dönemdir. Yaşamın ilk yıllarını kapsadığı için kendisini takip eden dönemleri etkiler. Çocuk gelişimi, yaşam boyu deneyimlediğimiz tüm değişikleri içeren bir gelişim bilimidir ve doğum öncesi-ergenliğin sonunu kapsayan süreçtir. Hall ve Gesell, olgunlaşma kuramı savunucuları, genetik faktörlerin bireyin gelişimi üzerinde en fazla etkiye sahip olduğunu ve çevrenin gelişimi geciktirebileceğini ancak becerileri oluşturamayacağını bununla birlikte hazırbulunuşluğun önemini savunurlar. Yapılandırmacı kuram öncülerinden Piaget, çocukların benmerkezci olduklarını fiziksel ve sosyal bilgi olmak üzere 2 tür bilgi aracılığı ile zihnin şemalandığını bireylerin deneyimler aracılığıyla yapılandırdıkları bilginin dış dünyayla ilgili yorum yapmalarını kolaylaştırır, der. Gelişimin çocuk ve çevre arasındaki ilişkiyle meydana geldiğini ifade eden kuram sosyokültürel kuramdır. Bu kuramın savunucusu Vygotsky, gelişimin bir bütün olduğunu söyler. Freud’un kuramı psikoanalitik kuram, sosyal-duygusal gelişim mekanizmalarının içgüdüsel olduğunu bunların bireyin davranışlarının sebeplerini açıklamakta birer aracı olduğunu ve çocukluk döneminin yetişkinliği şekillendirdiğini savunur. Bronfenbrenner’in Biyoekolojik kuramı, çocuğun içerisinde bulunduğu birbiriyle etkileşen sistemler dahilinde geliştiğini açıklar. Bu kurama göre gelişim bireyin sahip olduğu biyopsikolojik karakteristiklerin değişimini ve sürekliliğini ifade eder. Ekolojik sistemler Kuramı’nın çevre ve sosyal etkileşime gelişimindeki etkisine vurgu yapması önemlidir.
GELİŞİMLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR
Gelişimin temel kavramları; gelişim, büyüme, olgunlaşma, hazırbulunuşluk, öğrenme kavramları açıklanmaya çalışılmıştır. Bunlardan ilki, gelişim kavramıyla sıklıkla karıştırılan büyüme(growth) hormonudur.
Büyüme:
Döllenmeden ergenliğin sonuna kadar devam eden fiziksel boy, hacim, ağırlık artışıdır.
Gelişim:
Döllenmeden ölüme kadar geçen süreçte bireysel farklılıklardan, kalıtım ve çevreden etkilenerek bireyin bedeninde ve davranışlarında meydana gelen değişimlerdir.
Olgunlaşma:
Var olan genetik kodların zaman içinde ortaya çıkması ve var olan potansiyelin fizyolojik olarak yerine getirilmesidir.
Hazırbulunuşluk:
Tipik gelişim gösteren çocukların göstermesi beklenen gelişim görevlerini yapabilecek düzeye her anlamda hazır olmalarıdır.
Öğrenme:
Deneyim yoluyla hisler, düşünceler ve davranışlar üzerinde meydana gelen kalıcı değişimlerdir.
Kilometre taşları:
Ekstra bir kavramdır. Tipik gelişim gösteren her çocuğun belli bir yaş aralığında göstermesi beklenen tipik davranışlar, beceriler olarak tanımlanabilir.
Temel Gelişim Alanları
Gelişim çoğunlukla bilişsel, dil, motor ve sosyal-duygusal gelişim olarak 4 temel alanda incelenir. Bu 4 alana ek olarak özbakım becerileri de eklenebilir.
Gelişimin Evrensel İlkeleri
Gelişim kalıtım ve çevreden etkilenir. Gelişimsel değişimler genetik-kalıtsal-biyolojik etmenlerle çevresel etmenlerin etkileşimiyle ortaya çıkar. Buna karşın gelişimin bazı alanlarında çevresel etmenlerin daha belirleyici rolü olduğu da unutulmamalıdır. Gelişimsel gecikmenin olabilmesi için en az 3 ay görülmesi gerekir.
Gelişim baştan ayağa doğrudur. Gelişim sürecinde ortaya çıkan değişimler rastgele değil belirli bir sıra ve düzen izler. Bu ilke gelişim ve büyüme değişimlerinin yönünü ifade etmektedir. Doğumdan sonra ilk 2 ayda başını tutmaya ve yüz ifadeleri kullanmaya başlayan bebek sonrasında kollarıyla kendini yerden kaldırır ve bacaklarından destek alarak emeklemeye başlar.
Gelişim basitten karmaşığa doğru ilerler. Önce temel beceriler öğrenilir.
Gelişim vücudun merkezinden dışa doğru ilerler. Yani içten dışa doğru bir sıra vardır. Omurga ve omurilik gelişmeden vücudun dış bölümlerinin gelişememesi buna örnektir.
Gelişim olgunlaşmaya ve öğrenmeye bağlıdır.
Gelişim ardışık ve süreklidir. Her bir beceri kendisinden önceki becerilere dayalı olduğu gibi aynı zamanda da kendisinden sonraki becerilere temel teşkil eder.
Büyüme ve gelişim genelden özele doğru ilerler. Yaşamın ilk aylarında kolları ve bacaklarıyla çok genel özelleşmemiş, refleksif nitelikte hareket eden bebek, ilerleyen ay ve yıllarda ince motor becerilerinin gelişmesiyle birlikte yazı yazabilir, kaşık çatal kullanabilir.
Bireysel büyüme ve gelişim zamanları vardır. Her çocuğun bu yolculuktaki hızı ve seyri diğerlerinden farklıdır.
Gelişimde “kritik” ve “hassas” dönemler vardır. “Kritik dönem” kavramı, gelişimsel risklerin erken dönemde belirlenmesinin önemine ışık tutarken “hassas dönem” kavramı herhangi bir nedenle geç belirlenen riskler ve gecikmeler için umudun var olduğunu hatırlatma amaçlıdır.
Gelişim Dönemleri
Doğum öncesi dönem, bebeklik dönemi, erken çocukluk dönemi, orta ve ileri çocukluk dönemi, ergenlik dönemi olarak 5’e ayrılır.
Doğum Öncesi Dönem:
Döllenmeden doğuma kadar geçen süreyi kapsar. Tek bir hücre, beyni ve davranışsal yetileri gelişen bir organizma haline gelir.
Bebeklik Dönemi:
Doğumdan 18 veya 24 aya kadar uzanan gelişim dönemidir. Yetişkine bağımlılık söz konusudur.
Erken Çocukluk Dönemi:
Bebeklik döneminin sonundan yaklaşık 5 veya 6 yaşına kadar uzanan “okul öncesi dönem” olarak da adlandırılan dönemdir.
Orta ve İleri Çocukluk Dönemi:
Yaklaşık 6-11 yaş aralığını kapsar. “Okul çağı” olarak da adlandırılır.
Ergenlik Dönemi:
Çocukluktan erken erişkinliğe geçiş dönemidir. Yaklaşık 10-12 yaşlarında başlar ve 18-19 yaşlarında sonlanır.
Gelişimi Etkileyen Etmenler
Doğum öncesi, doğum sırası ve doğum sonrası etmenler olarak 3’e ayrılır.
Doğum öncesi etkenler:
Epigenetik faktörler: Kalıtım yani doğuştan gelen donanım, biyolojik mirası ifade eder. Epigenetik görüşe göre gelişim kalıtım ile çevre arasında devam eden 2 yönlü bir alışveriş sonucunda ortaya çıkar. Epigenetik kritiktir çünkü bireyi alkol bağımlısı ya da depresyon tanısı almaya daha yakın kılan bir geni miras almak, eğer bu gen asla açılmadıysa yani kimyasal değişime uğramadıysa çok fazla risk oluşturmaz. Ancak, olumsuz çevresel deneyimlerle yönlendirilen epigenetik mekanizma özellikle beynin en hızlı geliştiği dönem olan erken çocukluk döneminde devreye girerse biyolojik ve gelişim boyutlara etki ederek olumsuz yönde değişime yol açar.
Genetik hastalıklar: Doğumdan hemen sonra ortaya çıkar. Fenotipik bir özelliğin tanımlanması ve bu özelliğin tipik bir özellikten önemli bir sapma olup olmadığına bakılır. Kromozom hastalıkları, tek gen hastalıkları ve çok faktörlü hastalıklar olarak sınıflandırılır.
Annenin kullandığı ilaçlar
Annenin geçirdiği enfeksiyonlar
Madde kullanımı
Annenin yaşı
Annenin ruh sağlığı
Annenin diyeti ve beslenmesi
Doğum sırası etkenler:
Düşük doğum ağırlığı: Doğum ağırlığı 2500 gramın altında olan bebekler düşük doğum ağırlığında 1500 gramın altında olan bebekler çok düşük doğum ağırlığında tanımlanır. Gelişimsel risk barındırırlar.
Erken doğum: Gebeliğin 37. haftasını tamamlamadan yapılan doğumlardır.
Oksijen yetersizliği
Kafa travması: Cihazların yanlış kullanımı veya doğum sırasında başa alınan darbe
Doğum sonrası etmenler:
Beslenme yetersizlikleri
Kronik hastalıklar: Epilepsi, diyabet, astım, böbrek yetmezliği vb. kronik hastalıklar
İhmal ve istismar
Sosyoekonomik durum
Çevre kirliliği
Gelişimi Risk Altındaki Çocuklar:
Düşük ve orta gelirli ülkelerde daha yoğun gözlenir. Doğum öncesi, sırası ve sonrasında yaşanan durumlardan ötürü birçok çocuğun gelişimi risk altındadır. Tek başlarına gelişimsel açıdan risk oluşturabildikleri ya da gecikmeye yol açabildikleri gibi bir arada bulunarak ve birbirlerinin gelişim üzerine olumsuz etkisini yığılımlı bir şekilde arttırarak risk oluşturabilmekte ya da gelişimsel gecikmeye yol açabilirler. Araştırmalar gelişimsel risklere kümülatif yani yığılımlı bir şekilde maruz kalmayla gelişimsel gecikmenin çok daha olası olduğunu, bu durumda gecikmelerin azaltılması ve giderilmesi için çok daha fazla çaba gerektiğini göstermektedir. Gelişime etki eden biyolojik riskler, demir eksikliği ve anemisinden toksik maddelere maruziyete kadar, psikososyal risklerse düşük sosyoekonomik durumdan ev ortamında şefkatli bakıma kadar geniş bir çeşitlilikte ele alınır.
Gelişimsel Gecikme:
Her çocuğun kendi gelişimsel hızı ve buna göre gerçekleştirmesi beklenen gelişimsel görevleri vardır. Bazı çocuklar akranlarından daha geç gelişim gerçekleştirebilmektedir. Çocukların yaşıtlarına kıyasla gelişimse dönüm noktalarına ulaşamaması durumunda gelişimsel gecikme kavramı ortaya çıkar. Gelişimsel gecikmenin derecesi hafif, orta ve şiddetli olarak sınıflandırılır. Gelişimsel gecikme; motor beceriler, bilişsel, dil, sosyal duygusal ve uyumsal gelişim alanlarından sadece birinde ortaya çıkabileceği gibi 2 veya daha fazla gelişim alanında da ortaya çıkabilmektedir. Gelişimsel gecikme, 5 yaşından küçük çocuklar için zihin yetersizliği yerine kullanılan bir kavramdır.
