Giovanni Lorenzo Bernini, Francesco Borromini i inni architekci rzymscy Flashcards
(15 cards)
Pietro da Cortona, fasada kościoła
Santa Maria della Pace w Rzymie
Dolną kondygnację fasady budowanej
w latach 1656–1667 stanowi
półeliptyczny portyk podparty czterema
parami toskańskich kolumn. Drugi
poziom fasady jest inny i nie ma
tej wypukłości. Architekt zestawił
zatem belkowanie proste i eliptyczne.
Całość wieńczy trójkątny fronton.
Mimo ciasnego placyku, na którym
się znajduje, kościół wydaje się być
monumentalny
Architekturę wczesnego baroku w Rzymie zapoczątkowali Domenico Fontana i Carlo
Maderno.
Obaj byli zatrudnieni jako budowniczowie Bazyliki Świętego Piotra. Fontana
zaprojektował m.in. latarnię na kopule bazyliki, a jego uczeń – Maderno – za pontyfikatu
papieża Pawła V zmienił plan świątyni na podłużny, wzniósł korpus nawowy, czyli część
kościoła między fasadą a prezbiterium, oraz fasadę bazyliki w obecnym kształcie. Było to
niełatwe zadanie, ponieważ dominującym elementem budowli miała być potężna kopuła,
a zmiana planu na podłużny sprawiła, że była ona mniej widoczna. Z tego powodu
Maderno zdecydował się na obniżenie wysokości fasady, by nie zasłaniała ona kopuły.
Szacunek dla dokonań poprzedników sprawił jednak, że fasada stała się zbyt szeroka
i budowla bardziej przypominała pałac niż kościół. We wnętrzu, aby uzyskać efekt
dominacji części centralnej, architekt zastosował stopniowe zwiększanie się rozmiarów
kaplic ku prezbiterium
Giovanni
Lorenzo Bernini (1598–1680)
– jeden z najwybitniejszych artystów dojrzałego
baroku włoskiego. Jego protektor i mecenas, papież Urban VIII, powierzył mu ukończenie Bazyliki Świętego Piotra. Horyzontalny układ fasady bazyliki miały poprawić dwie flankujące ją wieże, które
Bernini zaczął wznosić według projektu Maderna, jednak ze względu na problemy budowlane zostały one rozebrane. Wykorzystali to konkurenci artysty, którzy przyczynili się
do odsunięcia go od prac w bazylice w czasie pontyfikatu Innocentego X. Za pontyfikatu papieża Aleksandra VII Bernini został mianowany nadwornym artystą
i powrócił do prac przy bazylice. Zmienił wówczas wygląd fasady przez zastosowanie
iluzjonistycznych efektów, które uzyskał na drodze odpowiedniej aranżacji placu przed
bazyliką. Teren podzielił na dwie części. Pierwszej nadał kształt trapezu przylegającego
szerszym bokiem do fasady. Drugą część ograniczył dwoma eliptycznymi ramionami
kolumnady. Pozwoliło to optycznie zwęzić fasadę. Kolumnada złożona z czterech rzędów
toskańskich kolumn dźwigających belkowanie nadała świątyni odpowiednią oprawę
i zapewniła cień podczas celebrowanych na placu uroczystości kościelnych. Artysta równolegle prowadził prace nad zaprojektowanym
w Rzymie przez Madernę Palazzo Barberini należącym do rodu, z którego pochodził papież.
Carlo
Maderno, Giovanni Lorenzo Bernini, Palazzo Barberini
Od frontu pałacu znajduje się dziedziniec, do którego przylegają skrzydła boczne.
Niemal cały parter budynku zajmuje zacieniony przedsionek wejściowy. Tuż za nim
owalna sala reprezentacyjna otwiera się na ogród. W fasadzie pałacu występuje zasada
spiętrzania porządków zaczerpnięta z rzymskiego Koloseum. W jej trzeciej kondygnacji,
dekorowanej pilastrami i półkolumnami, Bernini zastosował oryginalne obramienia
okien.
Bazylika Świętego Piotra i plac św. Piotra w Watykanie
Zapoczątkowana w renesansie budowa bazyliki została ukończona w drugiej połowie XVII wieku.
Ostatecznie zbudowano ją na planie krzyża łacińskiego. Carlo Maderno zaprojektował fasadę
o wysokości ok. 48 m i szerokości ok. 115 m, którą gierowany gzyms dzieli na dwie części.
W dekoracji fasady artysta zastosował wielki porządek, który monumentalizuje dzieło. Część środkową
wyróżnił pseudoportykiem otwartym wyłącznie z przodu i zwieńczonym trójkątnym frontonem.
Kolumny i pilastry o głowicach korynckich zestawił w zróżnicowanych odległościach, a na szczycie
fasady ustawił 13 posągów, wśród których centralne miejsce zajmuje Chrystus-Odkupiciel.
Pozostałe przedstawiają apostołów, poza św. Piotrem i Judaszem, oraz postacie św. Jana Chrzciciela
i św. Macieja. Fasada ma charakter parawanowy – jest wyraźnie szersza od korpusu nawowego.
Monumentalna kolumnada przed bazyliką jest dziełem Giovanniego Lorenza Berniniego
Giovanni Lorenzo Bernini, Scala Regia
w Bazylice Świętego Piotra w Watykanie
Bernini przebudował też klatkę schodową wiodącą z Bazyliki Świętego Piotra do Pałacu
Apostolskiego, tworząc Scala Regia (wł. ‘Schody Królewskie’). Artysta zwęził przestrzeń
klatki, przybliżając zbieg linii perspektywicznych, zastosował różną wielkość i rozmieszczenie kolumn. Im dalej od wejścia, tym są one mniejsze i stoją bliżej siebie. Sprawia to
wrażenie, że schody są bardziej monumentalne – szersze i dłuższe niż w rzeczywistości. Klatka schodowa wiodąca z komnat papieskich
do bazyliki została zaprojektowana w latach
1663–1666 na planie wydłużonego trapezu.
Przestrzeń została sklepiona kolebkowo
a podniebie sklepienia udekorowane
kasetonami. Nad łukiem widocznym w górnej
części schodów Bernini umieścił herb papieża
Aleksandra VII z dwoma rzeźbionymi aniołami
po jego bokach. Zastosowane korekty optyczne,
na które składa się kształt klatki i sposób
rozstawienia kolumn, wizualnie wydłużają
korytarz, tworząc efekty teatralne typowe
dla baroku
Giovanni Lorenzo Bernini,
kościół San Andrea al Quirinale w Rzymie
Kościół ten jest jedną z najbardziej oryginalnych
budowli dojrzałego baroku włoskiego. Jego
wzorem był Panteon, ale Bernini wydłużył plan
świątyni do kształtu owalu. Fasada flankowana
jest dwoma parami pilastrów o korynckich
głowicach dźwigających belkowanie i fronton.
Między pilastrami usytuowany jest półkolisty
portyk, nad którym umieszczono także
półkoliste okno. Do planu kościoła nawiązują też
elipsoidalne kaplice w jego wnętrzu. Zastosowany w nim półowalny
portyk stał się wzorem dla licznych barokowych
świątyń w Europie
Rywalem Berniniego i równie wybitnym rzymskim architektem był Francesco di Castello,
znany jako Francesco Borromini (1599–1667).
Jego budowle cechują dynamiczne
i bogate formy, które rozpoczęły czasy późnego baroku. Twórczość Borrominiego stanowiła przełom w historii architektury. Przestrzenne traktowanie fasad i miękka, opływowa linia, a także twórcze interpretowanie tradycji antyku
sprawiły, że chociaż czerpał on ze znanych motywów, tworzył z nich zupełnie odmienne
formy, co widoczne jest nawet w detalu architektonicznym, np. w kompozytowych
głowicach kolumn, w których zwijał esownice w odwrotnym kierunku niż tradycyjnie.
Francesco Borromini, kościół San Carlo alle Quattro Fontane w Rzymie
Pierwszym samodzielnym dzie-
łem architekta był kościół San Carlo alle Quattro Fontane (św. Karola przy Czterech
Fontannach) – obiekt uznawany za manifest nowego typu architektury. Niewielka budowla,
ulokowana w narożu placu, została zbudowana na planie łączącym owal z krzyżem, a jej
ściany sprawiają wrażenie falujących linii. Jej asymetrię podkreśla wieża
usytuowana w narożniku. Fasada kościoła jest dwukondygnacyjna, dekorowana niszami, płycinami
z dekoracją rzeźbiarską i kolumnami o głowicach jońskich i korynckich. Jej falisty kształt oraz
zastosowane elementy potęgujące grę światła i cienia składają się na niezwykle plastyczną formę. Całość została przekryta owalną kopułą na
pendentywach, którą optycznie podwyższają kasetony zmniejszające się ku środkowi.
Płynna i jednolita forma kościoła była zupełnie odmienna od rozwiązań tradycyjnych,
w których wyraźnie wydzielano poszczególne przestrzenie i elementy. Nowatorska była też
fasada budynku, której architekt nadał charakter falisty, wprowadzając rytm elementów
wklęsłych i wypukłych, oraz zastosował różnej wielkości kolumny i spiętrzenie porządków
Francesco Borromini, Oratorium Filipinów (Oratio
dei Filippini) w Rzymie
Borromini zwyciężył w konkursie na projekt Oratorium Filipinów (Oratio
dei Filippini) w Rzymie – niewielkiej kaplicy położonej
w pobliżu kościoła Santa Maria in Vallicella. Jej wnętrze architekt zaplanował jako prostokątną salę o ściętych narożnikach
i ścianach podzielonych pilastrami. Na zewnątrz zaś zastosował linię falistą. Plastyczność form podkreślały: miękko zarysowany fronton oraz fantazyjnie rozrysowane obramienia
okienne, które wzmagają efekty gry światła i cienia.
Francesco Borromini, kościół
San Ivo alla Sapienza w Rzymie
Dzięki rekomendacji Berniniego Borromini stał się też architektem kościoła San Ivo alla Sapienza wtopionego w budynki archigimnazjum papieskiego – późniejszego Uniwersytetu
La Sapienza. Dziedziniec został zaprojektowany przez
Giacoma della Portę. Fasada świątyni jak również jej wymiary musiały być dostosowane do istniejącej zabudowy. Artysta
sprostał tym ograniczeniom i kościół San Ivo alla Sapienza stał
się wyrazem jego niezwykłego talentu i kreatywności. Plan budowli to kombinacja
trójkąta równobocznego
i trójliścia, która przypomina
gwiazdę sześcioramienną.
Formę tę powtarza analogiczny
kształt kopuły, któremu
na zewnątrz odpowiada falujący
bęben. Jego wypukły kształt
kontrastuje z wklęsłą linią fasady.
Nad całością góruje spiralna
i bogato dekorowana latarnia.
Borromini pracował też nad realizacją zaprojektowanego przez
Rainaldich kościoła Santa Agnese (św. Agnieszki) w Rzymie, przy
Piazza Navona.
Wprowadził on wiele zmian do pierwotnego planu, dzięki czemu kościół z oryginalnymi ażurowymi wieżami oraz
wklęsłą fasadą i dominującą nad nią kopułą na wysokim bębnie
jest jedną z najciekawszych budowli, na której wzorowali się artyści
Europy
Wśród architektów rzymskich znaczące miejsce zajmuje też Pietro Berrettini, znany
jako Pietro da Cortona,
którego architektura bliższa jest klasycznej koncepcji Berniniego.
Cortona był przede wszystkim malarzem i dekoratorem. Doświadczenie w dziedzinie architektury zdobywał, pracując przy budowie Palazzo Barberini. Do jego najwybitniejszych dzieł
należy kościół Santi Luca e Martina (świętych Łukasza i Martyny) w Rzymie. Sławę
przyniosła mu jednak przebudowa rzymskiego kościoła Santa Maria della Pace (Matki
Bożej Królowej Pokoju). Pierwsza świątynia jest przykładem architektury budowanej na
planie krzyża greckiego wpisanego w kwadrat z oryginalną, wygiętą fasadą, dekorowaną
kolumnami i pilastrami o głowicach jońskich. Jeszcze ciekawsza jest fasada drugiego
kościoła. Architekt dostawił do niej wydatny półkolisty portyk, który stał się inspiracją
dla Berniniego przy projekcie kościoła San Andrea al Quirinale. Dzięki zastosowanym
elementom artysta uzyskał efekt silnego kontrastu światła i cienia.
Czasy baroku w Rzymie to także rozwój architektury świeckiej,
a zwłaszcza
rezydencjonalnej, w której poszukiwano form stanowiących odpowiednią oprawę
dla pompatycznych ceremonii. Barokowe pałace, np. Palazzo Barberini, podobnie jak
renesansowe, były kilkukondygnacyjne. Niektóre z nich łączyły cechy miejskiego pałacu
i podmiejskiej rezydencji, której częścią był ogród.
W XVIII wieku w Rzymie stały się modne formy klasycyzujące.
Ich dobrym przykładem
jest fontanna di Trevi, którą ostatecznie zaprojektował Nicola Salvi.
