Inaczej Flashcards
(176 cards)
1
Q
KONSTELACJA VS. KONSOLACJA
A
Konstelacja to inaczej gwiazdozbiór. Jest również synonimem konfiguracji, układu, stanu rzeczy. Konsolacja to inaczej stypa, czyli uroczysta uczta organizowana z powodu śmierci kogoś bliskiego lub znanej osoby. Oznacza także pocieszenie.
BŁĘDNIE: Stosowanie wyrazów wymiennie lub na odwrót.
DLACZEGO TAK?: Konstelacja pochodzi od łacińskiego constellatio oznaczającego gwiazdozbiór, natomiast konsolacja wywodzi się z łacińskiego consolatio, czyli ulga, pociecha.
2
Q
PRESUMPCJA
A
Inaczej domniemanie.
UŻYCIE: Presumpcja to synonim domysłu, określenia tego używa się przede wszystkim w terminologii prawniczej. Dawniej presumpcją określano też zarozumiałość.
ETYMOLOGIA: łac. praesumptio - przypuszczenie.
3
Q
SYDERYCZNY
A
Inaczej gwiazdowy, gwiezdny, dotyczący ciał niebieskich.
UŻYCIE: Miesiąc syderyczny to okres obiegu Księżyca dokoła Ziemi. Także syderalny.
PRZYKŁAD: Miesiąc syderyczny trwa 27 dni 7 godzin 43 minuty i 11,5 sekundy
ETYMOLOGIA: łac. sideris - gwiazda.
4
Q
REKAPITULACJA
A
Inaczej streszczenie lub w znaczeniu biologicznym to regularne powtarzanie się cech przodków w pokoleniach potomnych.
UŻYCIE: Rekapitulacja to inaczej streszczenie wykładu, dyskusji etc. z wymienieniem tego, co było w nich najważniejsze.
PRZYKŁAD: Nie mogła pójść na spotkanie, wysłała więc asystenta, który miał za zadanie przygotować rekapitulację.
ETYMOLOGIA: łac. recapitulatio - podsumowanie.
5
Q
PREDESTYNOWAĆ VS PREDYSPONOWAĆ
A
POPRAWNIE: Predestynować - inaczej przeznaczać; predysponować - inaczej czynić kogoś/coś szczególnie przydatnym do robienia czegoś.
BŁĘDNIE: Stosowanie czasowników wymiennie lub na odwrót.
DLACZEGO TAK?: “Predestynować” pochodzi od rzeczownika “predestynacja” - inaczej przeznaczenie, los, fatum, ale także wiara, że ludzkie pośmiertne losy są z góry przesądzone przez boga; “predysponować” z kolei wywodzi się z “predyspozycji” - wrodzonej skłonności do czegoś, np. predyspozycji psychologicznych, literackich, sportowych etc.
6
Q
SPOLEGLIWY VS. ULEGŁY
A
POPRAWNIE: Spolegliwy to inaczej godny zaufania, pewny, na którego można liczyć. Uległy z kolei to inaczej poddany, posłuszny, dający sobą kierować.
BŁĘDNIE: Stosowanie wyrazów wymiennie lub na odwrót. Mimo że coraz częściej spotyka się użycie słowa spolegliwy w znaczeniu ‘taki, który łatwo ustępuje; uległy, potulny’ wciąż jest to uznawane za błąd językowy.
DLACZEGO TAK?: Przymiotnik spolegliwy pochodzi od czeskiego spolehlivý, który podobnie jak w polskim, również oznacza kogoś, na kim można polegać.
7
Q
EPIGRAF VS EPIGRAM
A
POPRAWNIE: Epigraf to inaczej inskrypcja, napis na pomniku, rzeźbie, nagrobku. Epigram z kolei określa bardzo zwięzły, dowcipny, lekki, satyryczny albo dydaktyczny utwór literacki. Może także odnosić się do myśli umieszczanej przez autora na początku dzieła.
BŁĘDNIE: Stosowanie wyrazów wymiennie lub na odwrót.
DLACZEGO TAK?: Oba wyrazy wywodzą się od greckiego słowa epigraphē - napis.
8
Q
ADAPTOWAĆ VS. ADOPTOWAĆ
A
POPRAWNIE: Adaptować to inaczej przekształcać, przerabiać, przystosowywać jakąś rzecz (np. pomieszczenie, pojazd) do innego użytku niż było dotychczas przeznaczone. Można więc zaadaptować strych na pracownię, czyli wyrzucić z niego wszystkie stare meble, kufry wypchane ubraniami, wysprzątać, pomalować, podłączyć oświetlenie i odtąd traktować jako dodatkowe pomieszczenie do pracy. Adaptacja w znaczeniu literackim to z kolei przystosowanie dzieła pisanego do wystawienia na scenie lub sfilmowania. Wreszcie adaptacja w rozumieniu biologii to przystosowanie się w wyniku rozwoju ewolucyjnego organizmów do warunków środowiska - adaptacją do rozrzedzonego powietrza mogą pochwalić się mieszkańcy boliwijskiego miasta La Paz - powierzchnia ich płuc jest większa, by ułatwić oddychanie na wysokości 3600 m.n.p.m. Adoptować z kolei to prawnie uznać cudze dziecko za własne; zaopiekować się. Adopcja jak wynika z prawa może dotyczyć jedynie osoby małoletniej, jednak gdy dotyczy ona dzieci, które ukończyły już 13 rok życia, aby móc dokonać adopcji niezbędna jest zgoda mającego być adoptowanym dziecka.
BŁĘDNIE: Stosowanie określeń wymiennie lub na odwrót.
DLACZEGO TAK?: oba słowa pochodzą z łaciny, adaptare znaczy przystosować, a adoptare - wybrać, adoptować
9
Q
PSEUDOLOGIA
A
Inaczej mitomania.
UŻYCIE: Pseudologia to chorobliwa skłonność do kłamstwa, zmyślania, koloryzowania, przeinaczania faktów na skutek nieodróżniania ich od swoich życzeń. Pseudologia różni się tym od zwykłego kłamstwa, że osoba opowiadająca sama nie jest w stanie oddzielić prawdy od własnej fantazji. Właściwa jest psychopatom, czasem także dzieciom.
PRZYKŁAD: Na opowiadane przez niego różne dziwne historie z reguły przymykała oko, gdy jednak zaczął mówić znajomym, że w domu żona go bije i głodzi kazała mu udać się do psychiatry. Rozpoznał on u niego pseudologię, on jednak powiedział po powrocie, że lekarz orzekł, że jest w pełni zdrowy.
ETYMOLOGIA: gr. pseudología - kłamstwo.
10
Q
SUSPENSJA
A
Inaczej zawiesina.
UŻYCIE: Suspensja stosowana jest w medycynie do sporządzania leków, do kąpieli leczniczych oraz do badania przewodu pokarmowego. Określenie odnosić się też może do kary. W Kościele katolickim jest to kara wobec duchownego, polegająca na zakazie wykonywania niektórych lub wszystkich czynności duszpasterskich lub urzędowych. Nie mylić z suspensorium.
PRZYKŁAD: Na zaliczenie pierwszego semestru chemii mieli z otrzymanych składników doprowadzić do powstania suspensji. Cały czas wychodził mu jednak gaz, wiedział więc że łatwo zaliczenia nie dostanie.
ETYMOLOGIA: łac. suspensio - zawieszenie, powstrzymanie.
11
Q
PER FAS ET NEFAS
A
Inaczej nie przebierając w środkach.
UŻYCIE: W dosłownym tłumaczeniu per fas et nefas oznacza “wszelkimi dozwolonymi lub niedozwolonymi środkami”. Jest to nieuczciwy zabieg erystyczny, który występuje wtedy, gdy postulujemy jakąś tezę i przytaczamy kilka argumentów, które ją uzasadniają. Nasz dyskutant obala jeden z argumentów, a następnie triumfalnie oświadcza, że nasza teza nie ma podstaw, chociaż nie powiedział ani słowa o innych, przytoczonych przez nas argumentach.
ETYMOLOGIA: łac. per fas et nefas - znaczenie jak wyżej.
12
Q
DEMENTI
A
Inaczej oficjalne zaprzeczenie.
UŻYCIE: Dementi to formalne, urzędowe zaprzeczenie i/lub sprostowanie nieprawdziwej lub nieścisłej informacji. Najczęściej dementi dokonuje rzecznik rządu, głowy państwa, instytucji. Może być ustne, w formie opublikowanego komunikatu lub noty dyplomatycznej.
ETYMOLOGIA: fr. démentir - zaprzeczać.
13
Q
PLUWIALNY
A
Inaczej deszczowy.
UŻYCIE: Pluwialny to synonim czegoś związanego z deszczem; przykładowo pluwialny okres to czas zwiększonych opadów deszczu, a jezioro pluwialne to takie, które powstało właśnie w wyniku zwiększonych opadów.
PRZYKŁAD: Słowo dnia właśnie wróciło z wakacji i wierzy, że w tym roku uda mu się zaczarować pogodę i pluwialna jesień w ogóle nie nadejdzie.
ETYMOLOGIA: łac. pluvialis - znaczenie jak wyżej.
14
Q
FERTYCZNY
A
Inaczej ruchliwy.
UŻYCIE: Fertyczny to także zwinny, żwawy lub zręczny. Wyrazu nie należy mylić z innymi podobnie brzmiącymi przymiotnikami: frenetyczny i feeryczny.
PRZYKŁAD: Był fatalnym rozmówcą, ale za to wyjątkowym tancerzem - z niesamowitym poczuciem rytmu i wyjątkowo fertycznym; zakochała się w nim na zabój.
ETYMOLOGIA: niem. fertig - gotowy, zręczny.
15
Q
RECYPOWAĆ VS. PERCYPOWAĆ
A
POPRAWNIE: Recypować to inaczej przejąć lub przyswoić sobie coś. Recypować można na przykład nowe wartości i wzory kultury, ale także prawa do czegoś. Percypować oznacza natomiast świadome postrzeganie czegoś, reagowanie na bodźce zewnętrzne, odbieranie czegoś.
BŁĘDNIE: Stosowanie wyrazów wymiennie lub na odwrót.
DLACZEGO TAK?: Oba wyrazy wywodzą się z łaciny. Recypowanie pochodzi od recipere - odbierać, przyjmować, zaś percypować od percipere - wziąć w posiadanie.
16
Q
TRYBUSZON
A
Inaczej korkociąg.
UŻYCIE: W rzeczywistości trybuszonem można jednak nazywać każdy rodzaj korkociągu, także najprostszy, umieszczany np. w scyzorykach.
ETYMOLOGIA: fr. tirer – ciągnąć + bouchon – korek.
17
Q
STRABIZM
A
Inaczej zez.
UŻYCIE: Strabizm to wada oczu objawiająca się osłabieniem mięśni ocznych, co powoduje zmianę kąta patrzenia jednego oka względem drugiego. Efektem zeza jest zaburzenie widzenia stereoskopowego, czyli przestrzennego. Zeza można zniwelować za pomocą odpowiednich okularów i ćwiczeń, lub chirurgicznie.
PRZYKŁAD: Nie lubiła, że mówią o niej zezowata; “osoba ze strabiznem” brzmiało znacznie bardziej wyrafinowanie.
ETYMOLOGIA: łac. strabismus - znaczenie jak wyżej.
18
Q
PROLEPTYCZNY
A
Inaczej wyprzedzający w czasie, antycypacyjny.
UŻYCIE: Prolepsis z kolei to figura retoryczna, która polega na próbie uniknięcia potencjalnych sprzeciwów słuchaczy poprzez odpowiadanie na pytania, które mogliby zadać. Przy stosowaniu prolepsis nadawca stawia się po stronie słuchacza i próbuje domyślić się jakie wątpliwości mogą powstać. W medycynie prolepsis to oznaki poprzedzające pojawienie się choroby.
PRZYKŁAD: Jego stanowisko było tak niepopularne, że wiedział, że przemowa nie pójdzie mu gładko nawet jeśli zastosuje prolepsis. Uderzył więc w demagogię.
ETYMOLOGIA: gr. prólēpsis - antycypacja.
19
Q
CICERONE
A
Wym. [cziczerone], inaczej przewodnik.
UŻYCIE: Cicerone to osoba oprowadzająca turystów, najczęściej określa się tak przewodników po Włoszech.
ETYMOLOGIA: wł. cicerone - mały Cicero; drwiące porównanie rozgadanych przewodników do najsławniejszego mówcy rzymskiego M. T. Cycerona.
20
Q
HUMBUG
A
Inaczej rozreklamowana bzdura.
UŻYCIE: Humbug to synonim zorganizowanej bujdy, nonsensu, szalbierstwa. Humbug to także popularny na Wyspach Brytyjskich cukierek - rodzaj miętowej landrynki z miękkim nadzieniem.
ETYMOLOGIA: ang. humbug - znaczenie jak wyżej.
21
Q
BOMBAST
A
Inaczej patos, emfaza.
UŻYCIE: Bombastyczny to z kolei synonim napuszenia, pompatyczności, przesady i nadęcia. Mówi się tak o stylu, języku, utworze.
PRZYKŁAD: Nigdy nie radziła sobie z bombastem, przez co zawsze ubierała się nieadekwatnie, żeby nie powiedzieć śmiesznie.
ETYMOLOGIA: niem. Bombast - napuszenie.
22
Q
REZOLUCJA
A
Inaczej zbiorowa uchwała.
UŻYCIE: Rozulucja to także synonim propozycji (spotkania, zjazdu) lub decyzji władz. Rezolutny to z kolei określenie osoby pewnej siebie, zaradnej i wygadanej.
PRZYKŁAD: Wraz z początkiem nowego roku autorka ma postanowienie, że częściej będzie zamieszczać na blogu słówka, by nikt nie mylił rezolucji z angielskimi noworocznymi resolutions.
ETYMOLOGIA: łac. resolutio - rozwiązanie.
23
Q
TYNKTURA
A
Inaczej lecznicza nalewka ziołowa.
UŻYCIE: Tynktury z kolei to barwy występujące na herbach, tzw. barwy heraldyczne. Najczęściej ograniczały się one do błękitu, czerwieni, zieleni i czerni, oraz dwóch metali: złota i srebra. Jako tynktury traktowano również futra, np. gronostaje. Od końca średniowiecza dopuszczalne było umieszczanie w herbie barw naturalnych, czyli rzeczywistych kolorów przedmiotów ukazywanych jako godła. Niewielka liczba barw wynikała z podstawowej, pierwotnej funkcji herbu - musiał on być dobrze czytelny w trudnych warunkach pola bitwy, z odpowiedniej odległości.
ETYMOLOGIA: łac. tinctura - barwienie.
24
Q
SATRAPA
A
Inaczej despotyczny władca.
Satrapa to surowy władca, tyran, autokrata. W starożytnej Persji satrapą nazywano namiestnika prowincji (satrapii), zwyczajowo miał on nieograniczoną władzę.
25
FLAMER
Wym. [flejmer]; inaczej internetowy pieniacz; nie mylić z flamą.
ETYMOLOGIA: ang. to flame - bluzgać.
26
PALINGENEZA
Inaczej reinkarnacja.
UŻYCIE: Palingeneza to także występowanie w rozwoju zarodkowym cech osobniczych, które zanikły u dorosłych osobników danego gatunku w wyniku procesu ewolucji. W znaczeniu geologicznym oznacza proces gromadzenia się wtórnych ciekłych stopów minerałów łatwotopliwych pod wpływem wysokiej temperatury.
PRZYKŁAD: Palingeneza światów to koncepcja filozoficzna zgodnie z którą świat powtarzał się i będzie powtarzać się wciąż w tej samej postaci nieskończenie wiele razy.
ETYMOLOGIA: gr. pálin - w tył + génesis - pochodzenie.
27
FINSWIMMING
Wym. [finsłiming]; inaczej pływanie w płetwach.
UŻYCIE: Finswimming to podwodna dyscyplina sportu. Zawodnicy albo używają rurki jak przy snorkelu albo butli, możliwe jest też płynięcie na wstrzymanym oddechu. Do finswimmingu używa się pojedynczych lub podwójnych płetw. Zawody odbywają się na podobnych dystansach jak w tradycyjnym pływaniu.
ETYMOLOGIA: ang. fin - - płetwa + swimming - pływanie.
28
KOMILITON
Inaczej towarzysz broni.
UŻYCIE: Komiliton pierwotnie był zwrotem grzecznościowym wśród rzymskich legionistów, a w późniejszych czasach określać się tak zaczęli koledzy studiujący na tym samym uniwersytecie. Adaptacja militarystycznego określenia przez brać studencką wiąże się z historycznymi konfliktami, jakie wybuchały między uniwersytetami a lokalnymi władzami w Niemczech.
łac. commilito - towarzysz broni, kamrat.
29
SYKOFANT
Inaczej donosiciel, szantażysta.
UŻYCIE: Sykofant to służalczy, płaszczący się pochlebca. Określenie to wywodzi się czasów starożytnej Grecji, w której sykofant był donosicielem-szantażystą, który na podstawie fałszywych zarzutów groził sądem zamożnym obywatelom i wymuszał od nich pieniądze. Pierwotnie donosy dotyczyły osób, które informowały władzę o nielegalnym wyworzeniu z kraju fig.
ETYMOLOGIA: gr. sykophántēs - oszczerca, donosiciel, plotkarz.
30
TAUMATURG
Inaczej cudotwórca lub kuglarz.
UŻYCIE: Taumaturgia to z kolei moc czynienia cudów, magia. Może mieć też pejoratywny wydźwięk i oznaczać blagę, mydlenie oczu dla zamaskowania oszustwa.
PRZYKŁAD: Nie wiedziała czy jest chodzącym ideałem czy wprawnym taumaturgiem. Na razie postanowiła nie myśleć o tym i cieszyć się chwilą.
ETYMOLOGIA: gr. thaumatourgía - cudotwórstwo.
31
UTENSYLIA
Inaczej narzędzia, przybory.
UŻYCIE: Utensylia to sprzęt, akcesoria. W znaczeniu liturgicznym i historyczno-artystycznym pod słowem utensilia rozumie się naczynia liturgiczne takie jak np. kielichy, kadzidła.
ETYMOLOGIA: łac. utensilis - użyteczny.
32
HIPODONCJA
Inaczej wrodzony brak zębów.
UŻYCIE: Hipodoncja może dotyczyć zarówno jednego, jak i wszystkich zębów, a także zębów mlecznych i stałych. Dotyka około 5 proc. społeczeństwa. Częściej cierpią na nią kobiety. Jej przeciwieństwem jest hiperdoncja.
PRZYKŁAD: Cierpiała na odmianę hipodoncji nazywaną mikrodoncją - jej zęby były zbyt małe.
ETYMOLOGIA: gr. hypó - pod + łac. dentes - zęby.
33
HAPTYCZNY
Inaczej dotykowy.
UŻYCIE: Cechy haptyczne (dotykalne) obiektów odnosić się mogą, oprócz związanych z nimi sił, wibracji bądź ruchów, także do innych ich właściwości materialnych, np. do porowatości. Zastosowanie technologii haptycznej spotykane jest np. w robotyce, w zaawansowanych systemach sterowania maszynami, a także w systemach sterowania konsolami gier komputerowych.
PRZYKŁAD: Odmianą zastosowania rozwiązań haptycznych są wypukłe oznaczenia końca peronów czy chodników, szczególnie przydatne dla osób niewidomych.
ETYMOLOGIA: gr. haptikos - dotyk.
34
STANÓWKA
Inaczej płatna oferta pokrycia klaczy ogierem.
UŻYCIE: W przypadku gdy właściciel klaczy chce, by miała ona małe, szuka stanówki z odpowiadającymi mu warunkami (głównie cenowymi) i odpowiednim koniem (pod względem rodowodu). Tutaj kilka przykładowych ofert. Stanówka to także okres rozrodu owiec.
PRZYKŁAD: Pokrycie klaczy najlepszym reproduktorem w Europie, koniem Galileo, kosztuje 200 tys. euro, podaje najnowszy Bloomberg Businessweek.
ETYMOLOGIA: Nieznana.
35
PLENIPOTENT
Inaczej pełnomocnik.
UŻYCIE: Plenipotencja to prawo działania w czyimś zastępstwie, upoważnienie kogoś do dokonywania czynności prawnych w imieniu i na rzecz mocodawcy. Można też w tym samym znaczeniu spotkać się z angielskim akronimem POA, czyli power of attorney.
PRZYKŁAD: Wyznaczyłam go na mojego plenipotenta, miałam dość łażenia po urzędach.
ETYMOLOGIA: łac. plenarius - (zu)pełny.
36
BACHICZNY
Rozwiązły, hulaszczy, pijacki, ale też radosny i upojny.
UŻYCIE: Określenie bachiczny pochodzi od imienia greckiego boga Bachusa, inaczej Dionizosa - patrona urodzaju i winorośli. Obchody jego święta, bachanalie, były wyjątkowo huczne, rozpustne i ociekające winem, nieraz kończące się orgią. Uczestnicy bachanalii to bachanci i bachantki.
PRZYKŁAD: Bachicznego weekendu!
ETYMOLOGIA: łac. bacchanalia - starożytne misteria ku czci Bachusa (Dionizosa), które z Wielkiej Grecji przeniosły się do Rzymu.
37
SZTUBACKI
Inaczej uczniowski, młodzieńczy.
UŻYCIE: Przymiotnik sztubacki może mieć także wydźwięk lekceważący i określać osobę niedojrzałą, niedorosłą.
PRZYKŁAD: Obrzucenie nauczyciela śniegiem to popularny sztubacki wybryk, jednak zrobienie tego tak skuteczenie, że z powodu przemoczenia odwołał on lekcje - podpada pod profesjonalizm.
ETYMOLOGIA: Wyraz sztubacki pochodzi od nieużywanego już polskiego słowa sztubak - uczeń szkoły średniej.
38
PARAFERNALIA
Inaczej rzeczy osobiste.
UŻYCIE: Parafernalia to przynależności, akcesoria, wyposażenie używane do jakieś aktywności, np. do uprawiania danego sportu. Kiedyś określano tak również majątek osobisty mężatki.
PRZYKŁAD: Jako wielki fan futbolu, miał całe ściany pokryte piłkarskimi parafernaliami.
ETYMOLOGIA: gr. parápherna - własność żony wniesiona poza posagiem.
39
HIPERBOREJSKI
Inaczej północny.
UŻYCIE: Hiperborejczycy lub hiperboreje to przestarzałe określenie mieszkańców krajów północnych. Według mitologii greckiej byli to ludzie, którzy żyli „ponad wiatrem północnym”, na krawędzi świata w Hiperborei, w miejscu, w którym ciągle świeciło słońce. Cieszyli się tam ciągłym i idealnym szczęściem oraz wieczną młodością.
PRZYKŁAD: Studencki wakacyjny wrzesień na horyzoncie, hiperborejskie krainy czekają na turystów!
ETYMOLOGIA: gr. bóreios - północny.
40
FEBRYCZNY
Inaczej gorączkowy, jak w febrze. Nie należy mylić z przymiotnikiem feeryczny.
UŻYCIE: Przymiotnik pochodzi od febry - tropikalnej choroby pasożytniczej. Febra to dawna nazwa malarii (nazywanej też zimnicą), będącą najczęstszą na świecie chorobą zakaźną, na którą co roku zapada około 220 mln osób, z czego między 1 a 3 mln umiera. Choroba roznosi się poprzez ukąszenie komara i nie ma na nią szczepionki.
PRZYKŁAD: Popatrzył na nią niewidzącym, febrycznym wzrokiem; trudno było ocenić czy był to skutek choroby, czy szoku jaki wywołała na nim wiadomość o jej zaręczynach.
ETYMOLOGIA: łac. febris - gorączka.
41
EMABLOWAĆ
Inaczej adorować.
UŻYCIE: Emablować to synonim bawienia czy wręcz zabawiania kobiet. Może też być użyty w znaczeniu nadskakiwania, asystowania czy umizgiwania się.
PRZYKŁAD: Emablował ją od początku przyjęcia, by ostatecznie porzucić dla długonogiej kelnerki.
ETYMOLOGIA: fr. aimable - miły.
42
AMBAJE
Inaczej bzdury.
UŻYCIE: Ambaje to synonim bredni, niedorzeczności, mrzonek, głupot.
PRZYKŁAD: Co ty za ambaje opowiadasz? Było dokładnie odwrotnie niż mówisz.
ETYMOLOGIA: łac. ambages - manowiec, dwuznacznik.
43
DYSKONTOWAĆ
Wykorzystywać jakiś fakt lub jakieś okoliczności dla siebie pomyślne.
UŻYCIE: Dyskonto w znaczeniu finansowym to różnica pomiędzy wysokością zobowiązania płatnego w przyszłości i ceną, po jakiej wierzyciel odstępuje je przed terminem spłaty. Różnica ta stanowi kwotę odsetek przypadającą następnemu wierzycielowi za okres od chwili nabycia do momentu spłaty zobowiązania. Podstawą obliczenia dyskonta jest istniejąca w danym kraju stopa dyskontowa. Dyskontować to inaczej realizować weksel lub inne papiery wartościowe przed terminem ich płatności, z odliczeniem dyskonta.
PRZYKŁAD: Aby obliczyć dyskonto finansowe należy posłużyć się następującym wzorem: D=F-P; D/F=r; gdzie D - dyskonto, F - wartość przyszła kapitału, P - wartość początkowa kapitału, r - stopa dyskontowa.
ETYMOLOGIA: łac. discomputus - potrącenie przy wypłacie przed terminem.
44
REKAPITULOWAĆ
Podsumowywać dłuższy wywód.
UŻYCIE: Rekapitulować to inaczej powtarzać coś w zwięźlejszej formie, streszczać coś, np. wykład, dyskusję i podawać w zwięźlejszej postaci.
PRZYKŁAD: Zatem rekapitulując, chodzi o to, że macie się nie spóźniać, w przeciwnym razie obcinane będą pensje.
ETYMOLOGIA: łac. recapitulare - podsumowywać.
45
SZARMYCEL
Inaczej sprzeczka.
UŻYCIE: Szarmycel to dawne określenie na utarczkę, zatarg, dysputę. To także określenie na starcie przednich oddziałów wojskowych.
PRZYKŁAD: Zamiast przyznać się przyjaciółce, że znów pokłóciła się z chłopakiem powiedziała wymijająco, że spóźniła się przez szarmycel.
ETYMOLOGIA: niem. Scharmützel - znaczenie jak wyżej.
46
APOKRYFICZNY
Inaczej nieautentyczny.
UŻYCIE: Apokryficzny to synonim niewiarygodnego, fałszywego.
Apokryf to z kolei utwór wątpliwego autorstwa, nieautentyczny, falsyfikat. Termin ten stosuje się zarówno do utworów o naprawdę nieustalonym pochodzeniu, autorstwie i autentyczności, ale także dla tych, dla których ich "apokryficzność" jest doskonale znana i zamierzona przez, chociażby, autora. W liczbie mnogiej apokryfami określa się księgi biblijne, nie włączone do kanonu ksiąg autentycznych przez Kościół rzymskokatolicki, Żydów lub protestantów.
ETYMOLOGIA: gr. apókryphos - ukryty, podrobiony.
47
EKSPLIKACJA
Inaczej wytłumaczenie.
UŻYCIE: Eksplikacja to synonim tłumaczenia. W znaczeniu filmowym, eksplikacja reżyserska to 1-2 stronicowy tekst, w którym muszą być zawarte: artystyczny zamysł filmu, przesłanie gotowego dzieła, opis wizji plastycznej.
ETYMOLOGIA: łac. explicitus - rozwinięty.
48
PROGENITURA
Inaczej potomstwo.
UŻYCIE: Progenitura to dawne określenie na dzieci.
PRZYKŁAD: "Progenitura tych "bydlaków" wciąż rości sobie prawa do ziem naszych ojców" - zakrzyknął lider opozycji do zebranych w sali.
ETYMOLOGIA: łac. progignere - płodzić.
49
SPLEEN
Wym. [splin]; inaczej nastrój zniechęcenia.
UŻYCIE: Spleen to stan przygnębienia, apatii i nudy wywołany poczuciem beznadziejności życia. Także splin.
PRZYKŁAD: Obchodzi dziś urodziny, dostała super prezenty, więc daleko jej by czuć spleen.
ETYMOLOGIA: ang. spleen - śledziona, złość.
50
DIAPOZYTYW
Inaczej slajd.
UŻYCIE: Diapozytyw to pozytywowy obraz naniesiony na materiał przezroczysty lub wytworzony w jego wnętrzu. Aby móc go obejrzeć lub wykorzystać do innych celów niezbędne jest użycie światła przechodzącego. Najczęściej diapozytywy występują w postaci błon fotograficznych. Diapozytyw uzyskuje się kopiując go z negatywu lub wykonując zdjęcie na fotograficznym materiale odwracalnym. Także przezrocze.
PRZYKŁAD: Mimo wszechobecnej fotografii cyfrowej zdecydowała, że zdjęcia z wakacji zrobi na diapozytywach, a później będzie je oglądać na starym rzutniku.
ETYMOLOGIA: gr. diá - przez + łac. positivus - oparty.
51
HOMO NOVUS
Inaczej dorobkiewicz.
UŻYCIE: Homo nonvus to synonim parweniusza i/lub człowieka nikomu nie znanego powołanego na stanowisko, urząd, etc. Z angielskeigo nazywany też Johnny-come-lately.
PRZYKŁAD: Nie chcąc obrazić zgromadzonych, o niektórych członkach golfowego klubu wyrażał się per homo novus; wiedział, że najbardziej zainteresowani i tak nie zrozumieją przytyku.
ETYMOLOGIA: z Cycerona "O powinnościach".
52
ONYCHOFAGIA
Inaczej obgryzanie paznokci.
UŻYCIE: Onychofagia traktowana jest jako zaburzenie nerwicowe związane ze stresem. Według statystyk, notoryczne obgryzanie paznokci dotyczy od około 30 proc. dzieci w wieku 7-10 lat i 45 proc. nastolatków. Nieznane są dokładnie przyczyny obgryzania paznokci, może ono być spowodowane zaburzeniami osobowości, stresem, niekontrolowaniem emocji, problemami neurologicznymi, a także może być uwarunkowane genetycznie.
PRZYKŁAD: Na onychofagię cierpią nie tylko ludzie, ale też zwierzęta. Nasza roczna suka obgryza paznokcie, że aż słychać.
ETYMOLOGIA: łac. onychophagia – znaczenie jak wyżej.
53
OMNIPOTENCJA
Inaczej wszechmoc.
UŻYCIE: Omnipotencja to synonim wszechwładzy. W znaczeniu biologicznym omnipotencja to różnicowanie się komórek w komórki wyspecjalizowane. Jeżeli bardzo wcześnie w rozwoju embrionalnym pobierzemy komórkę z jednego miejsca i przeniesiemy do innego to będzie się ona rozwijać zgodnie ze swoim nowym miejscem. W późniejszych etapach już nie jest to możliwe.
ETYMOLOGIA: łac. omnipotens - wszechmocny.
54
EFUZJA
Inaczej wylew, np. uczuć.
UŻYCIE: Można też mówić o efuzji lawy. Jest to typ erupcji wulkanicznej, w której wypływ lawy ma spokojny charakter. Zachodzi w przypadku lawy zasadowej - bazaltowej o małej lepkości.
ETYMOLOGIA: łac. effusio - wylanie.
55
TOPINAMBUR
Inaczej słonecznik bulwiasty, warzywo zyskujące coraz większą popularność, szczególnie wśród zwlenników zdrowego odżywiania się.
UŻYCIE: Topinambur jest ceniony ze względu na duży potencjał produkcyjny biomasy oraz z powodu jadalnych bulw. Mają one oryginalny smak i są wartościowym warzywem, zwłaszcza w diecie cukrzycowej. Bulwy, wewnątrz żółte lub białawe, mają słodki, orzechowy smak, przyrównywany do karczocha i orzechów brazylijskich. Jako że topinambur bardzo szybko się rozprzestrzenia, przez niektórych uważany jest za chwast.
PRZYKŁAD: Poszli do ą ę restauracji, zamówili więc sałatkę z topinamburów.
ETYMOLOGIA: fr. topinambour - znaczenie jak wyżej.
56
SHANGRI-LA
Wym. [szangri la]; inaczej odległa, piękna, fikcyjna kraina, gdzie życie jest bliskie doskonałości.
UŻYCIE: Shangri-La to odosobniona dolina, położona w Tybecie u stóp fikcyjnej góry Karakal (w miejscowym narzeczu „Błękitny Księżyc”) wyższej od Mount Everestu. Dolina rządzona jest sprawiedliwie przez lamów z górującego nad nią klasztoru. Ludzie z Shangri-La są długowieczni, szczęśliwi, żyją w harmonii i oddają się kultywowaniu mądrości. Kontakty ze światem zewnętrznym są sporadyczne, ograniczają się do sprowadzania sprzętów uznanych za potrzebne (np. urządzeń sanitarnych), a także cennych dla ducha jak np. książki czy instrumenty muzyczne. Wędrowcy, którzy przypadkiem trafili do Shangri-La, mają zakaz jej opuszczania. W kulturze masowej nazwa doliny zaczęła funkcjonować jako synonim mitycznej, orientalnej utopii żyjącej swoim rytmem z dala od zgiełku świata, ma oznaczać miejsce odosobnienia intelektualnego, kryjówkę przed hałasem świata zewnętrznego, naciskami polityki i wy
57
PENIUAR
ZNACZENIE: Lekka narzutka damska, kusy szlafroczek.
UŻYCIE: Pierwotnie peniuar był częścią damskiej garderoby używaną przy czesaniu i pudrowaniu się. Po raz pierwszy peniuar pojawił się we Francji w XVIII w. Peniuary często są ozdobione koronkami i falbankami. Kiedyś długie i zakrywające większość kobiecych wdzięków, dziś kuse i seksowne.
ETYMOLOGIA: fr. peigner - czesać, gładzić.
58
ABLUTOFOBIA
ZNACZENIE: Lęk przed myciem.
UŻYCIE: Przejawia się chorobliwym i nieuzasadnionym lękiem przed myciem się, kąpielą czy inną formą czyszczenia własnego ciała. Ablutofobia częściej występuje u dzieci niż u dorosłych, a także, co ciekawe, jest powszechniejsza u kobiet niż u mężczyzn.
ETYMOLOGIA: łac. abluere - myć + phobia - stan lęku u neuropatów.
59
UROBOROS
ZNACZENIE Symbol przedstawiający węża z ogonem w pysku pożerającego samego siebie.
UŻYCIE: Uroboros jest charakterystyczny dla symboliki staroegipskiej i greckiej. Wizerunek pożerającego się węża oznacza fizyczną i duchową jedność wrzechrzeczy, która jest wieczna i będzie się nieskończenie odradzać. Uroboros to symbol cyklicznego powtarzania - obiegu czasu, odnawiania się świata i światów, śmierci i odrodzenia, nieśmiertelności.
ETYMOLOGIA: gr. ouroboros - znaczenie jak wyżej.
60
SERWITUT
ZNACZENIE: Prawo do korzystania z cudzej nieruchomości w określonym zakresie.
UŻYCIE: Serwitut to uprawnienie do korzystania z cudzej nieruchomości w określonych ramach, np. do przejazdu, czerpania wody, etc. Przenośnie serwitut to obowiązek, powinność, obciążenie związane z posiadaniem czegoś lub sprawowaniem funkcji. W liczbie mnogiej serwituty to wspólne dla chłopów i dziedziców prawo korzystania z gruntów folwarcznych i chłopskich.
PRZYKŁAD: Serwituty w dalszym ciągu funkcjonują, np. w miejscowości Ostrowy nad Okszą w woj. śląskim - nadane za cara Rosji serwituty w dalszym ciągu są dziedziczone przez mieszkańców i respektowane przez Lasy Państwowe. Serwituty przetrwały także w Wąchocku.
ETYMOLOGIA: łac. servitus - służenie.
61
PALIMPSEST
ZNACZENIE: Rękopis pisany na pergaminie, z którego zeskrobano lub starto poprzedni tekst.
UŻYCIE: Palimpsest bywa również nazywany codex rescriptus (łac. kodeks zapisany na nowo). Tekst najczęściej zeskrobywano za pomocą sproszkowanego pumeksu, i tym samym ulegał on bezpowrotnej utracie.
ETYMOLOGIA: gr. palimpsēstos - znowu zeskrobany.
62
SINTI
ZNACZENIE: Wędrowna grupa etniczna spokrewniona z Romami.
UŻYCIE: Sinti to grupa etniczna, pochodząca z Półwyspu Indyjskiego.
PRZYKŁAD: Nie mógł zapamiętać, że Sitni w liczbie pojedynczej rodzaju męskiego to Sinto, a żeńskiego Sintisa.
ETYMOLOGIA: Niejasna. Nazwa grupy może mieć związek z imieniem legendarnego przywódcy Sindolo, znanego ze średniowiecznych zapisków.
63
PURYSTA
ZNACZENIE: Osoba dbająca o czystość i nieskazitelność języka.
UŻYCIE: Purysta często zwraca uwagę na poprawność językową w sposób przesadny, a nawet pedantyczny. Puryzm to postawa językowa charakteryzująca się rygorystyczną dbałością o poprawność i czystość języka, wynikającą z pobudek emocjonalnych, związanych z poczuciem, że język jest wartością wymagającą troski.
ETYMOLOGIA: łac. - czysty.
64
BRZECZKA
ZNACZENIE: Półprodukt stosowany przy produkcji piwa lub miodu pitnego.
UŻYCIE: Brzeczka piwna przygotowywana jest ze słodu, chmielu, wody oraz ewentualnie innych surowców niesłodowanych, takich jak cukier, glukoza, miód, syropy owocowe. Jest cieczą klarowną, która jest efektem filtracji zacieru. W warzelni brzeczka gotowana jest z dodatkiem chmielu, następnie schładzana, filtrowana i zadawana drożdżami w celu przeprowadzenia fermentacji.
65
AKATYZJA
ZNACZENIE: Potrzeba bycia w ciągłym ruchu.
UŻYCIE: Osoby dotknięte akatyzją nie mogą usiedzieć nieruchomo, ciągle poruszają kończynami, stają, zmieniają pozycję, nieustannie chodzą. Występowanie objawów akatyzji jest wiązane z zaburzeniami neurologicznymi. Przeciwieństwem akatyzji jest akinezja, czyli całkowite odrętwienie.
ETYMOLOGIA: gr. akathisis - znaczenie jak wyżej.
66
PAYOLA
ZNACZENIE: Wym. [pajole]; potajemne przekupstwo dla korzyści handlowej.
UŻYCIE: Payola w amerykańskim przemyśle muzycznym oznacza nielegalną praktykę płacenia lub inny sposób łapówkarstwa ze strony wytwórni płytowych w zamian za nadanie nagrań na antenie radia muzycznego, gdzie piosenka jest emitowana jako część normalnego czasu antenowego. Niektóre stacje radiowe przekazują zwodnicze pochlebne informacje o najnowszych i najbardziej popularnych utworów opublikowanych przez przemysł fonograficzny. Liczba nadań danego utworu może mieć wpływ na jego postrzeganą popularność.
ETYMOLOGIA: ang - znaczenie jak wyżej.
67
OROGRAFIA
ZNACZENIE: Dział geografii zajmujący się rozmieszczeniem, opisem i klasyfikacją gór.
UŻYCIE: Orografia to także dział geomorfologii zajmujący się charakterystyką form rzeźby powierzchni Ziemi. W odniesieniu do rzek, strumieni, potoków, dolin, żlebów itp. używa się terminu orograficznie do określenia prawej lub lewej strony (patrząc w kierunku biegu rzeki, strumienia czy w kierunku spadku doliny, żlebu).
PRZYKŁAD: Określenie orografii obszaru stanowi zwykle pierwszy etap jego poznania, stąd opis orograficzny (np. kontynentu, kraju) rozpoczyna zwykle charakterystykę środowiska przyrodniczego w opracowaniach regionalnych.
ETYMOLOGIA: gr. oros - góra.
68
OOLOGIA
ZNACZENIE: Dział ornitologii zajmujący się badaniem jaj ptaków.
UŻYCIE: Oologia zajmuje się badaniem budowy, rozmiarów, ubarwienia czy kształtów ptasich jaj. Kolekcje oologiczne stanowią bogate źródło informacji o gatunkach ptaków, ich biologii, anatomii i fizjologii. Także owologia.
ETYMOLOGIA: łac. ovi - jajo.
69
TROPIZM
ZNACZENIE: Reakcja ruchowa roślin i niższych zwierząt na bodźce zewnętrzne.
UŻYCIE: Ruch (zwrot lub wygięcie) w kierunku bodźca to tropizm dodatni, a w kierunku przeciwnym – tropizm ujemny.
PRZYKŁAD: Wyróżnia się różne rodzaje tropizmu, przykładowo tigmotropizm to reakcja ruchowa roślin wywołana bodźcem mechanicznym.
ETYMOLOGIA: gr. trópos - zwrot, kierunek.
70
BRUSTASZA
ZNACZENIE: Płytka kieszonka po lewej stronie marynarki.
PRZYKŁAD: Kwiatek w butonierce i poszetka w brustaszy - nie na odwrót.
ETYMOLOGIA: niem. die Brusttasche - znaczenie jak wyżej.
71
TETRAPLEGIK
ZNACZENIE: Osoba dotknięta paraliżem czterokończynowym.
UŻYCIE: Tetraplegia powstaje na skutek uszkodzenia rdzenia kręgowego w odcinku szyjnym. Rokowanie co do poprawy neurologicznej są właściwie zerowe.
ETYMOLOGIA: gr. tetra - cztery + plege - cios, rana.
72
TRYPOFOBIA
ZNACZENIE: Lęk przed dziurami.
UŻYCIE: Lęk występuje u człowieka wówczas, gdy otworów jest wiele. Mogą to być dziurki w ziemi wytworzone przez mrówki albo plaster miodu, w którym są otworki. Wielu osobom cierpiącym na trypofobię otwory kojarzą się z jadowitymi zwierzętami. Trypofobia powoduje ataki paniki, silne bóle głowy, nadmierną potliwość lub kołatanie serca.
ETYMOLOGIA: gr. trypo - wiercić + phobos - lęk.
73
KRENELAŻ
ZNACZENIE: Zębate zwieńczenie murów obronnych.
UŻYCIE: Krenelaż to element architektoniczny w postaci zwieńczenia murów obronnych i baszt tzw. zębami, pomiędzy którymi znajduje się wolna przestrzeń, co miało ułatwić obronę w czasie oblężenia - w prześwitach pomiędzy zębami byli rozlokowani łucznicy. Nazywany też blankami.
ETYMOLOGIA: fr. crénelage - karbowanie, ząbkowanie.
74
FOODIE
ZNACZENIE: Wym. [fudi]; potoczne określenie miłośnika dobrej kuchni.
UŻYCIE: Foodie nie jest profesjonalnym smakoszem, nie snobuje się też wyłącznie na dania i produkty z najwyższej półki, foodie to amator jedzenia, który uwielbia tak samą konsumpcję, jak i przygotowywanie posiłków, wszelkie ciekawostki kulinarne, żywieniowe etc.
75
PASZMINA
ZNACZENIE: Rodzaj wysokogatunkowej wełny podobnej do kaszmiru.
UŻYCIE: Paszmina pozyskiwana jest z kóz żyjących w Himalajach na terenie Indii, Pakistanu i Nepalu. Najczęściej stosowana jest do wyrobu eleganckich szali w mieszance 70/30 z jedwabiem.
ETYMOLOGIA: perski Pashmineh (پشمینه) - znaczenie jak wyżej.
76
EOZYNA
ZNACZENIE: Barwa przypominająca połączenie bladoróżowego i łososiowego (patrz zdjęcie poniżej).
UŻYCIE: Eozyna to z chemicznego punktu intensywny czerwony sztuczny barwnik trójfenylometanowy powstały przez wprowadzenie do cząsteczki fluoresceiny czterech atomów bromu. Wykorzystywany jest do barwienia tkanin (głównie jedwabiu), papieru, preparatów mikroskopowych oraz w analizie chemicznej.
ETYMOLOGIA: gr. eós - świt, jutrzenka.
77
SLÁINTE
Po irlandzku, "na zdrowie!".
UŻYCIE: Dziś Irlandczycy obchodzą dzień św. Patryka. Pijąc hektolitry piwa, na całym świecie celebruje się prawdopodobną datę śmierci patrona Zielonej Wyspy.
PRZYKŁAD: Dla tych, co będą chcieli wznieść toast po irlandzku, tutaj jak powinno się wymawiać sláinte.
ETYMOLOGIA: irl. sláinte - zdrowie.
78
KAKOSMIA
ZNACZENIE: Postrzeganie nieszkodliwych zapachów jako nieprzyjemnych, często wręcz odrażających.
UŻYCIE: Odczucia zapachowe są skutkiem podrażnienia opuszki węchowej, ciała migdałowatego lub haka hipokampa. Najczęściej kakosmia jest rodzajem halucynacji olfatycznej, która pojawia się w niektórych typach psychozy.
ETYMOLOGIA: gr. kakos - zły + osme - zapach.
79
PARASOMNIA
ZNACZENIE: Zaburzenia polegających na występowaniu w trakcie snu lub przy wybudzaniu się nieprawidłowych lub niepożądanych zachowań.
UŻYCIE: Do parasomnii zalicza się somnambulizm, lęki nocne, koszmary senne, bruksizm, mówienie przez sen, seksomnię. Mechanizmy prowadzące do powstawania parasomnii nie są do końca znane, choć w wielu przypadkach dużą rolę odgrywa niedojrzałość ośrodkowego układu nerwowego. Tłumaczy to częstsze występowanie niektórych parasomnii u dzieci.
ETYMOLOGIA: gr. para – odbiegający od normy + somnus - sen.
80
EPIFIT
ZNACZENIE: Roślina żyjąca na innej roślinie, wykorzystująca ją jedynie jako podparcie.
UŻYCIE: Epifit pobiera substancje odżywcze z otoczenia: z powietrza, wody, etc., nie jest więc pasożytem. Epifity nie są jednak zupełnie obojętne dla roślin służących im za podłoże. Zatykają bowiem przetchlinki, utrudniając wymianę gazów. Przyczyniają się także do butwienia kory, tworząc tym samym warunki do rozwoju pasożytów.
ETYMOLOGIA: gr. epi – na, do + phytón - roślina.
81
LINGA
ZNACZENIE: Stylizowany symbol falliczny.
UŻYCIE: Linga reprezentuje męskość, żywotność, siłę twórczą. Jest emblematem hinduskiego boga Siwy. Często przedstawiany jest wraz z joni, symbolem genitaliów kobiety i emblematem bogini Szakti. Kult Linga wywodzi się z czasów, gdy ludność kultury Indusu czciła głównie dwa bóstwa: Pana Natury i Wielką Macierz. Pierwsze przedstawiano z trzema twarzami, siedzące w pozycji jogi, w otoczeniu zwierząt lądowych i wodnych. Boginię zaś ukazywano nagą lub ubraną w krótką spódniczkę. Symbolami tej boskiej pary były byk i krowa, przedmiotowymi zaś wyobrażeniami: siły męskiej - linga, żeńskiej zaś joni.
PRZYKŁAD: Udał się na obchody święta płodności i niemal zaginął w lesie przedstawień linga.
ETYMOLOGIA: sanskryt linga – dosł. znak, cecha.
82
TEL QUEL
ZNACZENIE: Wym. [tel kel]; klauzula umowy handlowej, odbierająca nabywcy prawo kwestionowania stanu towaru w chwili odbioru, jeśli w chwili nadania jego stan był dobry.
UŻYCIE: Tel Quel to także awangardowe pismo literackie, założone w 1960 w Paryżu przez Philippe'a Sollersa i Jeana-Ederna Halliera. Za główne źródło filozoficzne pismo uważało Nietzschego.
PRZYKŁAD: Zamówiła w Indiach kontener nietypowych mebli, jednak nie zauważyła w kontrakcie klauzuli tel quel. W drodze cały transport zżarły korniki.
ETYMOLOGIA: łac. tel quel – dosł. taki, jaki jest.
83
JAGLION
ZNACZENIE: Krzyżówka samca jaguara i samicy lwa.
UŻYCIE: Pokrewieństwa pomiędzy wielkimi kotami są na tyle bliskie, że ich gatunki mogą się łatwo krzyżować dając czasami płodne potomstwo w linii żeńskiej. Najczęściej spotykaną hybrydą jest potomek tygrysicy i lwa, nazywany lygrysem. Z kolei krzyżówka jaguara z tygrysem to jagger.
ETYMOLOGIA: ang. jaguar + lion - jaguar + lew.
84
TRAGHETTO
ZNACZENIE: Wym. [tragetto]; wyznaczone miejsce na Canal Grand w Wenecji, gdzie gondole mogą przepływać w poprzek.
UŻYCIE: Określenie traghetto często stosowane jest także, aby określić same gondole, które wożą ludzi w poprzek Canal Grande. W liczbie mnogiej: traghetti.
PRZYKŁAD: Pojechała na wycieczkę do Wenecji; żeby poczuć się jak lokaleska zapytała gdzie znajdzie najbliższe traghetto.
ETYMOLOGIA: wł. traghetto - prom.
85
AMFILADA
ZNACZENIE: Szereg sal, pokojów, połączonych ze sobą przejściami na jednej osi (patrz rysunek poniżej).
UŻYCIE: Amfilada to układ przestrzenny, w którym kolejne pomieszczenia i drzwi leżą na jednej osi, przez co przy otwartych drzwiach tworzy się efektowna perspektywa. Układ amfiladowy jest charakterystyczny dla barokowych i klasycystycznych wnętrz pałacowych. W XIX i XX w. stosowany był też w kamienicach miejskich.
86
PARANOMAZJA
ZNACZENIE: Figura stylistyczna polegająca na zestawieniu wyrazów podobnie brzmiących, lecz o innym znaczeniu.
UŻYCIE: Paranomazja to figura retoryczna posługująca się różnymi odmianami gry słów. Była często stosowana przez romantyków i futurystów, a także przez poetów współczesnych, m.in. M. Białoszewskiego, Z. Bieńkowskiego czy J. Tuwima.
PRZYKŁAD: "Ma przyjechać do mnie Ania do Anina, /Ania z Manią, więc nie minie parę dni, a /Mania z Anią nie ominą mnie tu - i na /Imieniny me przyjadą do Anina", Julian Tuwin, Lament aniński.
ETYMOLOGIA: gr. paronomasía - znaczenie jak wyżej.
87
LAUBZEGA
ZNACZENIE: Cienka metalowa piłka do wycinania w drewnie.
UŻYCIE: Laubzega to piła kabłąkowa z cienkim brzeszczotem. Służy do wypiłowywania delikatnych deseni na drewnie. Także włośnica.
PRZYKŁAD: Obraziła się, że zapomniał o jej imieninach. Musiał przeprosić w szczególny sposób: odkurzył laubzegę i wyciął jej na boazerii romantyczną dedykację. Była zachwycona, boazerię postanowiła zostawić w przedpokoju na zawsze.
ETYMOLOGIA: niem. Laubsäge - znaczenie jak wyżej.
88
ISBN
ZNACZENIE: Niepowtarzalny 13-cyfrowy identyfikator książki.
UŻYCIE: ISBN to Międzynarodowy Znormalizowany Numer Książki. Według zaleceń standardu numer ten powinien identyfikować wydawcę, tytuł oraz wydanie. Do końca 2006 r. składał się z 10 cyfr. W ciągu liczb zawarta jest m.in. informacja o języku, w jakim wydana jest książka. Język polski to numer 83.
PRZYKŁAD: ISBN stosowany jest od 1966 r., a w Polsce nadawany jest od 1974 r. Zapisany jest pod lub nad kodem kreskowym.
ETYMOLOGIA: ang. ISBN - International Standard Book Number
89
APANAŻE
ZNACZENIE: Dochody osoby wykonującej wolny zawód lub dochody duże lecz nieregularne; brak formy liczby pojedynczej.
UŻYCIE: Historycznie apanaże były pensją lub własnością ziemską przyznawaną tym członkom rodziny królewskiej, którzy nie zasiadali na tronie. Apanaże to także dożywotnio otrzymywane wynagrodzenie dygnitarzy państwowych, np. polskich byłych prezydentów.
ETYMOLOGIA: łac. apanare - dawać chleb.
90
KISMET
ZNACZENIE: U muzułmanów, los przeznaczony człowiekowi od Boga.
UŻYCIE: Kismet to fatum, konieczność, fatalność. Pojęcie kismetu jako losu szczególnie powszechne jest u ludów pochodzenia tureckiego.
PRZYKŁAD: W Koranie nie ma wypowiedzi na temat fatalizmu, więc zasada kismetu nie jest oficjalnie uznana w islamie.
ETYMOLOGIA: arab. kismā - los.
91
KONKORDANCJA
ZNACZENIE: Alfabetyczny spis wyrazów, zdań, znaków lub symboli znajdujących się w jakimś dziele literackim lub zbiorze dokumentów.
UŻYCIE: Konkordancja to zestawienie tekstów, znaków, sygnatur, dat dotyczących tego samego przedmiotu albo odpowiadających sobie. To także określenie na indeks, zwłaszcza obejmujący użycia poszczególnych wyrazów albo sentencji w Biblii.
PRZYKŁAD: W ramach kary za gadanie na lekcji, miał przygotować konkordację teksów dotyczących rozmowy bohaterów z dotychczas przerabianych lektur.
ETYMOLOGIA: łac. concordantia - zgodność.
92
HAGADA
ZNACZENIE: Opowiadanie, opowieść, saga, określenie to odnosi się do legend, przypowieści i opowiadań z rabinicznej egzegezy Biblii i Talmudu.
UŻYCIE: W przeciwieństwie do halachy, hagada nie wyjaśnia reguł postępowania. Najbardziej znaną hagadą jest opowiadanie ułożone na pamiątkę wyjścia ludu izraelskiego z Egiptu. Utwór ten składa się z fragmentów biblijnych, komentarzy i modlitw.
PRZYKŁAD: Zgodnie ze zwyczajem, na ślubie jej żydowskich przyjaciół odczytano hagadę.
93
BASKINKA
ZNACZENIE: Falbana na wysokości talii przy żakiecie, bluzce, sukience.
UŻYCIE: Baskinka to rozkloszowana albo rozcinana dolna część bluzki lub żakietu doszyta w talii. Sięga od pasa maksymalnie do bioder. Ciemna sukienka z baskinką będzie miała najlepszy efekt optycznego wyszczuplenia sylwetki. Baskinka skraca optycznie nogi, aby tego uniknąć spódnice lub sukienki powinny sięgać nie dalej niż do kolan.
PRZYKŁAD: Szykuje się na kolację z odwiedzającą Polskę Wielką Księżną Luksemburga Marią Teresą i zastanawia się, czy sukienka z baskinką jest odpowiednia na tę okazję.
94
BINDAŻ
ZNACZENIE: Kryta aleja.
UŻYCIE: Bindaż to kryta aleja ze sklepieniem z kratownicy obrosłej pnączami i rozpiętymi na niej gałęziami m.in. lip. Także berso, kolebka.
PRZYKŁAD: Lato zapowiadają upalne, więc już dziś zaczął w ogrodzie pracować nad bindażem.
ETYMOLOGIA: niem. Bindung - wiązanie.
95
MITENKA
ZNACZENIE: Damska rękawiczka okrywająca palce do połowy.
UŻYCIE: Mitenka to rękawiczka bez palców lub okrywająca palce tylko w połowie. Mitenki noszono od XVIII wieku jako dodatek do eleganckiego stroju. Początkowo bardzo zdobne, z jedwabiu lub koronki, mogły być długie lub krótkie. Także mitynka.
PRZYKŁAD: Mitenki są bardzo przydatne, gdy zimą ktoś chce używać telefonu z klawiaturą dotykową. Na razie jednak cieszmy się latem.
ETYMOLOGIA: fr. mitaine - znaczenie jak wyżej.
96
SKELETON
ZNACZENIE: Jednoosobowe, ciężkie sanie sportowe; także sport, w którym są wykorzystywane.
UŻYCIE: Skeleton może ważyć do 50 kg i pozwala osiągać duże prędkości, nawet do 130 km/h. Zawodnicy jeżdżą po specjalnym lodowym torze. Od 1996 r. skeleton uprawiają również kobiety, a w 2002 r. skeleton został włączony do programu olimpijskiego.
PRZYKŁAD: Podczas olimpiady w Soczi skeletonistów będzie można podziwiać w takich wymyślnych kaskach.
ETYMOLOGIA: Nazwa pochodzi od pierwotnej konstrukcji sanek, które budową przypominały ludzki szkielet.
97
SURFARI
ZNACZENIE: Podróż, wyprawa surferów w poszukiwaniu najlepszych warunków do uprawiania surfingu.
UŻYCIE: Surfing polega na jeździe/płynięciu na stojąco na specjalnej desce na grzbiecie fali. Aby móc go uprawiać konieczne są odpowiednie fale. Surfari ma właśnie pomóc je odnaleźć.
98
OTC
ZNACZENIE: Wym. [oł ti si]; określenie najczęściej używane w odniesieniu do leków - leki OTC to te, które są sprzedawane bez recepty.
UŻYCIE: Ideą leków OTC jest samoleczenie w powszechnych dolegliwościach, takich jak przeziębienie czy lżejsze bóle. Aby lek mógł zostać dopuszczony do obrotu jako lek OTC, musi być bezpieczny w stosowaniu w ściśle limitowanym okresie, zwykle do 3 lub 5 dni, w konkretnych, łatwych do samozdiagnozowania przez pacjenta wskazaniach. W terminologii finansowej OTC to rynek transakcji pozagiełdowych. Ceny na tym rynku są cenami negocjowanymi pomiędzy poszczegónymi brokerami, w Polsce przykładem jest Centralna Tabela Ofert, w USA, będąc jednocześnie największym rynkiem OTC na świecie, NASDAQ.
PRZYKŁAD: Jest hipochondryczką, zna wszystkie dostępne na rynku leki OTC.
ETYMOLOGIA: ang. over the counter - dosł. ponad ladą.
99
OPSOMANIAK
ZNACZENIE: Osoba mająca obsesję na punkcie jakiegoś konkretnego rodzaju jedzenia.
ETYMOLOGIA: gr. opson - przyprawianie.
100
DEKATYZACJA
ZNACZENIE: Poddawanie tkanin specjalnemu procesowi, który sprawia że mną się one, ani nie kurczą.
UŻYCIE: Dekatyzacja polega na poddawaniu tkanin działaniu gorącej wody (ok. 60° C), pary wodnej i zimnej wody, mającemu doprowadzić do skurczenia się włókien i stabilizacji ich wymiarów. Ma to na celu uniknięcie zbiegania się tkaniny i jej mięcia się w czasie jej użytkowania.
ETYMOLOGIA: fr. décatir - pozbawić tkaninę połysku.
101
AU COURANT (POWTÓRKA)
ZNACZENIE: Wym. [o kurą], akcent na 'ą'; (być) na bieżąco.
UŻYCIE: Być au courant to synonim bycia zaznajomionym z aktualnymi tendencjami, z rozwojem wydarzeń, z modą etc.
PRZYKŁAD: Jest zawsze au courant z tym co jest w danym sezonie à la mode [a la mod].
ETYMOLOGIA: fr. au courant - znaczenie jak wyżej.
102
MARENGO
ZNACZENIE: Kolor ciemnoszary.
UŻYCIE: Marengo to kolor nieco jaśniejszy od grafitowego. To również gruba wełniana tkanina używana do szycia np. płaszczy. Marengo to także imię słynnego konia, jakiego Napoleon dosiadał m.in. w zwycięskiej bitwie pod Marengo (1880 r.). W jej wyniku Austriacy wycofali się z Włoch. Wyraz jest nieodmienny.
PRZYKŁAD: Na dzisiejszą przejażdżkę ubrała się w tonacji marengo.
ETYMOLOGIA: Od nazwy miasta Marengo we Włoszech.
103
PANGRAM
ZNACZENIE: Krótkie zdanie zawierające wszystkie litery alfabetu.
UŻYCIE: Pangram może być zabawą słowną, często jest jednak również wykorzystywany do sprawdzania poprawności danych tekstowych, poprawności wyświetlania lub drukowania znaków itp. Szczególnie dopracowane pangramy zawierają każdą literę tylko raz.
PRZYKŁAD: "Dość błazeństw, żrą mój pęk luźnych fig" (L. Jakubowicz; "Wiadomości Literackie", nr 1, 1936, str. 7)
ETYMOLOGIA: gr. pan gramma - każda litera.
104
RUMPOLOG
ZNACZENIE: Osoba wróżąca z pośladków.
UŻYCIE: Rumpologia to dziedzina wróżbiarstwa pozwalająca odczytać tajniki ludzkiej osobowości, a także przyszłość człowieka na podstawie kształtu jego pośladków, a także dołków i nierówności na nich występujących. Przykładowo osoba z pupą o kształcie jabłkowatym charakteryzować ma osobę charyzmatyczną, energiczną i kreatywną, a okrągła - optymistę. Rumpologię rozpropagowała Jackie Stalone, matka aktora Sylvestra. Wróżyć można na podstawie fotografii pośladków, jednak eksperci w tej dziedzinie zachęcają do bezpośredniego kontaktu z rumpologiem - przewidywania są wówczas dokładniejsze.
PRZYKŁAD: Najbardziej znanym polskim rumpologiem jest Kazimierz Olszewski. Jego przepowiednie o końcu świata w zeszłym roku najwyraźniej się jednak nie sprawdziły.
ETYMOLOGIA: Neologizm pochodzący od ang. rump - pośladki.
105
BINDAŻ
ZNACZENIE: Kryta aleja.
UŻYCIE: Bindaż to kryta aleja ze sklepieniem z kratownicy obrosłej pnączami i rozpiętymi na niej gałęziami m.in. lip. Także berso, kolebka.
PRZYKŁAD: Lato zapowiadają upalne, więc już dziś zaczął w ogrodzie pracować nad bindażem.
ETYMOLOGIA: niem. Bindung - wiązanie.
106
BUSTROFEDON
ZNACZENIE: pisanie kolejnych linijek tekstu na przemian od lewej ku prawej i od prawej ku lewej stronie (patrz zdjęcie).
UŻYCIE: Bustrofedon był stosowany w piśmie greckim w okresie różnicowania się tego pisma od jego pierwowzoru, czyli pisma fenickiego, w którym litery stawiano od prawej do lewej. W bustrofedonie w wierszach zapisywanych od prawej do lewej litery także były zapisywane lustrzanie.
ETYMOLOGIA: gr. boustrophēdon - zawracający jak woły w orce.
107
RENMINBI
ZNACZENIE: Oficjalna nazwa waluty chińskiej.
UŻYCIE: Yuan, potoczne określenie chińskiej waluty, oznacza po protu 'pieniądz' lub 'okrągły'. Jeden yuan dzieli się na 10 jiao, a jeden jiao - na 10 fenów. Międzynarodowy skrót waluty to CNY lub RNB, a znak ¥. Renminbi ma się do juana tak, jak funt szterling (oficjalna nazwa waluty) do funta (sposób wyrażania cen).
108
FULGURACJA
ZNACZENIE: Twórczy, pozytywny kryzys.
UŻYCIE: Fulguracja to kryzys cywilizacji, kultury, sztuki, etc. Polega na zakłóceniu procesu dziejowego, a objawia się okresem przyspieszonego dziania się, kiedy to, po odrzuceniu przestarzałych metod i nawyków, objawiają się nowe drogi, perspektywy, założenia i rozwiązania. Fulguracja to także olśnienie umysłu w trakcie mistycznej ekstazy, jak również niszczenie tkanek za pomocą wyładowań elektrycznych regulowanych ruchomymi elektrodami.
ETYMOLOGIA: łac. fulguratio - znaczenie jak wyżej.
109
RETORTA
ZNACZENIE: Ogniotrwała komora lub cylinder.
UŻYCIE: Retorta służy do suchej destylacji drewna lub węgla albo do otrzymywania łatwo lotnych metali. Dawniej określano tak szklane naczynie laboratoryjne w kształcie fajki, używane do destylacji.
ETYMOLOGIA: łac. retorquēre - odwrócić.
110
EBULIOFOBIA
ZNACZENIE: Lęk przed bańkami.
UŻYCIE: Ebuliofobia może się objawiać zarówno w formie strachu przed bańkami, jakie ktoś puszcza w powietrzu, jak i tymi, jakie powstają na mydle czy są celowo robione w formie kąpielowej piany. Lęk najprawdopodobniej bierze się z nieprzyjemnego doświadczenia z bańkami w dzieciństwie, np. podtopienia się w wannie z pianą czy przewrócenia się w pogoni za latającymi w powietrzu bańkami.
ETYMOLOGIA: łac. bulla - bańka.
111
SAHM
ZNACZENIE: Akronim określenia 'stay at home mum', czyli kobiety niepracującej w tradycyjnym tego słowa znaczeniu, lecz zajmującej się dziećmi i domem.
UŻYCIE: Wiele osób twierdzi, że rola SAHM jest nawet trudniejsza niż kobiet, które pracują. Nierozstrzygając, jedno jest pewne: rodzina działająca w modelu SAHM (lub SAHD) jest skrajnie inna od tej, która wybrała model DINK.
ETYMOLOGIA: Akronim angielskiego określenie 'stay at home mum'.
112
ODEON
ZNACZENIE: Starożytna budowla przeznaczona na występy muzyczne i teatralne.
UŻYCIE: Odeon podobnie jak teatr miał amfiteatralną widownię, ale przykrytą dachem ze względów akustycznych. Posiadał orchestrę dla chóru i podium dla muzyków. Odeony były mniejsze od teatrów. Odeon to także typ orkiestry grający muzykę rozrywkową, popularny na przełomie XIX i XX wieku. Orkiestra ta złożona była z dowolnej liczby muzyków grających na instrumentach dętych, z kwintetu smyczkowego i perkusji. Odeon to również brytyjska sieć kin, największa w Europie, która została założona w 1928 roku przez Oskara Deutscha. Według źródeł związanych z firmą nazwa jest akronimem hasła reklamowego: „Oscar Deutsch Entertains Our Nation” (ang. Oskar Deutsch zabawia nasz naród)
113
HIPERDONCJA
ZNACZENIE: Nadmierna liczba zębów.
UŻYCIE: Zaburzenie rozwojowe polegające na obecności zębów nadliczbowych o nieprawidłowej budowie albo prawidłowo zbudowanych zębów dodatkowych. W uzębieniu mlecznym hiperdoncję obserwuje się rzadko (0,3 - 1,8 proc.), w uzębieniu stałym częściej (2 - 3,1 proc.). Występuje częściej u mężczyzn niż u kobiet (2:1) i częściej dotyczy szczęki niż żuchwy (9:1).
ETYMOLOGIA: łac. hyperdontia - znaczenie jak wyżej.
114
APSYDA
ZNACZENIE: Półkolista lub wieloboczna część bazyliki, kościoła, zwykle zawierająca ołtarz główny, najczęściej zamykająca prezbiterium (patrz zdjęcie poniżej); także absyda.
UŻYCIE: Apsydy półkoliste występowały od wczesnego chrześcijaństwa do romanizmu. Gotyk stosował przeważnie wieloboczne zamknięcia naw, które także czasem są określane mianem apsyd. Mała apsyda, dostawiona do większej, zwana jest apsydiolą. Apsyda to także każdy z pary punktów największego przybliżenia i największego oddalenia orbity jednego ciała niebieskiego względem drugiego, centralnego.
ETYMOLOGIA: łac. apsidis - sklepienie, łuk.
115
ABOULOMANIA
ZNACZENIE: Stan permanentnego niezdecydowania.
UŻYCIE: Aboulomania to rodzaj ułomnności mentalnej, w którj pacjent cierpi na chroniczną nieumiejętność podjęcia decyzji. Osoby na nią cierpiące każdą, nawet najbardziej błahą sytuację przesadnie analizują. Najczęściej dochodzą do wniosku, że jakakolwiek decyzja przyniesie negatywne skutki. Aboulomania może być powiązana z depresją.
ETYMOLOGIA: gr. a + boulē - bez chęci.
116
OGHAM
ZNACZENIE: Wym. [ogem] lub [oem]; pismo celtyckie.
UŻYCIE: Ogham to pismo alfabetyczne, którym posługiwała się ludność celtycka Wysp Brytyjskich od IV w. do końca średniowiecza. Także pismo ogamiczne. Ma ono postać kresek, umieszczonych prostopadle lub skośnie na jednej osi. Ogamy podzielone były na cztery grupy zwane aicme, zawierające po pięć znaków każda. Trzy pierwsze aicme zawierały spółgłoski, a ostatnia aicme zawierała wszystkie samogłoski. Inskrypcje na grobach, stelach i kamieniach pisane były pionowo i czytane z dołu do góry. Natomiast pismo ogamiczne w manuskryptach zapisywano tak, że oś pisma była położona poziomo – wtedy czytano znaki od prawej do lewej.
ETYMOLOGIA: celt. ogham - nazwa własna.
117
POSZETKA
ZNACZENIE: Ozdobna chusteczka wkładana do górnej kieszonki marynarki.
UŻYCIE: Chusteczka tradycyjnie powinna być kwadracikiem o boku ok. 15 -20 cm i być z innej tkaniny niż krawat. Czasem poszetka nazywana jest "pawim ogonem".
ETYMOLOGIA: fr. poche - kieszeń.
118
PUTTO
ZNACZENIE: Postać chłopczyka występująca w dekoracyjnym malarstwie i rzeźbie.
UŻYCIE: Putto jest szczególnie charakterystyczny dla okresu odrodzenia. Stosowane było też w późniejszych okresach we wnętrzach budowli oraz jako ozdoba tarasów, parków i ogrodów. Może przybierać postać aniołka lub bożka, często nagiego. W liczbie mnogiej putti.
ETYMOLOGIA: wł. putto - chłopiec.
119
CATS
ZNACZENIE: Akronim od nazw krajów: Chiny, Argentyna, Turcja i RPA (South Africa).
UŻYCIE: CATS to cztery wschodzące gospodarki, z którymi do niedawna wiązano duże oczekiwania rozwoju. Prognozy wzrostu są jednak coraz słabsze, na czym cierpi m.in. złotówka - inwestorzy zrażeni wydarzeniami w krajach CATS stopniowo wycofują się także z innych rozwijających się rynków.
ETYMOLOGIA: ang. CATS - China, Argentina, Turkey, South Africa.
120
BANDOLET
ZNACZENIE: Szeroki pas noszony przez ramię, używany do zawieszania broni siecznej lub palnej.
UŻYCIE: Zwyczajowo bandolet przewieszany był przez lewe ramię. Słowo to może też oznaczać krótką strzelbę zaczepianą na pasie, używana w kawalerii w XVII w.
ETYMOLOGIA: fr. bandoulière - pas przez ramię.
121
REPOZYTORIUM
ZNACZENIE: Miejsce uporządkowanego przechowywania dokumentów.
UŻYCIE: Cechą repozytorium jest, że wszystkie dokumenty w nim zgromadzone są przeznaczone są do udostępniania. Kiedyś określano tak szafę na księgi i akta urzędowe, dziś termin stosowany jest również w odniesieniu do najrozmaitszych zasobów cyfrowych - baz danych, zbioru pakietów czy kodów źródłowych - np. w Internecie.
ETYMOLOGIA: łac. reponere - odkładać.
122
OCHLOFOBIA
ZNACZENIE: Lęk przed tłumem.
UŻYCIE: Ochlofobia to kolejna ze społecznych fobii. Inne podobne to agorafobia, ablutofobia, ojkofobia czy akrofobia. Ochlofobii nie należy mylić z ochlokracją.
ETYMOLOGIA: gr. ókhlos - tłum.
123
FUROSHIKI
ZNACZENIE: Wym. [furosziki]; chusta do owijania, pakowania i przenoszenia różnego rodzaju przedmiotów.
UŻYCIE: Furoshiki to chusta tradycyjnie popularna w Japonii. Może być wykonana z różnych typów tkanin, np. z jedwabiu, bawełny czy nylonu. Nie istnieje jeden standardowy rozmiar furoshiki – spotykane są tkaniny o wielkości dłoni oraz prześcieradła. W okresie powojennym na skutek wprowadzenia reklamówek zmniejszyła się liczba używających ją osób, jednak obecnie obserwowany jest wzrost zainteresowania oraz wykorzystywania tej chusty w zastępie reklamówek, w ramach ochrony środowiska.
ETYMOLOGIA: Nazwa wywodzi się od materiału używanego niegdyś w łaźniach publicznych w Japonii, w który zawijane były mokre ręczniki oraz ubrania (słowo furo oznacza łaźnię, zaś shiki rozłożenie).
124
BIB GOURMAND
ZNACZENIE: Wyróżnienie nadawane przez kulinarny przewodnik Michelin restauracjom, które są "dobre i tanie" (dodajmy: tanie, jak na standardy Michelin).
UŻYCIE: Przewodniki Michelin ukazują się od ponad 100 lat. Pierwszy opublikowany został w 1900 roku i miał być pomocny dla kierowców przy remontowaniu ich samochodów, znajdowaniu zakwaterowania i miejsc, w których można dobrze zjeść podczas podróży i zwiedzania. Najbardziej znany i prestiżowy jest przewodnik czerwony. Przyznawane są w nim gwiazdki restauracjom: od jednej do trzech. Najwięcej trzygwiazkowych restauracji jest we Francji. Wyróżnienie Bib Gourmand jest mniej prestiżowe niż gwiazdki, wskazuje jednak warte odwiedzenia restauracje, które serwują dobre jedzenie, a nie zruinują kieszeni.
125
CYBET
ZNACZENIE: Wydzielina przyodbytniczych gruczołów cybety stosowana w przemyśle perfumeryjnym.
UŻYCIE: Cybet to ekstrakt z wysuszonych gruczołów okołoodbytniczych wydzielających feromony pochodzących od ssaków z podrodziny wiwerowatych, nazywanych cywetami lub cybetami. Stosowany jest jako utrwalacz zapachowy w perfumach. Także cywet.
PRZYKŁAD: Będąc na wycieczce w Senegalu przewodnik pokazał im cybet, substancję przypominającą kolorem i konsystencją masło. Wzdrygnął się na myśl, że znajduje się ona w perfumach, które tego ranka użył.
ETYMOLOGIA: Od nazwy zwięrzęcia - cybety afrykańskiej.
126
SPASTYCZNY
ZNACZENIE: Polegający na zwiększonym napięciu mięśniowym.
UŻYCIE: Spastyczny to inaczej kurczowy, charakteryzujący się wzmożonym napieciem mięsniowym. Spastyczność jest wynikiem uszkodzenia dróg nerwowych korowo-rdzeniowych, np. na skutek udaru czy porażenia mózgowego. Prowadzi do przykurczów i osłabienia mięśni głównie kończyn, a w konsekwencji do ograniczenia ruchów.
PRZYKŁAD: Nie wiedział, że jest chory, zaczął jednak mieć nietypowe, spastyczne ruchy. Później zdiagnozowano u niego stwardnienie rozsiane.
ETYMOLOGIA: gr. spastikós - ciągnący, rwący.
127
ASTROGNOZJA I ASTRACJA
ZNACZENIE: Umiejętność rozpoznawania na niebie gwiazd i gwiazdozbiorów.
UŻYCIE: Astrognozja to znajomość rozmieszczenia obiektów astrologicznych na niebie. Astracja z kolei to tworzenie się nowych gwiazd.
ETYMOLOGIA: gr. astrum - gwiazda + gnósis - poznanie.
128
AEDICULA
ZNACZENIE: Wym. [edikula], akcent na 'i'; w starożytności rodzaj kaplicy z frontonem wspartym na kolumnach.
UŻYCIE: Aedicula w sztuce średniowiecznej i nowożytnej to miniaturowy model budynku prezentowany przez jego fundatora. Nazywana tak bywa ponadto nisza w ścianie budynku mieszkalnego przeznaczona na posąg boga lub przodka. Także edykula lub edykuł.
ETYMOLOGIA: zdrobnienie łac. aedes – świątynia, budynek.
129
FURLONG
ZNACZENIE: Ósma część mili.
UŻYCIE: Furlong to angielska miara długości. Wynosi 220 jardów, czyli około 201 m.
ETYMOLOGIA: ang. furlong - znaczenie jak wyżej.
130
ENANCJOSEMIA
ZNACZENIE: Przeciwstawność znaczeń jakiegoś wyrazu.
UŻYCIE: Enancjosemia to przypadek, w którym jeden wyraz ma dwa przeciwne znaczenia. Także enantiosemia.
PRZYKŁAD: 'Pożyczać' może znaczyć 'udzielać pożyczki' lub 'zaciągać pożyczkę'. Podobnie z angielskim 'custom' oznaczającym coś 'standardowego' lub rzecz 'szytą na miarę'.
ETYMOLOGIA: gr. enantíios - przeciwległy, wrogi.
131
PARWENIUSZ
ZNACZENIE: Dorobkiewicz, który wszedł do warstwy ludzi zamożnych i nieumiejętnie ich naśladuje.
UŻYCIE: Parweniusz to osoba, która robiąc karierę zawodową awansowała do wyższych warstw społeczeństwa. Poprzez swój brak manier jest jednak przesadny i natrętny, często zbytnio podkreślając swoją pozycję społeczną. Parweniusz jest synonimem nowobogactwa.
ETYMOLOGIA: fr. parvenir – dojść, dorobić się.
132
PARWENIUSZ
ZNACZENIE: Dorobkiewicz, który wszedł do warstwy ludzi zamożnych i nieumiejętnie ich naśladuje.
UŻYCIE: Parweniusz to osoba, która robiąc karierę zawodową awansowała do wyższych warstw społeczeństwa. Poprzez swój brak manier jest jednak przesadny i natrętny, często zbytnio podkreślając swoją pozycję społeczną. Parweniusz jest synonimem nowobogactwa.
ETYMOLOGIA: fr. parvenir – dojść, dorobić się.
133
MESMERYZM
11ZNACZENIE: Pseudonaukowa teoria mówiąca o tym, że w człowieku istnieją uzdrawiające siły magnetyczne przekazywane przez dotyk lub z pewnej odległości.
UŻYCIE: Mesmeryzm to system leczniczy oparty na rzekomo istniejącym w świecie "fluidzie uniwersalnym", który w postaci "magnetyzmu zwierzęcego" emanuje z człowieka, reguluje układ nerwowy i leczy różne choroby.
ETYMOLOGIA: Od nazwiska twórcy systemu, niemieckiego lekarza Franza Antona Mesmera (1734-1815).
134
ANTYSZAMBROWAĆ
ZNACZENIE: Długo czekać na czyjąś audiencję, na spotkanie z osobą ważną i decyzyjną.
UŻYCIE: Współcześnie czasownik antyszambrować ma wydźwięk żartobliwy, jednak dawniej był to 'pełnoprawny' czasownik oznaczający czekanie na spotkanie z decydentem.
ETYMOLOGIA: fr. antichambre - przedpokój.
135
ITAMAE
ZNACZENIE: "Kucharz" sushi.
UŻYCIE: W dosłownym tłumaczeniu itamae oznacza "osobę stojącą przodem do deski" i chodzi o deskę, na której przygotowuje się sushi. Tradycyjnie itamae nosi białą czapkę i fartuch.
ETYMOLOGIA: jap. 板前 - kucharz.
136
KORDIAŁ
ZNACZENIE: Mocny, szlachetny trunek.
UŻYCIE: Kordiałem może być wyborne wino czy nalewka. Określano tak też lek wzmacniający serce.
ETYMOLOGIA: łac. cor - serce.
137
SUPERLATYWY
ZNACZENIE: Słowa najwyższego uznania.
UŻYCIE: Superlatywy to inaczej pochwały. Superlatyw to z kolei najwyższy stopień przymiotnika.
PRZYKŁAD: Często słyszane "najwyższe superlatywy" to pleonazm.
ETYMOLOGIA: łac. superlativus – najwyższy.
138
WYZUĆ
POPRAWNIE: W znaczeniu: pozbawić kogoś czegoś.
BŁĘDNIE: Mylone z "wyżuć" (dziwnym tworem, pochodzącym od czasownika "żuć") lub z "wyrzuć" - trybem rozkazującym od "wyrzucać".
DLACZEGO TAK?: Gdy ktoś jest wyzuty oznacza, że pozbawiony jest pozytywnych uczuć, emocji lub jakiejś dodatniej cechy (człowiek bezduszny, wyzuty z uczuć). Spotykane czasem mylne określenie "wyżuty" z uczuć jest nieprawidłowe, ponieważ wyżuć można najwyżej gumę i "wyjeść" z niej cały smak.
139
PERIPLUS
ZNACZENIE: Manewr taktyczny w trakcie bitwy morskiej.
UŻYCIE: Periplus polega na taranowaniu statków w celu okrążenia lub odcięcia części floty przeciwnika. Słowo może też oznaczać starożytny rękopis wykorzystywany w nawigacji przybrzeżnej.
ETYMOLOGIA: gr. periplus – dosł. żeglować wokół.
140
KAWAII
ZNACZENIE: Wym. [kauai]; pochodząca z Japonii kultura/moda na słodki strój i sposób bycia.
UŻYCIE: Kultura kawaii może dotyczyć zarówno kobiet, jak i mężczyzn. W pierwszym przypadku przejawiać się będzie poprzez dziewczęce, wyglądające na pożyczone od nastolatki/dziewczynki stroje, charakterystyczne dla dzieci ozdoby: motywy kokardek, rysunkowych deseni na ubraniach i dodatkach, dobór ubrań w pastelowych kolorach. U mężczyzn kawaii może dotyczyć np. golenia nóg, by nadać dorosłym mężczyznom bardziej nastoletni wygląd. Kawaii nie należy mylić z kidultem.
PRZYKŁAD: W Japonii kultura kawaii jest na tyle popularna, że nikogo nie dziwi udekorowany postaciami z kreskówek rejsowy samolot.
ETYMOLOGIA: jap. 可愛い (kawaii) - słodki, kochany.
141
ERADYKACJA
ZNACZENIE: Całkowite usunięcie z organizmu bakterii lub wirusów.
UŻYCIE: Eradykacja to również całkowite zwalczenie choroby zakaźnej na całym świecie oraz brak występowania wywołującego ją patogenu w organizmach ludzkich, zwierzęcych i innych elementach środowiska. Udało się to osiągnąć w przypadku tylko dwóch chorób – ospy prawdziwej, którą w 1980 roku WHO uznała za wyeliminowaną oraz księgosuszu, uznanego za wyeliminowany w 2010.
PRZYKŁAD: Mimo eradykacji ospy prawdziwej ostatnie jej wirusy są przechowywane w laboratoriach dla celów naukowych.
ETYMOLOGIA: łac. eradicatio – znaczenie jak wyżej.
142
OWOLAKTARIANIN
ZNACZENIE: Wegetarianin, którego dieta obejmuje także jaja i produkty mleczne.
UŻYCIE: Owolaktarianizm nazywany też jest laktoowowegetarianizmem. To sposób odżywiania się polegający na wyłączeniu z diety mięsa i ryb, dopuszczający jednak mleko, produkty mleczne i jaja.
PRZYKŁAD: Odprawiając się na lot mógł wybrać typ posiłku, jaki zostanie mu zaserwowany. Wybrał ten oznaczony lakto-owo, mimo że nie miał pojęcia co ten skrót znaczy.
ETYMOLOGIA: łac. ovum – jajo + lac - mleko.
143
MITYGOWAĆ
ZNACZENIE: Zwracać komuś uwagę na niestosowne zachowanie.
UŻYCIE: Mitygować to także hamować czyjąś zapalczywość. Co ciekawe, jak podaje internetowa wersja słownika Kopalinskiego, mitygować można też rozumieć w znaczeniu podobny do angielskiego to mitigate, czyli łagodzić, uspokajać.
PRZYKŁAD: Była publicznie mitygowana przez przełożonego, mimo że nie miała nic do zrzucenia swojemu zachowaniu.
ETYMOLOGIA: łac. mitigare - zmiękczać.
144
EKSPATRIACJA
ZNACZENIE: Opuszczenie kraju ojczystego.
UŻYCIE: Ekspatriacja może być dowolna lub przymusowa. W drugim przypadku często łączy się z utratą obywatelstwa i jest tożsama z wygnaniem.
PRZYKŁAD: Jako że na ekspatriację zdecydował się przez nikogo nie przymuszany, zasilił szeregi ekspatów.
ETYMOLOGIA: fr. expatriation - znaczenie jak wyżej.
145
PROZOPOGRAFIA
ZNACZENIE: Metoda badań historycznych polegająca na zbiorczej analizie danych dotyczących przedstawicieli określonej grupy.
UŻYCIE: Prozopografia najczęściej dotyczy elit politycznych i społecznych. Jest stosowane przez historyków od ok. 1930. Rosnąca popularność prozopografii (mimo że jest ostro krytykowana) wynika stąd, że zbierane dane nadają się do komputeryzacji i umożliwiają szerokie uogólnienia na temat grup.
PRZYKŁAD: Prozopografia jest stosowana m.in. do określania trendów związanych z rozwojem karier zawodowych przedstawicieli elit.
ETYMOLOGIA: gr. prósopon - twarz, wygląd, osoba + gráphein - pisać.
146
MERLION
ZNACZENIE: Pół lew, pół ryba.
UŻYCIE: Merlion to symbol Singapuru. Tułów ryby nawiązuje do historii kraju, gdy była ona rybacką wioską; lew pochodzi od nazwy państwa: Singapura, czyli miasto lwa. Merlion został zaprojektowany na potrzeby Singapurskiej Organizacji Turystycznej i był używany do promocji kraju w latach 1964 - 1997. Nadal jednak, by się nim posługiwać trzeba uzyskać oficjalną zgodę.
PRZYKŁAD: Mimo że ma przed sobą tylko długi weekend postanowił, że spontanicznie pojedzie do Singapuru zobaczyć posąg merliona.
ETYMOLOGIA: fr. mer - morze + lion - lew.
147
IMPEDIMENTA
ZNACZENIE: Przeszkody uniemożliwiające zawarcie małżeństwa.
UŻYCIE: Impedimenta mogą także unieważniać związek małżeński; także impedymenta. Określenie impedimenta stosowane jest także w grach i książkach, oznacza zaklęcie spowalniające ofiarę, które daje nieznaczną przewagę nad przeciwnikiem.
PRZYKŁAD: Tuż przed ceremonią, okazało się, że pan młody zawarł już kiedyś związek małżeński w Las Vegas. Może nie uniemożliwiłoby to ślubu, jednak wyszło też na jaw, że kilka lat temu zmienił nazwisko, o czym zapomniał poinformować odpowiednie urzędy. Były to wystarczające impedimenta, panna młoda zalała się łzami.
ETYMOLOGIA: łac. impedimentum - przeszkoda, tama.
148
FANTAZMAT
ZNACZENIE: Osoba, rzecz będąca wytworem czyjejś wyobraźni.
UŻYCIE: Fantazmat to rzecz, miejsce, zdarzenie, które zostało przez kogoś wymyślone. W języku psychoanalizy odpowiedzialna za fantazmaty fantazja to pewien wyobrażony scenariusz, w którym w sposób jawny lub ukryty osoba spełnia swoje życzenia.
PRZYKŁAD: Im dłużej go znała, tym nabierała głębszego przekonania, że znacząca część opowiadanych przez niego historii to fantazmaty.
ETYMOLOGIA: gr. phantasia - wyobraźnia.
149
MALGASZ
ZNACZENIE: Rdzenny mieszkaniec Madagaskaru.
UŻYCIE: Populacja Malgaszów liczy około 20 mln osób. Choć wszyscy Malgasze posługują się jednym językiem, tj. malgaskim, to reprezentują mozaikę kulturową, na którą składa się 18 grup etnicznych różniących się używanymi dialektami (wzajemnie zrozumiałymi). Największą grupą etniczną, bo stanowiącą prawie jedną czwartą społeczeństwa, są zamieszkujący centralny Madagaskar Merina, pochodzenia głównie indonezyjskiego.
PRZYKŁAD: Niezrażony końcem wakacji, spakował rodzinę i wyjechał na spotkanie z zaprzyjaźnionymi Malgaszami - na ich rodzimym Madagaskarze.
ETYMOLOGIA: fr. Malgache - Malgasze. Wyspa była kolonią francuską.
150
SERENDYPNOŚĆ
ZNACZENIE: Sytuacja, w której przypadkowo dokonuje się szczęśliwego odkrycia.
UŻYCIE: Serendyptość, inaczej serendypia, to przede wszystkim sytuacja, gdy szczęśliwego odkrycia dokonało się szukając czegoś innego. O serendypii często mówi się w kontekście naukowym, jednak jest wielu badaczy, którzy mają obiekcje, by przyznawać się do przypadkowych odkryć.
PRZYKŁAD: Serendypność jest stosunkowo częsta w farmacji i chemii, właśnie przez przypadek została odkryta moc penicyliny. Podobnie przypadek sprawił, że viagra stała się lekiem na impotencję - pierwotnie badano ją pod kątem leczenia nadciśnienia.
ETYMOLOGIA: ang. serendipity - znaczenie jak wyżej. Określenie pochodzi od arabskiej nazwy Sri Lanki - Serendip, które zostało użyte przez hrabiego Walpole'a w XVIII w. w liście, po przeczytaniu przez niego bajek zatytułowanych "The Three Princes of Serendip".
151
EGZEGEZA
ZNACZENIE: Objaśnianie i interpretacja tekstów starożytnych, np. Biblii.
UŻYCIE: Egzegeza jest nie tylko objaśnianiem, ale także badaniem i krytyczną interpretacją teksów, szczególnie tekstów świętych i hagiograficznych (dotyczących żywotów świętych). Dzięki egzegezie poznawane są warstwy alegoryczne i metaforyczne tekstów. Egzegeza biblijna miała dwie główne fazy: rabinistyczną (midrasz, kabała, talmud) i chrześcijańską.
PRZYKŁAD: Nie interesuje mnie egzegeza wierszy dawno zmarłych poetów - roztrząsanie ich i tak do niczego nie prowadzi, bo nigdy nie można mieć pewności, że nasza interpretacja jest słuszna.
ETYMOLOGIA: gr. eksēgesis - objaśnianie.
152
TABLINUM
ZNACZENIE: Pomieszczenie mieszkalne w dawnym domu rzymskim.
UŻYCIE: Tablinum było połączone z atrium (niezadaszone pomieszczenie wokół którego rozmieszczone były pokoje mieszkalne). i wychodziło na ogród. Na przestrzeni czasu zmieniało swoją funkcję: początkowo było głównym mieszkaniem rodziny, potem gabinetem i pokojem przyjęć pana domu. W tablinum przechowywano archiwa domowe i kosztowności.
PRZYKŁAD: Odpowiednikiem tablinum w starożytnych domach greckich było prostas.
ETYMOLOGIA: łac. tabulinum - archiwum.
153
WIMPERGA
ZNACZENIE: Dekoracyjny szczyt w kształcie trójkąta w architekturze gotyckiej.
UŻYCIE: Wimperga to dekoracyjne wykończenie w kształcie wysokiego trójkąta, wieńczące szczyt portalu albo ostrołuk okna. Najczęściej wykonana jest z kamienia lub cegły. Pole trójkąta wimpergi rzeźbione jest ślepym lub ażurowym maswerkiem lub jest gładkie. Najczęściej wimperga jest zwieńczona kwiatonem albo krzyżem.
PRZYKŁAD: W swoim wybitnie nowobogackim pałacu postanowił zafundować sobie wimpergę nad wejściem.
ETYMOLOGIA: niem. Wimperg - znaczenie jak wyżej.
154
PURNONSENS
ZNACZENIE: Wym. [piurnonsens]; dowcip, w którym efekt komiczny powstaje w wyniku zaistnienia jawnej niedorzeczności.
UŻYCIE: Purnonsens to określenie absurdalnego gatunku humoru niedorzecznego, stworzonego w XIX w. przez pisarzy angielskich. Efekt komiczny powstaje w wyniku oczywistego nielogicznego skojarzenia czegoś ze sobą, np. obrazów czy pojęć.
PRZYKŁAD: Przykładem purnonsensu może być humor w "Alicji w krainie czarów" Lewisa Carrolla.
ETYMOLOGIA: fr. pure nonsense - czysty nonsens.
155
BLURB
ZNACZENIE: Krótkie streszczenie utworu umieszczane najczęściej na tylnej stronie okładki książki lub płyty DVD.
UŻYCIE: Blurb zawsze przedstawia utwór w sposób pozytywny lub nawet entuzjastyczny. Z założenia ma charakter marketingowy, a nie krytycznoliteracki. Czasem, np. w książkach czy filmach parodiujących inne utwory blurb jest napisany w sposób prześmiewczy.
PRZYKŁAD: Autor poprosił, by napisał blurba, jednak jego problem polegał na tym, że książka w ogóle nie przypadła mu do gustu.
ETYMOLOGIA: Słowo blurb powstało w 1907 r., a jego autorem jest Amerykanin, humorysta, Gelett Burgess.
156
BONŻURKA
ZNACZENIE: Domowa marynarka z miękkiej i ciepłej tkaniny.
UŻYCIE: Bonżurka to, jak sugeruje nazwa, poranny ubiór męski z miękkiej tkaniny wełnianej, aksamitu lub flaneli. Nie jest jednak zarezerwowana tylko dla porannych godzin, ale ogólnie do czasu spędzanego w domu, np. wieczorem po pracy. Jej krój jest krótki, luźny, zbliżony do marynarki, z kołnierzem i mankietami. Bonżurki używane były od drugiej połowy XIX wieku.
PRZYKŁAD: W latach dwudziestych mężczyźni zakładali bonżurki na koszule po powrocie z pracy. Dziś są trochę mniej eleganccy: wolą koszulkę i dżinsy.
ETYMOLOGIA: fr. bonjour - dzień dobry.
157
KULANCJA
ZNACZENIE: Sytuacja spełnienia przez ubezpieczyciela świadczenia ubezpieczeniowego, kiedy nie ma on pewności odnośnie odpowiedzialności za szkodę.
UŻYCIE: Wypłata kulancyjna dokonywana jest dla uniknięcia kosztów procesu sądowego oraz strat wizerunkowych związanych z odmową wypłaty świadczenia. Jednocześnie coraz częściej pojawia się pojęcie kulancji marketingowej, czyli takiej wypłaty, gdy ubezpieczyciel ma pewność, że nie ponosi odpowiedzialności za szkodę, jednak ze względów wizerunkowych decyduje się na wypłatę. Inaczej świadczenie ex gratia, czyli "z łaski".
PRZYKŁAD: Z reguły kulancja jest mniejsza niż pierwotne roszczenie ubezpieczonej osoby, a jednocześnie poszkodowany jest zobligowany do zawarcia umowy, na mocy której zrzeka się dochodzenia dalszych roszczeń od firmy ubezpieczeniowej.
ETYMOLOGIA: niem. Kulanz - znaczenie jak wyżej.
158
KULANCJA
ZNACZENIE: Sytuacja spełnienia przez ubezpieczyciela świadczenia ubezpieczeniowego, kiedy nie ma on pewności odnośnie odpowiedzialności za szkodę.
UŻYCIE: Wypłata kulancyjna dokonywana jest dla uniknięcia kosztów procesu sądowego oraz strat wizerunkowych związanych z odmową wypłaty świadczenia. Jednocześnie coraz częściej pojawia się pojęcie kulancji marketingowej, czyli takiej wypłaty, gdy ubezpieczyciel ma pewność, że nie ponosi odpowiedzialności za szkodę, jednak ze względów wizerunkowych decyduje się na wypłatę. Inaczej świadczenie ex gratia, czyli "z łaski".
PRZYKŁAD: Z reguły kulancja jest mniejsza niż pierwotne roszczenie ubezpieczonej osoby, a jednocześnie poszkodowany jest zobligowany do zawarcia umowy, na mocy której zrzeka się dochodzenia dalszych roszczeń od firmy ubezpieczeniowej.
ETYMOLOGIA: niem. Kulanz - znaczenie jak wyżej.
159
PAROKSYZM
ZNACZENIE: Atak, gwałtowne wystąpienie lub nasilenie się objawów chorobowych.
UŻYCIE: Paroksyzm może również odnosić się do emocji i przeżyć. Oznacza wówczas krótkotrwały, ale bardzo intensywny przejaw jakichś uczuć, np. paroksyzm gniewu, rozpaczy, zazdrości.
PRZYKŁAD: Miał skłonność do egzaltacji i aktorskiej przesady. Poszedł o krok za daleko, gdy zareagował paroksyzmem śmiechu na wiadomość o ich rozwodzie.
ETYMOLOGIA: gr. paroksysmós - bodziec, podrażnienie, rozgoryczenie.
160
GENOGRAM
ZNACZENIE: Graficzny schemat przekazów transgeneracyjnych w rodzinie, podobny do drzewa genealogicznego.
UŻYCIE: Genogram ilustruje związki i relacje między krewnymi oraz ważne daty z życia członków rodziny. Informuje też o wizji życia rodzinnego jakie dana osoba otrzymała od swojej rodziny, wskazując prawdopodobne przyczyny jej aktualnej sytuacji życiowej. Genogram stosuje się przede wszystkim w pracy socjalnej z rodzinami, systemowej terapii rodzinnej a także psychoterapii w celu diagnozy relacji w rodzinie oraz łatwego dekodowania. Genogram umożliwia poznanie dysfunkcyjnych "tradycji" rodzinnych, nieświadomie przekazywanych z pokolenia na pokolenie, takich jak trudności w związkach interpersonalnych, tendencje poligamiczne, alkoholizm.
PRZYKŁAD: Zastanawiał się, czy to, że tak bardzo lubi alkohol to kwestia gustu czy genetyki. W tym celu postanowił wykonać genogram.
ETYMOLOGIA: gr. génos - ród, pochodzenie, potomstwo, gatunek.
161
SAMODURSTWO
ZNACZENIE: Bezmyślny upór lub zarozumiałość.
UŻYCIE: Samodurstwo to pyszałkowatość, samowola, uleganie swoim kaprysom, nieliczenie się z ludźmi. Jest także synonimem grubiaństwa i ciemnoty, tyranizowania podwładnych i/lub rodziny.
PRZYKŁAD: Samodurstwo było charakterystyczne dla warstwy biurokratycznej i kupieckiej w carskiej Rosji.
ETYMOLOGIA: ros. samodúr - pyszałek, gbur.
162
RESPONSYWNOŚĆ
ZNACZENIE: Jeden z wyznaczników atrakcyjności interpersonalnej.
UŻYCIE: Osoba jest responsywna w kontakcie z drugą osobą, jeżeli jej zachowanie i wypowiadane słowa stanowią odpowiedź na działania partnera. Osoby responsywne są na ogół bardziej lubiane. Przeciwieństwem responsywności jest obojętność.
PRZYKŁAD: Szef zwrócił jej uwagę na zbyt małą responsywność. W odpowiedzi wstała i wyszła.
ETYMOLOGIA: ang. response - odpowiedź.
163
KONWENTYKIEL
ZNACZENIE: Żartobliwe określenie zebrania jakiejś organizacji, stowarzyszenia.
UŻYCIE: Konwentykiel najczęściej jest poufny, tajemny, z reguły dotyczy spotkania np. partii politycznej. Kiedyś określało się w ten sposób także tajne zebranie sekty religijnej.
PRZYKŁAD: Na wieczór panieński chciały jej zorganizować niespodziankę, spotkały się więc na konwentyklu.
ETYMOLOGIA: niem. Konventikel - tajne zebranie.
164
OBSKURANTYZM
ZNACZENIE Postawa wroga postępowi.
UŻYCIE: Obskurantyzm to wrogość wobec nauki i oświaty, a słowem tym określa się wszelkie zacofanie pod względem poglądów społecznych czy naukowych, inaczej ciemnota. Osoba zacofana, przeciwna postępowi to obskurant(ka).
PRZYKŁAD: Przyjaźnili się od przedszkola, jednak z czasem M. stawał się coraz większym wyznawcą obskurantyzmu. Ich drogi ostatecznie rozeszły się na studiach, później natomiast zostali swoimi największymi politycznymi wrogami.
ETYMOLOGIA: łac. obscurare - zaciemniać.
165
TANATOTURYSTYKA
ZNACZENIE: Podróże do miejsc upamiętniających lub kojarzących się ze śmiercią.
UŻYCIE: Tanatoturystyka to turystyka, której celem są miejsca katastrof, mordów czy masowej zagłady. Może jednak również dotyczyć podróży na cmentarze, np. w celu odwiedzenia grobów sławnych zmarłych.
PRZYKŁAD: Znudziły się jej oczywiste wycieczki, więc przerzuciła się na tanatoturystykę. Zaliczyła już Czernobyl, teraz szuka towarzysza podróży do miejsc zniszczonych przez tsunami.
ETYMOLOGIA: Tanatos - grecki bóg śmierci.
166
PROFITKA
ZNACZENIE: Osłonka wkładana na świecę w celu ochrony przed skapującą stearyną.
UŻYCIE: Profitka to także okrągła część świecznika, mieszcząca się pod świecą.
PRZYKŁAD: Zapomniała nałożyć profitkę, więc kapiący wosk zastygał jej na rękawiczkach.
ETYMOLOGIA: niem. Profitchen - znaczenie jak wyżej.
167
ABDITORIUM
ZNACZENIE: Skrzynia na relikwie.
UŻYCIE: W języku polskim abditorium jest zarezerwowane dla relikwii, jednak już np. po angielsku oznacza pudełko, skrzynię która służy do przechowywania lub skrywania każdego typu cennych przedmiotów. Same relikwie to z kolei przedmioty związane z czymś świętym. Najczęściej są to szczątki ciała świętych lub rzeczy z nimi związane. Są one szczególnie rozpowszechnione w katolicyzmie i prawosławiu. Relikwie mogą być I, II lub III stopnia.
PRZYKŁAD: Musiał ukryć znalezisko przed zdrajcami, schował je więc w abditorium, wiedząc, że rzadko kiedy ktoś sięga po relikwie.
ETYMOLOGIA: łac. abdere - ukrywać, chować.
168
VIRGA
ZNACZENIE: Deszcz lub śnieg, który zmienia się w parę wodną przed spadnięciem na ziemię.
UŻYCIE: Virga powstaje najczęściej kiedy dolna część atmosfery ma niską wilgotność, np. nad pustynią. Parujący deszcz traci ciepło i mogą powstawać obszary zmniejszonej temperatury napędzające prądy suchego powietrza, tzw. mikrorozbłyski, które są niebezpieczne dla lotnictwa. Poza Ziemią opady śniegu o charakterze virgi zostały zaobserwowane na Marsie przez sondę Phoenix.
PRZYKŁAD: Na skutek virgi powstają piękne "wzory" na niebie, szczególnie widoczne o zachodzie słońca (patrz zdjęcie poniżej).
ETYMOLOGIA: łac. virga - rózga, gałązka.
169
PIRS
ZNACZENIE: Przedłużenie hali głównej terminalu lotniczego, zazwyczaj węższe od niej.
UŻYCIE: Od pirsów odchodzą tzw. rękawy, którymi pasażerowie bezpośrednio przedostają się na pokład samolotu. Pirs to także prostopadły do nabrzeża pomost, wyposażony w urządzenia przeładunkowe i cumownicze.
PRZYKŁAD: Z dedykacją dla Iwi B., która miała w sobotę lecieć do Japonii, a - szalona - wybrała szpital i operację na kręgosłupie: jeszcze, kochana, będziesz mieć wiele okazji, by podziwiać nowy pirs na Okęciu, a potem lecieć daleko w świat!
ETYMOLOGIA: ang. pier - przystań, molo.
170
RACHATŁUKUM
ZNACZENIE: Słodycz charakterystyczny dla kuchni bałkańskiej i bliskowschodniej.
UŻYCIE: Rachatłukum to tradycyjny smakołyk, zwykle o smaku owocowym i konsystencji galaretki, wyrabiany ze skrobi pszennej lub mąki ziemniaczanej oraz cukru. Zamiast cukru pierwotnie używano miodu, a obecnie często stosuje się wiórki kokosowe. Rachatłukum jest podawany w postaci kostek oprószonych cukrem pudrem. Polska wersja rachatłukum to "pańska skórka".
PRZYKŁAD: Zrób sobie rachatłukum sam.
ETYMOLOGIA: arab. راحة حلقوم rāḥat ḥulqūm - ukojenie gardła.
171
OPEN JAW
ZNACZENIE: Wym. [ołpen dżoo]; bilet lotniczy w dwie strony, dający pasażerowi możliwość powrotu z innego miejsca niż to, do którego przyleciał.
UŻYCIE: Open jaw oznaczać też może bilet, z którym wraca się do innego miasta niż się wyleciało pierwotnie. Nazywany bywa też multi city, choć jest to określenie nieprecyzyjne, jako że multi city może być też biletem, gdzie leci się przez kilka miast, ale wraca do tego samego portu lotniczego.
PRZYKŁAD: Chcieliśmy maksymalnie dużo zwiedzić, zdecydowaliśmy się więc na bilet open jaw: wylot z Warszawy, przylot do Buenos Aires, później podróż lądowa przez Andy i powrót do Polski z Santiago de Chile.
ETYMOLOGIA: ang. open jaw - dosł. otwarte szczęki.
172
MARWERK
ZNACZENIE: Dekoracyjny podział okna w budowli gotyckiej (patrz zdjęcie).
UŻYCIE: Maswerk składał się z elementów geometrycznych wykonanych w cegle lub kamieniu (np. koła, odcinki koła, stylizowane liście). Maswerki stosowano do wypełniania otworów okiennych, rozet czy balustrad. Był też spotykany jako motyw dekoracyjny w rzemiośle artystycznym, np. złotnictwie i meblarstwie. Ślepy maswerk stanowi z kolei dekorację elementów nieprzezroczystych, takich jak np. płaszczyzny ścian. Po polsku maswerk bywa nazywany laskowaniem.
PRZYKŁAD: Pierwszy maswerk pojawił się w kaplicach katedry Notre Dame w Reims około 1230 roku.
ETYMOLOGIA: niem. Masswerk - znaczenie jak wyżej.
173
ANOSMIA
ZNACZENIE: Brak zmysłu powonienia.
UŻYCIE: Anosmia może być wrodzona lub nabyta, np. na skutek alergii czy nieżytów nosa. Dolegliwość ta może być przejściowa lub trwała. Częściowa utrata węchu to hiposmia, która może być bardzo wczesnym objawem choroby Parkinsona. Z kolei hiperosmia to nienaturalnie czuły zmysł powonienia.
PRZYKŁAD: Mimo że anosmia nie jest przypadłością miłą, można z nią żyć, a nawet być wybitnym artystą - tak jak cierpiący na nią Stevie Wonder.
ETYMOLOGIA: gr. osme - zapach.
174
TEU
ZNACZENIE: Akronim oznaczający jednostkę pojemności używaną często w odniesieniu do portów i statków. Jest ona równoważna objętości kontenera o długości 20 stóp.
UŻYCIE: Nazwa jednostki miary pochodzi od standardowego kontenera o wymiarach 20 × 8 × 8,5 stopy, czyli 6,10 × 2,44 × 2,59 metra lub mniej więcej 39 m3. Kontenery takie były w powszechnym użyciu od lat 60. XX wieku. Obecnie standardem są kontenery dwukrotnie dłuższe i czasem za jednostkę przeliczeniową przyjmuje się tzw. FEU, czyli forty-feet equivalent unit, równoważną 2 TEU.
PRZYKŁAD: Podjęli decyzję o przeprowadzce. Żeby zapakować wszystko co chcieliby zabrać, będą potrzebować co najmniej kontenera TEU.
ETYMOLOGIA: ang. twenty-feet equivalent unit - znaczenie jak wyżej.
175
FUMIGACJA
ZNACZENIE: Zwalczanie szkodników, np. owadów i gryzoni, za pomocą substancji chemicznych w formie dymu, pary lub gazu.
UŻYCIE: Substancje stosowane do fumigacji nazywane są fumigantami. Do niedawna powszechnie stosowanym fumigantem był bromek metylu, który jest jednak zastępowany innymi substancjami ze względu na powodowanie efektu cieplarnianego. Główną zaletą fumigacji jest wysoka skuteczność w zwalczaniu szkodników drewna oraz neutralność procesu dla odkażanego materiału.
PRZYKŁAD: Jesienią często atakują jego dom różne owady, dlatego prewencyjnie przeprowadził fumigację.
ETYMOLOGIA: łac. fumigatio - dymienie.
176
BON MOT
ZNACZENIE: Wym. [bą mo], akcent na 'o'; zręczne, często żartobliwe sformułowanie.
UŻYCIE: Bon mot to inaczej apoftegmat. Choć wyrażenie zachowało oryginalną wymowę i pisownię, jednak jego drugi człon odmienia się według zasad polskiej deklinacji.
PRZYKŁAD: Jest mistrzem bon motów, ma żartobliwą odpowiedź na każdą sytuację.
ETYMOLOGIA: fr. bon mot - dobre słowo.
