Prawo Osobowe Flashcards
(13 cards)
Zdolność prawna i jej wymogi
Zdolność prawna, to zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków, a więc bycia właścicielem, dziedzicem, posiadania wierzytelności, długów itp.
Tylko człowiek wolny, obywatel rzymski, przynależny do pewnej rodziny, uczestniczył w życiu prawnym i posiadał pełną zdolność prawną. Zdolność prawna i jej zakres były więc uzależnione od pozycji, sytuacji prawnej danej osoby, którą określano mianem status:
- status liberatis - prawo rzymskie rozróżniało ludzi wolnych (liberi) i niewolników (servi). Wśród wolnych wyróżniano wolno urodzonych (ingenui) i wyzwoleńców (liberti)
- status civitatis - określał pozycję osoby ze względu na obywatelstwo. Wyróżniano: obywateli rzymskich, latynów oraz peregrynów
- status familiae - określał pozycję osoby ze względu na położenie prawne w rodzinie. Wyróżniano osoby niepodlegające władzy zwierzchniej (Sui iuris) i podległe (alieni iuris)
Wpływ na sytuację prawną człowieka wolnego miała także część obywatelska. Niesława (infamia) spadała na obywatela poprzez popełnienie czynu hańbiącego bądź przez zasądzenie w powództwie zniesławiającym. Dotknięty niesławą doznawał ograniczeń w dziedzinie prawa publicznego, w procesie cywilnym, w prawie familijnym i spadkowym.
Zakres zdolności prawnej danej osoby mógł ulec zmianie wskutek utraty dotychczasowego status. Każda zmiana statusu to capitis deminutio (umniejszenie prawa):
- capitis deminutio maxima - na skutek utraty wolności osoba stawała się niewolnikiem, traciła obywatelstwo oraz pozycję w rodzinie
- capitis deminutio media - konsekwencja kary wygnania, pozbawiała obywatelstwa i pozycji w rodzinie, ale pozwalała zachować wolność. Osoba stawała się cudzoziemcem
- capitis deminutio minima - wywoływała jedynie skutki w zakresie prawa cywilnego, tj zerwanie więzów agnacyjnych
Początek i koniec osobowości fizycznej
Zdolność prawna człowieka wolnego, zrodzonego w rodzinie, rozpoczynała się z chwilą urodzenia. Skutki prawne wywoływało tylko urodzenie żywe. Nie uznawano za osoby płodów poronionych i takich, które nie miały kształtu ludzkiego. Płód w łonie matki (nasciturus) nie był uważany za odrębną osobę. Prawo umożliwiało mu jednak (jeśli dziecko urodziło się żywe), uzyskanie korzyści majątkowych przy zastosowaniu fikcji prawnej o tej treści, że skutki żywego urodzenia rozciągano wstecz, do wcześniejszego życia płodowego. W ten sposób nasciturus mógł być np powołany do dziedziczenia.
Od chwili urodzenia zaczynała się zdolność prawna, ale tylko osób wolnych. Wśród wolnych następowało dalsze rozróżnienie. Pełna zdolność prawna stawała się udziałem tylko tych, którzy urodzili się jako obywatele rzymscy i jako Sui iuris. Osoby alieni iuris miały ograniczoną zdolność prawną, przede wszystkim w zakresie stopsunków mjątkowych.
Koniec zdolności prawnej człowieka następował z chwilą jego śmierci lub na skutek popadnięcia w niewolę, co było przyrównywane do śmierci cywilnej. Utrata zdolności prawnej następowała wie9c wraz z capitis deminutio maxima. Przed radykalnymi skutkami capitis deminutio maxima hcroniły go dwie fikcje:
- postliminium - gdy jeniec wrócił z niewoli - jego prawa odżywały na podstawie prawa powrotu do poprzedniego miejsca zamieszkania i poprzedniej sytuacji prawnej. W ten sposób zachowywano ciągłość władzy ojcowskiej, opieki, praw majątkowych. Gasły i wymagały odnowienia stosunki prawne oparte na faktach, np małżeństwo, posiadanie
- fictio legis corneliae - jeżeli rzymianie zmarł w niewoli, to na podstawie lex corneliae przyjmowano fikcję iż jego śmierć nastąpiła w chwili popadnięcia w niewolę. Umożliwiało to utrzymanie testamentu zmarłego, bądź w przypadku braku testamentu - na dziedziczenie bez testamentowe, jak po człowieku wolnym
Status libertatis
Status libertatis - położenie prawne człowieka ze względu na jego stan wolności lub niewoli.
- liberi - ludzie wolni - zdolność prawną w prawie rzymskim posiadał tylko człowiek wolny. W ramach tej grupy istniało dalsze zróżnicowanie. Wg. Gaiusa najistotniejszym było rozróżnienie ludzi na wolnych z urodzenia oraz na wyzwoleńców. Wolni mieszkańcy państwa rzymskiego dalej różnili się między sobą ze względu na status civitatis oraz status familiae.
- niewolnicy - niewolnik to serwus, niewolnica ancilla. Niewolnicy rekrutowali się głównie z jeńców wojennych i z dzieci urodzonych w niewoli. Niewola była stanem dziedzicznym. Sytuacja prawna niewolnika była równa zeru, uważano, że są oni rzeczami. Właściciel miał nad niewolnikiem władzę życia i śmierci. Niewolnik mógł być przedmiotem obrotu gospodarczego i prawnego, nie posiadał żadnych praw publicznych, nie posiadał zdolności prawnej. Nie mógł być właścicielem, nie mógł pozywać ani być pozywanym.
- libertini - wyzwoleńcy - to osoby, których niewola zgasła na skutek wyzwolenia tj przez czynność prawną, na podstawie której właściciel nadawał wolność swojemu niewolnikowi. Ich sytuacja prawna była gorsza od osób wolno urodzonych. Doznawali oni wielu ograniczeń: nie mieli dostępu do sprawowania wielu urzędów, dawnemu właścicielowi, który stawał się jego patronem - wyzwoleniec winien okazywać szacunek i posłuszeństwo.
- półwolni - osoby, według prawa wolne, ale faktycznie doznające ograniczeń w korzystaniu ze swojej wolności. Zalicza się do nich dłużników poddanych egzekucji osobistej, najemnych gladiastorów, osoby wykupione spod niewoli nieprzyjacielskiej aż do czasu spłacenia sumy wykupu, dzieci sprzedane przez swoich ojców osobom postronnym na terenie państwa w specyficzny stan zależności
Powstanie niewoli
Starożytny Rzym przez cały okres swojego istnienia był państwem formacji niewolniczej, gdzie niewolnicy stanowili podstawową siłę roboczą. Rekrutowali się zwykle z jeńców wojennych i z dzieci urodzonych w niewoli.
Jeńcy wojenni na ogół stawali się własnością państwa Rzym skiego, ale tylko część z nich była zatrzymywana dla potrzeb publicznych. Przeważnie niewolnicy byli sprzedawani w prywatne ręce. Ten sposób przeżywał w okresie republiki.
Niewola była stanem dziedzicznym, stan ten przechodził na dzieci przez matkę. Dziecko niewolnicy stawało się niewolnikiem bez względu na to, kto był jego ojcem. Dziecko kobiety wolnej było osobą wolną. Płód niewolnicy przypadł właścicielowi niewolnicy i powiększał jego majątek. Jeśli kobieta w czasie ciąży choć przez chwilę pozostawała wolna - wtedy jej dziecko rodziło się wolne. Po ustaniu wojen zaborczych głównym źródłem dopływu niewolników było właśnie urodzenie w niewoli.
Ponadto w Rzymie istniały dość liczne możliwości utraty dotychczasowej wolności, ale one tylko w niewielkim stopniu przyczyniały się do powiększenia liczby niewolników: niewolnikiem u wrogów stawał się Rzymianie - jeniec wojenny, ale z zastrzeżeniem “prawa powrotu”. Sprzedaż niewypłacalnego niewolnika trans tiberim prowadziła do prawdziwej i definitywnej niewoli poza granicą państwa, podobnie sprzedaż w niewolę dezerterów i oso2b uchylających się od spisu obywatelskiego. Do utraty wolności prowadziły również niektóre przepisy prawa karnego.
W prawie prywatnym okresu cesarstwa na podstawie uchwały senatu, kobieta wolna, która utrzymywała stosunki z cudzym niewolnikiem bez zgody jego właściciela - stawała się niewolnicą tego właściciela. Zgodę na kontynuowanie współżycia wyjednywały niekiedy poprzez umowę tej treści iż dzieci z tego związku będą niewolnikami tego właściciela. Z czasem to rządzenie zostało jednak zniesione, jako niegodne.
Położenie prawne niewolników
Niewolnik to servus, niewolnica to ancilla, a właściciel do dominuj. Władza pana nad niewolnikiem to potestas. Prawnicy rzymscy zastanawiali się jak zakwalifikować niewolnika - czy do osób, czy do rzeczy. Sytuacja prawna niewolnika była równa zeru i uważano, że niewolnicy są po prostu rzeczami. Niewolnik nie był zatem podmiotem prawa ale przedmiotem prawa.
Właściciel miał wobec niewolnika władzę życia i śmierci. Mógł się nim posługiwać według swego upodobania. Niewolnik był przedmiotem obrotu gospodarczego i prawnego, włas4ciciel mógł go sprzedać, podarować, złożyć na przechowanie, oddać w najem, zapisać w testamencie.
Związki pomiędzy niewolnikami nie były małżeństwem i zależały od przyzwolenia właściciela. Nie mając zdolności prawnej niewolnik nie mógł mieć własnego majątku. Natomiast jeżeli cokolwiek nabywał - nabywał skutecznie, ale dla swojego pana. Poprzez swoje działanie mógł jedynie polepszać sytuację swojego właściciela. Za zobowiązania niewolnika właściciel nie odpowiadał.
Niewolnik nie miał żadnych praw publicznych. Nie miał zdolności procesowej - nie mógł pozywać ani być pozywanym. Tylko w momentach skrajnego zagrożenia zdarzało się, że zaciągano ich do wojska, zazwyczaj z równoczesnym wyzwoleniem. W sferze prawa karnego podlegali surowej odpowiedzialności karnej, niekiedy o charakterze zbiorowym.
W okresie republiki o i cesarstwa ujawniały się tendencje zmierzające do poprawy sytuacji prawnej niewolników. Drogą do polepszenia ich niewolników było peculium - zespół wartości majątkowych, który właściciel powierzał niewolnikowi w zarząd, z prawem udziału niewolnika w dochodach. Servi peculiosi, którzy dobrze dobrze wywiązywali się z powierzonych zadań, sami posiadali innych niewolników, a nawet sami wykupywali się z niewoli.
W ślad za umacnianiem się pozycji niewolników w obrocie gospodarczym poszły ustępstwa na rzecz ochrony ich osób. W przypadkach granicznych między niewolą a wolnością juryści rozstrzygali na rzecz wolności. Z czasem cesarze wkraczają w sferę władzy pana nad niewolnikami, zabraniając np prostytutowania niewolnic, oddawania niewolników do walki ze zwierzętami, porzucania niewolników chorych i starych
Sposoby wyzwalania niewolników
Ze stanu niewoli można było wyjść na mocy przepisu państwowego lub z woli właściciela. Przypdki nadania wolności z mocy prawa dotyczyły np wyzwolenia w razie powołania do służby wojskowej lub w nagrodę za wykrycie spisku. W okresie cesarstwa wolność nadawani dla ochrony niewolnika przed nadużyciami właścicieli.
Na wielką skalę do wolności prowadxziło dobrowolne wyzwolenie przez właściciela. Natomiast porzucenie niewolnika nie oznacało nadania mu wolności. Niewolnik stawał się rzeczą niczyją i podlegał zawłaszczeniu przez kogokolwiek.
Wyzwolenie nazywało się manumissio, co oznaczało dosłownie - wypuszczenie z ęki. Sposoby dokonywania wyzwoleń:
Wyzwolenia według prawa cywilnego
- manumissio vindicta - wyzwolenie dokonywane przez właściciela przed organem władzy pan2stwoej, w formie pozornego procesu windykacyjnego
- manumissio censu - wyzwolenie przez wpis na listę obywateli rzymskich - polegało na zgłoszeniu sie9 iewolnika, za przyzwoleniem właściciela, u cenzora w czasie dokonywanego co 5 lat spisu powszechnego i wpisaniu sie9 na listę jako wolny obywatel rzymski
- manumissio testamento - nadanie wolności zawarte w testamencie
* manumissio testamento directa - testator w testamencie przy użyciu formuły rozkazującej wyzwalał niewolnika
* manumissio testamento fideicommissaria - iż testator zwracał się z prośbą do dziedzica o wyzwolenie niewolnika. Wskazany niewolnik uzyskiwał wolność dopiero po wyzwoleniu, a dziedzic stawał się jego patronem
Nieformalne sposoby wyzwolenia
- manumissio inter amicos - ustne oświadczenie dokonane w obecności przyjaciół jako świadków
- manumissio per epistulam - pisemny list wyzwoleńczy, skierowany do niewolnika
- manumissio in ecclesia - wyzwolenie wobec kościoła - oświadczenie złożone w kościele
Wyzwoleni w sposób nieformalny cieszyli się faktyczną, ale nie prawną wolnością. Wyzwolenia te bywały odwoływane przez włas4ciciela, jednak sprzeciwiali się takim praktykom pretorzy, którzy odmawiali przywrócenia nieformalnie wyzwolonych do niewoli
Położenie prawne wyzwoleńców
Wyzwoleniec nazywał się libertus. Położenie wyzwoleńców było różne w zależności od rodzaju uzyskanej wolności. Obywatelem rzymskim stawał się tylko wyzwolone przez obywatela i zachowaniem formy uznanej przez prawo cywilne. Wyzwoleniec latryna stawał się latynem, peregryni - peregrynów. Wyzwoleńcy wszystkich kategorii byli upośledzeni w sferze prawa publicznego i prywatnego.
Nawet wyzwoleńcy-obywatele mieli ograniczony udział w życiu publicznym - brak dostępu do wielu urzędów. W sferze prawa prywatnego dyskryminacja polegała na stosowaniu tzw prawa patronatu. Był to stosunek pomiędzy patronem a wyzwoleńcem, kształtowany na wzór stosunków między ojcem a dziećmi, w istocie będącym kontynuacją wyzysku niewolniczego, tyle że w złagodzonej formie.
Patron sprawował opiekę i zarazem władzę nad wyzwoleńcem. Po stronie wyzwoleńca stał obowiązek uszanowania i posłuszeństwa. Np wyzwoleniec nie mógł pozwać swego patrona przez sąd bez uprzedniej zgody pretora, a powództw zniesławiających w ogóle nie mógł podnosić. W dziedzinie stosunków majątkowych najcenniejsze dla patrona były usługi wyzwoleńca i prawo do jego majątku po śmierci. Przyrzeczenie świadczenia bezpłatnych usług następowało pod przysięgą i to jeszcze przed wyzwoleniem. Şwiadczenie usług polegało np na usługach rzemieślniczych, lekarskich.
Poza tymi obciążeniami wyzwoleńcy mieli swobodę rozwijania działalności gospodarczej i często dochodzili do znacznych majątków, co nie było bez znaczenia dla ich patronów. Patronowi przysługiwało prawo dziedziczenia po wyzwoleńcu, który nie pozostawił najbliższych dziedziców ani testamentu. Możliwość wykluczenia patrona w testamencie uznawano za jego krzywdę.
Prawo patronatu było dziedziczone po stronie patrona, natomiast dzieci wyzwoleńca rodzil1y się jako wolno urodzone
Stanowisko prawne obywateli rzymskich (status civitatis)
Wolni mieszkańcy państwa rzymskiego, zarówno wolno urodzeni jak i wyzwoleńcy, różnili się między sobą rodzajem stanowiska w państwie (status civitas). W starożytnym Rzymie wyksztal1cil1y się trzy zasadnicze kategorie mieszkańców: obywatele rzymscy (cives romani), latynowie (latini) i cudzoziemcy (peregrini).
Cives romani - mieli najszerszy zakres uprawnień, zarówno w dziedzinie prawa publicznego jak i cywilnego mieli. Nabycie obywatelstwa mogło nastąpić poprzez urodzenie, bądź w drodze interwencji ustawodawcy - poprzez nadanie. Status obywatela zyskiwało dziecko urodzone z rodziców pozostających w prawnym związku małżeńskim. Dziecko, które urodziło się ze związku pozamałżeńskiego, uzyskiwało obywatelstwo matki.
Utrata obywatelstwa z zasady następowała w przypadku utraty wolności. Ponadto możliwa była utra samego tylko statutu civitas, jeśli obywatel rzymski został skazany na banicję.
Do najważniejszych uprawnień publiczno-prawnych należały:
- ius suffragi - prawo do udziału i głosowania na zgromadzeniach ludowych
- ius honorum - prawo piastowania urzędów
- prawo do noszenia trójczłonowego nazwiska rzymskiego
- prawo i obowiązek służby wojskowej w legionach
- prawo odwołania się do zgromadzenia ludowego w wypadkach nałożenia surowych kar
Najważniejsze uprawnienia prywatno-prawne to:
- ius conubii - prawo zawierania związków małz3eńskich uznanych przez ius civile
- ius commerci - prawo do udziału w obrocie gospodarczym i zawierania akto2w prawnych uznawanych przez ius civile
- legis actio - prawo występowania przed sądem celem dochodzenia swoich roszczeń uznawanych przez ius civile
- patria potestas - prawo przysl1ugujące mężczyznom do sprawowania władzy ojca rodziny
- testamenti factio activa oraz testamenti factio passiva - prawo do sporządzania ważnego testamentu oraz prawo bycia dziedzicem ustanowionym przez testament
Stanowisko prawne latynów
Latini - dzielono ich na trzy kategorie:
- latini prisci lub veteres- latynowie dawni
- latini coloniarii - latynowie osiedleni
- latini iuniani - latynowie juniańscy
Latynowie dawni - mieszkan2cy Lacjum oraz związku miast latyńskich. Ich sytuacja prawna była znacznie lepsza niž pozostałych mieszkańców gmin italskich. Posiadali oni ius commercium oraz legis actio, ius suffragi, ius conubii. Nie przysługiwało im natomiast ius honorum. Latynowie dawni mieli możność nabywania rzymskiego prawa obywatelstwa poprzez samo tylko osiedlenie się w stolicy, przez uzyskanie wysokiego stanowiska w ich gminie lub przynależność do rady miejskiej ich gminy.
Latynowie kolonialni stanowili grupę latynów osiedlonych w koloniach rządzących się prawem latyńskim.
Latynowie juniańscy to dawni niewolnicy nieformalnie wyzwoleni na podstawie prawa pretorskiego, lub wbrew przepisom. Początkowo otrzymywali oni tylko faktyczną wolność, ale nie prawną, bez przyznania obywatelstwa rzymskiego. Przysługiwało im ius commercii, ale byli całkowicie pozbawieni praw politycznych. Dopiero prawo justyniańskie przyznało im status obywateli rzymskich
Status familiae
Status familae- stanowisko osoby fizycznej w rodzinie.
Pierwotne prawo rzymskie znało tylko rodzinę agnacyjną - stosunek osób pozostających pod wspólną władzą ojca rodziny (pater familias). Pod jego władzę wchodziło się przez akt prawny, bądź przez urodzenie w prawnie uznanym małżeństwie. Wyzwolenie spod tej władzy oznaczało zerwanie węzła agnacyjnego - osoba wyzwolona stawała się w stosunku do rodziców i rodzeństwa obca pod względem prawnym.
Jeśli wład za familijna gasła - familia rozpadała się na tyle części, ilu było bezpośrednio podległych pod władzę. Osoby te stawały się Sui iuris, przy czym mężczyźni stawali się pater familias własnych rodzin, kobiety zaś nie mogły stać na czele famili.
Za Justyniana w miejsce pokrewieństwa agnacyjnego wprowadzono pokrewieństwo poprzez więzy krwi - cognatio, oparte na: pochodzeniu jednej osoby od drugiej - pokrewieństwo w linii prostej oraz pochodzeniu wszystkich osób od wspólnego przodka - pokrewieństwo w linii bocznej.
Krewni w linii prostej to wstępni i zstępni. Krewni w linii bocznej to np rodzeństwo. Stopień pokrewieństwa między dwoma osobami oblicza się wg liczby urodzeń, potrzebnych do połączenia ich ze sobą (ile urodzeń - tyle stopni).
Sui iuris - alieni iuris - wolny obywatel mógł zajmować pozycję osoby Sui iuris (własne wolnej) lub alieni iuris (podległej władzy familijnej). Jeśli ktoś wcześniej stracił ojca - mógł stać się Sui iuris nawet z chwilą urodzenia. Osobami Sui iuris mogły być kobiety nie posiadające zwierzchnika famlijnego i nie pozostające w małżeństwie in manu, dzieci z małżeństw nie uznanych przez prawo, pozamałżeńskie. Osobami alieni iuris bywali ludzie w dojrzal1ym wieku, sprawujący poważne stanowiska - dopóki żył ich agnacyjnego patriarcha.
Osoby Sui iuris miały pel1ną zdolność prawną, mogły być właścicielami rzeczy, wierzycielami, dłużnikami. Natomiast zdolność prawna alieni iuris była ograniczona - osoba taka nie mogła mieć niczego na własność, pozbawiona była zdolności majątkowej
Cześć obywatelska i jej uszczuplenie
Existimatio - cześć obywatelska - poważanie, jakie należało się obywatelowi w życiu społecznym. Existimatio odnosiła się tylko do obywateli rzymskich i mogła się przejawić jako infamia lub jako trupido.
Infamia mogła być:
- immediata- czyli bezpośrednia, powodująca uszczuplenie czci z tego powodu, iż pewna osoba dopuściła się hańbiącego czynu, lub wykonywała zawód wzgardzony np dezercja z wojska, stręczycielstwo, aktorstwo
- mediata - pośrednia, będąca wynikiem skazania za pewne czyny karygodne, ścigane publicznie i za przestępstwa prywatne.
Skutki infamii miały silniejsze znaczenie w zakresie prawa publicznego, gdyż osoby nią dotknięte pozbawione były Sui suffragii oraz ius honorum, nie wolno było z nimi zawrzeć związku małżeńskiego, ponadto doznawały ograniczeń w prawie spadkowym i w zakresie sprawowania opieki.
Turpitudo polegała na tym, iż pewna osoba doznawała pewnego poniżenia jej godności osobistej w opinii społecznej na Kurek trybutu życia przynoszącego ujmę na honorze. Osoby uważane za personae turpes mogły być wykluczone od spełniania pewnych czynności wymagających szczególnego stopnia zaufania, nie mogły być świadkami, sprawować opieki.
Zdolność do czynności prawnych
Zdolność do czynności prawnych - zdolność, za pomocą czynności prawnych, do kształtowania sytuacji prawnej własnej lub innych osób, i nabywania wskutek tego praw lub zaciągania zobowiązań. Zdolność do czynności prawnych była zależna od płci, wieku i stanu umysłowego. Posiadały również osoby prawne. Występowały następujące kategorie osób:
- mające pełną zdolność prawną i pełną zdolność do czynności prawnych - wolni mężczyźni, obywatele Sui iuris, dojrzali wiekiem i zdrowi umysłowo
- mające zdolność prawną, ale pozbawione pełnej zdolności do czynności prawnych - kobiety Sui iuris, niedojrzali wiekiem mężczyźni Sui iuris, lub dojrzali ale chodźmy umysłowo, marnotrawcy
- pozbawione zdolności prawnej, ale zdolne do podejmowania czynności prawnych - niewolnicy, osoby wolne alieni iuris
Ograniczenia na podstawie wieku:
- dzieci do lat 7 (infantes) - nie miały w ogo2le zdolności do czynności prawnych
- niedojrzali (impuberes) - kobiety do 12, mężczyźni do 14 lat - ograniczona zdolność do czynności prawnych, mogli dokonywać przysporzeń, ale nie czynności pogarszających
- dojrzali do lat 25 - ich czynności były ważne, ale prawo chroniło je przed ujemnymi skutkami przedwczesnej swobody działań (np nadużyciami kontrahentów)
- dojrzali powyżej 25 lat - cieszyli się pełną zdolnością do czynności prawnych.
Kobiety Sui iuris mogły mieć zdolność prawną i być podmiotami własnych praw majątkowych, ale nie mogły: sprawować władzy w rodzinie, adoptować dzieci, sprawować opieki nad niedojrzałymi, bez zgody opiekuna dokonać wielu czynności prawnych.
Furiosus - czynności prawne umysłowo chorego były pozbawione znaczenia, ponieważ nie miał rozeznania tego, co czyni. Majątkiem takiej osoby zarządzał kurator.
Prodigus - prawo pozwalało na odebranie marnotrawny zarządu majątku odziedziczonego, jeśli go trwoniłtrwonił i narażał rodzinę na ubóstwo. Ochronę rozciągano na cały majątek, obejmowała ona zakaz umniejszania i obciążania majątku, a pozwalała na przysporzenia
Osoby prawne
Osobami prawnymi były stowarzyszenia osób fizycznych i masy majątkowe, z którymi prawo łączyło przymiot osobowości. Związki te realizowały swoje cele m.in przez udział w obrocie gospodarczym. Na równi z osobami fizycznymi gromadziły majątki, zawierały umowy, popadały w spory.
Związki osób - korporacje. Były to zespoły osób zjednoczonych dla osiągnięcia wspólnego celu.
Związkiem ogółu obywateli było państwo rzymskie. Państwo rzymskie dysponując odrębnym majątkiem, prowadziło własną działalność gospodarczą, w oparciu o prawo publiczne. W pryncypacie znajdujący się w gestii cesarza majątek (fiscus), zaczęto traktować jak osobę prawną i odróżniano od skarbu pozostającego w gestii senatu. Jednak wraz z uzyskaniem przez cesarza władzy absolutnej, cały majątek państwowy podlegał zarządowi władcy jako prywatny majątek cesarza.
Związłami takimi były także gminy oraz stowarzyszenia. Do najbardziej znanych należały stowarzyszenia rzemieślnicze, pogrzebowe, związki dzierżawców ceł i podatków.
Korporacje posiadały
- majątek - odrębny, stanowił własność stowarzyszenia a nie jego członków. Korporacja miała oddzielne prawo własności, oddzielne wierzytelności, zobowiązania
- kasę - która gromadziła pieniądze i dokonywała wypłat
- syndyka - który reprezentował korporację na zewnątrz.
Masy majątkowe - fundacje - wyodrębnione masy majątkowe przeznaczone dla celów użyteczności publicznej (wspomaganie ubogich, chorych). Początkowo nie miału charakteru fundacji samodzielnej. Kościołowi, który organizował działalność dobroczynną powierzano pewne masy majątkowe na cele religijne lub dobroczynne. Fundator przekazywał majątek z obowiązkiem przeznaczenia go na określony cel, realizowany za pomocą poszczególnych zakładów. Kościoły zazwyczaj albo nadzorowały wykonanie woli rozporządzającego, albo poprzez specjalnego zarządcę administrowały powierzonym majątkiem
