Animal Nutrition Flashcards
(74 cards)
1
Q
සත්ත්ව පෝෂණය
A
දේහයේ විවිධ කෘත්‍ය සඳහා භාවිත වන ආහාර ලබා ගැනීමේ ක්‍රියාවලිය වේ.
සාමාන්‍යයෙන් ආහාර ප්‍රයෝජ්‍යකරණයට පෙර ඒවා කුඩා අණුවලට බිඳ දමා අවශෝෂණය කරයි.
සත්ත්වයෝ විෂමපෝෂීහු වෙති. සතුන්ට අමතරව දිලීර සහ බොහෝ බැක්ටීරියාවෝ විෂමපෝෂී වේ.
2
Q
විෂමපෝෂී පෝෂණ ක්‍රියාවලිය
A
අනෙකුත් ජීවීන් අධිග්‍රහණයෙන් හෝ අනෙකුත් ජීවීන්ගෙන් ව්‍යුත්පන්න වූ ද්‍රව්‍ය මගින් කාබනික ආහාර අණු ලබා ගැනීමයි.
සත්ත්ව සදෘශ පෝෂණය සහ සහජීවනය ලෙස විෂමපෝෂී පෝෂණ ආකාර 2කි.
3
Q
සත්ත්ව සදෘශ පෝෂණය
A
බොහෝ සතුන් සත්ත්ව සදෘශ පෝෂණ ආකාරයක් පෙන්නුම් කරන අතර එහිදී ඔවුහු ආහාර මාරයට ආහාර අධිග්‍රහණය කරයි.
මේ පෝෂණ ආකාරය පියවර 5කින් යුතු වේ.
1. අධිග්‍රහණය
2. ජීරණය
3. අවශෝෂණය
4. ස්වීකරණය
5. බැහැර කිරීම / පහ කිරීම
4
Q
අධිග්‍රහණය
A
බුදීම හෝ භෝජනය යන ක්‍රියාවලිය සිදු වේ.
ආහාර ප්‍රභවය සත්ත්ව විශේෂ අතර වෙනස් වේ.
ආහාරය සහ පරිසරය මත පදනම්ව විවිධ සතුන්ට විවිධ ආහාර අධිග්‍රහණ ආකාර ඇත.
5
Q
ජීරණය
A
මෙහිදී ප්ලාස්ම පටලය හරහා ජීවීන්ගේ සෛල තුළට ඇතුලු වීමට තරම් ප්‍රමාණවත් කුඩා අණුවලට ආහාර බිඳ දැමීම සිදු වේ.
ආහාර් ජීරණය යාන්ත්‍රිකව (දත් මගින්,පේශි ක්‍රියාකාරිත්වයෙන්) හා රසායනිකව (එන්සයිම මගින්) සිදුවිය හැක.
යාන්ත්‍රික ජීරණයේ දී ආහාර කුඩා කොටස්වලට බිඳ දැමෙන අතර එමගින් කාර්යක්ෂම රසායනික ජීරණය සඳහා පෘෂ්ඨික ක්ෂේත්‍රඵලය වැඩි කෙරේ.
රසායනික ජීරණයේ දී එන්සයිම මගින් විශාල අණුවල ඇති බන්ධන බිඳ දමමින් කුඩා අණු බවට බිඳ හෙළේ.
ආහාර ජීරණය අවසානයේ දී ආහාර සැකසුම් කිරීමේ අවසාන ක්‍රියාවලි 2 සිදු වේ.
6
Q
අවශෝෂණය
A
මේ අවධියේ දී සත්ත්වයන්ගේ සෛල මගින් කුඩා අණු ලබාගනී.
උදා: සරල සීනි, ඇමයිනෝ අම්ල
මේ අවශෝෂණය රුධිරයට හෝ වසා වාහිනී තුළට සිදු කරයි.
7
Q
ස්වීකරණය
A
ශරීරයේ විවිධ කෘත්‍ය සඳහා අවශෝෂණය කරන ලද පෝෂක ප්‍රයෝජ්‍යකරණය කිරීමේ ක්‍රියාවලිය.
8
Q
පහ කිරීම
A
ජීරනය නොකරන ලද ද්‍රව්‍ය ආහාර මාර්ගයෙන් ඉවත් කිරීමේ ක්‍රියාවලිය
9
Q
සතුන්ගේ භෝජන යාන්ත්‍රණ
A
- පෙරා බුදින්නෝ
- තරල බුදින්නෝ
- උපස්තර බුදින්නෝ
- තොග බුදින්නෝ
10
Q
පෙරා බුදින්නෝ
A
අවට ඇති ජලීය මාධ්‍යයෙන් අවලම්භිත ආහාර අංශු පෙරා ගනිති.
ඒ සඳහා අල්ලා ගැනීම, උගුල් වැනි විවිධ යාන්ත්‍රණ යොදා ගනිති.
උදා:
1. කාවට්ටියන් සහ මට්ටියන්ගේ ජලක්ලෝම මතින් ගමන් කරන ජලයේ ඇති කුඩා ආහාර අංශු භෝජනය කරනු ලැබේ. මෙහිදී එම ආහාර අංශු කුඩා ශ්ලේෂ්මල පටලයක් තුළින්, ජලක්ලෝමවල ඇති පක්ෂ්ම සැලීම මගින් සත්ත්වයාගේ මුඛය දක්වා ඇදී යයි.
- බැලීන් තල්මසා පෙරා බුදීම සිදු කරයි.
11
Q
තරල බුදින්නෝ
A
ජීවී ධාරකයාගෙන් පෝෂකවලින් සරු තරලය හොඳින් අනුවර්තිත මුඛ කොටස් භාවිත කරමින් උරා ගනී.
උදා:
1. මදුරුවා මිනිසාගේ රුධිරය උරා බීම.
2. කූඩිත්තා ශාකවල ප්ලෝයම යුෂය උරා බීම.
3. මී මැස්සා හා ගුමන කුරුල්ලා පුෂ්පවලින් පැණි උරා බීම.
12
Q
උපස්තර බුදින්නෝ
A
මෙම සත්තු ආහාර ප්‍රභවය මත හෝ ආහාර ප්‍රභවය තුළ සිටිමින් ආහාරය අනුභව කරති.
උදා:
1. කොළ කන දළඹුවා ශාක පත්‍ර තුළින් අනුභව කරයි.
2. ඉහඳ පණුවා සත්ත්ව මළකුණු තුළට හාරයි.
13
Q
තොග බුදින්නෝ
A
සාපේක්ෂව විශාල ආහාර කොටස් අනුභව කරන සත්තු වේ.
ආහාර ඉරීම හෝ ගොදුර ග්‍රහණය කිරීමට මේ සතුන්ට විවිධ ආකාරයේ අනුවර්තන ඇත. (හනු, දත්, ග්‍රාහිකා, නඛර, විෂ දළ)
උදා: මිනිසා ඇතුළු බොහෝ සත්තු
14
Q
සහජීවනය
A
එකිනෙකාට සමීපව ජීවත් වන වෙනස් විශේෂ 2කට අයත් වන ජීවීන් අතර ඇති පෝෂණය මුල්කරගත් පාරිසරික සම්බන්ධතාවයි.
ප්‍රධාන කාණ්ඩ 3කට බෙදිය හැක.
1. අන්‍යෝන්‍යාධාරය
2. පරපෝෂීතාවය
3. සහභෝජීත්වය
15
Q
අන්‍යෝන්‍යාධාරය
A
වෙනස් විශේෂ 2ක ජීවීන් දෙදෙනෙකු අතර සමීප සම්බන්ධතාවකි.
සාමාජිකයන් දෙදෙනාටම වාසි ලැබේ.
උදා:
1. රෝමාන්තකයෝ සහ ඔවුන්ගේ සෙලියුලෝස් ජීරණය කරන ක්ෂුද්‍ර ජීවීහු
2. වේයා සහ ඔවුන් තුළ සිටින සෙලියුලෝස් ජීරණය කරන බැක්ටීරියා
3. මිනිසා සහ විටමින් K නිපදවන ආන්ත්‍රික බැක්ටීරියා
16
Q
පරපෝෂීතාව
A
වෙනස් විශේෂවලට අයත් ජීවීන් දෙදෙනෙකු අතර ඇති සමීප සම්බන්ධතාවකි.
එහිදී එක් ජීවියෙකුට(පරපෝෂිතයාට) වාසි සැලසෙන අතර, අනෙක් ජීවියාට (ධාරකයාට) හානි පැමිණේ.
පරපෝෂිතයා ධාරකයා මත හෝ ධාරකයා තුළ ජීවත් වන අතර ඔවුන්ගෙන් පෝෂක ලබාගනී.
උදා:
1. පටිපණුවා සහ මිනිසා
2. උකුණා සහ මිනිසා
3. මිනිසා සහ Plasmodim(මැලේරියා පෝෂිතයා)
17
Q
සහභෝජීතාවය
A
විවිධ විශේෂවල ජීවීන් දෙදෙනෙකු අතර ඇති සමීප සම්බන්ධතාවයකි.
එහිදී එක් ජීවියෙකුට වාසි සැලසෙන අතර අනෙක් ජීවියාට බලපෑමක් සිදු නොවේ.
උදා:
1. තල්මසා සහ තල්මසාට සවි වී සිටින බෙලිඇණයා/ඛණ්ඩාවාරකයා
2. ගවයා සහ කොකා
18
Q
මානව ජීරණ පද්ධතිය
A
මානව ජීර්ණ පද්ධතිය ආහාර මාර්ගය හා ඒ ආශ්‍රිත ග්‍රන්ථිවලින් සමන්විත වේ.
මානව ආහාර මාර්ග නාලය දිගු නලයක්/මාර්ගයක් වන අතර එය බාහිර පරිසරයට සම්බන්ධ වේ.
මෙය සත්ත්ව සදෘශ පෝෂණ ආකාරයේ පියවර සම්පූර්ණ කිරීමේ හැකියාව දරයි.
ආහාර මාර්ගය පහත කොටස්වලින් සමන්විත වේ.
1. මුඛ කුහරය
2. ග්‍රසනිකාව
3. අන්නස්‍රෝතය
4. ආමාශය
5. කුඩා අන්ත්‍රය
6. මහා අන්ත්‍රය
7. ගුද මාර්ගය
8. ගුදය
ආහාර මාර්ගය ආශ්‍රිත ග්‍රන්ථි ලෙස,
1. ඛේට ග්‍රන්ථි
2. අග්න්‍යාශය
3. අක්මාව (පිත්තාශය අක්මාවට සම්බන්ධ කොටසකි.)
දත් සහ දිව ආහාර මාර්ගයේ අතිරේක ව්‍යුහ වේ.
19
Q
මුඛය / මුඛ කුහරය
A
මුඛ කුහරය දිව, දත් සහ ඛේට ග්‍රන්ථිවලින් සමන්විත වේ.
අධිග්‍රහණය හා ආහාර ජීරණයේ මූලික පියවර මුඛ කුහරය තුළ සිදු වේ.
මුඛය තුළ රසායනික හා යාන්ත්‍රික ජීරණය යන ආකාර 2ම සිදු වේ.
20
Q
දිව
A
කංකාල පේශිවලින් සමන්විත වේ.
ස්ථරීභූත ශල්කමය අපිච්ඡදයෙන් ආස්තරණය වී ඇත.
ආහාරය ඛේටය සමග මිශ්‍ර කිරීමට උදව් කරයි.
ආහාර ගුලි සෑදීම මගින් ගිලීම පහසු කරයි.
පසුව ආහාර ගුලි මුඛ කුහරයේ අපර කොටස හා ග්‍රසනිකාව තුළට තල්ලු කිරීමට උදව් කෙරේ.
(රස ප්‍රතිග්‍රහණයට හා කථනයට ද දිව උදව් වේ.)
21
Q
දත්
A
මුඛය තුළ දත් ආකාර 4ක් දක්නට ලැබේ.
1. කෘන්තක
2. රදනක
3. පුරශ්චාර්වක
4. චාර්වක
වෙනස් හැඩ සහිත, වෙනස් වර්ගවල දත් මගින් ආහාර කැපීම, පොඩි කිරීම සහ ඇඹරීම සිදු කෙරේ.
මෙමගින් ආහාර ගිලීම පහසු කිරීම, ආහාර ජීරණය සඳහා පෘෂ්ඨික ක්ෂේත්‍රඵලය වැඩි කිරීම සිදු කරයි.
22
Q
ඛේට ග්‍රන්ථි
A
මුඛ කුහරයට ඛේට ග්‍රන්ථිවල ඇති ප්‍රනාල ඔස්සේ ඛේටය ස්‍රාවය කරයි.
මුඛ කුහරයට ආහාර ඇතුළු වීමේ දී ස්නායු ප්‍රතීකයක් මගින් ඛේටය මුඛ කුහරයට නිදහස් කරයි.
ආහාර මුඛ කුහරයට ඇතුළු වීමට පෙර වෙනත් විවිධ උත්තේජ මගින් ද ඛේට ස්‍රාවය උත්තේජනය කරයි. (ආහාර දැකීම, ආහාරයේ ගන්ධය ආදිය)
23
Q
ඛේටය
A
- ජලය
- ඇමයිලේස්
- ශ්ලේෂ්මල (ලවණ, සෛල හා ලිහිසි ග්ලයිකොප්‍රෝටීනයක් වන මියුසීන් අඩංගු දුස්ස්‍රාවී මිශ්‍රණයකි.)
අමතරව,
4. ස්වාරක්ෂක
5. ප්‍රතික්ෂුද්‍රජීවී සංඝටක
24
Q
ඛේටයේ කෘත්‍ය
A
- ඛේට ඇමයිලේස් - පොලිසැකරයිඩ (පිෂ්ටය) රසායනිකව ජීරණය කර කුඩා පොලිසැකරයිඩ හා ඩයිසැකරයිඩ (මෝල්ටෝස්) බවට පත් කරයි.
- ජලය - රසායනික ජීරණය සඳහා ආහාර ද්‍රාවීකරණය හා ජලීය මාධ්‍යයක් සපයයි.
රස ප්‍රතිග්‍රහණයට ආධාර සපයයි. - ශ්ලේෂ්මල - ආහාර ස්නේහනය මගින් ගිලීම පහසු කරයි.
මුඛය පිරිසිදු කිරීම සහ මුඛ ආස්තරණය සීරීම්වලින් ආරක්ෂා කරයි. - ප්‍රතික්ෂුද්‍රජීවී ද්‍රව්‍ය - ඉමියුනෝග්ලොබියුලීන් සහ ලයිසොසයිම් වැනි ද්‍රව්‍ය, මුඛයට ඇතුළු වන බැක්‍ටීරියාවන්ට එරෙහිව ක්‍රියා කරමින් ආරක්ෂාව සපයයි.
- ස්වාරක්ෂක කාර්යය - අම්ල උදාසීනීකරණය මගින් දත් දිරා යෑම වළක්වයි.
25
ග්‍රසනිකාව
ශ්වසන පද්ධතියට හා ආහාර මාර්ගයේ පොදු මාර්ගයකි.
ග්‍රසනිකාව අන්නස්‍රෝතයට සම්බන්ධ වේ.
26
අන්නස්‍රෝතය
ග්‍රසනිකාව හා ආමාශය සම්බන්ධ කරන දිගු නාලයකි.
උරස් කුහරය තුළ හමු වේ.
අන්නස්‍රෝතයේ බිත්තියේ කංකාල පේශි හා සිනිඳු පේශි යන දෙවර්ගයම හමු වේ.
අන්නස්‍රෝතයේ ඉහළම කොටසේ කංකාල පේශි අඩංගු වන අතර ඒවා ගිලීමේ ක්‍රියාවලියට දායක වේ.
ඉතිරි ප්‍රදේශය සමන්විත වන්නේ සිනිඳු පේශිවලිනි. ඒවා ක්‍රමාකුංචනය නම් ක්‍රියාවලියට සහභාගී වේ.
ක්‍රමාකුංචනය නම් ක්‍රියාවලියේ දී අන්නස්‍රෝතයේ සිනිඳු පේශිවල මාරුවෙන් මාරුවට සිදුවන රිද්මයානුකූල සංකෝචන හා ඉහිල් වීම් තරංගයක් ඇතිවේ.
මෙමගින් ආහාර ගුලිය අන්නස්‍රෝතය දිගේ පහළට තල්ලු වේ.
27
ආමාශය
උදර කුහරයේ ඇති J හැඩැති විස්තෘත පැසකි.
අභ්‍යන්තර පෘෂ්ඨය ඉතා විශාල වශයෙන් නැමී ඇති අතර ඒවා තුළ කුඅහර විශාල සංඛ්‍යාවක් දක්නට තිබේ.
එම කුහර ආමාශයික ග්‍රන්ථි කරා යොමුව ඇත.
ආමාශයික ග්‍රන්ථි තුළ සෛල වර්ග තුනක් දක්නට ලැබේ.
- ප්‍රධාන සෛල
- පාර්ශ්වික සෛල
- ශ්ලේෂ්මල සෛල
ආමාශ බිත්තිය විශාල වශයෙන් ඇදෙනසුලු
වේ.
ආමාශයේ විදුර කොටස කුඩා අන්ත්‍රය සමග සම්බන්ධ වේ.
අන්නස්‍රෝතය හා ආමාශය අතර ඇති සන්ධියේ හෘදාසන්න වක්‍ර පිධානය හමුවේ.
ආමාශය හා ක්ෂුද්‍රාන්ත්‍රය අතර සන්ධියේ ආලාර වක්‍ර පිධානය ඇත.
මෙම වක්‍ර පිධාන වෘත්තාකාර සිනිඳු පේශිවලින් සෑදී ඇත.
මේ අවයව හරහා ද්‍රව්‍ය ගමන යාමනයට මේ වක්‍ර පිධාන උදව් වේ.
28
ආමාශයේ රසායනික ජීරණය
ආමාශයේ අමාශයික ග්‍රන්ථි අමාශයික යුෂ ස්‍රාවය කරයි. ආමාශයික යුෂය ප්‍රධාන වශයෙන් ශ්ලේෂ්මල, පෙප්සිනෝජන් සහ HClවලින් සමන්විතය.
ශ්ලේෂ්මල සෛල - ශ්ලේෂ්මල
ප්‍රධාන සෛල - පෙප්සිනෝජන්
පාර්ශ්වික සෛල - H+ & Cl- වෙන වෙනම ආමාශයික කුහරයට ස්‍රාවය කරන අතර එහිදී HCl සෑදේ.
මුලින්ම පෙප්සිනෝජන්, HCl මගින් පෙප්සීන් බවට පරිවර්තනය කරයි. මේ සක්‍රීය වූ පෙප්සීන් අනෙකුත් ඉතිරි පෙප්සිනෝජන් අණු සක්‍රීය කිරීමට උදව් වේ.
මේ සක්‍රීය වූ පෙප්සීන් අමාශය තුළ දී ප්‍රෝටීනවල රසායනික ජීරණය ආරම්භ කරයි. පෙප්සීන් මගින් ප්‍රෝටීන කුඩා පොලිපෙප්ටයිඩ බවට ජල විච්ඡේදනය කරයි.
ආමාශයේ මත් ගෑමේ ක්‍රියා මගින් රසායනික ජීරණය පහසු කරයි. මෙය පේශි සංකෝචන හා ඉහිල් වීම් ශ්‍රේණියකි. මේ ක්‍රියාවලිය මගින් ගිලින ලද ආහාරය ආමාශයික යුෂ සමග මිශ්‍ර කෙරේ.
ආමාශයේ දී ආහාර ආමාශයික යුෂ සමග මිශ්‍ර වී ආමලසය සාදයි. (අර්ධව ජීරණය වූ, අර්ධ ඝන, ආම්ලික ආහාර ස්කන්ධයකි.)
29
ආමාශ ආස්තරණය HCl හා පෙප්සීන් මගින් ජීරණය වීමෙන් ආරක්ෂා කිරීම
1. එන්සයිම ආමාශ කුහරයට අක්‍රීය එන්සයිම ලෙස ස්‍රාවය කිරීම.
2. ආමාශ ග්‍රන්ථි ශ්ලේෂ්මල ස්‍රාවය කිරීම මගින් ආමාශ ආස්තරණයේ ස්වයං ජීරණය වළක්වයි.
3. දින 3කට වරක් සෛල විභාජනය මගින් නව අපිච්ඡද සෛල ස්තරයක් එකතු කරන අතර එමගින් ආමාශ ආස්තරණයේ ඇති විනාශ වූ, හානි වූ සෛල ප්‍රතිස්ථාපනය කරයි.
30
ආමාශයේ කෘත්‍ය
1. ආමාශ බිත්තියේ ඇති අධික සංවලිතයන් හා ඉතා ඇදෙනසුලු භාවය නිසා එය තාවකාලික ආහාර ගබඩාවක් ලෙස ක්‍රියා කරයි.
2. පේශි සංකෝචනය හේතුවෙන් සිදුවන මත් ගෑමේ ක්‍රියාවලිය මගින් ආහාරයේ යාන්ත්‍රික ජීරණය
3. ආමාශයික යුෂ නිපදවීම නිසා ප්‍රෝටීනවල රසායනික ජීරණය පෙප්සීන් එන්සයිම මගින් ඇරඹී ප්‍රෝටීන, කුඩා පොලිපෙප්ටයිඩ බවට පත් කරයි.
4. ජලය, මධ්‍යසාර, සමහර ඖෂධ වර්ග වැනි ද්‍රව්‍ය අවශෝෂණය කරයි.
5. විශිෂ්ට නොවන ආරක්ෂාව - HCl ක්ෂුද්‍ර ජීවීන් විනාශ කරයි.
6. ආලාර වක්‍ර පිධානය ඔස්සේ ආමලසය කුඩා ප්‍රමාණවලින් විදිමින් පිටතට තල්ලු කරයි.
7. ආමාශයේ ජීරණ ක්‍රියාවලිය යාමනය කරන ග්‍රැස්ටීන් හෝමෝනය ස්‍රාවය කරයි.
31
කුඩා අන්ත්‍රය
ආහාර මාර්ගයේ දීර්ඝතම අවයවයයි.
කොටස් 3කට බෙදිය හැක.
1. ග්‍රහනිය - අග්න්‍යාශයික හිස වටා C හැඩැති වක්‍රයක් ලෙස සැකසුණු කුඩා අන්ත්‍රයේ පූර්ව කොටසයි. ග්‍රහනිය තුළ දී ජීරණයෙන් වැඩි කොටසක් අවසන් වේ.
2. ශුන්‍යාන්ත්‍රකය - කුඩා අන්ත්‍රයේ මැද කොටසයි.
3. ශේෂාන්ත්‍රකය - කුඩා අන්ත්‍රයේ අවසාන කොටසයි.
පෝෂක අවශෝෂණය ප්‍රධාන වශයෙන් සිදු වන්නේ ශුන්‍යාන්ත්‍රකය හා ශේෂාන්ත්‍රකය තුළ දී වේ.
කුඩා අන්ත්‍රයේ ඇති ස්ථිර වෘත්තාකාර නැමුම් සහ අංගුලිකා නිසා එහි පෘෂ්ඨික ක්ෂේත්‍රඵලය අතිශයින් වැඩි වී ඇත. අංගුලිකා යනු කුඩා අන්ත්‍රයේ බිත්තියේ ඇති කුඩා ඇඟිලි ආකාර නෙරුම් වේ.
32
කුඩා අන්ත්‍රය තුළ රසායනික ජීරණය
කුඩා අන්ත්‍රයට ආමාශයෙන් ආමලසය ලැබේ. මෙය සිදු වීමට ක්‍රමාකුංචන සංකෝචනයන් ආධාර වේ. ආමලසය කුඩා අන්ත්‍රයට තුළට යැවීම ආලාර වක්‍ර පිධානය මගින් යාමනය වේ.
ආන්ත්‍රික බිත්තියේ ඇති ග්‍රන්ථිවල ස්‍රාවයන්, අග්න්‍යාශයෙන් හා අක්මාවේ ස්‍රාවයන් සමග ආමලසය මිශ්‍ර වීම සිදු වේ.
ග්‍රහනිය මගින් කොලිසිස්ටොකයනීන් සහ සික්‍රිටීන් යන හෝමෝන 2 ස්‍රාවය කරයි. ඒවා මගින් අග්න්‍යාශයික යුෂ හා පිත නිදහස් කිරීම උත්තේජනය කරයි.
33
ආන්ත්‍රික බිත්තියේ ග්‍රන්ථිවල ස්‍රාවයන්
1. ඩයිසැකරයිඩේස
2. ඩයිපෙප්ටිඩේස
3. කාබොක්සිපෙප්ටිඩේස
4. ඇමයිනෝපෙප්ටිඩේස
5. නියුක්ලියෝටයිඩේස
6. නියුක්ලියෝසයිඩේස
7. පොස්ෆොටේස
මේ සමහර එන්සයිම ආන්ත්‍රික කුහරයට ස්‍රාවය කරන අතර අනෙකුත් එන්සයිම අපිච්ඡදයේ මතුපිට පෘෂ්ඨයට බැඳී පවතී.
34
අග්න්‍යාශයික යුෂය
1. ට්‍රිප්සීන්
2. කයිමොට්‍රිප්සීන්
3. අග්න්‍යාශයික ඇමයිලේස්
4. අග්න්‍යාශයික කාබොක්සිපෙප්ටිඩේස
5. අග්න්‍යාශයික නියුක්ලියේස
6. අග්න්‍යාශයික ලයිපේස
මීට අමතරව බයිකාබනේට ද අඩංගු වේ.
35
අක්මාවේ ස්‍රාවය
අක්මාව මගින් පිත ස්‍රාවය කරන අතර ඒවා ග්‍රහනියට නිදහස් කරන තුරු පිත්තාශය තුළ ගබඩා කර තිබේ.
පිතෙහි පිත් ලවණ අඩංගුය. එමගින් මේද තෛලෝදකරණය කරන අතර එය මේද ජීරණයට සහ අවශෝෂණයට උදව් වේ.
36
කාබෝහයිඩ්‍රේට ජීරණය
කාබෝහයිඩ්‍රේට ජීරණය ආරම්භ වන්නේ මුඛ කුහරය තුළ දීය. එහි දී ඛේට ඇමයිලේස් මගින් පොලිසැකරයිඩවල රසායනික ජීරණය අරඹා, කුඩා පොලිසැකරයිඩ හා ඩයිසැකරයිඩ බවට බිඳ හෙළයි.
කුඩා අන්ත්‍රයේ දී අග්න්‍යාෂයික ඇමයිලේස් මගින් පොලිසැකරයිඩ(පිෂ්ටය) ඩයිසැකරයිඩ බවට පත් කිරීම උත්ප්‍රේරණය කරයි.
ආන්ත්‍රික ඩයිසැකරයිඩේස මගින් ඩයිසැකරයිඩ, මොනොසැකරයිඩ බවට පත් කිරීම උත්ප්‍රේරණය කරයි.
37
ප්‍රෝටීන ජීරණය
ප්‍රෝටීන ජීරණය ආරම්භ වන්නේ ආමාශය තුළ දීය. ආමාශයික යුෂ නිපදවීම නිසා ප්‍රෝටීනවල රසායනික ජීරණය පෙප්සීන් එන්සයිම මගින් ඇරඹී ප්‍රෝටීන, කුඩා පොලිපෙප්ටයිඩ බවට පත් කරයි.
ට්‍රිප්සීන් හා කයිමොට්‍රිප්සීන් මගින් කුඩා පොලිපෙප්ටයිඩ වඩාත් කුඩා පොලිපෙප්ටයිඩ බවට පත් කිරීම උත්ප්‍රේරණය කරයි.
මේ වඩාත් කුඩා පොලිපෙප්ටයිඩ, කුඩා පෙප්ටයිඩ හා ඇමයිනෝ අම්ල බවට පත් කිරීම අග්න්‍යාශයික කාබොක්සිපෙප්ටිඩේසවල උත්ප්‍රේරක ක්‍රියාව මගින් සිදු වේ.
ආන්ත්‍රික අපිච්ඡදය මගින් ස්‍රාවය කරන ප්‍රෝටියේස (ඩයිපෙප්ටිඩේස, කාබොක්සිපෙප්ටිඩේස, ඇමයිනෝපෙප්ටිඩේස) කුඩා පෙප්ටයිඩ, ඇමයිනේ අම්ල බවට පත් කිරීම උත්ප්‍රේරණය කරයි.
38
මේද ජීරණය
මේද ජීරණය(ට්‍රයිග්ලිසරයිඩ) ආරම්භ වන්නේ කුඩා අන්ත්‍රයේ දීය.
මුලින් ම පිත් ලවණ මගින් මේද තෛලෝදකරණය කරයි.
ඉන්පසු අග්න්‍යාශයික ලයිපේස මගින් මේදය, මේද අම්ල, ග්ලිසරෝල් සහ මොනොග්ලිසරයිඩ බවට පත් කිරීම් උත්ප්‍රේරණය කරයි.
මේදය, මේද අම්ල හා ග්ලිසරෝල් බවට පත් කිරීම ආන්ත්‍රික ලයිපේස් මගින් ද සිදු වේ.
39
නියුක්ලෙයික් අම්ල ජීරණය
නියුක්ලෙයික් අම්ල ජීරණය ආරම්භ වන්නේ කුඩා අන්ත්‍රය තුළ දීය.
අග්න්‍යාශයික නියුක්ලියේස DNA හා RNA නියුක්ලියෝටයිඩ බවට පත් කිරීම උත්ප්‍රේරණය කරයි.
අවසානයේ දී මේ නියුක්ලියෝටයිඩ නියුක්ලියෝටයිඩේස, නියුක්ලියෝසයිඩේස හා පොස්ෆොටේස මගින් නයිට්‍රජනීය භස්ම, පෙන්ටෝස් සීනි හා පොස්ෆේට බවට පත් කිරීම උත්ප්‍රේරණය කරයි.
40
කාර්යක්ෂම අවශෝෂණය සඳහා ආන්ත්‍රික බිත්තියේ පවතින ව්‍යුහමය විකිරණ
කාර්යක්ෂම අවශෝෂණය සඳහා ආන්ත්‍රික බිත්තියේ පෘෂ්ඨ ක්ෂේත්‍රඵලය ව්‍යුහමය විකිරණයන් 3ක් මගින් වැඩි වී ඇත.
1. ඝන ස්ථිර නැමුම්
2. අංගුලිකා නම් ආන්ත්‍රික බිත්තියේ ඇති ඇඟිලි බඳු නෙරුම්
3. ක්ෂුද්‍ර අංගුලිකා නම් අංගුලිකාවල අපිච්ඡද සෛලවල ඇති ඇඟිලි වැනි අන්වීක්ෂීය නෙරුම් (ආන්ත්‍රික කුහරයට නිරාවරණය වී ඇත. මෙමගින් බුරුසුමය පෙනුමක් ලබා දේ. / බුරුසු දාරය)
41
කුඩා අන්ත්‍රයේ දී සිදුවන අවශෝෂණය
අපිච්ඡදය හරහා පෝෂක පරිවහනය සක්‍රීය හෝ අක්‍රීය විය හැක.
ෆ්‍රක්ටෝස් පහසු කළ විසරණය මගින් අක්‍රීයවද
ඇමයිනෝ අම්ල, කුඩා පෙප්ටයිඩ, විටමින් හා බොහෝ ග්ලූකොස් අණු අපිච්ඡද සෛල තුළට සක්‍රීයව ද පරිවහනය කෙරේ.
ඉන්පසු මෙම පෝෂක අපිච්ඡද සෛලවල සිට අංගුලිකා තුළ ඇති රුධිර කේශනාලිකාවලට පරිවහනය කෙරේ. මේ රුධිර කේශනාලිකා යාකෘතික ප්‍රතිහාර ශිරාව සෑදීමට අභිසාරී වී එකට එකතු වේ. ඒ ඔස්සේ පෝෂක අක්මාවට රැගෙන යයි. අක්මාවේ සිට මේ පෝෂක පිරි රුධිරය පටකවලට පරිවහනය කරයි.
එහෙත් මේද ජීරණයේ සමහර ඵල අවශෝෂණය වෙනස් මාර්ගයක් ඔස්සේ සිදු වේ.
මේද අම්ල හා මොනොග්ලිසරයිඩ ක්ෂුද්‍ර අංගුලිකා හරහා අපිච්ඡද සෛල තුළට ඇතුලු වේ. සෛලය තුළ දී ට්‍රයිග්ලිසරයිඩ නැවත ඇති වේ.
ඉන්පසු මේ ට්‍රයිග්ලිසරයිඩ නැවත සැකසී කයිලොමයික්‍රෝන නම් වූ ජලයේ ද්‍රාව්‍ය කුඩා ගෝලිකා තුළට අන්තර්ගත වේ. ඒවා පයෝලස නාලිකාවට පරිවහනය කෙරේ.
ඉන්පසු මේ කයිලොමයික්‍රෝන සංසරණ පද්ධතිය ඔස්සේ දේහය දේහය පුරා සංසරණය වේ.
පෝෂක අවශෝෂණයට අමතරව ජලය හා අයන නැවත ලබාගැනීම ද කුඩා අන්ත්‍රයේ දී සිදු වේ. සිරුරට ලබාගන්නා ජලය ප්‍රමාණයට (2l පමණ) අමතරව ජීරණ යුෂයෙන් තවත් ජලය(7l පමණ) කුඩා අන්ත්‍රයට එකතු කෙරේ.
මේ ජලයෙන් වැඩි කොටසක් අස්‍රැතිය මගින් යළි අවශෝෂණය සිදු වේ.
42
මහා අන්ත්‍රය
ආහාර මාර්ගයේ අවසාන කොටසයි.
ප්‍රදේශ 3කට බෙදිය හැක.
1. මහාන්ත්‍රකය
2. උන්ඩුකය
3. ගුද මාර්ගය
කුඩා අන්ත්‍රය, මහා අන්ත්‍රයට T හැඩැති සන්ධියකින් සම්බන්ධ වේ. මේ T සන්ධියේ එක් බාහුවක් මහාන්ත්‍රකය වන අතර අනෙක් බාහුව කුඩා පැසක් වැනි උන්ඩුකය වේ.
උන්ඩුකයේ, උන්ඩුකපුච්ඡය නම් වු ඇඟිල්ලක් වැනි නෙරුමක් ඇත. ජීරණය නොවූ ද්‍රව්‍ය ක්ෂුද්‍ර ජීවීන් මගින් පැසීම සඳහා උන්ඩුකය වැදගත් වේ. මෙය සිදුවන්නේ විශේෂයෙන් විශාල වශයෙන් ශාක ද්‍රව්‍ය ආහාරයට ගන්නා සත්ත්වයන්ගේ ය.
මහාන්ත්‍රකය ගුද මාර්ගයට හා ගුදයට යොමු වේ.
43
මහාන්ත්‍රයේ කෘත්‍ය
මහාන්ත්‍රකය තුළ දී,
1. ජලය ප්‍රතිඅවශෝෂණය සම්පූර්ණ කිරීම.
2. සහජීවී ක්ෂුද්‍ර ජීවීන් ආධාරයෙන් සමහර විටමින් B සංකීර්ණ, vitamin K & ෆෝලික් අම්ල සංස්ලේෂණය වේ.
3. මල (තන්තු වැනි ජීරණය නොවූ ද්‍රව්‍ය අඩංගු වේ.) ක්‍රමාකුංචනය මගින් මහාන්ත්‍රකය තුළින් ගමන් කිරීම සිදු වේ.
ගුද මාර්ගය තුළ,
1. බැහැර කරන තෙක් මල ගබඩා කරයි.
2. ගුද මාර්ගය හා ගුදය අතර ඇති වක්‍ර පිධාන 2 හේතුවෙන් මල ගමන් කිරීම යාමනය කරයි. මහාන්ත්‍රකය තුළ ප්‍රබල සංකෝචනයන් මල පහ කිරීම ක්‍රියාරම්භ කරයි.
44
අග්න්‍යාශය
ලා අළු පැහැති ග්‍රන්ථියකි.
පළල් හිසක්, දේහය හා පටු වලිගයකින් සමන්විතය.
හිස ග්‍රහනි වක්‍රය තුළ පිහිටා ඇත.
බාහිරාසර්ග හා අන්තරාසර්ග ග්‍රන්ථියකි.
45
අග්න්‍යාශයේ බාහිරාසර්ගී කොටස
බාහිරාසර්ගී කොටස අනුඛන්ඩිකා විශාල සංඛ්‍යාවකින් සමන්විතය.
එක් එක් අනුඛන්ඩිකා කුඩා බදරිකාවලින් සමන්විත වන අතර ඒවායේ බිත්ති ස්‍රාවී සෛලවලින් සමන්විත වේ.
එක් එක් අනුඛන්ඩිකා ඉතා කුඩා ප්‍රනාලවලට සම්බන්ධ වන අතර, එම ප්‍රනාල එකතු වීමෙන් අවසානයේ දී අග්න්‍යාශයික ප්‍රනාලය සෑදේ.
මේ අග්න්‍යාශයික ප්‍රනාලය, පොදු පිත්ත ප්‍රනාලය සමග සම්බන්ධ වී යාකෘත්-අග්න්‍යාශයික ප්‍රනාලය සාදයි.
මෙය ග්‍රහනියේ මධ්‍ය ලක්ෂයේ දී එය තුළට විවෘත වේ.
බාහිරාසර්ගී කොටස අග්න්‍යාශයික යුෂය ස්‍රාවය කරයි. එහි සංඝටක ලෙස බයිකාබනේට, කාබෝහයිඩ්‍රේට ජීර්ණක එන්සයිම (අග්න්‍යාශයික ඇමයිලේස්), අග්න්‍යාශයික ලයිපේස්, නියුක්ලියේස් හා ප්‍රෝටීන ජීර්ණක එන්සයිමවල අක්‍රීය ආකාර (ට්‍රිප්සිනෝජන් හා කයිමොට්‍රිප්සිනෝජන්) අඩංගු ය.
මේ අක්‍රීය එන්සයිම ග්‍රහනියේ කුහරයට ස්‍රාවය වීමත් සමගම සක්‍රීය එන්සයිම බවට පරිවර්තනය කෙරේ.
46
අග්න්‍යාශයේ අන්තරාසර්ගී කොටස
අන්තරාසර්ගී කොටස සමන්විත වන්නේ ලැන්ගැහැන්දීපිකා වලින් වන අතර, එය විශේෂණය වු සෛල සමූහයකින් යුතු වේ.
ඒවාට ප්‍රනාල නැත.
ලැන්ගැහැන්දීපිකා ග්ලුකගන් හා ඉන්සියුලීන් යන හෝමෝන ස්‍රාවය කරයි.
alpha cells - ග්ලූකගන්
beta cells - ඉන්සියුලීන්
ඒවා ග්ලුකෝස් සමස්ථිතිය සඳහා දායක වේ.
47
අක්මාව
දේහයේ විශාලතම ග්‍රන්ථියයි.
උත්තර හා පූර්ව මතුපිට පෘෂ්ඨය සුමට, උත්තල හැඩයක් ගනී.
අපර පෘෂ්ඨයේ මායිම අක්‍රමවත් හැඩයක් ගනී.
ඛන්ඩිකා 4ක් අඩංගු වේ. එක් එක් ඛන්ඩිකාව ෂඩස්‍රාකාර හැඩැති ඉතා කුඩා අනුඛන්ඩිකාවලින් සෑදී ඇත.
එම අනුඛන්ඩිකා අක්මාවේ කෘත්‍යමය ඒකක වේ.
අනුඛන්ඩිකා ඝනාකාර හැඩැති හෙපැටොසයිට නම් වූ සෛලවලින් සෑදී ඇත.
මේවා මධ්‍ය ශිරාවේ සිට අරීය ස්ථම්භ යුගල වශයෙන් විහිදී ඇත.
මේ සෛල ස්ථම්භ යුගල 2ක් අතර කෝටරාභ (අසම්පූර්ණ බිත්ති සහිත රුධිර වාහිනී) පවතී.
ඒවා තුළ ප්‍රතිහාර ශිරාවේ හා යාකෘතික ධමනියේ කුඩා ශාඛාවලින් ලැබෙන රුධිරය මිශ්‍රණයක් අඩංගු වේ.
මේ සැකසීම නිසා ශිරා රුධිරය (පෝෂක ද්‍රව්‍ය අධික සාන්ද්‍රණයකින් ඇති) ධමනිවල ඇති රුධිරය සමග මිශ්‍ර වීමෙන් අක්මා සෛලවලට සමීප වීමට ඉඩ සලසා දෙයි.
කෝටරාභවල ආස්තරණයේ යාකෘතික මහා භක්ෂාණු (kupffer cells) පවතී.
කෝටරාභවල සිට මධ්‍ය ශිරාවලට රුධිරය ගලා යන අතර, එය වෙනත් අනුඛන්ඩිකාවලින් පැමිණෙන ශිරා සමග සම්බන්ධ වී වඩා විශාල ශිරා සාදමින් අවසානයේ යාකෘතික ශිරාව සාදයි.
අක්මා සෛල ස්ථම්භ අතර පිත්ත නාලිකා විහිදේ.
පිත්ත නාලිකා එකතු වීමෙන් වඩා විශාල පිත්ත නාල සෑදේ.
ෂඩස්‍රාකාර ව්‍යුහවල කෝණවල යාකෘතික ධමනි ශාඛාවක්, යාකෘතික ප්‍රතිහාර ශිරා ශාඛාවක් සහ අන්තර් අනුඛන්ඩික පිත්ත ප්‍රනාලයක් ඇත.
48
අක්මාවේ කෘත්‍ය
**ජීරණයට අදාළව අක්මාවේ කෘත්‍ය**
1. පිත ස්‍රාවය කරන අතර ඒවා ග්‍රහනියට නිදහස් කරන තුරු පිත්තාශයේ ගබඩා කර තැබේ.
2. පිතෙහි පිත්ත ලවණ ඇති අතර ඒවා තෛලෝදකාරක ලෙස ක්‍රියා කරයි. එමගින් මේද ජීරණයට හා අවශෝෂණයට උදව් වේ.
3. බොහෝ අවශෝෂණය කරන ලද පෝෂක අක්මාවට ළඟාවන අතර, අක්මාව එම පෝෂක දේහයේ අනෙකුත් ප්‍රදේශවලට බෙදාහැරීම යාමනය කරයි.
4. අතිරික්ත ග්ලූස්කෝස් ග්ලයිකොජන් ලෙස අක්මා සෛලවල ගබඩා කරයි.
5. ඉන්සියුලින් හා ග්ලූකගන් හෝමෝන මගින් ග්ලයිකොජන් අක්මා සෛල තුළ තැන්පත් කිරීම හා බිඳ හෙළීම යාමනය කරයි.
6. මේදයේ ද්‍රාව්‍ය විටමින් (K,A,D,E) සහ සමහර ජල ද්‍රාවී විටමින් (B12), යකඩ(Fe) හා කොපර්(Cu) ද අක්මාව තුළ ගබඩා කෙරේ.
49
50
ආහාර ජීර්ණ කාර්යභාරයට අමතරව අක්මාවේ කෘත්‍ය
1. කබෝහයිඩ්‍රේට, මේද, ප්‍රෝටීන පරිවෘත්තිය
2. ඖෂධ හා විෂ ද්‍රව්‍යවල විෂහරණය
3. ක්ෂුද්‍ර ජීවීන්ට එරෙහි ආරක්ෂණය
4. ඇතැම් හෝමෝන අක්‍රීය කිරීම
5. තාපය නිපදවීම
51
මිනිසා තුළ ආහාර ජීරණයේ යාමනය
ජීරණය ආකාර 2කින් යාමනය වේ.
1. ස්නායුක යාමනය
2. අන්තරාසර්ග යාමනය
52
ආහාර ජීරණයේ ස්නායුක යාමනය
ප්‍රධාන වශයෙන් ස්නායු ප්‍රතීක මගින් සිදු වේ.
Ex: ස්නායුක ප්‍රතීක මගින් ආහාරය මුඛයට ළඟාවූ විට දී ඛේටය නිදහස් කිරීම උත්තේජනය කරයි.
53
ආහාර ජීරණයේ අන්තරාසර්ග යාමනය
අන්තරාසර්ග පද්ධතිය ජීරණයේ දී විශේෂයෙන්ම ආමාශයේ දී හා කුඩා අන්ත්‍රයේ දී සිදුවන ජීරණය තුළ ඉතා වැදගත් මෙහෙයක් ඉටු කරයි.
ආහාර ආමාශයට ළඟා වීම මගින් මත්ගෑමේ ක්‍රියාවලිය ආරම්භ වන අතර ආමාශයික යුෂ නිදහස් වීම ද සිදු වේ.
ආමාශයට ආහාර ළඟා වීමේ දී ආමාශ බිත්තිය ඇදෙයි. මෙනිසා ග්‍රැස්ටීන් හෝමෝනය නිදහස් වීම ක්‍රියාරම්භ වේ.
ග්‍රැස්ටීන් රුධිරය හරහා ආමාශයට ළඟා වේ.
ආමාශය තුළ දී ආමාශයික යුෂ නිපදවීම ග්‍රැස්ටීන් මගින් උත්තේජනය වේ.
ආමලසයේ ඇති මේද අම්ල හෝ ඇමයිනෝ අම්ල ග්‍රහනියෙන් කොලිසිස්ටොකයිනීන් හා සික්‍රිටීන් නිදහස් කිරීම ක්‍රියාරම්භ කරයි.
කොලිසිස්ටොකයිනීන් මගින් පිත්තාශයෙන් පිත නිදහස් කිරීම සහ අග්න්‍යාශයෙන් ජීරණ එන්සයිම නිදහස් කිරීම ක්‍රියාරම්භ කරයි.
අග්න්‍යාශයෙන් බයිකාබනේට නිදහස් කිරීම සික්‍රිටීන් මගින් උත්තේජනය වේ.
ආමාශයෙන් ලැබෙන ආමලසය බයිකාබනේට මගින් උදාසීන කරයි.
ආමලසය මේද මගින් පොහොසත් වූ විට ග්‍රහනියෙන් නිපදවන කොලිසිස්ටොකයිනීන් සහ සික්‍රිටීන් ඉහළ මට්ටම හේතුවෙන් ආමාශයේ දී ආහාර ජීරණය සෙමෙන් සිදු වේ.
මේ හෝමෝන ආමාශය මත ක්‍රියා කර ක්‍රමාකුංචනය හා ආමාශයික යුෂ ස්‍රාවය නිශේධනය කරයි. එනිසා ජීරණය සෙමෙන් සිදු වේ.
54
සමබල ආහාරය / තුලිත ආහාරය
සමබල ආහාරය තුළ යහපත් සෞඛ්‍ය පැවැත්මක් සඳහා අත්‍යවශ්‍ය සියලු පෝෂක යෝග්‍ය අනුපාතයකින් අඩංගු වේ.
55
සමබල ආහාරයක අඩංගු අත්‍යවශ්‍ය සංඝටක
කාබෝහයිඩ්‍රේට
ප්‍රෝටීන
ලිපිඩ
ඛනිජ මූලද්‍රව්‍ය
විටමින්
ජලය
තන්තු
කාබෝහයිඩ්‍රේට හා ලිපිඩ ශක්තිය සපයයි. ශක්ති අවශ්‍යතාව වයස, ස්ත්‍රී පුරුෂ භාවය මත, දේහ ප්‍රමාණය හා ක්‍රියාකාරීත්වය මත වෙනස් වේ.
ශරීරය තුළ ප්‍රෝටීන සංශ්ලේෂණය සඳහා ඇමයිනෝ අම්ල 20ක් පමණ භාවිත වේ.
මේවායින් වැඩි ඇමයිනෝ අම්ල ප්‍රමාණයක් (12) දේහය තුළ සංශ්ලේෂණය වේ. ඒවා අත්‍යවශ්‍ය නොවන ඇමයිනෝ අම්ල ලෙස නම් කෙරේ. (ඇලනීන්, සිස්ටීන්)
අනෙකුත් ඇමයිනෝ අම්ල ශරීරය තුළදී සංස්ලේෂණය කළ නොහැකි බැවින් ආහාර මගින් ලබාගත යුතුමය. (8) ඒවා අත්‍යවශ්‍ය ඇමයිනෝ අම්ල ලෙස හැඳින්වේ. (ලයිසීන්, හිස්ටිඩීන්)
සත්තව ප්‍රෝටීනවල සියලු අත්‍යවශ්‍ය ඇමයිනෝ අම්ල නිවැරදි අනුපාතවලින් අඩංගු වන අතර ශාක ප්‍රෝටීනවල අත්‍යවශ්‍ය ඇමයිනෝ අම්ලවලින් 1ක් හෝ කීපයක් අඩංගු නොවේ. එනිසා නිර්මාංශ ශාකමය ආහාර වේලක අත්‍යවශ්‍ය ඇමයිනෝ අම්ල ලබාගැනීමට විවිධ ශාක ප්‍රෝටීන ප්‍රභව යොදාගත යුතුය.
56
කාබෝහයිඩ්‍රේට හා ඒවායේ කෘත්‍ය
කාබෝහයිඩ්‍රේට සීනි හා පොලිසැකරයිඩ වේ.
බත්, පාන්, බිස්කට්, ධාන්‍ය, ආප්ප වැනි විවිධ ආහාර වර්ගවල අඩංගුය.
ජීරණයේ දී බොහෝ කාබෝහයිඩ්‍රේට, මොනොසැකරයිඩ බවට බිඳ හෙළනු ලබන අතර ඒවා රුධිර ධාරාවට අවශෝෂණය කෙරේ.
**ජීරණය කළ හැකි කාබෝහයිඩ්‍රේටවල කෘත්‍ය**
1. ශක්තිය හා තාපය ලබා දීම - කාබෝහයිඩ්‍රේට බිඳ හෙළීම මගින් දේහයේ කෘත්‍ය සදහා අවශ්‍ය ATP ලබා දෙන අතර තාපය ජනනය කරයි.
2. ශක්ති සංචිතයක් ලෙස ක්‍රියා කරයි. - අතිරික්ත කාබෝහයිඩ්‍රේට, ග්ලයිකොජන් හා මේද බවට පරිවර්තනය කරයි.
3. ප්‍රෝටීන ඉතුරු කිරීම පහසු කරයි. - ආහාරයේ ප්‍රමාණවත් තරම් කාබෝහයිඩ්‍රේට ඇති විට ශක්තිය නිපදවීමට ප්‍රෝටීන යොදා නොගනී.
57
ප්‍රෝටීන හා ඒවායේ කෘත්‍ය
ප්‍රෝටීන ඇමයිනෝ අම්ලවලින් සෑදී ඇත.
ජීරණයේ දී ප්‍රෝටීන ඇමයිනෝ අම්ලවලට බිඳ හෙළා ඒවා රුධිර ධාරාවට අවශෝෂණය කරගනී.
ඇමයිනෝ අම්ල ප්‍රධාන කාණ්ඩ 2කි.
1. අත්‍යවශ්‍ය ඇමයිනෝ අම්ල - ශරීරය තුළ සංස්ලේෂණය කළ නොහැක. ශරීරය තුළට ආහාර හරහා ලබාගත යුතුය.
2. අත්‍යවශ්‍ය නොවන ඇමයිනෝ අම්ල - ශරීරය තුළ දී සංස්ලේෂණය කළ හැක. ආහාර මගින් ශරීරයට ලබාගැනීම අනිවාර්ය නොවේ.
**ආහාරයේ ඇති ප්‍රෝටීනවල කෘත්‍ය**
ප්‍රෝටීන මගින් ඇමයිනෝ අම්ල සපයයි. එම ඇමයිනෝ අම්ල,
1. දේහයේ සෛල හා පටක වර්ධනය හා අලුත්වැඩියාව සදහා භාවිත කරයි.
2. ප්ලාස්මා ප්‍රෝටීනා, එන්සයිම, ප්‍රතිදේහ හා සමහර හෝමෝන සංස්ලේෂණයට භාවිතා වේ.
3. ශරීර කාර්යයන්ට ශක්ති ප්‍රභවයක් ලෙස ක්‍රියා කරයි.
58
ලිපිඩ හා ඒවායේ කෘත්‍ය
ආහාරයේ ඇති ලිපිඩ ප්‍රධාන වශයෙන් මේද හා තෙල්වලින් සමන්විතය.
මේද හා තෙල්වල ව්‍යුහමය සංඝටකයක් වන්නේ මේද අම්ලයි.
අත්‍යවශ්‍ය හා අත්‍යවශ්‍ය නොවන ලෙස මේද අම්ල වර්ග කළ හැක.
අත්‍යවශ්‍ය මේද ශරීරය තුළ සංස්ලේෂණය කළ නොහැක. එනිසා ආහාර මගින් ලබාගත යුතුමය.
අත්‍යවශ්‍ය නොවන මේද අම්ල ශරීරය තුළ සංස්ලේෂණය කළ හැක.
**ආහාරයේ ඇති ලිපිඩවල කෘත්‍ය**
1. ශක්තිය හා තාපය සපයයි. (බර මත පදනම්ව කාබෝහයිඩ්‍රේට හා ප්‍රෝටීනවලට සාපේක්ෂව මේද හා තෙල් වැඩි ශක්ති ප්‍රමාණයක් සපයයි.)
2. මේදයේ ද්‍රාව්‍ය විටමින් වන විටමින් A, D, E, K පරිවහනය හා සංචිත කිරීමට උදව් වේ.
3. මේදය ලෙස මේද පටකය තුළ ශක්තිය සංචිත කරයි.
4. කොලෙස්ටරෝල්වලින් ස්ටෙරොයිඩ හෝමෝන සංස්ලේෂණට උදව් වේ.
5. පරිවරණය සපයයි. ( සමේ අධශ්චර්මීය පටක ස්තරයේ ඇති මේදය තාප හානිය අඩු කරයි, නියුරෝනවල ඇති මයොලීන් කොපුව)
59
විටමින
විටමින් යනු, සාමාන්‍ය සෞඛ්‍ය පවත්වා ගැනීමට හා පරිවෘත්තිය පවත්වා ගැනීමට ඉතා කුඩා ප්‍රමාණවලින් අවශ්‍ය කාබනික සංයෝගයි.
බොහෝ විටමින් ශරීරය තුළ නිපදවීමට නොහැකි නිසා අහාර මගින් ලබාගත යුතු වේ.
ප්‍රමාණවත් ලෙස විටමින ශරීරයට ලබාගැනීමට නොහැකි වුවහොත් ඌනතා රෝග ඇති වේ.
විටමින ජල ද්‍රාවී (B,C) හා මේද ද්‍රාවී (K,A,D,E) ලෙස වර්ග 2කි.
**විටමිනවල ප්‍රධාන කෘත්‍ය**
A - ඇසේ දෘෂ්ටි වර්ණක සෑදීම, අපිච්ඡද පටක පවත්වා ගැනීම, වර්ධනය හා ප්‍රතිශක්තිය දිරිමත් කිරීම
B - FAD, NAD+ වැනි සහඑන්සයිමවල සංඝටකයකි, රතු රුධිර සෛල නිපදවීම දිරිමත් කරයි
C - ප්‍රතිඔක්සිකාරකයක් ලෙස ක්‍රියා කරයි, කොලැජන් සංස්ලේෂණයට යොදා ගනී.
D - කැල්සියම් හා පොස්පරස් අවශෝෂණයට ආධාර කරයි.
E - ප්‍රතිඔක්සිකාරකයක් ලෙස ක්‍රියා කරයි
K - රුධිර කැටි ගැසීම සදහා වැදගත් වේ.
60
ඛනිජ
සාමාන්‍ය දේහ සෞඛ්‍යයට සහ බොහෝ දූහ කෘත්‍යයන්ට වැදගත් වන අකාබනික ද්‍රව්‍ය ඛනිජ වේ.
මිනිසාට අවශ්‍ය වන ප්‍රධාන ඛනිජ වන්නේ Ca, P, S, K, Cl, Na, Mg
මීට අමතරව අංශුමාත්‍ර ප්‍රමාණවලින් අවශ්‍ය වන ඛනිජ වන්නේ Fe, F, I, Co, Cu, Mn, Mo, Se සහ Zn
**ඛනිජවල ප්‍රධාන කෘත්‍ය**
Ca - දත් සහ අස්ථි සෑදීම, රුධිර කැටි ගැසීමට උදව් වේ, ස්නායු හා පේශි ක්‍රියාකාරිත්වයට උදව් වේ.
P - දත් සහ අස්ථි සෑදීම, අම්ල භෂ්ම සමතුලිතතාව පවත්වා ගැනීමට උදව් කිරීම
S - සමහර ඇමයිනෝ අම්ලවල සංඝටක
K - අම්ල-භෂ්ම හා ජල සමතුලිතතාවට උදව් වේ, ස්නායු ක්‍රියාකාරිත්වයට
Cl - අම්ල-භෂ්ම සමතුලිතතාවට, ආස්‍රැති සමතුලිතතාව පවත්වා ගැනීම, ස්නායු ක්‍රියාකාරිත්වයට
Na - අම්ල භස්ම හා ජල සමතුලිතතාව පවත්වා ගැනීමට, ස්නායු ක්‍රියාකාරිත්වයට
Mg - එන්සයිම සහසාධක ලෙස ක්‍රියාකරයි.
Fe - හීමොග්ලොබින් හා e වාහකවල සංඝටක, එන්සයිම සහසාධක ලෙස ක්‍රියා කරයි.
F - දත්වල ව්‍යුහය පවත්වා ගැනීම.
I - තයිරොයිඩ හෝමෝනයේ සංඝටකයකි.
61
ජලය
මිනිස් දේහ ස්කන්ධයෙන් 60% ප්‍රමාණයක් ජලය ඇත.
සාමාන්‍යයෙන් මූත්‍ර, මල සහ දහඩිය හරහා ජලය හානි වේ.
එනිසා ශරිරය තුළ ජල සමතුලිතතාව පවත්වා ගත යුතුය.
ශරීරය තුළට මේ ජලය ආහාර මගින් හා පානයෙන් ලබාගත හැක.
**මිනිස් ශරීරය තුළ ජලයේ කෘත්‍ය**
1. සියලු ජීවි සෛල සදහා තෙත් අභ්‍යන්තර පරිසරයක් සපයයි.
2. රුධිරයේ හා පටක තරලයේ ප්‍රධාන සංඝටකය නිසා දේහය පුරා ද්‍රව්‍ය පරිවහනයට හා රුධිර පටකය හා දේහ සෛලය අතර ද්‍රව්‍ය හුවමාරුවට උදව් කරයි.
3. ප්‍රධාන වශයෙන් වාෂ්පීභවන සිසිල් වීම මගින් දේහ උෂ්ණත්වය යාමනය කරයි.
4. අපද්‍රව්‍ය හා විෂ ද්‍රව්‍ය තනුක කිරීම හා ඒවායේ බහිස්ස්‍රාවයට මාධ්‍යයක් සපයයි.
5.ආහාර තෙත් කිරීම මගින් ගිලීම පහසු කරයි.
62
තන්තු
ආහාරයේ ඇති ජීරණය කළ නොහැකි පොලිසැකරයිඩ මගින් ආහාරමය තන්තු (පිෂ්ටමය නොවන පොලිසැකරයිඩ) සෑදී ඇත.
පලතුරු එළවළු හා ධාන්‍යවල මේවා සුලභ වේ.
**ආහාරවල ඇති තන්තුවල කාර්යභාරය**
1. ආහාරයේ ප්‍රමාණය වැඩි කරයි, ආහාර රුචිය සන්සිදුවයි.
2. මල ප්‍රමාණය වැඩි කිරීම සදහා ජලය ආකර්ෂණය සහ ක්‍රමාකුංචනය උත්තේජනය කිරීමෙන් මලපහ කිරීම සිදු කිරීම මගින් මල බද්ධය නැති කිරීම.
3. ආහාරයේ ප්‍රමාණවත්ව තන්තු අඩංගු වීම මගින් මහාන්ත්‍රය හා ගුද මාර්ගයේ පිළිකා වැනි ආමාශ ආන්ත්‍රික ආබාධවලට එරෙහිව ආරක්ෂාව සපයයි.
63
අත්‍යවශ්‍ය පෝෂක
සරල පූර්වග අණුවලින් ශරීරය තුළ නිපදවිය නොහැකි ආහාර මගින්ම ලබාගත යුතු ද්‍රව්‍ය වේ.
- අත්‍යවශ්‍ය ඇමයිනෝ අම්ල
- අත්‍යවශ්‍ය මේද අම්ල
- විටමින
- ඛනිජ
මේ අත්‍යවශ්‍ය පෝෂක ද්‍රව්‍යවලින් දේහ සෛල තුළ ජෛව සංස්ලේෂණ ප්‍රතික්‍රියා සදහා ප්‍රධාන දායකත්වයක් ඇත.
එම අත්‍යවශ්‍ය පෝෂක ආහාරයේ නිවැරදි අනුපාතවලින් නොමැති විට දුෂ්පෝෂණයට මඟ පාදයි.
එනිසා ඒවා නිවැරදි අනුපාතවලින් ලබා ගැනීම අත්‍යවශ්‍ය වේ.
64
අත්‍යවශ්‍ය ඇමයිනෝ අම්ල
සරල කාබනික පූර්වග අණුවලින් ශරීරය තුළ සංස්ලේෂණය කළ නොහැකි ආහාරය මගින් ලබාගත යුතුම වන ඇමයිනෝ අම්ල අත්‍යවශ්‍ය ඇමයිනෝ අම්ල වේ.
දේහය තුළ ප්‍රෝටීන සෑදීමට අවශ්‍ය ඇමයිනෝ අම්ල වර්ග 20 අතුරින් 8ක් අත්‍යවශ්‍ය ඇමයිනෝ අම්ල වේ.
-ලියුසීන්
-මෙතියොනීන්
සත්ත්ව ප්‍රෝටීන නිෂ්පාදිතවලින් (බිත්තර, මස්, චීස්) දේහ කෘත්‍යයන්ට අවශ්‍ය සියලු අත්‍යවශ්‍ය ඇමයිනෝ අම්ල නිවැරදි අනුපාතවලින් ලබා දේ.
බොහෝ ශාක ප්‍රෝටීනවල ඇමයිනෝ අම්ල එකක් හෝ කීපයක් ඌන වීම නිසා අසම්පූර්ණ ප්‍රෝටීන වේ. එනිසා සියලු අත්‍යවශ්‍ය ඇමයිනෝ අම්ල ලබාගැනීමට ශාකමය ආහාර වේලක විවිධ වර්ගයේ ශාක ප්‍රෝටීන අඩංගු විය යුතුය.
65
අත්‍යවශ්‍ය මේද අම්ල
කාබනික පූර්වගවලින් ශරීරය තුළ සංස්ලේෂණය කළ නොහැකි නිසා ආහාරය මගින් ලබාගත යුතු වූ මේද අම්ල අත්‍යවශ්‍ය මේද අම්ලයි.
බීජ, ධාන්‍ය හා එළවළු මගින් අත්‍යවශ්‍ය මේද අම්ල ප්‍රමාණවත් තරම් සපයයි.
66
මූලික පරිවෘත්තිය වේගය (BMR)
විවේකයෙන් සිටින විට, පශ්චාත් අවශෝෂණ අවධියේ දී (අවම වශෙයෙන් පැය 12ක් නිරාහාර විට දී) ආතතියක් නොමැති විට දී අවම පරිවෘත්තිය වේගය වේ.
පහසු උෂ්ණත්ව පරාසයක දී මනිනු ලැබේ.
වැඩුණු පුරුෂයකුගේ - දිනකට 1600 - 1800 kCal
වැඩුණු ස්ත්‍රියකගේ - දිනකට 1300 - 1500 kCal
67
ශක්ති අයවැය
කිසියම් සත්ත්වයෙකුගේ ශක්තිය වැය කිරීමට එරෙහිව, ශක්තිය ලබාගැනීමේ ශේෂ පත්‍රය යි.
මූලික ආකෘතිය -
C = M + U + F + P
C - ලබාගත් ආහාර ප්‍රභව තුළ ශක්ති අන්තර්ගතය
M - පරිවෘත්තිය ක්‍රියාවලි සඳහා ශක්තිය වැයවීම
U - මූත්‍ර පිටවීමේදී හානි වන ශක්තිය
F - මලද්‍රව්‍ය පිටවීමේදී හානි වන ශක්තිය
P - නිෂ්පාදනය (වර්ධනය හා ප්‍රජනනය සඳහා ප්‍රයෝජනයට ගත හැකි ශක්තිය
ශක්ති අයවැයේ දී ලබාගත් ආහාරයේ ඇති ශක්තිය වැයවීමත් සමග සංසන්දනය කෙරේ.
ශක්ති වැයවීම යටතේ මූලික පරිවෘත්තියට හා අතිරේක ක්‍රියාකාරකම් සඳහා වැය වූ ශක්තිය (M), බහිස්ස්‍රාවී ඵල සමග ආශ්‍රිත ශක්තිය, එනම් මූත්‍ර හානිය (U), මල ඉවත් වීම (F)
ලබාගත් ශක්තිය හා පරිවෘත්තිය, බහිස්ස්‍රාවය හා මල පිටකිරීමේ දී ශක්තිය වැයවීම අතර ශක්ති වෙනස නිෂ්පාදන සඳහා ප්‍රයෝජනයට ගත හැක. එයට වර්ධනය හා ප්‍රජනනය අන්තර්ගතය.
P = C - ( M + U + F )
ක්ෂේත්‍රයෙන් හා විද්‍යාගාරයෙන් ලැබෙන ශක්ති මිනුම් මත එක් එක් සත්ත්වයාට අවශ්‍ය ශක්ති අයවැය ගණනය කළ හැක.
වර්ධනය හා ප්‍රජනනය සඳහා ප්‍රයෝජනයට ගත හැකි ශක්තිය ඇස්තමේන්තු කිරීමේ දී ශක්ති අයවැය භාවිත වේ.
68
නිරෝගී ජීවිතයක් සඳහා ආහාර
නිරෝගී ජීවිතයක් සඳහා ආහාරයේ කාබෝහයිඩ්‍රේට, ප්‍රෝටීන, ලිපිඩ, ජලය, තන්තු, අත්‍යවශ්‍ය ඛනිජ මූලද්‍රව්‍ය හා විටම්න් නිවැරදි අනුපාතවලින් අන්තර්ගත විය යුතුය.
පෝෂණ ඌනතා යහපත් සෞඛ්‍ය මත ඍණ බලපෑමක් ඇති කරයි.
ලබාගත් ආහාරය දෛනික ශක්ති අවශ්‍යතාවට වැඩි වේ නම් අක්‍රීය පුද්ගලයන් තුළ විශේෂයෙන් දියවැඩියාව, හෘද රෝග වැනි රෝග තත්ත්ව ඇති විය හැක.
අන්නාසි, රටකජු, තක්කාලි වැනි ආහාර සඳහා සමහර පුද්ගලයන් තුළ අසාත්මික ප්‍රතික්‍රියා ඇති විය හැක. ඔවුන් එබඳු ආහාරවලින් වැළකිය යුතුය.
ආහාර මාර්ගයේ ආබාධ වැළැක්වීමට හා නිරෝගී ජීවිතයක් පවත්වා ගැනීමට ආහාරයේ අඩංගු විටමින් C , විටමින් E වැනි ප්‍රතිඔක්සිකාරක වැදගත් වේ.
මිනිසාට අවශ්‍ය සියලු ප්‍රතිඔක්සිකාරක සංස්ලේෂණය කළ නොහැකි බැවින් ඒවා සමහරක් ආහාරය තුළින් ලබාගත යුතුමය.
69
දුෂ්පෝෂණය
ආහාරය තුළ අත්‍යවශ්‍ය පෝෂක එකක් හෝ කිහිපයක් අඩු වූ විට හෝ දේහයට අවශ්‍ය රසායනික ශක්තියට වඩා අඩු රසායනික ශක්ති ප්‍රමාණයක් දිගින් දිගටම ආහාරයෙන් ලැබීම හේතුවෙන් ප්‍රමාණවත් පෝෂණයක් ලබාගැනීමට නොහැකි වීමෙන් දුෂ්පෝෂණය ඇති වේ.
WHO අනුව දේහ ස්කන්ධ දර්ශකය 18.5ට වඩා අඩු වේ නම් එය දුෂ්පෝෂණය යි.
70
ස්ථුලතාවය
පුද්ගලයෙකු ලබාගත් ශක්ති ප්‍රමාණයට වඩා වැය කරන ශක්ති ප්‍රමාණය ඉතා අඩු වීම හේතුවෙන් ස්ථුලතාව ඇති වේ.
WHO දර්ශකවලට අනුව BMI 30ට වඩා වැඩි නම් එය ස්ථුලතාව නම් වේ.
මෙය ලොව පුරා වර්ධනය වෙමින් පවතින තත්ත්වයකි.
මධුමේහය, හෘත් සනාල රෝග හා ඇතැම් පිළිකා වැනි රෝග සඳහා ස්ථුලතාව හේතුවක් විය හැක.
71
දේහ ස්කන්ධ දර්ශකය (BMI)
දේහ ස්කන්ධ දර්ශකය = ස්කන්ධය / උසෙහි වර්ගය (kg m-2)
72
73
ගැස්ට්‍රයිටිස්
විවිධ හේතු ගණනාවක් නිසා ආමාශයේ ඇතිවන ප්‍රදාහය නිසා ඇතිවන තත්ත්ව ගැස්ට්‍රයිටිස් නම් වේ.
මෙහි දී ආමාශ බිත්තියේ ඇති ග්‍රන්ථි උත්තේජනය වීමෙන් HCl වැඩි ප්‍රමාණයක් ස්‍රාවය වේ. එමගින් ශ්ලේෂ්මලකයට හානි සිදු වේ. ආමාශයේ ශ්ලේෂ්මලක ස්තරයට හානි වීම නිසා බිබිළි ඇති වේ.
දිගු වේලාවක් කුසගින්නේ සිටීම හෝ මානසික ආතතිය අධික HCl ප්‍රමාණයක් ස්‍රාවය කිරීමට හේතු විය හැක.
ඇස්පිරින් වැනි සමහර ඖෂධ වර්ග ද ගැස්ට්‍රයිටිස් තත්ත්වය ඇති කරයි.
*Helicobacter pylori* වැනි අම්ල තත්ත්ව දරා ගැනීමේ හැකියාවක් ඇති බැක්ටීරියා ආසාදන දිගු කාලීනව පවතින ගැස්ට්‍රයිටිස් තත්ත්ව ආශ්‍රිතව සාමාන්‍යයෙන් පවතී.
දිගු කාලීනව කුසගින්නේ සිටීම ද ගැස්ට්‍රයිටිස් ඇතිවීමට එක් හේතුවක් බැවින් මේ තත්ත්වය පාලනය කරගැනීමට නිවැරදි ආහාර පුරුදු ඇති කරගත යුතු වේ.
74
මල බද්ධය
මලද්‍රව්‍ය සෙමෙන් ගමන් කිරීම හේතුවෙන් ජලය නැවත අවශෝෂණය දිරිමත් වීම නිසා ඒවා වඩාත් ඝන බවට පත් වීම හේතුවෙන් මල බද්ධය ඇති වේ.
මල බැහැර කිරීම සඳහා ඇති ප්‍රතීක ක්‍රියාව නිශේධනය වීම හේතුවෙන් ද මල බද්ධය ඇති වේ.
මේ හේතුවෙන් ගුදයේ වේදනාවක් ඇති වීමත්, මලපහ කිරීමේ අපහසුතාවක් ද ඇති වේ.
මල පහ කීරීම සඳහා චර්යාමය අනුගත වීමෙන් මල බද්ධය පාලනය කළ හැක.
ආහාරයෙන් ප්‍රමාණවත් තන්තු ප්‍රමාණයක් ලබාගැනීම ද මල බද්ධය වැළැක්වීමට උදවු වේ.
