architektura Flashcards
(11 cards)
Twórcy architektury pod koniec XVI i w XVII wieku także sięgali po formy wzorowane na antyku,
dlatego architekturę barokową zdobią kolumny i pilastry o antycznych
głowicach, gzymsy, frontony, jak to było w renesansie. Były one jednak inaczej łączone.
Elementy te spiętrzano, dynamizowano lub podwajano
Cechami charakterystycznymi włoskiego baroku były
ozdobność i przepych wnętrza
oraz podporządkowanie wszystkich elementów jednej dominującej części. Cechą barokowych kościołów był też dynamizm w kształtowaniu struktury ścian, który uzyskiwano przez zestawianie kilku kolumn lub pilastrów obok siebie,
stawianie kolumn o spiralnych trzonach oraz przełamywanie belkowań, czyli stosowanie
gzymsów gierowanych, oraz falistych fasad. Ważne było też
łączenie różnych materiałów oraz bogate złocenia we wnętrzach. Stosowano różnobarwne
marmury lub imitowano bogactwo materii i faktur środkami malarskimi. W dojrzałym
baroku włoskim pojawiła się też tendencja do stosowania trików perspektywicznych,
które miały stwarzać efekty iluzjonistyczne. Obok planu podłużnego krzyża łacińskiego, który rozpowszechnił się wraz z architekturą wzorowaną na Il Gesù w Rzymie, stosowano plany centralne – a także łączono
plany podłużne i centralne, dzięki czemu uzyskiwano nieraz bardzo fantazyjne efekty
obliczone na zaskakiwanie odbiorcy. Kościół, poprzez różnorodność form, miał wzbudzać
podziw oraz skłaniać do kontemplacji i mistycznych uniesień
Dekoracyjność i bogactwo
wnętrz związane były z zasadą theatrum sacrum
polegającą na tworzeniu sztuki w taki
sposób, aby skłaniała ona do głębszego przeżycia duchowego. Z ideą tą wiązała się tak-
że synteza sztuk
synteza sztuk
traktowanie różnych dyscyplin sztuki: architektury, rzeźby,
malarstwa i rzemiosła artystycznego, jako spójnej całości. Zacieranie granic między
nimi było celem twórców. Barokową syntezę sztuk nazwano później niemieckim terminem
Gesamtkunstwerk.
Zrealizowany w kościele Il Gesù w Rzymie plan
z poszerzoną nawą główną, z nieznacznie
wyeksponowanym transeptem i rzędami bocznych kaplic, stał się wzorcowy dla ko-
ściołów wczesnobarokowych nie tylko na terenie Włoch.
Gierowanie gzymsu
wyłamanie części belkowania znajdującej się nad kolumną lub pilastrem
Ważną rolę odgrywało też oświetlenie aranżowane w taki sposób, aby wyeksponować najważniejszą część kościoła z ołtarzem.
W tym celu najczęściej lokowano na skrzyżowaniu nawy głównej
i transeptu kopułę z oknami w bębnie, które doświetlały wnętrze.
Stosowano też ukryte okna, których zadaniem było oświetlenie
ołtarza. Wszystkie elementy wnętrza zestawiano w taki sposób, aby
spotęgować kontrasty światła i cienia.
edykuła
(łac. aedicula)
konstrukcja złożona z dwóch podpór podtrzymujących belkowanie, niekiedy zwieńczona naczółkiem.
ryzalit
część
budynku wystająca z lica ściany. Ryzalit ożywia elewację i zwiększa powierzchnię pomieszczeń. Płaski, nieznacznie wystający przed lico sąsiadującej ściany ryzalit określany bywa jako pseudoryzalit.
kościół Il Gesù w Rzymie
Świątynia została zaprojektowana na zlecenie zakonu jezuitów. Plan wykonał Vignola, a projekt
fasady Giacomo della Porta w latach 1568–1584. Chociaż czas budowy kościoła przypadł jeszcze
na okres późnego renesansu, to stał się on wzorem dla świątyń wczesnobarokowych w katolickich
krajach Europy. Został zbudowany na planie krzyża łacińskiego z płytkim prezbiterium zamkniętym
absydą. Nawy boczne zastąpiono rzędami kaplic, a nawa główna ze sklepieniem kolebkowym
z lunetami została poszerzona, dzięki czemu bryła zdaje się być zwarta. Na skrzyżowaniu nawy
głównej z transeptem zbudowano kopułę na ośmiobocznym bębnie z prostokątnymi oknami, które
kierują światło na najważniejsze miejsce w świątyni – ołtarz. Z nawy do kaplic bocznych prowadzą
łukowate przejścia oddzielone filarami z podwójnymi pilastrami kompozytowymi, wspierającymi
belkowanie z uwydatnionym gzymsem biegnącym wokół całego kościoła. Dwukondygnacyjna
fasada została zaprojektowana w taki sposób, że jej elementy tworzą ostre kontrasty światła i cienia.
W pierwszej kondygnacji występuje 10 pilastrów korynckich i dwie półkolumny w tym samym
porządku. Wspierają one belkowanie. Główne wejście jest znacznie większe od bocznych, a nad
jego naczółkiem znajduje się kartusz z monogramem Chrystusa IHS. Nad wejściami bocznymi
umieszczono posągi: św. Ignacego Loyoli, depczącego postać symbolizującą herezję, oraz św.
Franciszka Ksawerego depczącego uosobienie pogaństwa. W drugiej kondygnacji jest 8 pilastrów
kompozytowych zgrupowanych w pary. Podtrzymują one trójkątny fronton z herbem rodu Farnese.
Po bokach znajdują się typowe dla wielu barokowych kościołów spływy wolutowe.
W małej architekturze, czyli
w ołtarzach i kapliczkach, często stosowano formę zwaną edykułą
(łac. aedicula).
Edykuły
pojawiały się też w obramieniach okien, ołtarzy, nagrobków oraz
nisz w ścianach, w których lokowano posągi. Ich rozbudowane
i zdynamizowane formy występowały w fasadach budynków.
