Inne Flashcards
(61 cards)
KWINKUNKS
Szyk pięciu elementów (np. roślin, filarów, kropek) ułożonych na czterech wierzchołkach kwadratu oraz w jego środku. UŻYCIE: Ten charakterystyczny wzór geometryczny spotyka się na kartach i kościach do gry, ale także w układzie drzew w sadzie. W grafice komputerowej wzór kwinkunksa służy jako narzędzie do wygładzania krawędzi obiektów - próbki elementów obrazu pobrane w układających się we wzór kwinkunksa pięciu sąsiadujących ze sobą punktach służą do określania parametrów piksela. PRZYKŁAD: Określenie kwinkunks stosuje się także w astrologii - oznacza ono 5/12 kąta pełnego, czyli kąt 150°. ETYMOLOGIA: łac. quincunx - pięć dwunastych, nazwa rzymskiej monety.
DINTOJRA
Sąd złodziejski/przestępczy. UŻYCIE: Dintojra to, w żargonie świata przestępczego, krwawa rozprawa, wyrównująca porachunki. Inne znaczenie tego słowa to sąd rabinacki wydający orzeczenia w sprawach cywilnych. PRZYKŁAD: Podejrzanymi interesami na własną rękę podpadł i swoim, i odwiecznym rywalom - dintojra była nieunikniona. ETYMOLOGIA: hebr. din - sąd, proces + tōrā - prawo.
PROZOPAGNOZJA
Utrata zdolności rozpoznawania twarzy.
UŻYCIE: Prozopagnozja to zaburzenie percepcji wzrokowej polegające na upośledzonej zdolności rozpoznawania twarzy znajomych lub widzianych już osób, a w niektórych przypadkach także ich wyrazu emocjonalnego. Cierpi na nią około 2 proc. ludzi. Zaburzenie to może mieć postać nabytą, gdy pojawia się w wyniku uszkodzenia mózgu, lub wrodzoną. Osoby chore na prozopagnozję generalnie nie mają kłopotów ze wzrokiem, ani z zapamiętywaniem innych faktów. W szczególności nie jest u nich zaburzona pamięć dotycząca znajomych osób i potrafią oni rozpoznawać ludzi na podstawie informacji z innych źródeł niż twarz. Zwykle rozróżniają też poszczególne części twarzy, ale ich kształt i położenie u wszystkich ludzi wydaje się im jednakowe.
PRZYKŁAD: Na prozopagnozję cierpi podobno Brad Pitt; nie zdziwcie się więc jeśli następnym razem na ulicy uda, że was nie zna.
ETYMOLOGIA: gr. prósōpon - twarz, maska + agnōsia - nieświadomość.
CHILIAZM
Wiara w tysiącletnie osobiste panowanie Chrystusa na ziemi przed końcem świata.
UŻYCIE: Chiliazm to pogląd religijno-historiozoficzny, zgodnie z którym ostateczny koniec świata poprzedzony zostanie przez bliski już, tysiącletni okres Królestwa Bożego, czyli panowania sprawiedliwych. Często panującym ma być sam Chrystus. Chiliazm głoszony jest przez niektóre sekty chrześcijańskie, jak adwenstyści, mormoni czy świadkowie Jehowy. Także millenaryzm.
PRZYKŁAD: Obserwując esktremalne warunki pogodowe w Stanach, chiliaści twierdzą, że rządy sprawowane przez Chrystusa są coraz bliższe.
ETYMOLOGIA: gr. chilioi - tysiąc.
KRYPTOZOOLOGIA
Badania nad gatunkami zwierząt, występujących w podaniach, legendach i relacjach świadków, a których istnienie odrzuca współczesna zoologia, ze względu na brak wiarygodnych, naukowych dowodów. UŻYCIE: Kryptozoologia zajmuje się także badaniem możliwości istnienia gatunków zwierząt uważanych za wymarłe przez zoologię. Zoologia posiada dość rygorystyczne zasady uznawania nieznanych dotąd gatunków za istniejące. Aby uznać za istniejący musi być przedstawiony minimum jeden osobnik postulowanego gatunku, albo dostarczenie próbek tkanek z których da się wyodrębnić DNA plus wyraźne zdjęcia ukazujące całą sylwetkę zwierzęcia z trzech różnych stron. PRZYKŁAD: Wśród najpopularniejszych stworów opisywanych przez ekspertów kryptozoologii wymienia się krakena oraz Yeti. ETYMOLOGIA: gr. kryptos – ukryty + zoon – zwierzę + logos – nauka.
GENTRYFIKACJA
Gwałtowna zmiana charakteru danej części miasta. UŻYCIE: Gentryfikacja najczęściej dotyczy przepływu ludności z dzielnicy mieszkalnej, zamieszkałej przez szerokie spektrum lokatorów, do strefy zdominowanej przez osoby o stosunkowo wysokim statusie materialnym. Gentryfikacja może być ekonomiczna (przez działania na rzecz poprawy warunków życia, usytuowanie prestiżowych inwestycji), społeczna (zmiana składu społecznego osób zamieszkujących dany obszar) i symboliczna (kulturowa). PRZYKŁAD: Najbardziej znane przykłady gentryfikacji w Polsce to przemiany na warszawskiej Pradze oraz na krakowskim Kazimierzu. ETYMOLOGIA: ang. gentry - szlachta niższa. Pierwszy raz termin został użyty przez brytyjską socjolog Ruth Glass, która w 1964 r. opisała przemiany dokonujące się w robotniczej dzielnicy Londynu - Islington. Dziś dzielnica ta jest zamieszkała w dużej mierze przez osoby bardzo zamożne, np. przez Tony’ego Blaira.
SUBCEPCJA
Nieświadome odbieranie bodźców. UŻYCIE: Subcepcja to odbieranie bardzo słabych bodźców, których człowiek sobie nie uświadamia. Mimo tego mają one wpływ na zachowanie danej osoby. PRZYKŁAD: Subcepcja bywa wykorzystywana w reklamie, by przekazać podprogowe bodźce, np. chęć zakupu danego proszku do prania. ETYMOLOGIA: łac. sub – pod + perceptio - pojmowanie.
HIRSUTYZM
Nadmierne, występujące w miejscach charakterystycznych dla mężczyzn, owłosienie u kobiet. UŻYCIE: Przyczyną hirsutyzmu jest najczęściej podwyższony poziom męskich hormonów (androgenów), prowadzący do pojawienia się owłosienia na twarzy, klatce piersiowej, brzuchu. Zaburzenia hormonalne mogą być skutkiem ciąży lub raka (np. nerki lub tarczycy), a także wynikać ze skłonności genetycznych. PRZYKŁAD: Gdy u szatynki pojawia się delikatny meszek nad górną wargą może zrzucić go na karb swojej ciemnej karnacji i wydepilować; jednak gdy włosy pojawią się na klatce piersiowej i brzuchu czas wybrać się do lekarza - z dużym prawdopodobieństwem okaże się, że cierpi na hirsutyzm i warto poznać jego przyczynę. ETYMOLOGIA: łac. hirsutus - kosmaty, włochaty.
SPUNERYZM
Mimowolne przestawienie najczęściej początkowej głoski lub głosek z dwu lub więcej wyrazów, wywołujące z reguły efekt komiczny; pisane także spooneryzm. UŻYCIE: Umyślne stwarzanie komicznych, często nieprzyzwoitych pomyłek językowych znane jest jako gra półsłówek. Polskie spuneryzmy to np. mój ruch - rój much; w duchu się puszę - w puchu się duszę; angielskie: fighting a liar - lighting a fire, our queer old Dean - our dear old queen (oba przypisywane Williamowi Spoonerowi). PRZYKŁAD: Domki w Słupsku, pradziadek przy saniach to jedne z mniej nieparlamentarnych spuneryzmów. ETYMOLOGIA: ang. spoonerism - znaczenie jak wyżej; od nazwiska Wiliama A. Spoonera (1844-1930), angielskiego pastora i wychowawcy z New College w Oksfordzie, głośnego z takich przejęzyczeń.
EPIGON
Bierny naśladowca wielkich poprzedników. UŻYCIE: Epigon to określenie osoby, która jest kontynuatorem przeżywających się kierunków sztuki lub nauki. Rodzaj żeński to epigonka PRZYKŁAD: Jego epigonizm, by używać określenia lenistwo, posuwał się do tego stopnia, że kopiował poprzedników nawet przy tworzeniu epigramów i epigrafów. ETYMOLOGIA: gr. epígonos - później urodzony.
BANGLIJSKI
Pochodzący z Bangladeszu. UŻYCIE: Obywatel Bangladeszu to Banglijczyk, a obywatelka to Banglijka. Przymiotnik to banglijski lub bangladeski. PRZYKŁAD: Banglijczyk spotkał się z bangkokijczykiem, postanowili przyjechać na wakacje do Polski. ETYMOLOGIA: Od nazwy kraju, Bangladeszu.
ROMANIPEN
Ogół romskiej tradycji. UŻYCIE: Romanipen to niepisany kodeks postępowania oraz wzajemnych relacji w tradycyjnej społeczności romskiej, nieobejmujący stosunków z gadziami, czyli nie-Romami. Jeden z centralnych elementów systemu romanipen stanowi pojęcie skalania. Sankcją za przekroczenie zasad romanipen jest bowiem uznanie winnego za osobę “skalaną”, czyli rytualnie nieczystą, co wiąże się z różnym stopniem i formą wykluczenia jej z życia społecznego. PRZYKŁAD: Zachodzę w głowę czy według romanipen porwania dzieci zasługują na skalanie. ETYMOLOGIA: rom. romanipen – romskość.
TENEBRYZM
Sposób ujęcia światła na obrazie. UŻYCIE: Tenebryzm polega na zastosowaniu ciemnego tła i wydobyciu z niego postaci i przedmiotów za pomocą ostrego światłocienia. Ten sposób ujęcia światła był stosowany przede wszystkim w malarstwie barokowym oraz północnowłoskim w drugiej połowie XVI w. PRZYKŁAD: Malarzami stosującymi tenebryzm byli m.in. Caravaggio oraz Rembrandt. ETYMOLOGIA: wł. tenebroso - ciemny.
HEORTOLOGIA
Nauka o roku kościelnym. UŻYCIE: Heortologia zajmuje się rokiem liturgicznym nie tylko przez pryzmat historii, ale również poddaje analizie treść każdego święta i jego znaczenie moralne, ascetyczne i dogmatyczne. Korzenie tej nauki sięgają średniowiecza. PRZYKŁAD: Zgodnie z heortologią, już jutro dzień św. Mikołaja. Kto jeszcze nie zdążył, ma ostatnie chwile na kupno prezentu. ETYMOLOGIA: łac. heorte - święto.
MANUELIŃSKI
Styl architektoniczny późnego gotyku.
UŻYCIE: Styl manueliński rozwijał się w Portugalii za panowania króla Manuela I Szczęśliwego. Łączy gotyk z rzeźbami o morskich motywach i z elementami orientalnymi.
PRZYKŁAD: Za pierwszą budowlę prezentującą ten bogaty w detale styl uważa się Igreja de Jesus w miejscowości Setúbal (1494-1498).
ETYMOLOGIA: Od imienia portugalskiego króla Manuela I.
DYSPLASTYK
Człowiek o nieregularnej budowie ciała.
UŻYCIE: Dysplastyk to człowiek odbiegający nieharmonijną budową ciała od któregoś z trzech typów (astenik, atletyk, pyknik) wyodrębnionych przez teorię Kretschmera.
PRZYKŁAD: W 450 roku p.n.e. Hipokrates wyodrębnił dwa podstawowe typy budowy ciała: szczupłą i krępą - którym przypisał odpowiednio podatność na gruźlicę i wylewy krwi. Kretschmer poszedł dalej i wyróżnił m.in. dysplastyka.
ETYMOLOGIA: gr. plastós - ukształtowany.
CAPTCHA
Wym. [kaptcza]; rodzaj techniki stosowanej jako zabezpieczenie na stronach www, celem której jest dopuszczenie do przesłania danych tylko wypełnionych przez człowieka (patrz zdjęcie poniżej).
UŻYCIE: Najczęściej stosowanym zabezpieczeniem jest odczytywanie treści z obrazka (zazwyczaj losowo dobranych znaków bądź krótkiego wyrazu). Obrazek ten jest możliwy do odczytania przez człowieka, jednakże odczytanie go przez komputer jest, przynajmniej w założeniu, bardzo trudne. Odmianą graficznego CAPTCHA jest system Asirra, w którym należy spośród zdjęć różnych zwierząt wybrać np. kota. Inną metodą implementacji zabezpieczenia CAPTCHA jest podawanie zadania tekstowego, np. “Oblicz ile to jest dwa plus dwa”, “Podaj rok bitwy pod Grunwaldem”, “Podaj wzór chemiczny wody”.
PRZYKŁAD: Nie był w stanie odszyfrować kodu CAPTCHA co uniemożliwiło mu założenie konta na forum.
ETYMOLOGIA: CAPTCHA to akronim: Completely Automated Public Turing test to tell Computers and Humans Apart.
ARIERGARDA
Straż tylna.
UŻYCIE: Ariergarda to oddział ubezpieczający od tyłu kolumnę w marszu. Zadaniem ariergardy jest ubezpieczanie maszerującej kolumny przed uderzeniem od tyłu i zapewnienie jej swobodnego wykonywania marszu. Zależnie od sytuacji i wielkości maszerującej kolumny ariergarda może stanowić od 1/4 do 1/3 sił głównych. Ariergarda to przeciwieństwo awangardy.
PRZYKŁAD: Zaciągnął się do wojska, a w pierwszej bitwie został przyporządkowany do ariergardy.
ETYMOLOGIA: fr. arrière-garde - straż tylna.
CHAMBRÉ
Wym. [szambre], akcent na ‘e’; o czerwonym winie: doprowadzone do temperatury pokojowej.
UŻYCIE: Chambré to określenie temperatury, w jakiej powinno być serwowane czerwone wino. Wbrew pozorom wino nie powinno być serwowane w faktycznej temperaturze pokojowej, czyli w około 23-25 stopniach Celsjusza. Określenia tego zaczęto bowiem używać w XVII wieku, gdy temperatura w komnatach francuskich zamków oscylowała wokół 16-17 stopni.
PRZYKŁAD: Planując imprezę zaczął zgłębiać tematykę odpowiedniego chambré dla win, jakie planował serwować. Dowiedział się m.in. że wina młode powinny być serwowane w temperaturze 13-14 °C, zaś dobrej jakości bordeaux w 17-18 °C.
ETYMOLOGIA: fr. chambre - pokój.
NOCEBO
Negatywne objawy placebo.
UŻYCIE: Efekt nocebo, czyli różne objawy uboczne (np. nudności, wymioty, bóle głowy, senność, bezsenność, drętwienia, świąd skóry, biegunka, wysypka czy obrzęki) najczęściej wywołane są przez negatywne nastawienie pacjenta do terapii lub nieakceptowany przez niego wygląd leku. Na efekt nocebo bardziej narażone są osoby ze skłonnością do depresji, lęków i hipochondrii oraz podatne na wpływ negatywnej sugestii. Efekt nocebo jest odwrotnością placebo: tak samo jak przekonanie o pozytywnym działaniu specyfiku może pomóc, tak negatywne nastawienie może zwiększać czy powodować objawy chorobowe.
PRZYKŁAD: Niektórzy badacze uważają, że śmierć w wyniku magii voodoo może być przypadkiem efektu nocebo.
ETYMOLOGIA: łac. nocebo - będę szkodzić.
MAJSTERSZTYK
Mistrzowsko wykonane dzieło.
UŻYCIE: Majstersztyk to synonim kunsztownie, misternie wykonanego dzieła. Najczęściej odnosi się do rzemiosła albo techniki. Może także oznaczać zręczną, przebiegłą, sprytną sztuczkę czy manewr.
PRZYKŁAD: Przedstawienie prezesowi spadku sprzedaży firmy jako jej sukcesu było prawdziwym korporacyjnym majstersztykiem.
ETYMOLOGIA: niem. Meisterstück - dosł. mistrzowskie dzieło. Pierwotnie określenie majstersztyk odnosiło się do pracy czeladnika cechowego, będącej głównym sprawdzianem jego umiejętności przed wyzwoleniem się na mistrza. Musiał się on cechować innowacyjnością i szczególnie starannym wykonaniem, co oceniała rada złożona ze starszych cechu. W zależności od statusu cechu, wykonanie majstersztyku mogło się wiązać też z obowiązkiem wcześniejszego odbycia wędrówki po innych miastach w celu zapoznania się z nowymi pomysłami i technologiami, które mogłyby zostać odzwierciedlone w dziele. W ten sposób zapewniano motywację dla nowych pomysłów, a także przepływ idei i nowych technologii.
MARID
Demon z mitologii arabskiej.
UŻYCIE: Marid to potężny i okrutny demon, utożsamiany z żywiołem wody. Został zaadaptowany do światów fantasy np. w grze fabularnej Dungeons & Dragons.
PRZYKŁAD: Marida, często czyhający na ludzi na drogach, zabić można cytując werset z Koranu.
ETYMOLOGIA: arab. مارد - znaczenie jak wyżej.
WINKULACJA
Uzależnienie wydania towaru od złożenia przez odbiorcę zabezpieczenia, gwarancji.
UŻYCIE: Winkulacja to także traktowanie towaru będącego w drodze jako zabezpieczenie należności banku. Z kolei Akcja winkulowana (akcja zasyndykowana) to akcja objęta umownym ograniczeniem w jej zbyciu, które jednak nie może trwać dłużej niż pięć lat od daty zawarcia umowy. Celem winkulacji jest zagwarantowanie jednolitego głosowania na walnym zgromadzeniu.
PRZYKŁAD: Miał już półki gotowe na towar, dowiedział się jednak, że bank wymaga od niego winkulacji.
ETYMOLOGIA: łac. vinculum - węzeł.
AILUROFOBIA
Lęk przed kotami.
UŻYCIE: Cierpiący na ailurofobię może nie tylko odczuwać lęk przed samymi zwierzętami, ale także zdjęciami i obrazkami przedstawiającymi koty, lub literaturą o podobnej tematyce i wszystkim co może kojarzyć im się z kotami. Inaczej felinofobia, gatofobia.
PRZYKŁAD: Na ailurofobię cierpiał m.in. Napoleon Bonaparte, a także Aleksander Wielki, Juliusz Cezar, Czyngis Chan, Mussolini i Hitler.
ETYMOLOGIA: gr. ailouros - kot.
