P Block Elements Flashcards
(63 cards)
13 කාණ්ඩය
පොදු ඉලෙක්ට්‍රෝන වින්‍යාසය - [උච්ච වායු වින්‍යාසය] ns2 np1
B - ලෝහාලෝහ
Al - උභයගුණී ලෝහ
Ga -
In - ලෝහ
Ti -
සියල්ල +3 ඔ’කරණ අංකය පෙන්වයි. Ga, In, Ti අමතරව +1ද සුළුවෙන් පෙන්වයි.
B - බෝරෝන්
ලෝහාලෝහයකි.
කුඩා පරමාණුක අරය හේතුවෙන් කාණ්ඩයේ අනෙක් සාමාජිකයන්ගෙන් වෙනස් වේ.
සාදන බොහොමයක් සංයෝග සහසං‍යුජ වේ.
Si සමග විකර්ණ සම්බන්ධතාවක් පෙන්වයි.
කාණ්ඩයේ අනෙක් මුලද්‍රව්‍ය ලෝහක දැලිස් ලෙස පවතිද් දී B සහසං‍යුජ දැලිසක් ලෙස පවතී. එනිසා කාණ්ඩයේ ඉහළම ද්‍රවාංක තාපාංක ඇත්තේ Bට වේ.
Al - ඇලුමිනියම්
Be සමග විකර්ණ සම්බන්ධතා පෙන්වයි.
උභයගුණී ලෝහයකි.
සැහැල්ලු හා ශක්තිමත් වේ.
සැහැල්ලු බව හා පහසුවෙන් විඛාදනයට ලක් නොවීම නිසා වාහන නිපදවීමේ දී, ගුවන්යානා බඳ කොටස් සෑදීමේ දී හා ඉදිකිරීම් කටයුතුවල දී භාවිත කරයි.
පෘථිවි කබොලෙහි 3වෙනියට සුලබතම මූලද්‍රව්‍ය වේ.
Al වල ප්‍රතික්‍රියා
s block මූලද්‍රව්‍යවලට සාපේක්ෂව ප්‍රතික්‍රියාශීලීතාවය අඩු ය.
O2, N2, Cl2(හැලජන) සමග ප්‍රතික්‍රියා කරයි.
4Al + 3O₂ → 2Al₂O₃
2Al + N₂ → 2AlN
2Al + 3Cl₂ → 2AlCl₃
Al වාතයට නිරාවරණය වී ඇති පෘෂ්ඨය මත Al₂O₃ ස්තරයක් නිපදවේ. එමගින් Al තවදුරටත් O₂ සමග ප්‍රතික්‍රියා වීම කෙරෙහි ප්‍රතිරෝධයක් ඇති කරයි. Al₂O₃ තුනී පටලය මල බැඳීම වළකන ස්වයං ආරක්ෂක පටලයක් ලෙස ක්‍රියා කරයි. එනිසා වාතය සමග ප්‍රතික්‍රියා නොකරන මුලද්‍රව්‍යයක් ලෙස ඇලුමිනියම් හැඳින්විය හැක.
අම්ල සමග ප්‍රතික්‍රියා
2Al + 6HCl → 2AlCl₃ + 3H₂↑
Al₂O₃ + 6HCl → 2AlCl₃ + 3H₂O
Al(OH)₃ + 3HCl → AlCl₃ + 3H₂O
භෂ්ම සමග ප්‍රතික්‍රියා
2Al + 2NaOH + 2H₂O → 2NaAlO₂ + 3H₂↑
Al₂O₃ + 2NaOH → 2NaAlO₂ + H₂O
Al(OH)₃ + NaOH → NaAlO₂ + 2H₂O
Al special
13 කාණ්ඩයේ මූලද්‍රව්‍යවල ns2 np1 ඉලෙක්ට්‍රෝන වින්‍යාසය නිසා සහ බන්ධන 3ක් සාදමින් 6e සිය සං‍යුජතා කවචයේ පවත්වාගත හැක. එහි ප්‍රතිඵල ලෙස 13 කාණ්ඩයේ බොහෝ සහසං‍යුජ සංයෝග සතුව ඇත්තේ අසම්පූර්ණ e අෂ්ටකයකි. එනිසා ලුවිස් අම්ල ලෙස ක්‍රියා කරයි. B හා Al යන දෙවර්ගයම සාදන අසම්පූර්ණ අෂ්ටක සහිත සංයෝග බහුතරය නිර්ජලීය අවස්ථාවේ දී අෂ්ටක නියමය සපුරාලීමට දායක බන්ධනවලින් බැඳෙමින් ද්විඅවයවික සාදයි.
3 ආවර්තයේ ලෝහයක් වන Al සාදන Al³⁺ අයනයේ d කාක්ෂික ඇති නිසා එකසර e යුගල පවතින H2O වැනි අණු සමග දායක බන්ධන සාදමින් සංගත සංකීර්ණ සෑදීමට හැක. Al³⁺ ජලීය ද්‍රාවණවල දී [Al(H₂O)₆]³⁺ ලෙස ඇතැයි අපේක්ෂා කෙරේ. පහත පරිදි Al³⁺ ජල විච්ඡේදනය වෙමින් [Al(H₂O)₅(OH)]²⁺ නිපදවා අනතුරුව [Al(H₂O)₄(OH)₂]⁺ නිපදවයි.
[Al(H₂O)₆]³⁺ ⇌ [Al(H₂O)₅(OH)]²⁺ + H⁺
[Al(H₂O)₅(OH)]²⁺ ⇌ [Al(H₂O)₄(OH)₂]⁺ + H⁺
මෙසේ H⁺ නිදහස් කරමින් මාධ්‍යය ආම්ලික කරවයි.
Al³⁺ ජලීය ද්‍රාවණයකට ක්‍රමයෙන් භස්මයක් යෙදීමේ දී,
Al³⁺(aq) + 3OH⁻(aq) → Al(OH)₃(s) ↓ සුදු ජෙලටිනීමය
තවදුරටත් භස්ම යෙදීමේ දී,
Al(OH)₃(s) + OH⁻(aq) → [Al(OH)₄]⁻(aq) (AlO₂⁻+2H₂O)
[Al(OH)₄]⁻(aq)ට ක්‍රමයෙන් අම්ල යෙදීමේ දී ආරම්භක ප්‍රතික්‍රියක ලැබේ.
14 කාණ්ඩය
පොදු ඉලෙක්ට්‍රෝන වින්‍යාසය - [උච්ච වායු වින්‍යාසය] ns2 np2
ප්‍රධාන ඔ’කරණ අංක - +2, +4
C - අලෝහ
Si - ලෝහාලෝහ
Ge - ලෝහාලෝහ
Sn - උභයගුණී ලෝහ
Pb - උභයගුණී ලෝහ
සහසං‍යුජ බන්ධන ජාල ව්‍යුහයක් තැනීම නිසා කාණ්ඩයේ පළමු මූලද්‍රව්‍ය 3 සතුව ඉහළ ද්‍රවාංක පවතී.
C ජීවයේ පදනම වන අතර කාබනික රසායනයේ දී වැදගත්ම මූලද්‍රව්‍යයයි.
Si හා Ge අර්ධ සන්නායක කර්මාන්තයේ දී ප්‍රධාන වශයෙන් භාවිත කෙරේ.
අකාබනික බහුඅවයවික කර්මාන්තයේ දී Si විශාල වශයෙන් භාවිත වේ.
C - කාබන්
-4 සිට +4 දක්වා සියලු ඔ’කරණ අංක 9ක් ඇත.
ස්වභාවිකව හමුවන ප්‍රභව
ගල් අඟුරු, බොරතෙල්, වායුගෝලීය CO2,
කැල්සයිට් (CaCO3), මැග්නසයිට් (MgCO3), ඩොලමයිට් (CaCO3.MgCO3)
බහුරූපී ආකාර
1. මිනිරන්
2. දියමන්ති
3. ෆුලරීන්
මිනිරන්
C වල ස්ථායීම බහුරූපී ආකාරයයි.
සෑම C පරමාණුවක්ම තවත් C පරමාණු තුනක් සමග සම්බන්ධව පවතී. (තලීය ත්‍රිකෝණාකාර)
C පරමාණු සියල්ල sp2 මුහුම්කරණයට ලක්වී ඇත. එනිසා තලීය ව්‍යුහයකි.
සෑම කාබන් පරමාණුවකටම වියුග්ම ඉලෙක්ට්‍රෝනයක් බැගින් ඇත. එම පයි ඉලෙක්ට්‍රෝන විස්ථානගතව පවතී.
එනිසා විද්‍යුතය මෙන්ම තාපය ද සන්නයනය කරයි.
අට්ටි ගැසුණු ද්විමාන කාබන් ස්තරවලින් සමන්විත වේ.
ස්ථර අතර ඇති අන්තර්ක්‍රියා දුර්වල බැවින් ලිහිසි ගුණ දක්වයි.
දියමන්ති
ඉතා දෘඩ ත්‍රිමාණ ව්‍යුහයකි.
සෑම C පරමාණුවක්ම තවත් C පරමාණු 4ක් සමග සම්බන්ධව පවතී. (චතුස්තලීය)
C පරමාණු sp3 මුහුම්කරණයට ලක්වී ඇත.
විද්‍යුත් හෝ තාප සන්නායකතාවයක් නොපෙන්වයි.
ෆුලරීන්
C පරමාණු ගෝලාකාරව එකිනෙක සම්බන්ධ වීමෙන් ඇති වේ.
ෆුලරීන් මෑත දී සොයාගත් අතර වඩාත් සුපතළ ෆුලරීන් ආකාරය C60 හෙවත් බක්මිනිස්ටර් ෆුලරීන් (බකී බෝල්) වේ.
CO - carbon monoxide
අවර්ණය.
ගන්ධයක් නැත.
උදාසීනය.
ඉතා විෂ වායුවකි. රුධිරයේ ඇති හිමොග්ලොබීන් සමග ස්ථායී සංකීර්ණයක් සාදමින් O2 පරිවහනය දුර්වල කරයි.
ඉහළ උෂ්ණත්වයේ දී ස්ථායී වුවද උෂ්ණත්වය අඩු වීමේ දී අස්ථායී වී CO2 බවට ඔ’කරණය වේ. එනිසා ප්‍රබල ඔ’හාරකයකි.
යකඩ නිෂ්පාදනයේ දී CO ඔ’හාරකයක් ලෙස සුලබව භාවිත කෙරේ.
C පරමාණුව මත ඇති එකසර e යුගල නිසා බොහෝ උත්ප්‍රේරක ප්‍රතික්‍රියා සඳහා ලිගනයක් ලෙසින් කටයුතු කරයි.
CO2 - carbon dioxide
අවර්ණය.
දුබල ආම්ලිකය.
ජලයේ දිය වී දුබල කාබොනික් අම්ලය නිපදවයි.
CO₂ + H₂O ⇌ H₂CO₃
ලන්ඩන් බල හේතුවෙන් පහළ උෂ්ණත්වවල දී හෝ අධික පීඩනවල දී ඝනීභවනය වේ. සාමාන්‍ය වායුගෝලීය පීඩනයේ දී සහ උෂ්ණත්වයේ දී CO2 (වියළි අයිස්) ඌර්ධවපාතනය වෙමින් CO2 gas සාදයි.
ආහාර කර්මාන්තයේ දි හිමායනකාරකයක් ලෙසත් කෘත්‍රිම වැසි ඇති කිරීමටත් සුලබව යොදා ගනී.
H2CO3 - carbonic acid
C සාදන එකම ඔක්සොඅම්ලය වේ.
දුබල අම්ලයකි.
ඉහළ පීඩනයක් යටතේ CO2 වායුව ජලයේ දිය කර නිපදවිය හැක.
CO₂ + H₂O ⇌ H₂CO₃
ද්විභාෂ්මික වේ.
H₂CO₃ ⇌ H⁺ + HCO₃⁻
HCO₃⁻ ⇌ H⁺ + CO₃²⁻
භෂ්මයකට CO2 බුබුලනය
භෂ්ම සමග ප්‍රතික්‍රියා කර කාබනේට් අයන නිපදවමින් CO2 සිය ආම්ලික ලක්ෂණ පෙන්නුම් කරයි. එසේ නිපදවූ S block carbonates වැඩිපුර CO2 හමුවේ බයිකාබනේට සාදයි.
CO₂ + 2NaOH → Na₂CO₃ + H₂O
Na₂CO₃ + H₂O + CO₂ → 2NaHCO₃
හුණුදියර වලට CO2 බුබුලනය
CO₂ + Ca(OH)₂ → CaCO₃ + H₂O
(CaCO₃)—a white precipitate—and water. That milky/cloudy white stuff.
If you keep pumping in more CO₂, the drama continues:
CaCO₃ + CO₂ + H₂O → Ca(HCO₃)₂ අවර්ණ
SO2 does the same by making CaSO3 and then Ca(HSO3)2. But it can be recognized due to its unique smell.
Pb - lead
PbCl₂ - සුදු
PbBr₂ - සුදු
PbI₂ - රන්වන් කහ
Lead halides අවක්ෂේප වන අතර උණුජලයේ දියවී අවර්ණ ද්‍රාවණ ලබා දේ. යළි සිසිල් කිරීමේ දී ඉඳිකටු තුඩු වැනි ස්වරූපයකින් මුල් අවක්ෂේපයම ලැබේ.
PbCl₂ අවක්ෂේපය සාන්ද්‍ර HCl වල පහත පරිදි දිය වේ.
PbCl₂ (s) + 2HCl (aq) → [PbCl₄]²⁻ (aq) + 2H⁺ (aq)
PbCrO4 කහ අවක්ෂේපයකි.
Pb4+ ඉතා ප්‍රබල ඔ’කාරකයකි.
Pb4+ ———-> Pb2+
15 කාණ්ඩය
පොදු ඉලෙක්ට්‍රෝන වින්‍යාසය - [උච්ච වායු වින්‍යාසය] ns2 np3
N - අලෝහ
P - අලෝහ
As - ලෝහාලෝහ
Sb - ලෝහාලෝහ
Bi - ලෝහ
N - නයිට්‍රජන්
වායුගෝලයේ 78%
ස්වභාවයේ N2 ලෙස ඇත. N2හි ත්‍රිත්ව බන්ධනය ශක්තිමත් බැවින් ප්‍රතික්‍රියාශීලීත්වය අඩු ය. (942kJ mol-)
අල්ප වශයෙන් ජල ද්‍රාව්‍ය නමුත් පීඩනය සමග විශාල වශයෙන් ද්‍රාව්‍යතාවය වැඩිවන වායුවකි.
බහුරූපීආකාර නැත.
N පෙන්වන විචල්‍ය ඔ’කරණ අංක
-3 – NH₃ (ammonia) , NH₄+
-2 – N₂H₄ (hydrazine)
-1 – NH₂OH (hydroxylamine) , N₂H₂
0 – N₂ (nitrogen gas)
+1– N₂O (nitrous oxide)
+2 – NO (nitric oxide)
+3 – NO₂⁻ (nitrite ion), N₂O₃
+4 – NO₂ (nitrogen dioxide), N₂O₄
+5 – NO₃⁻ (nitrate ion), N₂O₅ (dinitrogen pentoxide)
Nහි ඔක්සයිඩ
+ 1 – N2O උදාසීන
+ 2 – NO උදාසීන
+ 3 – N2O3 දුබල අම්ල
+ 4 – NO2 , N2O4 ප්‍රබල අම්ල
+ 5 – N2O5 ප්‍රබල අම්ල
අලෝහ ඔක්සයිඩවල ඔ’කරණාංකය වැඩි වීමේ දී අම්ලිකතාව වැඩි වේ.
NO2 රතු දුඹුරු පැහැති වායුවකි. ස්වභාවයේ ඇතිවිට ද්විඅවයවික සාදාගනිමින් සමතුලිතතාවක සිටී.
2 NO2 ⇌ N2O4
NO2 හැර ඉහත අනෙක් වායු අවර්ණ වේ.
N2O (සිනහ වායුව) දහන පෝෂකයක් හා නිර්වින්දකයක් ලෙස භාවිත වේ.
Nහි ඔක්සයිඩ ජලය සමග
N2O – ප්‍රතික්‍රියා නැත
NO – ප්‍රතික්‍රියා නැත
N2O3 – HNO2
NO2 – HNO3 + NO
N2O5 – HNO3
N2O3 + H2O ——> 2 HNO2
3 NO2 + H2O —–> 2 HNO3 + NO
N2O5 + H2O ——> 2 HNO3
Nහි ප්‍රතික්‍රියා
- Li, Al & 2 කාණ්ඩයේ මූලද්‍රව්‍ය සමග තාප කිරීමේ දී ප්‍රතික්‍රියා කර නයිට්‍රයිඩ සාදයි.
N2 + 3Mg ——> Mg3N2 - ඉතා ඉහළ තත්ත්ව යටතේ දී O2 සමග ප්‍රතික්‍රියා කරයි. (විද්‍යුත් පුළිඟුපේනු, අකුණු ගැසීම)
N2 + O2 ——> 2NO
2NO + O2 –150℃↓–> 2NO2 - Cl2 සමග පහත පරිදි ප්‍රතික්‍රියා කරයි.
N2 + Cl2 ——> NCl3 - හේබර් ක්‍රමයේ දී N2, H2 සමග ප්‍රතික්‍රියා කරවමින් NH3 නිපදවයි.
NH3 - ඇමෝනියා
(භෞතික ගුණ)
අවර්ණ වේ.
කටුක ගන්ධයක් සහිතය.
විෂ සහිතය.
ජලයේ හොඳින් ද්‍රාව්‍ය වේ. (H බන්ධන තැනීම)
දුබල භාෂ්මික වායුවකි.
විද්‍යාගාරයේ දී NH3 නිපදවීම
- සියලු ඇමෝනියම් ලවණවලට භෂ්ම යෙදීම.
NH4+ + 𝐎𝐇− ———–> NH3 + H2O
NH4Cl + NaOH ———–> NH3 + NaCl + H2O - බහුතරයක් ඇමෝනියම් ලවණ තාප වියෝජනය
NH4Cl ———> NH3 + HCl
(NH4)2SO4 ———–> 2NH3 + H2SO4
(NH4)2CO3 ———–> CO2 + H2O + 2NH3
NH4I ———> NH3 + HI —-> H2 + I2 (දම්)
(NH4)2C2O4 ———> 2NH3 + CO + CO2 + H2O (වායුමය ඵල 4කි)
තාප වියෝජනයෙන් NH3 පිට නොවන ලවණ
NH4NO2 ——–> N2 + 2H2O
NH4NO3 ———> N2O + 2H2O
(NH4)2Cr2O7(s) ——> N2 + Cr2O3 (s) + 4H2O
දීප්තිමත් තැඹිලි නිල් කොළ
- නයිට්‍රයිඩවලට ජලය යෙදීම
N𝟑− + 3H2O ——–> NH3 + 3𝐎𝐇−
Mg3N2 + 6H2O ——-> 2NH3 + 3Mg(OH)2 - ඇමයිඩවලට ජලය යෙදීම
NH2− + H2O ——–> NH3 + 𝐎𝐇−
NaNH2 + H2O ———> NH3 + NaOH - NCl3ට ජලය යෙදීම
NCl3 + 3H2O ———-> NH3 + 3 HOCl - යූරියාවලට භෂ්ම යෙදීම
CO(NH2)2 + 2NaOH ——–> Na2CO3 + 2NH3
7.නයිට්‍රේට හෝ නයිට්‍රයිටවලට භාෂ්මික මාධ්‍යයේ Al හෝ Zn යොදා උණුසුම් කිරීම.
NO2-/NO3- —–^—–> NH3 + AlO2− / ZnO2𝟐−
Al හෝ Zn වෙනුවට දේවදාර් මිශ්‍ර ලෝහය ද (Al, Zn, Cu) භාවිත කළ හැක.
