Pennod 5 - Maint Poblogaeth ac Ecosystemau

Question 1

Diffiniwch;

1) Poblogaeth
2) Cynefin

Answer 1

1) Cyfanswm y nifer yr organebau o un rhywogaeth sy’n rhyngfridio mewn cynefin
2) Y lle ffisegol lle mae organeb yn byw

Question 2

Diffiniwch

1) Cyfradd geni
2) Mewnfudo

Answer 2

1) Nifer yr unigolion newydd sy’n ymddangos o ganlyniad i atghenhedlu i bob uned amser
2) Symudiad unigolion i mewn i boblogaeth

Question 3

Rhowch hafaliad ar gyfer maint poblogaeth

Answer 3

Maint poblogaeth = Cyfradd geni + Mewnudo - (Cyfradd marw + allfudo)

Question 4

Rhowch y pedwar cyfnod twf gwahanol sy’n digwydd i organebau dros amser

Answer 4

Cyfnod;

1 - Oedi

2 - Esbonyddol

3 - Digyfnewid

4 - Marwolaeth

Question 5

Diffiniwch;

1) Ffactor fiotig
2) Ffactor anfiotig

Answer 5

1) Ffactor byw megis ysglyfaethwr neu bathogen, sy’n gallu dylanwadu ar y boblogaeth
2) Ffactor anfyw megis ocsigen sydd ar gael neu dymheredd yr aer sy’n gallu dylanwadu ar y boblogaeth

Question 6

Diffiniwch gynhwysedd cludo

Answer 6

Y nifer uchaf y mae poblogaeth yn amrywio o’i gwmpas mewn amgylchedd penodol

Question 7

Diffiniwch adborth negatif

Answer 7

Digwydd mewn ecwilibriwm lle mae’r mecanwaith cywiro i’r cyfeiriad dirgroes i gyfeiriad y newid

Question 8

Pa dechneg samplu y byddech yn defnyddio ar gyfer;

1) Anifeiliaid daearol
2) Infertebratau dwr croyw
3) Planhigion?

Answer 8

1) Marcio-rhyddhau-ail-ddal a defnyddio Indecs Lincoln
2) Samplu cicio a defnyddio Indecs Simpson
3) Cwadratau a thrawsluniau

Question 9

Diffiniwch ecosystem

Answer 9

Cymuned lle mae egni a mater yn cael eu trosglwyddo mewn rhyngweithiadau cymhleth rhwng yr amgylchedd ac organebau

Question 10

Diffiniwch gynhyrchydd

Answer 10

Yr organeb awtotroffig ar ddechrau cadwyn fwyd sy’n trawsnewid egni golau yn egni cemegol

Question 11

Diffiniwch lefel droffig

Answer 11

Y lefel bwydo o fewn cadwyn bwyd sy’n dangos

Question 12

Esboniwch pam nad ydy’r rhan fwyaf o egni’r haul yn cael ei drosglwyddo i blanhigyn

Answer 12

• Ar donfedd anghywir
• Yn cael ei adlewyrchu gan arwyneb y ddeilen
• Yn mynd trwy’r ddeilen heb daro moleciwl cloroffyl

Question 13

Rhowch hafaliad ar gyfer effeithlonrwydd ffotosynthetig

Answer 13

Effeithlonrwydd = Faint o egni golau mae’r planhigyn yn ei sefydlogi x 100 / Faint o egni golau sy’n taro’r planhigyn

Question 14

Diffiniwch gynhyrchedd cynradd crynswth

Answer 14

Cyfradd cynhyrchu egni cemegol mewn moleciwlau organig drwy gyfrwng ffotosynthesis mewn arwynebedd penodol, mewn amser penodol, wedi’i fesur mewn kJm^-1bl^-1

Question 15

Diffiniwch gynhyrchedd cynradd net

Answer 15

Yr egni yn biomas y planhigyn sydd ar gael i ysyddion cynradd, wedi’i fesur mewn kJm-1bl-1

Question 16

Rhowch hafaliad sy’n cysylltu cynhyrchedd cynradd crynswth (CCC) a chynhyrchedd cynradd net (CCN)

Answer 16

CCN = CCC - R

lle mae R = Resbiradaeth

Question 17

Disgrifiwch beth sy’n digwydd i egni wrth fynd trwy’r gadwyn bwyd

Answer 17

Mae’r egni yn cael ei drosglwyddo ar ffurf biomas o un lefel droffig i’r nesaf yn gymharol isel. Mae’r rhan fwyaf yn cael ei golli trwy resbiradaeth, ysgarthu a gwres. Nid yw’r effeithlonrwydd trawsnewid yn wych

Question 18

Rhowch hafaliad ar gyfer cyfrifo effeithlonrwydd trosglwyddo egni

Answer 18

Effeithlonrwydd % = Sefydlogi egni ar ffurf biomas x 100 / Egni sydd ar gael i’r lefel droffig nesaf

Question 19

Diffiniwch olyniaeth

Answer 19

Y newidiadau cynyddol i strwythur cymuned, a chyfansoddiad ei rhywogaethau, dros amser

Question 20

Diffiniwch gymuned uchafbwynt

Answer 20

Cymuned sefydlog lle nad oes newid pellach

Question 21

Diffiniwch rywogaeth arloesol

Answer 21

Y rhywogaeth gyntaf i gytrefu ardal newydd mewn olyniaeth ecolegol, e.e. mwsoglau a chennau mewn olyniaeth gynradd

Question 22

Beth sy’n newid wrth i olyniaeth ddatblygu?

Answer 22

1) Mae dyfnder y pridd yn cynyddu
2) Mae cynnwys maetholion yn cynyddu
3) Mae cynnwys hwmws yn cynyddu felly mae cynnwys dwr yn cynyddu
4) Mae amrywiaeth rhywogaethau yn cynyddi
5) Mae sefydlogrwydd y gymuned yn cynyddu

Question 23

Beth yw olyniaeth eilaidd?

Answer 23

Ailgyflwyno organebau i gynefin lle’r oedd planhigion ac anifeiliaid yn arfer byw.

Question 24

Disgrifiwch y gwahaniaethau rhwng olyniaeth gynradd ac eilaidd

Answer 24

Olyniaeth gynradd;

• Arwyneb moel
• Yr organebau arloesol yw cennau a mwsoglau
• Cymryd amser hir i gyrraedd y gymuned uwchafbwynt achos bod rhaid creu pridd drwy gyfrwng rhyngweithiau ffisegol a biotig

Olyniaeth eilaidd

• Pridd yn bresennol
• Yr organebau arloesol arferol yw planhigion bach chwynnog
• Cyrraedd y gymuned uwchafbwynt yn gyflymach

Question 25

Diffiniwch Gilfach

Answer 25

Swyddogaeth a safle rhywogaeth o fewn ei hamgylchedd, gan gynnwys pob rhyngweithiad gyda ffactorau biotig ac anfiotig ei hamgylchedd

Question 26

Diffiniwch Gydymddibyniaeth

Answer 26

Rhyngweithiad rhwng organebau o ddwy rywogaeth, sydd o fudd i’r naill a’r llall

Question 27

Diffiniwch gydfwytaedd

Answer 27

Rhyngweithiad rhwng organebau o ddwy rywogaeth sydd o fudd i un ond ddim yn effeithio ar y llall

Question 28

Enghreifftiwch organeb(au) sy’n dangos cydymddibyniaeth

Answer 28

Y bacteriwm sefydlogi nitrogen Rhizobium, sy’n byw yng ngwreiddgnepynnau planhigion codlysol: mae cyflenwi cyfansoddion nitorgen i’r planhigyn er mwyn syntheseiddio niwcleotidau a phroteinau

Question 29

Enghreifftiwch organeb(au) sy’n dangos cwydfwytaedd

Answer 29

Pysgod bach sy’n glynu eu hunain wrth bysgod mawr er mwyn symud a chael tameidiau o fwyd

Question 30

Esboniwch sut bydd plannu coed yn lleihau lefelau carbon deuocsid yn yr atmosffer

Answer 30

Byddai mwy o goed yn cael gwared ar fwy o garbon deuocsid o’r atmosffer drwy gyfrwng ffotosynthesis ac yn ymgorffori’r carbon mewn moleciwlau organig megis glwcos

Question 31

Ar ba ffurf mae carbon wedi’i hydoddi mewn moroedd ac ecosystemau dyfrol?

Answer 31

HCO₃^-

Question 32

Eglurwch beth golygir gan y derm “Cynhesu byd-eang”

Answer 32

Cynyddu tymheredd cyfartalog y byd, y tu hwnt i’r effaith ty gwydr sy’n cael ei hachosi gan beth oedd crynodiad carbon deuocsid yn yr atmosffer yn y gorffennol

Question 33

Diffiniwch Ddiffeithdiro

Answer 33

Y broses lle mae tir ffrwythlon yn troi’n ddiffeithdir drwy golli dwr, llystyfiant a bywyd gwyllt

Question 34

Gyda’r gweithgareddau/prosesau isod, nodwch yr effaith mae ganddynt ar lefelau CO₂ yn fyd-eang;

1) Ffotosynthesis
2) Resbiradaeth
3) Hylosgi tanwyddau
4) Datgoedwigo

Answer 34

1) Lleihau
2) Cynyddu
3) Cynyddu
4) Cynyddu

Question 35

Eglurwch y canlyniadau o gynyddu lefelau carbon deuocsid yn yr atmosffer

Answer 35

1) Cynhesu byd-eang - pegynau ia yn ymdoddi gan achosi i’r lefelau mor gynyddu a chodi’r risg o lifogydd arfordirol. Bydd tymheredd uwch yn arwain at danau coedwig ac felly diffeithdiro
2) Newid yn yr hinsawdd - Patrymau gwynt a glawio’n fwy aml ac yn fwy eithafol gan gynnwys sychder a chorwyntoedd. Efallai ni fydd organebau medru addasu i’r newidiadau gan arwain at ddifodi. Bydd y cefnforoedd yn fwy asidig o ganlyniad i fwy o garbon deuocsid yn hydoddi ynddynt gan ladd pysgod

Question 36

Diffiniwch ol troed carbon

Answer 36

Swm cywerth o garbon deuocsid y mae unigolyn, cynnyrch neu wasanaeth yn ei gynhyrchu mewn blwyddyn

Question 37

Diffiniwch Nitreiddiad

Answer 37

Ychwanegu cyflenwad nitrogen at y pridd megis nitraid a nitrad

Question 38

Diffiniwch sefydlogi nitrogen

Answer 38

Organebau procaryotig yn rhydwytho atomau nitrogen mewn moleciwlau nitrogen i ffurfio ionau amoniwm

Question 39

Disgrifiwch y broses biolegol amoneiddiad (pydredd)

Answer 39

Mae bacteria a ffyngau yn treulio organebau meirw, ysgarthion a throeth yn allgellog. Mae proteasau yn hydrolysu proteinau i ffurfio asidau amino ac mae dadaminasau yn rhydwytho’r grwpiau amino i ffurfio ionau amoniwm (NH₄⁺)

Question 40

Disgrifiwch y broses biolegol nitreiddiad

Answer 40

Ychwanegu nitradau yn y pridd wrth i facteria Nitrosomonas drawsnewid ionau amoniwm yn nitraid, ac yna mae bacteria Nitrobacter yn trawsnewid nitraid yn nitradau. Mae’r adwaith cyntaf yn cynnwys colli atomau hydrogen ac mae’r ddau yn arwain at ennill ocsigen, sy’n golygu mai ocsidiad yw’r ddau adwaith a bod angen amodau aerobig

Question 41

Disgrifiwch y broses biolegol dadnitreiddiad

Answer 41

Bacteria anaerobig Pseudomonas yn cymryd nitradau o’r pridd a’i droi’n nitrogen yn yr atmosffer

Question 42

Disgrifiwch y broses biolegol sefydlogi nitrogen

Answer 42

Rhydwytho moleciwlau nitrogen o’r atmosffer i ffurfio ionau amoniwm. Mae hyn yn cael ei gyflawni gan ddau genws o facteria:

• Azotobacter, sy’n byw’n rhydd yn y pridd sy’n gyfrifol am y rhan fwyaf o sefydlogi nitrogen
• Rhizobiwm, sy’n facteriwm cydymddibynnol sy’n bodoli yng ngwreiddgnepynnau planhigion codlysol megis pys a meillion

Question 43

Disgrifiwch weithgaredd Rhizobiwm

Answer 43

Bacteria cydymddibynnol sy’n bodoli yn ngwreiddgnepynnau planhigion codlysol megis pys a meillion. Mae nwy nitrogen yn tryledu i mewn i’r cnepynnau lle mae ensym nitrogenas sydd wedi’i gynhyrchu gan y bacteria yn rhydwytho nitrogen (N₂) i ffurfio ionau amoniwm (NH₄⁺) mewn proses anaerobig. Mae’r ionau amoniwm yn cael eu trawsnewid yn asidau organig ac asidau amino ar gyfer y bactera, ac mae rhai yn mynd i mewn i’r ffloem er mwyn i’r planhigyn eu defnyddio

Question 44

Esboniwch pam mae’n bwysig cynnal amodau aerobig yn y pridd

Answer 44

Mae’n hybu nitreiddiad a sefydlogi nitrogen, ond mae’n atal dadnitreiddiad ffelly’n arwain at grynodiadau uwch o nitrad yn y pridd. Mae hefyd yn darparu ocsigen ar gyfer resbiradaeth aerobig y gwreiddiau, sy’n caniatau cludiant actif ionau mwynol

Question 45

Diffiniwch Ewtroffigedd

Answer 45

Cyfoethogi cynefinoedd dyfrol yn artiffisial gyda maetholion ychwanegol. Mae’n aml yn cael ei achosi gan ddwr ffo gwrteithiau

Question 46

Eglurwch pam mae ffermwyr yn aredu a draenio priddodd yn rheolaidd

Answer 46

I wella awyru’r pridd, sy’n ffafrio prosesau aerobig sefydlogi nitrogen a nitreiddiad

Question 47

Nodwch y pethau gall ffermwyr eu gwneud er mwyn lleihau dwr ffo o wrteithiau

Answer 47

1) Defnyddio gwrtheithiau yn y cyfnodau pan mae planhigion yn tyfu. Mae hyn yn achosi i blanhigion gymryd mwy ohonynt, ac felly bydd llai yn cronni yn y pridd
2) Peidio defnyddio gwrteithiau o fewn 10 metr i gyrsiau dwr
3) Cloddio ffosydd draenio i gasglu unrhyw ddwr ffo