Młoda Polska Flashcards
(15 cards)
Granice chronologiczne epoki
Okrešlenie czasu trwania epoli Mlodej Polski komplikuje fakt, że w różnych zaborach pod konlee XIX w kultura rozwijała się inaczej Za pierwszą datę stanowiącą umowny początek epoki przyjęło się uznawać 1891 rok, kiedy nastąpiły debluty literackie nowego pokolenia poetów i prozaików (np Kazimierza Przerwy Tetmajeral, wcześniej jednak miały miejsce coraz to silniejsze wystąpienia prze ciw pozytywistycznym ideom określane jako przełom modernistyczny lub antypozytywistyczny Tego typu zjawiska zaistniały przede wszystkim w zaborze austriackim (Galicja), a ośrodkiem rozwoju polskiego modernizmu był Kraków. W tym samym czasie w zaborze rosyjskim powstawały kluczowe dzieła pisarzy pozytywistów
Za datę kończącą epokę Młodej Polski (modernizmu) uznaje się z kolei 1918 rok (zakończenie I wojny Światowej), kiedy zmianie ulega nie tylko oblicze Europy, ale i całego świata
Spory pokoleniowe, manifesty i programy
Spory pokoleniowe, manifesty i programy
Wartości uznawane przez pokolenie pozytywistów - wiara w moc wiedzy i nauki jako siły zmieniającej świat na lepsze, optymistyczne spojrzenie na rozwój cywilizacyjny - okazały się złudne i spowodo wały załamanie wyobrazenia o mozliwościach sprawczych człowie ka ludzkiego rozumu. Podłozem zmian światopoglądowych były procesy społeczne mające swoje korzenie w szybkim przyroście demograficznym, gwałtownym rozwoju komunikacji (kolejnictwo, telefon, telegraf), wreszcie bezwzględnym i mrocznym obliczu roz-wijającego się kapitalizmu. Zmieniający się szybko świat rodził stan zagrożenia i wyobcowania zarówno w jednostkach, jak i w grupach społecznych. Narastało poczucie braku oparcia w systemach mo-ralnych, a gwałtownie przemieniające się otoczenie powodowało załamanie wcześniej uznawanych wartości
Na tle tych przeobrażeń zmieniało się rozpoznawanie miejsca czło-wieka w otaczającym go świecie, wyobrażenia o jego roli i możli wościach, a zwłaszcza o odziaływaniu na otoczenie. Zakwestiono-wanie proponowanych w programach pozytywistycznych wartości i oraz ufnego przekonania, że człowiek ma moce, które mogą prze-mienić otoczenie, zaczęło zmierzać ku poczuciu zagrozenia, nie-pewności, narastaniu tendencji katastroficznych (poglądu wyrazającego stanowisko, że świat zmierza do nieubłaganej katastrofy, która zniszczy wszystko, co do tej pory stanowiło oparcie).
Atmosfera schyłku wieku stała się źródłem pesymistycznej postawy artystycznej i życiowej określanej mianem dekadentyzmu
Spór pokoleń, który nastąpił na styku epoki kierującej się programem pozytywistycznym oraz okresu modernizmu, dotyczył m.in. sposobu widzenia osoby ludzkiej w otaczającym ją świecie. Pozytywiści widzieli człowieka jako część zbiorowości, wyznaczali mu miejsce w społecznym organizmie, a moder niści doceniali indywidualizm i odrębność jednostki przeżywającej swoje duchowe przygody, Tego typu tendencje szybko znalazły swoją realizację w konkretnych programach artystycznych, które prze ciwstawiały się dotychczasowym koncepcjom sztuki, ich celem było przede wszystkim demonstrowa nie indywidualizmu, głębokich przezyć emocjonalnych oraz subiektywnych odczuć ukrytych na dnie ludzkiej duszy.
Mit artysty
Jednym z najbardziej charakterystycznych zjawisk społecznych schylku XIX w był konflikt między śro dowiskarni artystycznymi a mieszczańskim społeczeństwem. Istotę konfliktu stanowi wywyższenie artysty jako indywidualnej nieprzeciętnej jednostki uprawnionej do działań, których zwykły człowiek nie zrozumie, poniewaz wartości duchowe reprezentowane przez twórców mają charakter nadprzyro dzony. Artysta to także istota skazana na tragiczne przeżywanie rzeczywistości, na niezrozumienie przez przeciętnych i ograniczonych odbiorców, na samotność spowodowaną nadwrazliwością, Arty stom przypisywano (a często przypisywali sami sobie) nadzwyczajne przywileje, które pozostawały w sprzeczności z obowiązującymi normami moralnymi, obyczajowymi i zasadami życia społecznego Modernistyczne uwznioślenie sztuki i nadanie wyjątkowej pozycji twórcy przyczyniło się do wykreowa nia swoistego mitu artysty
Cyganeria artystyczna -
zjawisko charak-terystyczne dla kultury i życia artystycz nego schyłku XIX w., u którego źródła leżał narastający konflikt między nieformalnymi grupami artystów a resztą społeczeństwa. Istotą konfliktu stały się różnice wartości, poniewaz w przekonaniu artystów oni to właśnie kierują się wyższymi ideała-mi w przeciwieństwie do przyziemnych wartości materialnych rządzących zyciem większej części społeczeństwa (nazwanej filistrami lub kołtunami).
Sztuka dla sztuki” -
pogląd estetyczny sformułowany w opozycji do koncepcji sztuki o charakterze społecznym, przyj mującej funkcje dydaktyczne i utylitarne. głoszący uwolnienie jej z jakichkolwiek ograniczeń i wyniesienie artysty oraz samej idei sztuki ponad wszelkie wartości. Ideę sztuki dla sztuki zgodną z tendencjami estetycznymi schyłku XIX w. zawarł w swoim manifeście Confiteor Stanisław Przybyszewski.
Artur Schopenhauer (1788-1860)
Poglądy:
podstawą ludzkiej egzystencji jest bezrozumny popęd, który nigdy nie znajdzie zaspokojenia, mino ze zmusza jednostkę do nieustarinego działania.
czlowiek nieustannie dąży do osiągnięcia szczęścia, a jednocześnie stale odczuwa niezaspokojenie doświadczenie klęski, co rodzi z kolei poczucie bezsensu podejmowanych działań, cierpienie egzy stencjalne i świadomość nieuchronności śmierci,
-proby stłumienia lęku cierpienia dają chwilowe, pozorne ukojenie, po którym z mocniejszą siła ata kuje bol istnienia”, którego nie można się pozbyć, a jedynie chwilowo odsunąć bądź złagodzić
sposoby na ukojenie egzystencjalnego cierpienia to sztuka jako przejaw piękna, które nie zmierza do jakiegokolwiek celu materialnego (tworzenie lub kontemplowanie piękna dzieła sztuki mogło według myśliciela stać się oparciem dla przeżywającej niezaspokojone pragnienia duszy osiągnięcie stanu zawieszenia jakichkolwiek działań, odrzucenie pragnień i pożądań, dążenie do osiągnięcia nicości ba skie wywodzącemu się ze staroindyjskiej filozofii stanowi nirwany, wzbudzenie w sobie współczucia wobec cierpieriia innych bezinteresowne, altruistyczne poświęcenie się dla nich
Zainteresowanie modernistów twórczością Schopenhauera odnosiło się przede wszystkim do przeko nania o kryzysie wartości oraz niemożności poznania świata, a także do wywyzszenia sztuki i artysty Ta pesymistyczna filozofia znalazła swoje odzwierciedlenie w postawach, które z powodu pojawienia się u schyłku wieku zostały nazwane dekadenckimi
Fryderyk Nietzsche (1844-1900)
Poglądy
-koncepcja nadczłowieka”, jednostki silnej i przeciwstawiającej się słabościom, dążącej do nieprze ciętności, a tym samym przeznaczonej do przewodzenia tym, którzy nie potrafią walczyć ze swom ograniczeniami
-sliny witalnie intelektualnie nadczłowiek”, realizujący nieprzeciętne idee, nie podlega obowiązują cym zasadom moralnym (pozostaje poza dobrem i złem”, bo tworzą one etykę newolników
-krytyka moralności chrześcijańskiej jako akcentującej wartość miłosierdzia, altruizmu i litości wober słabszych oraz dążącej do ogólnej sprawiedliwości.
Nietzsche swoje poglądy wyraził w tekstach o charakterze literackim, przepełnionych metaforami i afo ryzmami, co czyniło je bardziej atrakcyjnymi dla odbiorców (Toko rzecze Zaratustra, Poza dobrem i alert
Poglądy Nietzschego obejmowały też obszar artystycznej działalności człowieka. Wskazał on dwie przeciwstawne postawy: apollińską | dionizyjską, przy czym apollińskość rozumiał jako dążność do ladu, harmonii, intelektualizmu, natomiast dionizyjskość utożsamiał z szaleństwem, brakiem ograni czeń, wewnętrznym niepokojem, Nietzscheanizm znalazł w okresie modernizmu wielu zwolenników ponieważ akcentował indywidualizm, przeciwstawiał się przeciętności, a przede wszystkim nobilitowe artystów jako jednostki wyjątkowe.
Henri Bergson (1859-1941)
Poglądy:
rzeczywistości nie poznaje się rozumem (intelektem), lecz za sprawą pozarozumowej intuicji (rzeczy wistość odczuwa się),
- intuicja (instynkt) otwiera możliwość poznania świata w całej jego rozmaitości i zmienności odmien nie niż na to pozwala schematyczny umysł;
kazdy postrzega rzeczywistość ze swojego subiektywnego punktu widzenia, zależnego od wielu zmieniających się czynników, a wynikający z tego obraz świata jest pełniejszy i bardziej prawdziwy, - natura ulega nieustannemu rozwojowi, odradzaniu się, jest kierowana przez wewnętrzną siłę życio
wą - élan vital (pęd życiowy).
Popularność bergsonizmu w epoce modernizmu wynikała z jego nacisku na znaczenie nieograniczonej indywidualnej siły twórczej oraz przeciwstawienia się racjonalizmowi jako metodzie poznawczej
Symbolizm
Zrodził się we Francji w II poł. XIX w. i odznaczał się:
- dążeniem do wyrażenia poprzez symbol tego, co niewyrażalne inaczej. odzwierciedlaniem stanów duchowych, zróżnicowanych emocji,
przeżyć wewnętrznych;
- subiektywizmem;
- stosowaniem gry skojarzeń;
- aluzyjnością.
Manifestem symbolizmu była wystąpienie młodych twórców francu skich reprezentowanych przez Jeana Morèasa głoszącego w swoim artykule Manifest symboliczny, że rzeczywistość w dziele sztuki nie może być przedstawiana dosłownie, ponieważ świat nie jest jedno-znaczny i jednakowo przez wszystkich postrzegany
Impresjonizm
Termin nazywający nową metodę twórczą wywodzący się od francuskiego słowa impression, czyli wrażenie”. Od-wołuje się do nieuchwytnych, subiektywnych doznań za-leżnych od wielu czynników zewnętrznych (pora roku, po-goda) oraz wewnętrznych (przelotny nastrój, doznawane emocje). Jednym z najbardziej znanych dzieł sztuki, które zapoczątkowały impresjonizm, był obraz Claude’a Moneta Impresja. Wschód słońca (1872). Prąd charakteryzował się:
- ukazaniem rzeczywistości widzianej subiektywnie, poddanej przetworzeniu przez indywidualną osobo-wość twórcy;
odzwierciedlaniem ulotnych stanów duchowych poprzez stosowanie gry świateł i wynikających z nich kolorów
przedstawieniem w dziele obrazu świata, który był jednocześnie odbiciem fragmentu rzeczywistošo
Todzwierciedleniem duszy artysty. poszukiwaniem tematów w otwartych przestrzeniach
impresjonizm w dużym stopniu wpłynął na literaturę. W utworach zostały zaakcentowane opisy sta nów wewnętrznych, indywidualnych przeżyć, stanów duszy, ale też subiektywnych odczuć wynikają cych z ulegania nastrojom wywoływanym przez przyrodę. W poezji i prozie przejawia się dazeniem do malarskości i muzyczności, do kreowania pejzaży, które wywierają wpływ na obserwatora uzyskaniu elektu malarskości służą nagromadzone epitety w funkcji opisującej, często bardzo wyszukane oraz Bozone Muzyczność utworu potęguje zastosowana wersyfikacja oraz środki językowe mające oddać roznorodne i specyficzne dźwięki. Impresjonizm w literaturze to takze psychizacja natury oraz, podob nie jak w malarstwie, ukazywanie tego samego obiektu w różnych porach dnia czy roku i przy zmien nym nastroju obserwatora
Naturalizm
Metoda twórcza obecna w połowie XIX w. w literaturze spopularyzowana dzięki eksperymentom pisar skim Emila Zoli Według naturalistów pisarz powinien przyjąć postawę naukowca obiektywnie drobia zgowo badającego wycinek rzeczywistości, który przedstawia w swoim utworze.
Cechy i założenia
- ukazywanie bytu jednostki jako zdeterminowanego różnymi okolicznościami, niezależnymi od woll (Srodowiskiem, czasem historycznym życia oraz uwarunkowaniami biologicznymi egzystencji taki jak zdrowie, wiek, płeć itd.).
opisywanie rzeczywistości od najciemniejszej jej strony.
akcentowanie momentów granicznych (ciężka choroba, śmierć, psychiczne odchylenia od przyjęte
normy),
-szczegółowość narracji (akcentowanie detali w opisie człowieka i jego otoczenia),
stosowanie animalistycznych epitetów, porównań i metafor.
Ekspresjonizm
Kierunek artystyczny XX w, który miał swoje źródła w europej skim modernizmie, a właściwy rozwój przezywał w pierwszej polowle XX w Istotą ekspresjonizmu był bunt wober dotych czasowych zasad sztuki. Ekspresjoniści uznali za naczelny cel swoich dziel danie upustu nagromadzonym, często sprzecz nym emocjom Kierunek rozwijał się w sztukach plastycznych a zwłaszcza w malarstwie, w dramacie, poezji i utworach proza torskich Znalazł też swoją realizację w rodzącej się nowej dzie dzinie twórczości-filme
Gechy stylu
-deformacje
-SEDsowanie hiperbol
karykaturalnoś
kontrast
wyrazanie skumulowanych w świadomośo uczuć, lęków
sprzeczności nарięć
Secesja
Prąd artystyczny określany był również na-zwą art nouveau, który rozwijał się przede wszystkim w ostatnim dziesięcioleciu XIX w. oraz w dwóch dekadach XX w.
Cechy stylu:
- posługiwanie się motywami roślinnymi, stosowanie płynnych długich linii, uni-kanie kątów prostych na rzecz falistości kształtów,
- asymetryczność,
stylizacje japońskie, - abstrakcyjność ornamentów.
Secesja przejawiła się przede wszystkim w architekturze i sztuce użyt-kowej, ale znalazła też swoje realizacje w malarstwie oraz rysunku (np. w ilustracjach książkowych) i rzeźbie. Nazwa prądu oznacza „oderwanie”, co miało wskazać na oprotestowanie dotychczasowej postawy wobec sztuki nieobecnej w codziennym życiu. Architekci i projektanci repre-zentujący secesję uważali, że człowiek powinien otaczać się subtelnymi wysmakowanymi przedmiotami oraz przebywać w miejscach o przemy-ślanej i estetycznej architekturze.
Motywy roślinne szczególnie ulubione przez twórców reprezentują cych secesję to kwiaty orchidei, nasturcji, irysy i fiołki oraz liście kaszta nowca. Sylwetki kobiet sztuce secesji miały delikatne i drobne kształty, a często stosowanym przez artystów i projektantów symbolem kobie-cości były długie, bujne, najczęściej rude włosy. Wykorzystywano także motywy mitologiczne, np. chimery, postacie faunów i syren.
Cechy i funkcje literatury modernistycznej
-schyłkowość (wyrażanie poczucia schyłku, kresu, niemocy, bierności, obojętności)
-różnorodność postaw życiowych: pesymizm, dekadentyzm, franciszkanizm, nietzscheanizm,
prometeizm, katastrofizm
synkretyczność
realizacja koncepcji integracji sztuki
klasycyzm
-wielokierunkowość realizacja hasła sztuki dla sztu-ki obok twórczości zaangażowanej społecznie dominujące rodzaje i gatunki literackie: dramat symboliczny, dramat naturalistyczny, sonet,
powieść modernistyczna
Styl młodopolski
- wyszukane słownictwo (poetyzmy)
- patetyczne określenia
-stosowanie licznych określeń i wyrazów blisko-znacznych, prowadzące niekiedy do wielosłowia
- posługiwanie się symbolami we wszystkich ro-dzajach literackich
- psychizacja przyrody
synestezyjność
-bogactwo środków stylistycznych, wyszukane metafory, animizacje, personifikacje, hiperbo-le, synestezje, eufonia
poetyzacja prozy
-poetyckie neologizmy
