Czynności Prawne Flashcards
(29 cards)
Pojęcie czynności prawnych
Juryści rzymscy odróżniali od zdarzeń czysto faktycznych zdarzenia, z którymi łączyły się skutki prawne, takie jak urodzenie czy śmierć człowieka, powstanie szkody majątkowej, upływ czasu, a które dziś nazwiemy zdarzeniami prawnymi. Czynności prawne zalicza się do zdarzeń prawnych, zgodnych z prawem, zależnych od zachowania człowieka.
Czynność prawa a - oświadczenie lub objaw woli, zmierzające do wywołania zamierzonych skutków prawych, takich jak: powstanie, zmiana lub zgaśnięcia stosunku prawnego. Koniecznym elementem jest oświadczenie woli - zewnętrzny przejaw woli osoby co do dokonania danej czynności prawnej
Rodzaje czynności prawnych
- jednostronne - dochodziły do skutku poprzez działanie jednej tylko osoby, np wyzwolenie niewolnika lub sporządzenie testamentu
- dwustronne - wymagają współdziałania co najmniej dwóch osób, np zawarcie kontraktu
- na wypadek śmierci (mortis causa) - skutkowały po śmierci działającego, np testament
- między żyjącymi (inter vivos) - skuteczne za życia działającego, np kontrakt pożyczki
- rozporządzające - powodowały natychmiastowe przeniesienie, obciążenie lub zniesienie istniejącego prawa majątkowego osoby rozporządzającej, np darowanie długu
- zobowiązujące - zawierały przyrzeczenia osób działających spełnienia świadczeń majątkowych w przyszłości, np przyrzeczenie ustanowienia posagu
- odpłatne - korzyści ekonomiczne są wzajemne, np sprzedaży, najmie
- nieodpłatne - przesunięcie majątkowe bez świadczenia wzajemnego, np darowizna
- formalne - takie, do których zaistnienia potrzeba uroczystej formy
- nieformalne - wolę można wyrazić w jakikolwiek sposób, byle dostrzegalny i zrozumiały
- kazualne - zawisłe od causa, np tradycja jako sposób przenoszenia własności
- abstrakcyjne - oderwane od jakiejkolwiek causa, np mancypacja
Wymogi ważności czynności prawnych
Dawne prawo rzymskie wiązało skutek prawny tylko z oświadczeniem, a więc przywiązywało wagę do słów, a nie do woli strony zawierającej czynność prawną. W okresie późnej republiki, obok oświecenia, wymogiem ważności aktu prawnego była wewnętrzna wola oświadczającego. By zaistniała ważna czynność prawna konieczne były następujące warunki:
- osoba jej dokonująca musiała posiadać pełną zdolność do czynności prawnych (mężczyzna, osoba dojrzała ze względu na wiek, zdrowa umysłowo, wolna, Sui iuris)
- osoba dokonująca czynności prawnej musiała złożyć oświadczenie woli - objawić wole9 zgodną z wolą wewnętrzną. Niezgodność oświadczenia z wolą wewnętrzną powodowała wadę oświadczenia, która mogła prowadzić do nieważności czynności prawnej
- czynność musiała być poprawna pod względem formy
- treść takiej czynności nie mogła sprzeciwiać się dobrym obyczajom
- treść czynności prawnej musiała być zgodna z obowiązującymi przepisami prawa
- czynność dokonana pod wpływem niektórych błędów (in corpore, in materia) mogła być nieważna.
Czynności nie odpowiadające wymogom były nieważne i nieskuteczne. Nie można jej było uzdrowić, ponieważ od początku była wadliwa
Oświadczenie woli i jego wady
Oświadczenie woli - zewnętrzny wyraz woli osoby dokonującej czynności prawnej, występujący przy zawieraniu czynności prawnych. W przypadku niezgodności oświadczenia z wolą wewnętrzną następowała wada oświadczenia woli, co mogło prowadzić do jej nieważności.
Niezgodność oświadczenia woli z wolą wewnętrzną mogła być:
- świadoma - oświadczenie woli nie na serio, symulacja, zastrzeżenie potajemne
- nieświadoma - pomyłka, błąd
Oświadczenie woli nie na serio - np dla zabawy, nie pociągało za sobą skutków prawnych.
Symulacja
(Oświadczenie woli i jego wady)
Symulacja - strony wykluczały skutki dokonywanej czynności prawnej. Symulacja bezwzględna - strony umówiły się, że dana czynność nie będzie powodować dla nich skutków prawnych. Symulacja wzgle9dna - strony umawiały się na skutki inne niż te, jaki ewynikają z treści czynności prawnej
Zastrzeżenie potajemne
(Oświadczenie woli i jego wady)
Zastrzeżenie potajemne - jednostronnie zamierzona i przemilczana niezgodność między oświadczeniem woli, a wolą wewnętrzną, przy czym owa rozbieżność nie była nikomu znana
Pomyłka
(Oświadczenie woli i jego wady)
Pomyłka - nieświadoma niezgodność woli z oświadczeniem - oświadczający nie zrozumiał własnego oświadczenia, oświadczył co innego niż zamierzał, popełnił pomyłkę językową
Błąd
(Oświadczenie woli i jego wady)
Błąd - mylne wyobrażenie o rzeczywistym stanie rzeczy. Osoba składająca oświadczenie myliła się co do okoliczności dokonywanej czynności prawnej, lub miała mylne wyobrażenie na temat samej czynności prawnej. Znaczenie miał błąd co do stanu praktycznego, natomiast błąd co do stanu prawnego uwzglėdniano tylko wyjątkowo (wobec kobiet i żołnierzy)
Podstęp
(Oświadczenie woli i jego wady)
Podstęp - świadome działanie mające na celu oszukanie drugiej osoby, tak, aby ta osoba zawarła niekorzystną dla siebie czynność prawną. Czynność prawna była ważna, ale stronie poszkodowanej przysługiwały specjalne środki procesowe
Metus
(Oświadczenie woli i jego wady)
Metus - czynność prawna zawarta pod wpływem groźby (przymusu psychicznego) innej osoby. Groźba musiała być przy tym bezprawna i dostatecznie poważna. Prawo pretorskie uznało metus za przestępstwo, poszkodowanemu przysługiwały specjalne środki procesowe
Błąd (error)
Błąd - niezamierzona rozbieżność oświadczenia woli z wolą wewnętrzną osób składającej oświadczenie. Osoba działająca dokonuje czynności prawnej pod wpływem mylnego wyobrażenia o rzeczywistości, jest czegoś nie świadoma
Jurysprudencja rzymska wyróżniała następujące rodzaje błędów:
- error in corpore - błąd dotyczący tożsamości przedmiotu lub osoby, np ktoś kupił ocet zamiast wina. Czynność prawna była tu nieważna
- error in negotiations - błąd co do rodzaju (typu) czynności prawnej, np ktoś podpisał akt darowizny, sądząc mylnie iż podpisuje akt kupna sprzedaży
- error in persona - błąd dotyczący tożsamości osoby, z którą miał być zawarty akt prawny, lub której miały dotyczyć skutki prawne, (błędne powołanie niewłaściwej osoby do spadku)
- error in materia - błąd dotyczący materii przedmiotu, (kupiono dzban srebrny myśląc że złoty) - czynność prawna była tu nieważna
- error in qualitate - błąd dotyczący jakości przedmiotu - błąd był z reguły nieistotny
- error in nomine - błąd dotyczący nazwy - niewłaściwego oznaczenia przedmiotu - błąd nie naruszał czynności prawnej
W doktrynie poklasycznej zarysowała się tendencja do szerszego uwzględniania i bardziej jednolitego traktowania błędu jako elementu wyłączającego wolę.
W zasadzie prawne znaczenie miały tylko błędy co do stanu faktycznego, natomiast błąd co do stany prawnego, czyli nieznajomość prawa, uwzględniano wyjątkowy, np w stosunku do kobiet lub żołnierzy
Pobudka (motyw) przy czynnościach prawnych
Osoba dokonująca czynności prawnej mogła być rozmyślnie wprowadzona w błąd przez inną osobę (dolu), bądź też dokonać czynności prawnej na skutek groźby (metus).
Dolus - podstęp - świadome działanie mające na celu oszukanie drugiej osoby tak, aby zawarła niekorzystną dla siebie czynność prawną. Taka czynność prawna była ważna, ale pretor udzxielał poszkodowanemu specjalnych środków procesowych:
- exceptio doli - zarzut procesowy przeciwko powództwu działającego podstępnie o wykonanie czynności prawnej dokonanej pod wpływem dolus. Şrodek przysługiwał tym, którzy nie wykonali jeszcze zobowiązania, a zostali pozwani o jego wykonanie
- actio doli - skarga przysługiwała poszkodowanemu, który wykonał już niekorzystne zobowiązanie pod wpływem dolus. Poszkodowany mógł dochodzić odszkodowania w powództwie karnym, a zasądzenie wywowływało infamię
- restitutio in integrum propter dołuj - poszkodowany mógł dochodzić przywrócenia do stanu sprzed dokonania oszukańczej czynności prawnej.
Metus
(Pobudka/motyw przy czynnościach prawnych)
Metus - obawa, bojaźń - czynność prawna zawarta pod wpływem bojaźni wywołanej groźbą innej osoby (przymusu psychicznego). Groźba taka musiała być przy tym bezprawna, dostatecznie poważna i uzasadniona. Prawo pretorskie uznawało metus za przestępstwo a pretor udzielał poszkodowanemu środków prawnych:
- exceptio metus - dłużnik mógł się uchylić od spełnienia wymuszonego zobowiązania jeśli jeszcze go nie wypełnił a został pozwany o jego wypełnienie przez nieuczciwego kontrahenta
- actio quod metus causa - skarga wnoszona przeciwko osobie grożącej oraz przeciwko osobom trzecim odnoszącym korzyści z czynności zawartej pod groźbą. Umożliwiała poszkodowanemu uzyskanie wyrównania szkody
- restitutio in integrum propter metum - poszkodowany mógł dochodzić przywrócenia do stanu sprzed dokonania wymuszonej groźbą czynności prawnej
Elementy składowe czynności prawnych
Czynności prawne występują najczęściej w postaci typowej, stale powtarzającej się w praktyce, np kontrakt sprzedaży, kontrakt zlecenia, testamentu. Do tych czynności typowych przywiązane były typowe środki ochrony procesowej.
Czynności typowe nie zaspokajały jednak wszystkich potrzeb i dlatego w praktyce pojawiały się czynności nietypowe. Treść jakiejkolwiek czynności, typowej, czy nietypowej, nie mogła być sprzeczna z prawem, ani wykraczać przeciw “dobrym obyczajom”, ani nie powinna zawierać postanowień niemożliwych
W treści czynności prawnej można wyróžnić następujące elementy:
(Elementy składowe czynności prawnych)
Essentialia negotii - przedmiotowo istotne - elementy niezbędne do powstania danej czynności prawnej, decydujące o przynależności danej czynności do okreșlonego typu czynności, np w kontrakcie kupna-sprzedaży essentialia negotii stanowiły porozumienie stron co do przedmiotu sprzedaży i jego ceny. Best tych elementów dany akt prawny nie mógłby dojść do skutku.
Naturalia negotii - przedmiotowo nieistotne - elementy treści czynności prawnej, które zależały od stron. Regulowane były przez normy prawa wzgle9dnie obowiązującego. Były to elementy niekonieczne (nieistotne dla ważności danej czynności prawnej), ale naturalnie przyję0te w obrocie, np w kontrakcie kupna-sprzedaży postanowienia odnośnie do odpowiedzialności sprzedawcy za wady rzeczy sprzedanej, oznaczenie czasu i miejsca świadczenia.
Accidentalia negotii - podmiotowo istotne - dodatkowe postanowienia szczególne (klauzule) istotne dla stron i przez nie wprowadzone do treści czynności prawnych, np przy kontrakcie kupna-sprzedaży termin zapłaty przy umowie kupna-sprzedaży. Fo najczęściej umieszczanych klauzul należały: warunek (conticio), termin (dies) i polecenie (modus)
Klauzule dodatkowe przy czynnościach prawnych
Treść czynności prawnej może ulec zmianie przez dołączenie do niej dodatkowych klauzul, które ograniczają jej skuteczność. Do najczęściej umieszczanych klauzul należały:
- warunek (condicio) - zdarzenie przyszłe i niepewne, od którego uzależniano skuteczność czynności prawnej. Jurysprudencja rzymska wyróżniała następujące typy warunków:
* warunek zawieszający (skutki czynności prawnej zależą od zaistnienia zdarzenia), rozwiązujący (skutki następują natychmiastowo, a po zaistnieniu warunku - ustają)
* warunek potestatywny (zdarzenie zależne od woli warunkowo uprawnionego), losowy (zdarzenie niezależne od woli warunkowo uprawnionego) lub mieszany (zależne częściowo od woli uprawnionego warunkowo, częściowo od przypadku)
* warunek niemożliwy do spełnienia w sensie niemożliwości fizycznej lub prawnej
- termin (dies) - zdarzenie przyszłe, ale pewne. Wyróżnia się następujące rodzaje terminów:
* termin zawieszający, początkowy, z upływem którego następuje skuteczność czynności prawnej, np z określonym terminem rozpoczyna się dzierżawa gruntu
* termin rozwiązujący, końcowy, z upływem którego ustaje skuteczność czynności prawnej, np z określonym terminem ustaje dzierżawa gruntu
- polecenie (modus) - klauzula zawarta w czynności nieodpłatnej, nakładajaącej na osobę otrzymującą przysporzenie obowiązek pewnego zachowania się. Polecenie nie było warunkiem czynności i bez jego spełnienia była ważna, jednak obciążony był zobowiązany do wykonania polecenia, choćby moralnie.
W prawie rzymskim istniały czynności prawne nie dopuszczające ograniczenia ich skuteczności przez warunek lub termin. Należały do nich: objęcie spadku, uwłasnowolnienie spod władzy ojcowskiej, ustanowienie opiekuna, uznanie długu, zapis z wyboru, przysposobienie
Skutki czynności prawnych
Tylko ważne czynnoś ci prawne wywierały pełne skutki prawne. Czynność prawna była ważna, jeżeli dokonywała jej osoba zdolna do czynności prawnych, jeśli była poprawna pod względem formy i treści i nie sprzeciwiała się prawu i obyczajom. Skutkiem ważnej czynności prawnej było powstanie, zmiana lub zgaśnięcie stosunku prawnego.
Szczególnie ważnym skutkiem było nabycie prawa (adquisitio). Nabycie mogło być:
-n pierwotne - np zawłaszczenie rzeczy niczyjej (occupatio)
- pochodne (successio) nabywca nabywał prawo od osoby, która to prawo na niego przeniosła, w tym:
* pod tytułem szczegółowym - nabywca nabywał pojedyncze, indywidualnie oznaczone prawa, każde na podstawie odrębnej czynności prawnej
* pod tytułem ogólnym - nabywający, za podstawie jednej czynności prawnej nabywał ogół praw majątkowych
Czynność prawna nie spełniająca swych wymogów była bezwzględnie nieważna i nie wywoływała skutków prawnych. W zasadzie nie można było je uzdrowić, dopuszczano jednak nieliczne wyjątki:
- w drodze konwalescencji można było nieważnej czynności prawnej nadać znaczenie. Np zabronione między małżonkami darowizny stawały się skuteczne po śmierci darczyńcy
- w drodze konwersji można było utrzymać nieważną czynność prawną w mocy, jeżeli spełniała wymogi innego typu (np nieważne testamenty utrzymywano jako kodycyle)
- nieważna czynnośc2 prawna stawała się skuteczna poprzez zatwierdzenie przez samego działającego po dojściu do dojrzałości, lub po zatwierdzeniu przez opiekuna pupila
Od czynności bezwzględnie nieważnej należy odróżnić czynności prawne ważne, ale wzruszalne (zaskarżalne). W taki sposo2b paraliżowano np skutecznopść czynności prawnych podjętych pod wpływem podstępu czy groźby, obalano ważny, ale niegodziwy testament
Pojęcie i rodzaje warunków
Warunek (condicio) - zdarzenie przyszłe i niepewne, od którego uzależniano skuteczność czynności prawnej. Z tej możliwości korzystano w Rzymie bardzo intensywnie, zwłaszcza przy urządzaniu spraw spadkowych. Jurysprudencja rzymska wyróżniała następujące typy warunków:
- warunek zawieszający (condicio suspensiva) - skutki czynności prawnej zależą od zaistnienia zdarzenia przyszłego niepewnego, mogą więc nastąpić dopiero po ziszczeniu się warunku, mogą też nie nastąpić wcale
- warunek rozwiązujący (condicio resolutiva) - skutki czynności prawnej następują od razu, ale mają ustać po ewentualnym spełnieniu się warunku
- warunek potestatywny (condicio potestativa) - niepewne zdarzenie było zależne od woli warunkowo uprawnionego: warunki potestatywne umożliwiały kształtowanie postaw osób zainteresowanych. Jeśli osoba zainteresowana w sposób nieuczciwy uniemożliwiała spełnienie się takiego warunku - przyjmowano fikcję, jakoby warunek ten się spełnił
- warunek losowy (condicio casualis) - niepewne zdarzenie było niezależne od woli warunkowo uprawnionego
- warunek mieszany (condicio mixta) - zależne częściowo od woli uprawnionego warunkowo, częściowo zaś od przypadku
- warunek niemożliwy do spełnienia (condicio impossibilis) w sensie niemożliwości fizycznej lub prawnej
W zasadzie warunek mógł być dołączany do każdego aktu prawnego. Istniały jednak w prawie rzymskim czynności prawne nie dopuszczające ograniczenia ich skuteczności przez warunek lub termin. Należały do nich: objęcie spadku, uwłasnowolnienie spod władzy ojcowskiej, ustanowienie opiekuna, uznanie długu, zapis z wyboru, przysposobienie
Sposoby nabycia prawa
Nabycie prawa - jeden z możliwych do osiągnięcia skutków ważnej czynności prawnej. Polega na uzyskaniu prawa do określonej rzeczy, usługi, wartości. Istniały różne sposoby nabywania praw:
- nabycie pierwotne
- nabycie pochodne
- sukcesja uniwersalna
- sukcesja syngularna
- nabycie konstytutywne
- nabycie translatywne
Nabycie pierwotne
(Sposoby nabycia prawa)
Nabycie pierwotne - nabywca nie uzyskał prawa podmiotowego od określonej osoby. Nabycie to nie było uzależnione od tego, że wcześniej przysługiwało ono poprzednikowi. Przykładem takiego nabycia prawa było zawłaszczenie rzeczy niczyjej (occupatio)
Nabycie pochodne
(Sposoby nabycia prawa)
Nabycie pochodne - nabywca nabywał prawo od innej osoby, tj od poprzednika, który przenosił prawo na nabywcę. Skuteczność nabycia zależała od tego, czy przenoszącemu przysługiwało przenoszone prawo, zgodnie z zasadą iż nikt nie może przenieść na drugiego więcej prawa niż sam posiada. W wypadku przeniesienia własnos4ci zasada ta oznaczała, że własność mógł skutecznie przenieść na nabywcę tylko właściciel. Nabycie pochodne mogło nastąpić pod tytułem ogólnym (sukcesja uniwersalna) lub pod tytułem szczegółowym (sukcesja syngularna)
Sukcesja uniwersalna
(Sposoby nabycia prawa)
Sukcesja uniwersalna - nabywajaący na podstawie jednej czynności prawnej nabywał ogół praw majątkowych, tak jak dziedzic, który wchodził w ogół praw majątkowych po zmarłym
Sukcesja syngularna
(Sposoby nabycia prawa)
Sukcesja syngularna - nabywca nabywał pojedyncze, indywidualnie oznaczone prawa od zbywcy, każde na podstawie osobnej czynności prawnej
Nabycie konstytutywne
(Sposoby nabycia prawa)
Nabycie konstytutywne - następowało wtedy, gdy zbywca z przysługującego mu, szerszego prawa podmiotowego ustanawiał nowe, węższe prawo i to prawo przenosił na nabywceę. Np zbywca gruntu ustanawiał na nim prawo wieczystej dzierżawy na rzecz osoby, która to węższe prawo nabywała
