Pennod 8 - Y System Nerfol

Question 1

Ysgrifennwch y model ymateb i symbyliad

Answer 1

Symbyliad —> Canfodydd —> Cydlynydd —> Effeithydd —> Ymateb

Question 2

Diffiniwch symbyliad

Answer 2

Newid yn yr amgylchedd sy’n cael ei synhwyro

Question 3

Enwch y ddau system mae bodau dynol yn cynnwys yn ein system nerfol

Answer 3

1) Prif system nerfol
2) System nerfol berifferol

Question 4

Disgrifiwch y ddau system mae’r system nerfol berifferol yn ei gynnwys

Answer 4

1) System nerfol somatig - yn cynnwys parau o nerfau sy’n tarddu yn yr ymennydd a madruddyn y cefn ac sy’n cynnwys niwronau synhwyraidd ac echddygol
2) System nerfol awtonomig - yn rheoli gweithredoedd anwirfoddol megis treuliad a churiad y galon

Question 5

Nodwch y tri math o niwronau mewn bodau dynol a’u swyddogaethau

Answer 5

1) Synhwyraidd - cludo ysgogiadau o dderbynyddion i’r brif system nerfol
2) Relai/cysylltiol - derbyn ysgogiadau o niwronau synhwyraidd neu o niwronau relai eraill ac yn eu trosglwyddo nhw i niwronau echddygol
3) Echddygol - trosglwyddo ysgogiadau o’r brif system nerfol i effeithyddion megis chwarennau neu gyhyrau

Question 6

Disgrifiwch swyddogaeth y cellgorff/centron

Answer 6

Mae’n cynnwys cytoplasm gronynnog gyda ribosomau ar gyfer synthesis proteinau. Mae DNA yn bresennol mewn cnewyllyn ac mae’n gweithredu fel safle trawsgrifiad

Question 7

Disgrifiwch swyddogaeth yr acson

Answer 7

Cludo’r ysgogiadau oddi wrth y cellgorff

Question 8

Disgrifiwch swyddogaeth y gwain fyelin

Answer 8

Amgylchynu’r acson (a’r dendron mewn niwronau synhwyraidd) gan ddarparu ynysiad trydanol er mwyn gallu trosglwyddo’r ysgogiad yn gyflymach

Question 9

Disgrifiwch swyddogaeth y celloedd Schwaan

Answer 9

Amgylchynu’r acson (a’r dendronau mewn niwornau synhwyraidd) sv yn ffurfio’r wain fyelin

Question 10

Disgrifiwch swyddogaeth y nodau Ranvier

Answer 10

Bylchau yn y wain fyelin rhwng celloedd Schwaan, tuag 1µm ar drawsm lle mae pilen yr acson yn agored. Maent yn cyflymu dargludiad ysgogiadau nerfol (Dargludiad neidiol)

Question 11

Disgrifiwch swyddogaeth y pennau acsonau

Answer 11

Secretu niwrodrosglwyddydd sy’n achosi dadbolaru’r niwron cyfagos

Question 12

Disgrifiwch swyddogaeth y bylbiau pen synaptig

Answer 12

Chwydd ym mhen pellaf acson, lle mae’r niwrodrosglwyddydd yn cael ei synthesieiddio

Question 13

Pam mae gwynnin yn lliw gwyn?

Answer 13

Presenoldeb myelin

Question 14

Pa niwronau yn madruddyn y cefn sy’n anfyelinedig?

Answer 14

Niwronau relai

Question 15

Beth yw pwrpas atgyrchau?

Answer 15

Ymateb yn gyflym ac yn awtomatig i symbyliadau a allai wneud niwed i’r corff; natur yn amddiffynnol

Question 16

Nodwch y gwahaniaethau rhwng nerfrwyd Cnidariad(Hydra) a system nerfol mamolyn

Answer 16

Nerfrwyd Cnidariad:

• 1 math o niwron syml
• Anfyelinedig
• Niwronau byr, canghennog
• Trosglwyddo ysgogiad i’r ddau gyferiad
• Trosglwyddo ysgogiad yn araf

System nerfol mamolyn:

• 3 math o niwron
• Myelinedig
• Niwornau hir, heb ganghennau
• Trosglwyddo ysgogiad i un cyfeiriad
• Trosglwyddo ysgogiad yn gyflym

Question 17

Diffiniwch botensial gorffwys

Answer 17

Mewn nirwon, y gwahaniaeth potensial rhwng y tu mewn a’r tu allan pan nad oes ysgogiad nerfol yn cael ei drosglwyddo. Mae tua -70mV. Mae’r bilen wedi’i pholareiddio

Question 18

Esboniwch pam mae’r potensial gorffwys yn cael ei greu

Answer 18

1) Mae’r haen ddwbl ffosffolipid yn anathraidd i ionau Na⁺/K⁺
2) Dim ond trwy broteinau cynhenid a’r pwmp sodiwm/potasiwm mae’r ionau hyn yn gallu symud ar draws y blien trwy gludiant actif
3) Mae gan rai proteinau cynhenid ‘gatiau’ sy’n gallu agor neu gau i ganiatau/atal symudiad ionau
4) Mae gatiau Na⁺ yn gadael i ionau Na⁺ lifo i mewn, mae gatiau K⁺ yn gadael i ionau K⁺ lifo allan
5) Mae’r rhan fwyaf o gatiau K⁺ ar agor ond mae’r rhan fwyaf o gatiau Na⁺ ar gau. Mae hyn yn golygu bod y bilen 100 gwaith yn fwy athraidd i ionau K⁺ nag i ionau Na⁺

⁶6) Mae’r potenisal gorffwys yn negatif bob amser, achos bod yna lai o ionau positif y tu mewn nag sydd y tu allan

Question 19

Diffiniwch botensial gweithredu

Answer 19

Cynnydd a gostyngiad cyflym y potensial trydanol ar draws pilen niwron wrth i ysgogiad nerfol fynd heibio

Question 20

Diffiniwch ddadbolaru

Answer 20

Gwrthdroi’r gwahaniaeth potensial ar draws pilen niwron dros dro fel bod y tu mewn yn mynd yn llai negatif o’i gymharu gyda’r tu allan, wrth drosglwyddo potensial gweithredu

Question 21

Eglurwch beth sy’n digwydd yn ystod y potensial gweithredu

Answer 21

1) Mae’r gatiau Na⁺ ar gau ac mae rhai gatiau K⁺ ar agor, sydd, ynghyd a’r pwmp Na+/K+ yn achosi gwahaniaeth potensial gwefr ar draws y bilen o -70mV
2) Mae egni’r symbyliad sy’n cyrraedd yn achosi i gatiau foltedd Na+ agor ac mae ionau Na+ yn llifo i mewn i lawr eu graddiant crynodiad, gan ddadbolaru’r niwron. Nawr mae’r wefr ar draws y bilen yn mynd yn fwy positif achos bod mwy o wefrau positif y tu mewn
3) Wrth i fwy o ionau Na+ fynd i mewn, mae mwy o gatiau’n agor, felly mae mwy fyth o ionau Na+ yn rhuthro i mewn - adborth positif
4) Pan mae’r potensial yn cyrraedd +40mV, mae’r niwron wedi’i ddadbolaru. Mae’r gatiau Na+ yn cau gan atal mwy o ionau Na+ rhag llifo i mewn. Yna mae’r gatiau K+ yn dechrau agor
5) Mae ionau K+ yn llifo allan o’r niwron i lawr eu graddiant crynodiad gan ostwng y graddiant positif ar draws y bilen. O ganlyniad, mae mwy o sianeli K+ yn agor, gan olygu bod mwy fyth o ionau K+ yn gadael y niwron. Mae’r niwron yn cael ei ailbolaru
6) Mae gormod o ionau K+ yn gadael y niwron felly mae’r graddiant trydanol yn mynd dros -70mV ac yn cyrraedd tua -80mV (gorbolaru). I ailsefydlu’r potensial gorffwys, mae’r gatiau K+ yn cau, ac mae’r pwmp Na+/K+ yn ailsefydlu’r potensial gorffwys

Question 22

Disgrifiwch lledaeniad ysgogiadau mewn niwronau anfyelinedig

Answer 22

1) Mae pilen niwron yn cael ei pholaru
2) Mae sianeli Na+ yn agor felly mae ionau Na+ yn rhuthro mewn i gytoplasm yr acson. Mae cylchred leol y cael ei sefydlu lle mae ionau Na+ yn cael eu pwmpio allan o’r pwmp Na+/K+ cyfagos
3) Mae sianeli Na+ yn y rhan gyfagos o’r bilen yn agor gan achosi dadbolaru
4) Yn y cyfamser, mae sianeli Na+ yn cau, mae sianeli K+ yn agor sy’n achosi ailbolaru y tu ol iddo

Question 23

Disgrifiwch y gwahaniaeth rhwng lledaeniad ysgogiadau mewn niwronau myelinedig i gymharu a niwronau anfyelinedig

Answer 23

Mewn niwronau myelinedig, dim ond y nodau Ranvier lle does dim myelin yn bresennol y mae ionau’n gallu symud ar draws y bilen, felly mae cylchredau lleol yn sefydlu dros bellteroedd mwy. Dim ond wrth y nodau mae dadbolaru’n digwydd, ac mae’r potensial gweithredu, i bob pwrpas, yn neidio o nod i nod, sy’n cyflymu trosglwyddiad yr ysgogiad

Question 24

Beth yw arwyddocad y cyfnod diddigwydd?

Answer 24

Does dim modd cynhyrchu potensial gweithredu arall nes bod y potensial gorffwys wedi’i adfer, sy’n sicrhau ysgogiad i un cyfeiriad

Question 25

Disgrifiwch y cyfanswm cyfnod diddigwydd

Answer 25

Cynrhychioli’r cyfnod pan dydy hi ddim fel arfer yn bosibl anfod ysgogiad arall

Question 26

Disgrifiwch y cyfnod diddigwydd absoliwt

Answer 26

Pan dydy hi ddim yn bosibl anfod ysgogiad arall, beth bynnag yw maint y symbyliad

Question 27

Disgrifiwch y cyfnod diddigwydd cymharol

Answer 27

Pan mae’n bosibl anfon ysgogiad arall os yw’r symbyliad yn ddigon mawr i oresgyn y trothwy

Question 28

Nodwch y deddf popeth neu ddim

Answer 28

Bydd ysgogiadau naill ai’n pasio os ydynt yn fwy na gwerth trothwy neu ddim o gwbl

Question 29

Disgrifiwch y ffactorau sy’n effeithio ar fuanedd trosglwyddo ysgogiadau

Answer 29

1) Myeliniad - mae dargludiad neidiol yn gyflymach na throsglwyddo ysgogiadau mewn niwronau anfyelinedig, achos dim on yn nodau Ranvier mae dadbolaru’n digwydd. Felly mae’r potensial gweithredu yn neidio o nod i nod. Mae’r gyfradd trosglwyddo yn amrywio.
2) Diamedr yr acson - Mae buanedd trosglwyddo ysgogiadau yn cynyddu gyda diamedr yr acos achos bod llai o ionau’n gollwng o acsonau mwy
3) Tymheredd - Mae buanedd trosglwyddo ysgogiadau yn cynyddu gyda thymheredd gan fod cyfradd tryledu’n cynyddu achos bod gan yr ionau fwy o egni cinetig, ond dim ond mewn organebau sydd ddim yn rheoli tymheredd mewnol eu cyrff

Question 30

Nodwch swyddogaethau’r synaps

Answer 30

1) Trosglwyddo gwybodaeth rhwng niwronau
2) Trosglwyddo gwybodaeth i un cyfeiriad yn unig
3) Gweithredu fel cysylltau
4) Hidlo symbyliadau lefel isel
5) Atal gorsymbylu niwronau a lludded

Question 31

Disgrifiwch y broses tu ol i drosglwyddiad synaptig

Answer 31

1) Me ysgogiad yn cyrraedd y bwlyn cyn-synaptig
2) Mae sianeli calsiwm yn agor, gan achosi i ionau calsiwm dryledu’r gyflym i mewn i’r bwlyn cyn-synaptig
3) Mae’r fesiglau sy’n cynnwys niwrodrosglwyddydd asetylcolin yn symud at y bilen gyn-synaptig ac yn asio gyda hi
4) Mae cynnwys y fesiglau’n cael ei ryddhau i’r hollt synaptig drwy gyfrwng ecsocytosis
5) Mae moleciwlau asetylcolin yn tryledu ar draws yr hollt ac yn rhwymo wrth dderbynyddion ar y bilen ol-synaptig gan achosi i sianel sodiwm agor
6) Mae ionau sodiwm yn rhuthro i mewn i’r niwron ol-synaptig gan achosi dadbolaru’r bilen ol-synaptig. Caiff potensial gweithredu ei gychwyn
7) Mae asetylcolinesteras yn hollti’r asetylcolin yn asid ethanoig a cholin, gan eu rhyddhau hwy o’r derbynnydd, ac mae’r sianeli sodiwm yn cau. Mae’r cynhyrchion yn tryledu’n ol ar draws yr hollt
8) Mae’r cynhyrchion yn cael eu hamsugno i mewn i’r bwlyn cyn-synaptig
9) Mae ATP yn cael ei ddefnyddio i atffurfio asetylcolin yn y bwlyn cyn-synaptig

Question 32

Nodwch y prosesau sy’n atal ailadrodd dadbolaru’r niwron ol-synaptig

Answer 32

1) Hydrolysu asetylcolin
2) Adamsugno asid ethanoig a cholon yn ol i mewn i’r bwlyn cyn-synaptig
3) Cludiant actif ionau calsiwm allan o’r bwlyn cyn-synaptig sy’n atal mwy o ecsocytosis y niwrodrosglwyddydd

Question 33

Enwch y math o gludiant sy’n digwydd wrth i ionau calsiwm symud i mewn i’r bwlyn cyn-synaptig

Answer 33

Trylediad cynorthwyedig

Question 34

Enwch a disgrifiwch y dau brif fath o gyffur sy’n cael effaith ar synapsau

Answer 34

1) Cyffroadol fel caffein a chocen sy’n arwain at fwy o botensialau gweithredu
2) Tawelyddion fel canabis sy’n arwain at lai o botensialau gweithredu