rzeźba Flashcards
(31 cards)
rzeźba starożytnego Egiptu
Zadaniem rzeźbiarzy egipskich była realizacja
programowych założeń ideowych. Rzeźby służyły
gloryfikacji władzy absolutnej oraz potrzebom rytuałów
związanych z wierzeniami. Ta dyscyplina sztuki – podobnie
jak cała sztuka egipska – miała wymiar symboliczny,
a nawet magiczny. Przede wszystkim jednak podlegała
kanonom, czyli regułom ustalonym przez wiarę
i tradycję. Mimo że były to rzeźby pełne, przeznaczano je do oglądania z przodu. Z tyłu, na słupie
przylegającym do pleców, umieszczano inskrypcje, czyli napisy informujące o postaci
Kanon przedstawiania postaci w rzeźbie starożytnego Egiptu
nie był jednolity,
uzależniano go od charakteru rzeźby i pozycji społecznej
przedstawianych osób. Monumentalne posągi zmarłych
władców, które tworzono już od początków Starego
Państwa, miały ściśle określone gesty i pozy. Rysy twarzy niekiedy nieznacznie indywidualizowano,
jednak nie można było przedstawiać żadnych cech negatywnych ani wad anatomicznych.
Faraon zawsze był ukazywany jako młody i przeważnie piękny władca. Idealizacji sposobu
przedstawienia towarzyszyła hieratyczna, czyli dostojna, nienaturalnie sztywna poza pełna
majestatu i powagi. Konwencji podlegał nie tylko ogólny układ, lecz także szczegóły, jak ubiór
czy ułożenie rąk. Stojąca lub krocząca postać władcy zawsze była jednakowo dostojna, oficjalna
i pełna godności. Postacie ukazywano wyprostowane, a mężczyźni mieli lewą nogę wysuniętą do
przodu.
posągi w Starożytnym Egipcie
Forma posągów była zwarta, statyczna i prosta, zamknięta w kształcie blokowym. Dominowały w niej
kierunki poziome i pionowe. Artyści orientowali się w budowie anatomicznej, o czym świadczą właściwe
proporcje postaci czy podkreślenie muskulatury, ale nie dążono do wiernego naśladowania budowy ciała
ludzkiego. Jak w całej sztuce egipskiej, stosowano syntezę form, pozostawiając tylko te elementy, które
oddawały istotę przedstawianych postaci. Powierzchnię posągu bardzo starannie polerowano. Troska
o trwałość sprawiła, że wybierano twarde materiały, jak: dioryt, bazalt, porfir, piaskowiec
i granit. Obok posągów kamiennych powstawały rzeźby z drewna. Posągom oddawano cześć,
a nawet wierzono, że mogą one ożywać. Aby tchnąć w nie życie, poddawano je, podobnie jak
mumie, np. rytuałowi „otwarcia ust”. Kapłan dotykał ust, nozdrzy, oczu i uszu, żeby zmarły mógł
w zaświatach oddychać, jeść, widzieć i słyszeć. Wierzono, że niektóre posągi mogą uzdrawiać
i chronić przed złem. Ważniejszymi pomnikami opiekowali się codziennie kapłani i dbali o nie jak
o władcę. Były obmywane, namaszczane i ubierane
We wnętrzach grobowców Starego Państwa umieszczano liczne posągi,
spełniające szczególnie ważną rolę w procesie zabezpieczania nieśmiertelności zmarłemu. Podkreśla to nawet pismo egipskie; hieroglif ,,rzeźbiarz” ma znaczenie „ten, który utrzymuje przy życiu”. Toteż już za panowania IV dynastii pojawia się w Egipcie rzeźba portretowa o niezwykłej sile wyrazu, wykonana w trwałym materiale kamiennym, z którego umiano wydobyć formy zwarte, proste, wyzbyte wszelkiej przypadkowości w proporcjach czy układzie. Monumentalne bryły rzeźbiarskie były rygorystycznie przystosowywane pod względem skali do miejsc, w których je ustawiano. Majestatyczny, ściśle przez zwyczaj określony gest postaci siedzącej lub kroczącej w statycznej równowadze ciała (opar-tego pospołu na obu nogach) ukazuje człowieka jakby poza czasem, w stanie „bezczasowej młodości”.
sposób przedstawiania postaci w sztuce Starożytnego Egiptu
zadaniem artysty nie była iluzja rzeczywistości, czyli jej naśladowanie,
ale przekazanie całej posiadanej wiedzy, ujęcie najistotniejszych cech ludzi, zwierząt i roślin. W tym
celu wykształcił się w reliefie i w malarstwie specjalny sposób przedstawiania postaci, w którym głowa
ukazana jest profilem, tułów − na wprost, po czym na linii bioder, widocznych najczęściej w trzech
czwartych, następował ponowny skręt ciała, żeby nogi mogły być pokazane bokiem. W profilu twarzy
oko zawsze widać w całości. Jako „zwierciadło duszy” nie podlegało skrótom perspektywicznym
i w ten sposób ożywiano spojrzenie portretowanych osób. Ramiona, symbolizujące siłę, prezentowano
w całej okazałości, ale nogi rzeźbiono bokiem, gdyż w ten sposób można było pokazać ruch. Obie
stopy przedstawiane były z boku. Ponieważ nie interesowała artystów iluzja rzeczywistości, stosowano
w reliefach tylko umowne sposoby obrazowania przestrzeni. Artysta
egipski ukazywał np. w rzucie poziomym zbiornik wody, a w pionowym − rosnące przy nim drzewa,
w wizerunkach kobiet jedna pierś była przedstawiania z profilu, a druga − frontalnie.
przedstawienie twarzy w sztuce Starożytnego Egiptu
W okresie Starego Państwa twarze przedstawianych postaci były nieruchome
i nie zdradzały emocji. Tendencja ta dominowała również w późniejszych wiekach, ale
w niektórych okresach przełamywano tę zasadę. W okresie Nowego Państwa występują
obok siebie zarówno tendencje do idealizacji, jak też ujęcia bardziej realistyczne.
przedstawienia urzędników i osób z niższych warstw społecznych w sztuce Starożytnego Egiptu
Inaczej niż faraonów ukazywano wyższych i niższych urzędników. Ich posągi miały
podobny wyraz twarzy i pozę, jak rzeźby faraonów, ale przedstawiano je bardziej realistycznie,
dopuszczając ukazywanie cech indywidualnych, czego znakomitymi przykładami są dzieła
z okresu Starego Państwa – Wójt oraz Skryba z Sakkary. A zatem był to zupełnie inny
rodzaj kanonu. Jeszcze swobodniej przedstawiano osoby z niższych warstw społecznych
(najczęściej przy pracy fizycznej). Drobne statuetki służebnych, tragarzy, przewoźników,
żołnierzy, które wkładano do grobów, są przykładami odejścia od kanonu i znacznie bardziej
swobodnego traktowania tematu.
W trakcie celebrowania uroczystości pogrzebowych umieszczano w grobowcach, jak też w grobowych świątyniach (za Starego Państwa niemal nie stawiano świątyń bogom), również wiele drobniejszych figurek,
przedstawiających pracowników i małe modele, mające zmarłemu przypominać jego domy, stada, łodzie, dobytek. Statuetki te, robione zwykle w materiale mniej trwałym niż posągi w drewnie lub glinie, cechuje fantazja i swoboda w charakterystyce ruchu oddającego rodzaj wykonywanej pracy. Natomiast w przeciwieństwie do rzeźby monumentalnej tu indywidualne rysy twarzy nie grają roli, ponieważ rzeźbiarza interesowała czynność; kobiety przy żarnach, pasterze, wioślarze mieli w tym wypadku wartość służebną i na niej poprzestawano.
relief w sztuce Starożytnego Egiptu
Te same reguły, które stosowano w rzeźbie pełnej,
odnosiły się do reliefu. Jego przykłady pojawiły się już
w najwcześniejszych okresach historii starożytnego Egiptu. zdobiły kamienne stele – czyli płyty
ustawiane w widocznych miejscach, najczęściej parami
– w grobowcach. W podkolorowanej formie wypełniały
także ściany ich wnętrz. Przestrzeń ukazywana była
w układzie pasowym, czyli to, co jest dalej, pokazywano
wyżej. Tematykę przedstawień ściśle podporządkowano
funkcji, np. w scenach dekorujących stele grobowe zmarły na
ogół siedział przed stołem lub ołtarzem, na którym znajdowały
się ceremonialne kromki chleba. Pokarmy ofiarne miały mu
zapewnić dobrobyt w życiu wiecznym. Pokazane na reliefach
sceny w grobowcach dostojników były wierną ilustracją życia
codziennego Egipcjanina, które koncentrowało się wokół
prac rolniczych, jak: orka, zbiór zboża, hodowla zwierząt.
Ogólnie mówiąc, obrazowanie egipskie zarówno w malarstwie, jak i w płaskorzeźbie charakteryzują pewne wspólne cechy, tym bardziej że zbliża je do siebie żywa polichromia pokrywająca z reguły relief. Postać ludzka ukazywana jest w obu tych gatunkach artystycznych prawie zawsze według pewnego kanonu,
opartego na układzie profilowo-frontalnym. Jeśli chodzi o określonego człowieka, o indywidualność, głowa z pełnym szacunkiem dla jej rysów jest pokazana z profilu, podczas gdy tors i ramiona w sposób trochę nienaturalny od przodu, en face. Obie nogi zwrócone są znów w jedną stronę i zdają się być identyczne, bez rozróżnienia prawej i lewej. Szczegóły anatomiczne, muskulatura rąk i nóg oddawane są z naturalizmem, wrażliwością i delikatnością zarazem, ale niezwykły układ ciała, akceptowany przez cały czas istnienia starożytnego Egiptu, stanowi stały kanon obowiązujący artystów. Jego podstawą jest przekonanie, że przedstawienie postaci ludzkiej powinno być syntetycznym ujęciem tego, co się o niej wie, a nie przypadkowym obrazem chwilowego spostrzeżenia. Sposób myślenia wskazuje na wyraźne związki egipskiej sztuki przedstawiającej z pismem, ponieważ hieroglif był początkowo oczywistym ideogramem rysunkowym. To samo odnosi się do wizerunku ludzkiej głowy, w którym oko umieszczane jest we frontalnym jego kształcie, podczas gdy linia czoła, nosa. podbródka i włosów przebiega tak, jak się je widzi z profilu. Odejście od tak rozumianego kanonu mogłoby spowodować fałszywe odczytanie pochodzenia przedstawionej osoby, ponieważ ludzi niższego stanu, wieśniaków i niewolników dozwolone było traktować swobodniej, bez zbytniej troski o wieczysty aspekt istnienia ich Ka.
Dążność do przedstawiania niezmiennej, obiektywnie istniejącej rzeczywistości powodowała też brak zainteresowania ujęciem perspektywicznym,
ponieważ konstrukcja ta wywodzi się z analizy optycznego złudzenia. Jeśli należało pokazać kilka warstw przestrzennych, stosowano układ strefowy, porządkujący plany jeden nad drugim. Ważną osobę bądź główną postać opowiadania wyróżniano, silnie zwiększając jej wymiary względem otoczenia, nie krępując się potrzebą zachowania występujących w postrzeżeniu stosunków wielkości.
Obok malarstwa częstym sposobem wypowiadania się w epoce Starego Państwa jest relief.
W zależności od stopnia wzniesienia rzeźby ponad tło mówi się jednak o płaskorzeźbie albo wypukłorzeźbie (reliefie wypukłym). W Egipcie i tylko tam bardzo popularny był, obok płaskiego, relief wżłobiony (albo wgłębny), gdzie płaszczyzna płyty kamiennej znajduje się na tym samym poziomie, który osiąga najbardziej uwypuklony element postaci okolonej wgłębionym konturem. W okresie Starego Państwa ten rodzaj reliefu był stosowany bardzo rzadko.
Najpopularniejsze motywy dekoracyjne w starożytnym Egipcie
to stylizowane ornamenty
roślinne (lotos, papirus, palma).
W rzeźbie krągłej pojawiają się pierwsze posągi kamienne,
zapowiadające już cechy późniejszej rzeźby monumentalnej, jak podobizny króla Chasechema z Hierakonpo-lis (II dyn.), odznaczające się zwartą, choć trochę schematyczną formą blokową
rzeźba w okresie Średniego Państwa
Rzeźba zdaje się przejawiać głębsze zrozumienie dla przemijającego życia: zdarzają się portrety, w których „bezczasowe trwanie” ulega jakby pewnej korekturze chwili. Zarysowuje się również różnica między koncepcją artystyczną szkół Południa (ośrodek w Tebach), naznaczoną eks-presyjnym realizmem, jak to widać w portrecie Senusereta III, i szkół Północy (ośrodek w Memfis), gdzie rzeźbę cechuje skłonność do idealizacji, graniczącej nieraz z banalnym akademizmem (portrety Ame-nemheta III).
rzeźba w okresie Nowego Państwa
Rozpowszechnia się relief wgłębny, znany wprawdzie już w Starym Państwie, ale rzadko wówczas używany. wzmagający kontrast światłocieniowy między postacią a tłem, zwłaszcza gdy zdobi mury monumentalnych pylonów, oglądanych z daleka i w pełnym słońcu.
sztuka Starożytnego Egiptu w okresie amarneńskim
W historii sztuki egipskiej były momenty odejścia od ustalonych konwencji i kanonu przedstawiania.
Przeważnie jednak miały charakter przejściowy. Wyjątek stanowi przypadające na okres Nowego
Państwa panowanie Echnatona, czyli tzw. okres amarneński. Chcąc zapewnić sobie samodzielność władzy, faraon przeprowadził reformę religijną. Podszedł ponadto z dystansem do tradycji
kulturalnej. Sztukę jego czasów cechuje szczególny charakter. Powstawały wówczas dzieła
znacznie bardziej ekspresyjne i zarazem wierniej odtwarzające rzeczywistość. Naturalny
sposób przedstawienia niekiedy sprawiał, że portretowana postać mogła wyglądać
karykaturalnie. Zarówno w utrwalaniu wizerunku faraona, jak i jego najbliższych, np.
w reliefie, na którym przedstawiony jest Echnaton z rodziną, nie wahano się pokazać wad
anatomicznych, a nawet cech patologicznych.
rodzenie się nowej emocjonalności w sztuce i poszukiwanie w niej przede wszystkim elegancji i wdzięku, widać, jak wielkie zmiany wywołała reforma królewska. Same portrety faraona wystarczają, aby spostrzec radykalne odejścia od kanonów przeszłości. Nawet kolosalne posągi w świątyni Atona w Karnaku charakteryzują postać króla w sposób indywidualny, nie ukrywając zniekształceń jego szczupłej postaci o wydatnym brzuchu ani chorobliwej piękności jego mało męskiej twarzy. Na twarzy tej rysuje się wyraz zmysłowego ciepła, nie spotykanego dotąd w portretach królewskich. Równie niezwykłe są portrety członków jego rodziny, odkryte w Amarna, w pracowni rzeźbiarza Totmesa. Tam właśnie znaleziono piękny polichromowany biust królowej Nefertiti (wapień). W tym samym atelier znaleziono liczne nieukończone szkice portretowe i odlewy twarzy żywych modeli, pozwalające sięgnąć głębiej w tajemnice warsztatu rzeźbiarskiego tamtych czasów.
Panowanie XIX dynastii (ok. 1318 do -1200) stanowi zdecydowany odwrót od subtelnego realizmu panującego za poprzedników.
Jej drugi z rzędu król, Seti I, ukazywany jest na wozie bitewnym, gdy pędzi przed sobą tłumy pokonanych lub u kresu tryumfalnego powrotu składa dary przed Amonem.
Paleta Narmera
Jest to jeden z najstarszych zabytków sztuki egipskiej. Pochodzący z ok. 3100 r. p.n.e. obiekt wotywny
wysokości 63,50 cm wykonany z łupka ma kształt palety do rozcierania barwników. Jest obustronnie
pokryty reliefami. Stał się plastycznym symbolem zjednoczenia królestw Dolnego i Górnego Egiptu.
Z jednej strony przedstawiony jest w koronie Górnego Egiptu Narmer, który pokonuje wroga. Towarzyszy
mu sokół – ptak kojarzony z bogiem Horusem. Z drugiej strony palety kroczący w triumfalnym pochodzie
król nosi koronę Dolnego Egiptu. Zjednoczenie kraju symbolizują fantastyczne zwierzęta o długich,
splecionych szyjach. Do najciekawszych zabytków tego okresu należy duża wotywna paleta króla Narmera, zrobiona z łupku zdobionego delikatnym reliefem, posiadającym już wszelkie cechy późniejszej płaskorzeźby egipskiej. Pośrodku jednej z jej płaszczyzn przedstawiono syntetycznie dwa mityczne zwierzęta splecione szyjami tak, aby między nimi, na powstałym wgłębieniu, uczynić miejsca dla szminki, którą malowano oczy. Poniżej król pod postacią byka naciera na mury obcego miasta, powyżej tryumfalny pochód zwycięzcy w czerwonej tiarze Dolnego Państwa obok ciał pokonanych wrogów. Kompozycja jest strefowa; poszczególne grupy postaci nie przekraczają wyznaczonych linii poziomych, na których opierają się ich stopy - będzie to stanowiło niemal regułę w późniejszej sztuce egipskiej. Z drugiej strony palety ten sam bohater występuje w wysokiej białej tiarze Górnego Państwa z maczugą uniesioną w górę ponad powalonym i trzymanym za włosy przeciwnikiem; jest pokazany w ujęciu profilowo-frontalnym, tak charakterystycznym dla tradycji egipskich, i dwukrotnie większy od stojącego obok niego „adiutanta”. Z prawej strony ma przed sobą Horusa w postaci sokoła (symbol Górnego Egiptu), pod którym pojawia się złożony z sześciu kwiatów papirusa i ludzkiej głowy znak Dolnego Egiptu. Pod stopami faraona widać dwóch uciekających wrogów. Jak widać, cała paleta poświęcona jest idei wiecznie obecnej” potęgi władcy. Paleta znajduje się w Muzeum Egipskim w Kairze
Stela faraona Dżeta
Przykładem skrajnie symbolicznego ujęcia jest stela Króla Węża z Abydos (Luwr), powstała w czasach wczesnodynastycznych. Przedstawia Horusa-Sokoła siedzącego na tablicy z podobizną dwubramnego pałacu, a nad nim Węża czyli imię króla, którego sławi stela.
Wielki Sfinks w Gizie
W pobliżu piramid znajduje się posąg Wielkiego Sfinksa. Wykuty w wapiennej skale monumentalny
posąg sfinksa ma ciało lwa, a głowę faraona Chefrena. Pełna dostojnego spokoju twarz ma jego
cechy indywidualne. Jest to symboliczny portret króla jako „Syna Słońca” i „Władcy Wielkiej Potęgi”. Sfinks uchodzi za najstarszą rzeźbę egipską dużych wymiarów. Ma 73,50 m
długości i 20 m wysokości. Posąg powstał w okresie panowania IV dynastii w latach 2550–2470 p.n.e
Posąg Chefrena
Do arcydzieł rzeźby statuarycznej okresu Starego Państwa należy siedzący posąg Chefrena
z ciemnego diorytu. Głowę władcy obejmuje sokół o rozpostartych skrzydłach, co ma przypominać,
że władza faraona pochodzi od Horusa.
Rahotep i Nofret z Meidum
na którym zachowała się w pełni polichromia, przejmująco ukazuje nam dwie świetnie scharakteryzowane, odmienne osobowości: silnego mężczyzny i pełnej uroku kobiety. Wielobarwność nie zaciera wyrafinowanej prostoty formy, która jest wynikiem skontrastowania licznych pionów i poziomów, jak i prostopadłych do siebie płaszczyzn, wyznaczających główny zarys bryły.
Siedzący skryba z Sakkary
Wśród wielu świetnych portretów urzędników służących faraonom: pisarzy, wójtów czy tragarzy, najczęściej wymieniana jest figura Sekretarza (Luwr) z czasów V dynastii (umiejętność pisania była w tym czasie rezerwowana dla wyższych funkcjonariuszy państwowych). Polichromowany wapień ukazuje żylastego, spalonego słońcem mężczyznę o żywych oczach, siedzącego ze skrzyżowanymi nogami, na których opiera tabliczkę z papirusem przyszykowanym do pisania. Jego wyczekująca postawa i przenikliwe spojrzenie sprawiają, że nie można się oprzeć wrażeniu niepokojącej obecności. Mimo, że nikt z żyjących nie miał przecież oglądać tych wspaniałych rzeźb musiały być „realistyczne”, ponieważ takie było ich rytualne przeznaczenie.
Jest to przykład egipskiej rzeźby
ukazującej urzędnika, w której
odchodzono od idealizacji na rzecz
podkreślenia indywidualnych cech,
nawet gdy postać nie była zbyt
urodziwa. Posąg ma 53,70 cm.
Pochodzi z ok. 2400 r. p.n.e.
Znajduje się w Luwrze w Paryżu.
