architektura Flashcards
(27 cards)
wpływ wierzeń na architekturę Starożytnego Egiptu
Głęboka wiara Egipcjan w życie pozagrobowe spowodowała, że najokazalszymi
budowlami były grobowce, czyli dzieła architektury sepulkralnej. Jeden z historyków greckich, Diodor z Sycylii, słusznie zwracał uwagę, że i obraz architektury egipskiej zależny jest od wierzeń: „Egipcjanie mówią napisał że ich mieszkania są schronieniami czasowymi, a ich groby są właściwymi mieszkaniami.”
piramidy w Starożytnym Egipcie
W okresie Starego Państwa zaczęto budować piramidy, z których najstarsze znajdują się
w nekropoli miasta Memfis, nazywanej Sakkara.
Forma piramidy schodkowej z czasem ustąpiła piramidzie w kształcie ostrosłupa na kwadratowej podstawie.
piramidy w okresie Średniego Państwa Egiptu
nie budowano już tak ogromnych piramid, jednak stawiano
ich znacznie więcej, nie tylko dla władców, lecz także dla dostojników.
architektura w okresie Średniego Państwa Egiptu
W budownictwie w dalszym ciągu przetwarza się,,klasyczne” wzory Starego Państwa. Faraonowie przejmują formę piramidy dla grobowca królewskiego, ale te nie powtarzają już gigantycznych rozmiarów swych pierwowzorów. Liczni możnowładcy prowincjonalni budują dla siebie różne zespoły grobowe, m.in. wspomniane z okazji pięknego malarstwa skalne groby z Beni-Hassan, o planie podobnym do rozwiniętego wnętrza mastaby. Powstają coraz liczniejsze świątynie poświęcone bogom, choć prawdziwie monumentalne ich przykłady znajdziemy dopiero w Nowym Państwie.
Już w czasach wczesnodynastycznych pojawiają się różne typy grobowców,
budowli tak ważnych dla kontynuacji życia pośmiertnego. Na południu kraju był zwyczaj chowania zmarłych w piaskach pustyni lub w skale; w krainie Delty - ciała grzebano w obrębie wioski lub czasem nawet w obrębie domostwa. Tylko królowie mogli sobie pozwolić na budowanie piramid. Królowe chowane były w mniejszych grobowcach, czasem również w kształcie piramidy, a członkowie dworu zadowalali się mastabami setki ich zapełniają pola nekropolii królewskich.
wyposażenie grobowców
Egipcjanie sądzili, że człowiekowi w życiu wiecznym
potrzebne jest wszystko to, co w doczesnym, dlatego bogato
wyposażano grobowce, w których znajdowało się wiele przedmiotów codziennego użytku, a nawet pożywienie. Do grobowców, aby miał kto
służyć zmarłemu, wkładano drobne drewniane figurki, zwane uszebti.
świątynie grobowe Starożytnego Egiptu
Pierwotnie świątynie były częścią kompleksu budowanego w miejscach pochówku
zmarłych i miały charakter świątyń grobowych. W okresie Nowego Państwa oddzielono
całkowicie świątynię grobową od faktycznego miejsca pochówku. Budowano ją odtąd
w oddaleniu kilku kilometrów od niego.
grobowce w okresie Nowego Państwa Egiptu
W okresie Nowego Państwa zrezygnowano z budowania okazałych budowli sepulkralnych
na rzecz grobowców drążonych głęboko w skałach u podnóża gór, usytuowanych na granicy
między pustynią a polami uprawnymi. Największy ich zespół zachował się w Tebach
Zachodnich, które zyskały miano krainy umarłych (dotychczas odkryto tam ponad czterysta
grobów dostojników i kilkadziesiąt grobów królewskich). Najwspanialsze z nich znajdują się
w Dolinie Królów oraz Dolinie Królowych
mastaby
Po zjednoczeniu państwa zamiast podłużnej pryzmy z piasku zaczęto wznosić nad grobem początkowo z suszonej, a potem z wypalanej cegły nadziemną konstrukcję o przekroju trapezoidalnym, nazywaną przez nas z arabska mastabą. Większe mastaby z czasem zyskiwały część podziemną, zawierającą parę komór przeznaczonych na kaplice i właściwe miejsce pochówku. Ściany zdobione reliefem i malarstwem tworzyły zamknięty świat, w jakim miała egzystować dusza. W okresach
Starego Państwa i Średniego Państwa rozpowszechniły się mastaby budowane
dla władców i dostojników. Były to budowle wznoszone na planie prostokąta
o wysokości sięgającej kilku metrów. Wznoszono je z suszonej cegły, a ich powierzchnię
pokrywano rozwodnionym wapnem. Ściany zewnętrzne nachylano ku środkowi, co
powodowało, że część naziemna miała w przekroju formę trapezu. W fasadzie mastaby
formowano wejście, często usytuowane między wieżami. Wewnątrz znajdowała się
kaplica kultu pośmiertnego, której ściany były bogato dekorowane. W niszy jednej ze
ścian formowano ślepe wrota − symbol wejścia do świata pozagrobowego. Zmarłych
chowano w komorach grobowych znajdujących się w podziemnej części budowli
połączonej głębokim szybem z częścią naziemną. Po pogrzebie szyb ten zasypywano
i maskowano.
świątynie poświęcone któremuś z egipskich bogów
Obok świątyń grobowych budowano też inne, niezwiązane z kultem
zmarłych. Od czasów
Nowego Państwa wykształcił się schemat, czyli kanon takiej świątyni.
Obejmował on przede wszystkim plan i układ przestrzenny.
Przykładami jego zastosowania są budowle znajdujące się w Karnaku,
Luksorze i świątynia Horusa w Edfu. Budowlę, której fasadę tworzyły
dwie wieże, zwane pylonami, zwykle poprzedzała aleja sfinksów.
Przed pylonami wznoszono wysokie słupy – obeliski. Uformowana
między pylonami brama prowadziła na wewnętrzny dziedziniec kolumnowy (dziedziniec hypostylowy), na którym
zwykle znajdowała się sadzawka dla świętych krokodyli.
Za dziedzińcem sytuowano kolumnowy przedsionek,
prowadzący do sali kolumnowej (sali hypostylowej).
W dalszej części świątyni znajdowało się sanktuarium
z posągiem bóstwa. Zasada konstruowania świątyni
opierała się na prawie działania przeciwstawnych sił
ciążenia. Stropy większych sal podtrzymywało wiele
kolumn. Aby wpuścić do wnętrza trochę światła,
środkowe rzędy kolumn były nieco wyższe, tak aby
powstała przerwa między pokrywającym je płaskim
dachem a położonymi niżej jego połaciami na
bocznych częściach sali. To wystarczało, aby ostre
światło słoneczne uwidaczniało wspaniałą dekorację
wnętrza. Architektura świątyń była odbiciem porządku
społecznego. Bramę świątyni mogli przekraczać tylko
kapłani i dostojnicy, podczas gdy lud zbierał się przed
pylonami. Niektóre świątynie, jak np. Amona-Re
w Karnaku, wielokrotnie rozbudowywano za
panowania kolejnych władców. Jest ona obecnie
najbardziej reprezentatywnym zespołem świątynnym.
Wokół sanktuarium rozmieszczano boczne sale.
Rozwiązanie klasyczne zakładało istnienie małego molo nad brzegiem Nilu, do którego przybijać mogłyby łodzie wiozące w procesji posąg boga; od niego zwykle prowadził do świątyni „dromos”, czyli aleja wytyczona przez leżące sfinksy lub inne rytualne zwierzęta. Sama budowla, usytuowana wśród płaskiego krajobrazu, oglądana z zewnątrz sprawia szczególne wrażenie: jest to pozbawiona okien biała bryła, rozlegle rozprzestrzeniająca się w poziomie. Do wnętrza prowadzi pylonowe wejście, poprzedzane przez granitowe obeliski, symbole promienia słonecznego. Niekiedy o samą ścianę opierają się kolosalne posągi fundatora, obok których ustawiano flagi. Leżący za bramą dziedziniec, dostępny dla wiernych, otoczony jest z trzech stron rodzajem kolumnowego portyku dającego cień, pośrodku stoi ołtarz ofiarny. Z dziedzińca wchodzi się do płytkiej stosunkowo sali hypostylowej, której część centralną wzniesiono na wyższych niż boczne kolumnach, dzięki czemu jest oświetlona przez powstałe w ten sposób przezrocze. Sala ta rozpościera się jakby w poprzek budowli: za nią mieści się „sala barki” - podłużne wnętrze niedostępne dla wiernych, i wreszcie, na końcu budynku, trzy do pięciu niewielkich kaplic z posągami bóstwa, obok których usytuowano jeszcze jakieś komory pomocnicze. Jak widać, wnętrza świątyni cechował alternatywny rytm poprzecznych i wzdłużnych jednostek przestrzennych o coraz skromniejszym dopływie światła. Każda następna z komór miała bardziej obniżony strop, podłogi coraz wyższe, tak że im dalej w głąb, tym większy panował półmrok, wzmagający w człowieku zbliżającym się do posągu bóstwa poczucie tajemnicy, właściwe w sanktuarium. Komnaty te robiły wrażenie wyciętych w grubym murze; masa ich ścian przekraczała wielokrotnie potrzeby konstrukcji.
Kolumny
- ulubione podpory w budownictwie egipskim - mają proporcje przysadziste, jakże odmienne od tych, które stosowano w architekturze klasycznej Grecji. Ich potężne trzony, zwykłe żłobione lub pokryte strefowym ornamentem, spoczywają przeważnie na płaskiej, wyglądającej jak okrągły placek, bazie. Kapitele palmowe”, lotosowe” albo papirusowe”, przypominające stylizowany kwiat (rozwinięty lub w pączku), wskazują na związek ich twórców z naturą, którą Egipcjanie lubili obserwować i z geometrią, na wzór której tak chętnie kształtowali bryły. Oprócz kapiteli o genezie roślinnej, zdarzają się także człekokształtne, jak tzw. hatoryckie z głowami dobroczynnej Hathor, uosabianej w krowie. Bywają również proste filary, o które czasem wspiera się posąg Ozyrysa i kolumny protodoryckie”, w rzeczy samej prawdopodobny prototyp odpowiedniej podpory greckiej.
Architektura powstająca w związku z wierzeniami, choć ważniejsza, nie była oczywiście jedyną. Królowie mieli przecież pałace, bogaci ludzie dwory, inni domy, sklepy, wytwórnie,
które się jednak do naszych czasów nie zachowały, ponieważ były robione z nietrwałego materiału z mułu nilowego zmieszanego z sieczką, z suszonej cegły, trzciny bądź częściowo z drewna. Można sobie odtworzyć ich wygląd na podstawie wizerunków utrwalonych w malarstwie i płaskorzeźbie.
starożytny dom egipski
Pierwotnie budowano go z trzciny i mułu nilowego, a następnie − z cegły.
Niektóre elementy były wspierane przez drewniane słupy. Wokół budynku wznoszono mur,
a w środku dziedzińca znajdowała się sadzawka otoczona drzewami. Domy arabskie budowane do dziś na biednych przedmieściach Kairu przypominają tamte, lepione z gliny, bez okien pozwalających wyjrzeć na zewnątrz, natomiast z wewnętrznym dziedzińcem, ku któremu otwiera się kilka pomieszczeń przeznaczonych osobno dla kobiet i osobno dla mężczyzn, z tarasikiem do spania na dachu.
pałace władców w Starożytnym Egipcie
Dom stał się wzorem
i zalążkiem świątyni egipskiej. Pałace władców budowane były z równie nietrwałych
materiałów i dlatego nie zachowały się do naszych czasów. Zwykle stanowiły kompleks
niewysokich pomieszczeń otoczonych ogrodem z sadzawką lub stawem
Architektura Nowego Państwa dąży do jak największej wspaniałości, a ponieważ to Amon udzielił władcom Teb zwycięstwa, on jest najbardziej czczonym bóstwem tej epoki i jemu buduje się świątynie.
Znaleziony inwentarz z czasów Ramzesa III zapewnia nas, że na usługach boga było wówczas przeszło 80000 ludzi, że posiadał on (poprzez swych kapłanów) 65 wiosek i więcej niż 200000 ha ziemi, nie licząc stad bydła, własnej floty rzecznej itd. Wielkie wotywne ośrodki sakralne w Luksorze i Karnaku dają świadectwo jego potęgi: Ozyrys, Ptah i inni pomniejsi bogowie zajmują tu i ówdzie niewielką kaplicę, ale to zmultiplikowanie pylonów, te kolumnady, te wielkie posągi wznoszące się do dziś wśród ruin, są poświęcone tylko Amonowi, który zostawszy ojcem całego Egiptu zidentyfikował się z dawnym bogiem słońca Ra i przybrał podwójne imię.
Piramida Schodkowa Dżesera
Nad zachowanymi ruinami w Sakkarze góruje
dzisiaj dzieło architekta Imhotepa. Piramida
zbudowana na planie prostokąta zbliżonego do kwadratu składa się z sześciu spiętrzonych
segmentów, przypominających mastaby, wykonanych z kamiennych ciosów. W dekoracji
nawiązywała do wcześniejszych form budownictwa ceglanego, a nawet drewnianego. Budowla o wymiarach podstawy 125 x 109 m
i wysokości 62,50 m jest częścią większego
zespołu sepulkralnego. Ma duże znaczenie
dla rozwoju architektury sepulkralnej Egiptu,
ponieważ wyznacza przejście od budownictwa
drewniano-ceglanego do kamiennego.
Korytarze podziemne wykuto w skale,
a następnie wyłożono je kafelkami pokrytymi
błękitną, miejscami złoconą polewą.
Ta piramida powstała ok. 2650 r. p.n.e
Pierwszym władcą dynastii panującej ze stolicy w Memfis był Dżeser, którego nadwornemu budowniczemu, Imhotepowi zawdzięczał ponoć Egipt wprowadzenie kamienia jako materiału konstrukcyjnego zamiast cegły. Jego dziełem ma być zespół grobowy w Sakkara, do którego należy piramida schodkowa Dżesera, prototyp wielu późniejszych tego rodzaju pomników sepulkralnych w kraju. Prawdopodobnie powstała ona drogą przekształceń z mastaby. o czym świadczy zarówno jej prostokątna podstawa, jak i forma wielu zmniejszających się ku górze, nadbudowywanych platform, pojedynczo przypominających spłaszczoną mastabę. Masyw budowli mającej 60 m wysokości chroni właściwą komorę grobową, umieszczoną 27 m pod ziemią. Z zewnątrz otoczono ją murem obwodowym, obejmującym także kilka świątynek i innych budowli oraz pięknie artykułowane półkolumnami fałszywe fasady nie istniejących pałaców. Są to konstrukcje kamienne, choć pochodzenie ich kształtów rzuca się w oczy: formy drzwi, kolumn, kapiteli wskazują na rodowód z budownictwa ceglanego, przy szerokim stosowaniu drewna i trzciny. Wokół zespołu należącego do piramidy roztacza się miasto cmentarne, z wielką liczbą mastab i kilkoma mniejszymi piramidami pochodzącymi z różnych okresów historii. Od Nilu prowadzi dromos - droga święta, tak jak do wielkich grobowców IV dynastii w Gizeh.
piramida Snofru
Uczeni uważają, że pierwszą budowlą zaplanowaną jako piramida miała być piramida przeznaczona dla faraona Snofru usytuowana
w Dahszur. Nazywa się ją zwykle piramidą złamaną (romboidalną). Wynika to
z tego, że prawdopodobnie w czasie budowy pojawiły się w konstrukcji rysy, które zmusiły budowniczych do zmniejszenia kąta
nachylenia ścian
piramidy w Gizie
Największy zespół piramid w kształcie
regularnego ostrosłupa i o podstawie
kwadratu znajduje się w Gizie, miejscowości
usytuowanej na północ od Sakkary.
Budowle te – jako najdoskonalszy przykład
architektury sepulkralnej Egiptu – zostały
zaliczone do siedmiu cudów świata
starożytnego. Ponieważ są one najlepiej
zachowane, stały się symbolem cywilizacji
i kultury egipskiej. Zbudowane zostały dla
władców z IV dynastii: Cheopsa, Chefrena
i Mykerinosa.
Wykonano je ze znakomicie dopasowanych
kamiennych bloków, które w starożytności
pokrywała okładzina ze szlachetnej odmiany wapienia. Piramidy budowano, wykorzystując
wiedzę matematyczną i prawa fizyki. W centrum znajdowała się duża pusta komora,
a tuż nad nią − pomieszczenia, których rolą było odciążanie stropu. Ukośnie do komory
usytuowane były kanały wentylacyjne. W piramidach, obok części naziemnej, mieściły się
także korytarze i komory podziemne.
Płaskowyż Gizeh (Giza) leży o 12 km od Kairu, na zachodnim brzegu rzeki. Zbliżając się ku niemu z daleka widzi się sylwetki trzech sławnych, monumentalnych piramid: Cheopsa, Chefrena i Mykerinosa. Każda z piramid otoczona jest szeregiem grobów, należących do krewnych króla i funkcjonariuszy dworu. Do każdej z nich prowadzi droga wychodząca z dolnej świątyni położonej nad rzeką, poprzez rampę wstępującą na płaskowyż i aleję symbolicznych zwierząt wiodącą od górnej świątyni, leżącej u stóp piramidy. Świątynia taka, na planie prostokątnym, miała kilka wnętrz, z których największe to sala kolumnowa o granitowych, potężnych podporach. Przeznaczeniem innej sali było chronić ustawione w jej niszach posągi zmarłego króla, a mała kaplica, która zamykała trakt prowadzący do środka piramidy, zawierała, oprócz symbolicznych „ślepych wrót” przenikalnych jedynie dla Ka, stół ofiarny służący do składania darów zmarłemu. Do wnętrza wielkiego grobowca wnikały natomiast od zewnątrz zamaskowane pochyle sztolnie korytarze wiodące do komnaty króla, w której złożony był jego sarkofag, i do komnaty królowej. Jednak właściwe miejsce pochówku ciała ukryte było, jak się zdaje, wewnątrz ziemnej części piramidy, tak aby nie można było domyśleć się jego położenia.
Powierzchnia zewnętrzna piramid w Gizie była ongiś wyłożona polerowanym marmurem, co sprawiało, że oglądane z daleka i oświetlone słońcem robiły raczej wrażenie ostrosłupów światła niż ciężkich form z ka-mienia.
budowa piramid w Gizie
,,Wielką piramidę” tworzyło około 2,5 mln bloków wapienia transportowanego w większości aż z Górnego Egiptu. Każdy z nich ważył około 2,5 tony, a cięte były tak precyzyjnie, że przylegały do sąsiedniego niezwykle szczelnie. Budowa trwała około 20 lat, na co trzeba zwrócić uwagę, ponie waż nie stosowano przy niej innych maszyn budowlanych niż tylko proste dźwignie, równie pochyłe i okrągłe bale do przetaczania poszczególnych bloków. W okresie Starego Państwa Egipcjanie nie znali jeszcze koła i używali tylko niewielu narzędzi z brązu, a skuteczność ich pracy zależała wyłącznie od inteligencji i umiejętności wykorzystania siły mięśni. Robotnikami byli niewolnicy i chłopi, spędzani do pracy w okresach wylewów Nilu sezonie nieużytecznym dla rolnictwa.
piramida Cheopsa
której boki tworzą regularne trójkąty równoboczne ustawione na kwadratowej podstawie (230x230 m), a wysokość wynosi 146 m. Jej konstrukcja wydaje się kryć zamysł wyjątkowo przemyślany i po dzień dzisiejszy jest ona źródłem różnych spekulacji intelektualnych; w starożytności uważana była za jeden z siedmiu cudów świata. Po jej południowej stronie w 1954 odkopano w zagłębieniu skały dwie wielkie drewniane łodzie słońca” o niejasnym przeznaczeniu.
Piramidy Cheopsa, Chefrena, Mykerinosa w Gizie
Trzy najsłynniejsze egipskie piramidy powstały
w latach 2550–2470 p.n.e. Największa z nich, piramida
Cheopsa, osiągnęła wysokość 146,50 m. Druga co do
wielkości jest piramida Chefrena. Obok trzeciej piramidy,
zbudowanej dla faraona Mykerinosa, wznoszą się trzy
mniejsze grobowce
Ciekawym odkryciem pochodzącym z okresu Średniego Państwa są resztki celowo zaprojektowanego miasteczka dla robotników i zarządzających zatrudnionych przy wznoszeniu piramidy Senusereta II na obszarze oazy Fa-jum.
Tak precyzyjna organizacja robót, z dążnością do zapewnienia pracującym możliwych środków egzystencji (żywność dostarczano na miejsce, aby nie odrywać ludzi od ich głównego zadania), wzbudza respekt, nawet jeśli przymus pracy powoduje dziś uzasadnione uczucie sprzeciwu.
Sanktuarium w Karnaku,
na prawym brzegu Nilu, jest położone w obrębie Teb. Świątynia główna, stopniowo rozbudowywana, ma wymiary 370 x 100 mi otoczona jest całym “miastem” świątyń, różnie dedykowanych, ze świętym jeziorem w pobliżu, mieszkaniami kapłanów itp. Świątynię Mut, żony boga, usytuowano poza murami zespołu i połączono z nim aleją sfinksów. Druga, trochę mniejsza świątynia znajduje się o 3,5 km na południe, w Luksorze. Poprzedza ją kilka ogromnych dziedzińców, fundowanych przez kolejnych władców. Jest poświęcona tajemnicy boskiego pochodzenia królów, synów Amona, a także jemu samem, Mut i ich dziecku, Chonsu. Raz w roku Amon z Karnaku niesiony na barce odwiedzał sanktuaria rodzinne, a potem aleją procesyjną zdążał do Luksoru. Następnie przepływał Nil, aby parę godzin bawić na lewym jego brzegu wśród władców tamtejszej nekropolii: bogini Hahtor i ośmiu innych bóstw panów Chaosu, po czym wracał do Karnaku. Jak wszystkie świątynie egipskie, tak i ta pomyślana była jako miejsce zamieszkania boga, i całe zainteresowanie architektów skupiło się na jej wnętrzu, do którego wstęp miało oprócz faraona tylko kilku uprzywilejowanych kapłanów. Z zewnątrz otaczały ją nie przeprute żadnymi otworami ściany, a wejście główne stanowiła brama wiodąca na pierwszy z dziedzińców, za którym na osi znajdowały się następne. Bramę taką tworzyły zawsze dwie ścięte i połączone z sobą wieże, założone na planie wydłużonego poprzecznie prostokąta, zwane pylonami. Pylony ustawiane były od wschodniej strony sanktuarium, aby umożliwić wschodzącemu słońcu przenikanie do jego wnętrza.
Na lewym brzegu rzeki naprzeciwko Karnaku leży sławna Dolina Królów,
gdzie w otaczających ją skałach znajduje się kilkadziesiąt grobów królewskich, spośród których nienaruszony zachował się do naszych czasów sławny grób Tutenchamona. Świątynie grobowe budowano nieopodal, zwrócone ku brzegowi Nilu.
