dwudziestolecie międzywojenne Flashcards
(12 cards)
Ramy czasowe
Nazwa tej epoki jednoznacznie sugeruje jej ramy czasowe. Dwudziestolecie międzywojenne to epoka która rozpoczęła się w 1918 r. (koniec I wojny światowej), skończyła zaś w 1939 r. (wybuch II wojny świa towej). Nazwa dwudziestolecie międzywojenne pełni funkcję porządkującą
Światopogląd
W 1918 r. zakończyła się I wojna światowa, która przyniosła ze sobą skutki polityczne (rozpad dotych czasowego porządku świata), gospodarcze (zniszczenia, inflacja) i społeczne (emancypacja kobiet, obowiązkowa służba wojskowa w wielu krajach).
Jednak dwudziestolecie to epoka, która rozpoczyna się od optymizmu, będącego efektem przekona nia, że ludzie potrafią zbudować nowy, lepszy świat. W Polsce nastroje euforii potęgowało odzyskanie upragnionej wolności. W drugim dziesięcioleciu zaobserwować można zmianę nastrojów. Kryzys ekono miczny (1929-1933), a także rosnące zagrożenie totalitaryzmem, wywołały silne tendencje katastroficzne
Egzystencjalizm
(łac existentia istnienie) to jeden z najważniejszych dwudziestowiecznych prądów filozoficznych (obecny także w literaturze i kulturze). Jego prekursorem był duński pastor Søren Kier kegaard. Egzystencjaliści głosili, że człowiek jest we wszechświecie sam, dla swoich bližních pozostaje obcy, nie potrafi się z nimi porozumiewać, został też pozbawiony wsparcia Boga. Człowiek jest istotą w pełni wolną i sam moze decydować o swoim postępowaniu. Tylko do niego nalezy wybór, po której stronie się opowie: dobra czy zła.
Przedstawiciele: Jean-Paul Sartre, Albert Camus, Martin Heidegger
Behawioryzm
(ang behaviour zachowanie) to kierunek w psychologii, który powstał na początku XX w. Głosil on, ze przedmiotem badań psychologicznych może być jedynie dostrzegalne zachowanie. a nie niemożliwe do poznania procesy psychiczne, Głównym zadaniem badacza stało się opisywanie. przewidywanie wyjaśnianie zachowań
Przedstawiciele. John B. Watson (twórca), Burrhus F. Skinner, Iwan Pawlow, Edward Thorndike
Psychoanaliza
to metoda poznania i leczenia człowieka, której twórcą był Zygmunt Freud. Według jego koncepcji znaczna część naszego umysłu nigdy nie jest i nie będzie świadoma. Takze doświadcze nia świadome mogą zostać wyparte do nieświadomości (zapomniane), ale ich wpływ na zachowanie jest ciągle widoczny. Źródłem absurdalnych zachowań i zaburzeń są trudne przeżycia z dzieciństwal które mogą się ujawniać także w postaci snów. Zdaniem Freuda siłą, która kieruje ludzką psychiką, nie jest rozum, ale popędy-instynkty, z których najważniejszy jest popęd seksualny
Futuryzm
(lac futurus - przyszły) -kierunek w sztuce I rewolucyjny pogląd na świat. Jego twórcą był Filippo Tommaso Marinetti, włoski poeta, autor manifestu po-ezji futurystycznej, w którym pisał, że ryczący auto-mobil jest piękniejszy od Nike z Samotraki”. Futuryści patrzyli w przyszłość, odrzucali tradycję, domagali się zniszczenia muzeów i bibliotek. Zachwycali się nowo-czesną cywilizacją, techniką, dynamiką, szybkością Izgiełkiem miasta.
Przedstawiciele: Władimir Majakowski, Umberto Boc-cioni, Luigi Russola
Dadaizm
- ruch artystyczno-literacki, który rozwinął się z postawy buntu przeciwko wojnie i współczesnej cywilizacji mieszczańskiej. Jego czołowym teoretykiem przywódcą był Tristan Tzara, według którego celem sztuki miało być wyrazanie bezsensu i chaosu rzeczy-wistości. Szuka miała być niczym nieskrępowaną zaba-wą. Dadaiści w swoich dziełach wykorzystywali gry skojarzeń i improwizacje, chaos i absurd, dlatego ich utwory literackie często nie miały żadnego znaczenia, były zespołem przypadkowo połączonych słów, dźwięków i liter.
Umberto Boccioni, Ulica wchodzi do domu, 1911.
Przedstawiciele: Marcel Duchamp, Andre Breton, Hans Arp, Francis Picabia, Max Ernst
Nadrealizm
(surrealizm) kierunek w literaturze i sztukach plastycznych, który narodził się we Francji. Był bliski dadaizmowi, z którego czerpał inspiracje. Surrealiści buntowali się przeciwko klasycznym konwencjom w sztuce oraz przeciwko racjonalizmo-wi i realizmowi. Tworzyli sztukę niepoddającą się żadnym ogra-niczeniom. Ich obrazy były sprzeczne z logicznym porządkiem rzeczywistości. Odkrywali nadrzeczywistość, ukazywali marzenia senine i stany podświadomości. Ulubioną metodą twórczą pisarzy surrealistów było powstające w transie tzw. pismo automatyczne.
Przedstawiciele: Salvador Dali, Max Ernst, Rene Magritte, Joan Miró
Kubizm
(łac. cubus - kostka, sześcian) - kierunek, który rozwinął się we Francji w pierwszym dziesięcioleciu XX w. Jego prekursora-mi byli Pablo Picasso i Georges Braque. Kubiści całkowicie odrzu-cilli dorobek poprzedników. W swoich dziełach odzwierciedlenie rzeczywistości zastąpili jej zrozumieniem przez geometryzację i zrezygnowanie z perspektywy. Pobudzali i szokowali odbiorcę przez deformację, dekonstrukcję i kolaż.
Przedstawiciele: Juan Gris, Fernand Léger, Louis Marcoussis
Ekspresjonizm
kierunek, który za cel stawiał nie naśladowanie rzeczywistości, ale wyrazanie świa ta wewnętrznego człowieka, jego wizji i przezyć. Cechą charakterystyczną obrazów ekspresjonistów są zdeformowane i zamalowane obrysy, zniekształcone formy i ostre kolory.
Przedstawiciele: Edvard Munch, Emil Nolde, August Strindberg
Cele i funkcje literatury
Odzyskanie niepodległości pozwoliło polskim artystom skoncentrować się na innych niż do tej pory zadaniach. Literatura przestała służyć celom niepodległościowym, nie musiała być podporządkowana ojczyźnie, została uwolniona od obowiązku kreowania wzorców osobowych czy zachęcania do walki o wolność. Artyści mogli skupić się na tematach i problemach, które ich interesowały - zaskakiwali, prowokowali, a nawet wywoływali skandale.
Charakterystyczne cechy języka i stylu utworów
Ponieważ literatura międzywojnia została uwolniona od problematyki walki narodowowyzwoleńczej, zwróciła się w stronę tematyki społecznej, moralnej i psychologicznej.
W rozwijającej się wtedy powieści psychologiczno-obyczajowej pojawia się stylizacja na język potocz ny oraz środowiskowe odmiany polszczyzny. Twórcy coraz częściej stosują wówczas mowę pozornie zależną, a ponieważ w swoich dziełach kładą nacisk na wierne odtwarzanie rzeczywistości i prawdę psychologiczną, rezygnują ze stylu ozdobnego i języka patetycznego. Obok nurtów tradycyjnych czy nawet klasycyzujących (np. Skamander) pojawiają się liczne i różnorodne objawy twórczości nowator skiej, oryginalnej, zamierzającej do wywołania silnych przemian literatury (np. Awangarda Krakowska).
Na uwagę zasługują utwory opisujące życie mieszkańców wsi (ich autorzy stosują dialektyzację) oraz proza Brunona Schulza, który posługuje się językiem o dużym zagęszczeniu metafor i symboliki (proza poetycka).
Witold Gombrowicz oraz Stanisław Ignacy Witkiewicz wprowadzają do swoich utworów ekscentrycz ność, karykaturalność oraz styl groteskowy - elementy komizmu i błazenady, wykwintnyi wulgarny sposób wypowiadania się.
Dominujące gatunki: powieść społeczna, powieść psychologiczna, powieść polityczna, powieść awan-gardowa, powieść-parabola, dramat Czystej Formy
