tło przemian w sztuce Flashcards
(30 cards)
znaczenie Nilu dla ukształtownia się państwa egipskiego
Państwo egipskie ukształtowało się w starożytności
w delcie i dolinie Nilu – na obszarze od pierwszej
katarakty po Morze Śródziemne. Życie jego mieszkańców
skupiało się głównie nad brzegiem rzeki, ponieważ
podstawą gospodarki było rolnictwo ściśle powiązane
z okresowymi wylewami. Rozwój wielu ośrodków starych cywilizacji uzależniony był od bliskości wielkich rzek dostarczających wody pod uprawy i, co równie ważne, umożliwiających łatwy transport ludzi i towarów. Zależności ekonomiczne stosunkowo prędko, jeszcze w epoce neolitu, doprowadziły do powiązań między skupiskami ludzkimi leżącymi wzdłuż 2000-kilometrowego biegu Nilu, a w dalszym następstwie spowodowały skonsolidowanie się trwałego organizmu państwowego.
Położenie geograficzne Egiptu
izolowało go przez całe wieki od poważniejszych inwazji i wpływów sąsiedztwa, dzięki czemu mógł się długo utrzymać konserwatywny charakter kultury, która przez wieki podlegała tylko niewielkim fluktuacjom.
Przebiegająca z południa na północ wydłużona dolina Nilu ma odmienny wygląd w różnych partiach biegu rzeki:
Od początku też zarysował się podział kraju na Egipt Górny, leżący między pierwszą kataraktą tworzącą granicę z Nubią a początkiem rozlewisk Delty, i - korzystające z dobrodziejstw rozgałęzionego ujścia rzeki - państwo Dolne. Przekreślenie tego podziału przez podbój dokonany przez króla Górnego Egiptu Narmera, zwanego też Menesem, jest ważnym punktem dziejów wczesnego, jeszcze neolitycznego społeczeństwa; z chwilą tą wkraczamy w jego historię, która w tej części globu rozpoczyna się około 3200 lat przed naszą erą.
ukształtowanie się zjednoczonego państwa egipskiego
W najstarszym okresie powstały niewielkie księstwa, które w końcu
IV tysiąclecia p.n.e. połączyły się w dwa królestwa:
Górnego Egiptu i Dolnego Egiptu. Według tradycji
władca Górnego Egiptu Narmer podbił obszar delty
i utworzył zjednoczone państwo egipskie, zapoczątkowując
I dynastię faraonów.
podział dziejów starożytnego Egiptu
W starożytnym Egipcie panowało kolejno trzydzieści dynastii (nie licząc Ptolemeuszy), a jego dzieje egiptolodzy dzielą
na wiele okresów. Jest to zrozumiałe, ponieważ państwo istniało ponad trzy tysiące lat
i przeżywało różne etapy w rozwoju państwowości oraz kultury.
Okres wczesnodynastyczny,
zwany tynickim od nazwy jednego z ważnych ośrodków, This (blisko Abydos), zapoczątkowany przez Narmera, jest czasem wznoszenia podwalin wielkiej cywilizacji, której wszystkie ważne wątki pojawiają się już wówczas.
epoka Starego Państwa Egiptu
W epoce Starego Państwa, nazywanej niekiedy czasem
piramid, stolicą Egiptu było miasto Memfis położone w delcie
Nilu.
Trzecia dynastia faraonów (ok. -2780) rozpoczyna okres tzw. Starego Państwa, w którym pozycja króla osiąga ogromne znaczenie. Towarzyszy temu potężna monumentalizacja sztuki, a ponieważ cała kultura egipska we wszystkich fazach rozwojowych wykazuje uderzającą trwałość raz ukształtowanych typów, symboli i form okres ten stanowi klucz do zrozumienia jej całości. Kres tej epoce położyły konflikty wewnętrzne, które
osłabiły władzę faraonów (Pierwszy Okres Przejściowy). Rozkwit ekonomiczny i kulturalny Starego Państwa kończy się za VII dynastii zamieszkami wewnętrznymi i rozdrobnieniem królestwa, wstrzymującym rozwój sztuki, której istnienie było w dużym stopniu zależne od mecenatu faraonów, rozporządzających wielkimi rezerwami siły roboczej i zasobami ekonomicznymi.
epoka Średniego Państwa Egiptu
Nowe czasy rozkwitu przeżywa Egipt dopiero w okresie Średniego Państwa, które konsoliduje się po dwuwiekowym rozprzężeniu około 2065 pod berłem Mentuhotepa, władcy Teb (XI dyn.). Ugruntowuje się na nowo władza królewska, szczególnie silna za XII dynastii, kiedy kolejni faraonowie podejmują wielkie inwestycje publiczne, do realizowania których dostarcza im środków regularny dopływ złota z podbitej właśnie Nubii i Synaju, a także rozbudowane górnictwo. Przy ogólnym wzroście zamożności szybko rośnie znaczenie posiadaczy ziemskich, którzy podejmują zwyczaj, dawniej zastrzeżony tylko dla faraona, identyfikowania się w trakcie obrządku pogrzebowego z Ozyrysem.,,Demokratyzacji” rytuału towarzyszy ogromne rozprzestrzenienie się kultu tego boga.
W epoce Średniego Państwa Egipt nawiązał intensywną
wymianę handlową z obszarami Bliskiego Wschodu
– Mezopotamią i Syrią – a także z leżącą w basenie Morza
Śródziemnego Kretą. Wybitnym władcą był wówczas
Sezostris III, który podbił tereny dzisiejszego północnego
Sudanu (obszar między pierwszą a drugą kataraktą). Najazd semickich plemion Hyksosów uznaje się za początek
Drugiego Okresu Przejściowego
Drugi Okres Przejściowy
Świetny rozkwit kraju za rządów XI i XII dynastii kończy się niestety jednym z powtarzających się co pewien czas okresów anarchii, które rozbijają jedność państwa. Korzystając z wewnętrznych walk między książętami na teren Delty przedostają się półdzicy azjatyccy najeźdźcy, nazywani potocznie Hyksosami. Prawdopodobnie były to semickie plemiona wędrowne, napierające od wieków na Egipt od strony północno-wschodniej. Korzystając z nowej sytuacji wtargnęły w jego granice razem ze swym dobytkiem, wprowadzając również nieznane dotąd zaprzęgi konne. Z czasem Hyksosi ulegli asymilacji, przyjmując kulturę i język egipski, a nawet dochodząc do wysokich stanowisk w państwie.
epoka Nowego Państwa Egiptu
Spod panowania plemion Hyksosów kraj
wyzwolili książęta tebańscy i tym samym zapoczątkowali
XVIII dynastię. Należeli do niej m.in. Totmes III, jego
matka królowa Hatszepsut, Echnaton (Amenhotep IV)
oraz najbardziej obecnie znany z faraonów egipskich, syn
Echnatona – Tutanchamon. Panowanie faraonów XVIII,
XIX i XX dynastii to okres największej świetności w dziejach
starożytnego Egiptu. Były to czasy wielkich podbojów
i rozwoju kultury, a zwłaszcza sztuki.
Około 1570 miejscowym władzom Teb udało się znowu zjednoczyć kraj i położyć kres najazdom. Faraonem został Sekenre. Jego waleczni następcy, Ahmose, a potem Hatszepsut i kolejni królowie o imionach Amenhotep lub Totmes wzmocnili państwo do tego stopnia, że przez 15 następnych stuleci opierało się inwazjom. Od tego czasu wędrówki Semitów zwróciły się ku Syrii, gdzie rządzili Hetyci. Faraonowie XVIII dynastii (-1555 do 1350) przekonani, że jedyną skuteczną obroną przed agresywnym sąsiadem jest wyjście mu naprzeciw przesunęli granice daleko na północny-wschód, poddając sobie małe królestwa Kanaanu i Palestyny leżące po drodze. Także Libia i Nubia zostały podbite; były to początki wielkiego Imperium Egipskiego, znanego w historii pod nazwą Nowego Państwa. Ekspansywność polityki spowodowała po raz pierwszy bezpośrednie zetknięcie się jego cywilizacji z cywilizacją wysp Morza Egejskiego i Bliskiego Wschodu. Nie występujące dotąd motywy - jak dwukołowy wóz bojowy zaprzężony w konia pojawiają się na ścianach grobowców królewskich, kutych w skałach po drugiej stronie Nilu, nie opodal Teb. Niemal orgiastyczne sceny z uczt, pląsy tancerek, gra harfistów rozświetlają w nich życie umarłych.
sztuka w okresie Nowego Państwa Egiptu
Dobrze zorganizowanej monarchii towarzyszy rozwój ceremoniału dworskiego, rośnie świadomość jedności państwa i wspólnoty religijnej, której naczelnym bóstwem jest teraz Amon-Ra, bóg słońca i urodzaju. Sztuka służy tej idei, wydając obok pełnego zmysłowej wrażliwości realizmu także sztywne, oficjalne w założeniu przedstawienia dworu lub nieznane prawie dawniej wizerunki faraonów w momentach chwały wojennej.
Okres późny Starożytnego Egiptu
Ramzes III z XX dynastii jest ostatnim faraonem mającym jeszcze moc wznoszenia budowli kolosalnych. Okres pomyślności wielkiego królestwa zbliża się ku końcowi. Kraj zalewają Libijczycy i “ludy morza” sztuka traci lekkość i pogodę znamionując początek Nowego Państwa. Starożytny Egipt wkroczył w burzliwy okres
− państwo ulegało licznym najeźdźcom, a władza
przechodziła w ręce obcych władców. Po rządach dynastii
libijskiej i nubijskiej Egipt podbijały kolejno Asyria i Persja
Około 1200 nie tylko w dziejach Egiptu, ale w dziejach całego cywilizowanego ówczesnego świata zaczyna się okres szczególnie burzliwy.
Nowe ludy, jak greccy Dorowie, wchodzą na arenę dziejów. Upada państwo Hetytów, Kreta, a także państwo Starobabilońskie. Jedną z wielu przyczyn migracji młodych, barbarzyńskich ludów i jednoczesnego upadku starych cywilizacji jest ukazanie się na scenie dziejów żelaza. Nie stanowiło ono nowości; od czasu do czasu używano żelaznych narzędzi już w trzecim tysiącleciu tak w Egipcie, jak i w Mezopotamii. Było jednak wielką rzadkością z powodu trudności w uzyskaniu dużych temperatur potrzebnych do topienia go; musiano opracowywać je na zimno, za pomocą odkuwania. W chwili kiedy trudności zostały pokonane, żelazo jako metal dużo twardszy i lepiej nadający się na narzędzia niż brąz spowodowało swoistą rewolucję techniczną, dając posiadaczom nowej broni przewagę nad innymi.
Podczas zmagań rozpoczętych w tym ciemnym okresie Egipt ulega najpierw Libii, potem przejściowo Asyryjczykom, Etiopii, w końcu IV w. Persom i wreszcie Aleksandrowi Wielkiemu. Sztuka trzyma się tradycji. Za dynastii Saickiej, rządzącej przed najazdem perskim, następuje wręcz jej rozkwit, wynikający głównie ze świadomego zwrócenia się ku przeszłości. Zmiany późniejsze, jakie zauważa się za panowania Ptolomeuszy, będą ogromne, nie sięgają jednak poza sferę sztuki dworskiej, zdecydowanie wówczas zgrecyzowanej.
Okres ptolemejski Starożytnego Egiptu
od 332 r. p.n.e. Egipt znalazł się pod rządami Aleksandra
III Wielkiego. Skutkiem opanowania Egiptu przez
Aleksandra było pojawienie się kultury greckiej w połączeniu
z elementami kultury miejscowej, a także kultur innych
ludów byłego imperium perskiego. Po śmierci Aleksandra
królem został jeden z jego wodzów – Ptolemeusz I. Okres
ptolemejski zakończył się podbojem Egiptu przez Rzymian.
społeczeństwo starożytnego Egiptu
Faraonowie byli władcami absolutnymi, ponieważ uznawano ich za synów boga Re.
Podlegało im zhierarchizowane społeczeństwo i scentralizowane państwo. Na szczycie
drabiny społecznej znajdowali się urzędnicy centralni, w tym zarządcy prowincji (nomów),
oraz kapłani. Ci ostatni, oprócz sprawowania kultu religijnego, byli także uczonymi
i doradcami na dworze faraona. Niżej był ogół urzędników, do których zaliczano m.in.
pisarzy i dowódców wojskowych. Kolejne szczeble drabiny społecznej zajmowali kupcy, rzemieślnicy i chłopi. Najniżej
w strukturze społecznej znajdowali się niewolnicy. Cała ziemia w państwie była własnością
faraona, który wydzierżawiał ją kapłanom i urzędnikom. Podstawę systemu społeczno-
-gospodarczego stanowiła praca chłopów. Ich obowiązkiem było płacenie czynszów, składanie
danin i – w okresach wolnych od pracy na roli – wznoszenie świątyń i grobowców oraz
tworzenie sieci nawadniającej
Tradycjonalizm wynikał w dużej mierze ze ścisłego związku życia z wierzeniami religijnymi.
Życiodajna rzeka na równi ze słońcem stanowiła główny wątek wierzeń egipskich. Wylewający Nil czczony był powszechnie, tak jak Ra (A-mon, Aton), ojciec wszystkich bogów, personifikacja Słońca; każdy z nomów” (obwodów administracyjnych) posiadał swój fetysz święte zwierzę broniące go przed niepowodzeniami lub bóstwo opiekuńcze. Monarchę faraona uważano nie tylko za szefa państwa, ale także za prawdziwego reprezentanta Ozyrysa, syna Ra na ziemi. Ten ścisły związek religii i władzy sprawił, że poza epizodem amarneńskim nie było w Egipcie w ciągu długich dziejów poważniejszego konfliktu między bardzo silną kastą kapłańską a władcą.
WIERZENIA STAROŻYTNYCH
EGIPCJAN
Starożytni Egipcjanie mieli rozbudowany system wierzeń
religijnych i związanych z nimi obrzędów dotyczących
zwłaszcza życia pozagrobowego i kultu zmarłych.
Politeistyczna religia obejmowała bóstwa, których kult miał
charakter ogólnopaństwowy, oraz bogów otoczonych kultem
lokalnym. Egipcjanie wyobrażali sobie bogów pod postacią
zwierząt lub jako stwory hybrydalne – ludzi z głowami
zwierząt. Czczono bóstwa symbolizujące siły przyrody
i ciała niebieskie.
Amon-Re
Najważniejszym z bogów był bóg słońca
– Re, z którym w okresie Nowego Państwa kapłani tebańscy
utożsamili swojego lokalnego boga – Amona. przedstawiany jako mężczyzna o błękitnym ciele w koronie z piór,
niekiedy wcieleniem boga był skarabeusz
Ozyrys
bóg świata zmarłych wyobrażany w postaci zmumifikowanego mężczyzny
w koronie, o zielonej twarzy i z insygniami władzy królewskiej. W odróżnieniu od innych bóstw Egiptu, twórców i gwarantów równowagi świata, Ozyrys miał osobowość odmienną. Był bogiem bardziej ludzkim zarówno dzięki swym mitycznym perypetiom śmierć wywołana zabójstwem i następnie odrodzenie, jak i dzięki nadziei, jaką wyznawca mógł w nim pokładać przez obietnicę życia wiecznego. Ważną cechą tego kultu było i to, że nie wiązał się wyraźnie z żadnym określonym terytorium, jak to było w wypadku innych bogów egipskich. Tak więc Ozyrys szybko zyskał popularność najpierw na terenach Delty, skąd pochodził, a później coraz dalej na południe, aby za czasów Średniego Państwa zyskać range wyjątkową i szczególne miejsce kultu w Abydos, gdzie miał się znajdować jego czasowy grób.
Horus
bóg uważany za twórcę państwa egipskiego i pierwszego faraona, wyobrażany
jako sokół bądź mężczyzna z głową sokoła.
Izyda
siostra i żona Ozyrysa, matka Horusa, uosabiała cechy macierzyńskie i opiekuńcze,
często występowała na sarkofagach w roli płaczki.
Ptah
bóg związany z wiarą w życie pozagrobowe, opiekun artystów i rzemieślników,
z biegiem czasu przedstawiany pod postacią świętego byka Apisa, będącego symbolem
płodności.
Hathor
bogini miłości i tańca, czczona także jako patronka zmarłych, przedstawiana
pod postacią krowy lub kobiety z krowimi rogami na głowie, między którymi umieszczony
był dysk słoneczny.
Anubis
bóg zmarłych i pomocnik Ozyrysa, przedstawiany w postaci czarnego zwierzęcia
przypominającego psa lub szakala bądź jako człowiek z głową szakala.
