Razvoj temperamenta

Question 1

šta je temperament?

Answer 1

djetetova emocionalna ekspresivnost i spremnost na odgovore na stimuluse
- opisuje djetetov ponašajno stil, odražava način na koji dijete nešto radi (ne toliko šta radi koliko kako radi)

npr. dva djeteta mogu uživati u ljuljanju, ali jedno to može ispoljiti vrištajući od uživanja, a drugo može ostati mirno i čak zaspati

znači temperament je jedna od mnogih individualnih razlika

Question 2

koja su glavna pitanja u istraživanju temperamenta?

Answer 2

• je li temperament nasljedan?
• je li temperament stabilan?
• je li temperament vidljiv od rođenja?

(ni na jedno nema definitivnog odgovora)

Question 3

je li temperament nasljedan?

Answer 3

• blizanačke studije pokazuju da je temperament makar djelimično nasljedan - jer su jednojajčani blizanci sličniji od dvojajčanih
• ali i naslijeđena crta može biti pod uticajem sredine

znači temperamentalna ponašanja su i genetski i sredinski uslovljena

Question 4

je li temperament stabilan?

Answer 4

određeni aspekti djetetovog ponašajnog stila ostaju prilično stabilni tokom vremena

najčešće su to:
- negativne emocionalne reakcije (npr. strah i razdražljivost)
- reakcije na nove situacije ili ljude
- opseg pažnje
- nivo aktivnosti

ali, nije da sve mjere temperamenta pokazuju stabilnost

Question 5

razlike u tumačenju stabilnosti temperamenta?

Answer 5

teoretičari koji zastupaju genetički model temperamenta tvrde da kad se za neki aspekt djetetovog stila reagovanja ustanovi da je stabilan tokom godina, onda je tu stabilnost najlakše objasniti pretpostavkom da je crta o kojoj je riječ jednostavno dio djetetove genetske strukture
- ali, uprkos tome što su temperamentalna ponašanja genetski određena ona ne moraju biti stabilna tokom vremena, jer neki geni uključuju i isključuju svoj uticaj tokom djetetovog odrastanja

teoretičari koji zastupaju tumačenja o uticaju okoline tvrde da se ova stabilnost može objasniti i činjenicom da dijete odrasta u prilično nepromijenjenoj okolini

(primjer sa djecom koja mnogo plaču i različitim reakcijama majki)

Question 6

je li temperament vidljiv od rođenja?

Answer 6

određene rane razlike mogu odražavati stabilan (i možda urođen) stil ponašanja, koji je vidljiv već nakon nekoliko dana po rođenju
- ali većina ranih razlika između novorođenčadi nestaje, a ni sva ponašanja za koja se pretpostavlja da odražavaju temperament nisu tako rano vidljiva

Question 7

koji su savremeni pristupi proučavanju temperamenta?

Answer 7

• NYLS - Njujorška longitudinalna studija
• EAS model - emocionalnost, aktivnost i socijabilnost
• Model Rothbartove

Question 8

ko je sproveo NYLS, šta je bio cilj i koliko dugo je trajalo istraživanje?

Answer 8

Alexander Thomas i Stella Chess
- cilj je bio da se utvrde mogućnosti predviđanja dječijeg psihološkog prilagođavanja, da se rano utvrde potencijalne teškoće
- trajalo je 30 godina

Question 9

metodologija NYLS?

Answer 9

razvili su kategorije dječijeg temperamenta i istražili da li su one povezane sa djetetovim socijalnim i emocionalnim razvojem na starijem uzrastu
- vršili su opširne intervjue sa roditeljima i izdvojili 9 bihejvioralnih dimezija za procjenu dječijeg načina reagovanja
- na osnovu procjene djece na ovim dimenzijama su utvrdili tri sklopa osobina koje se često pojavljuju, što ih je dovelo do zaključka o postojanju tri rana ponašajna stila

Question 10

koje su bile NYLS dimenzije temperamenta?

Answer 10

1. aktivnost - količina tjelesne i motorne aktivnosti deteta tokom jela, kupanja, oblačenja i drugih svakodnevnih situacija
2. ritmičnost - djetetova predvidljivost, uključujući raspored hranjenja, ciklus spavanja i vršenja nužde
3. pristupanje/povlačenje - koliko pozitivno dijete reaguje na nove događaje i stimulacije (igračke, hranu…), uključujući izražavanje raspoloženja i ponašanje
4. prilagodljivost - lakoća kojom se dijete prilagođava novoj situaciji
5. intenzitet - nivo energije djetetovih reakcija, i pozitivnih i negativnih
6. limen - količina stimulacije potrebna da se izazove djetetova reacija
7. raspoloženje - broj veselih i prijateljskih reakcija koje dijete pokazuje naspram neveselih i negativnih ponašanja
8. distraktibilnost - lakoća kojom se djetetovo ponašanje koje je u toku prekida spoljašnjim događajem ili stimulusom
9. opseg pažnje i istrajnost - koliko dugo dijete izvodi neku aktivnosti i njegova spremnost da sa njom nastavi kad se suoči sa preprekama

Question 11

koji su NYLS ponašajni stilovi?

Answer 11

• lagan
• težak
• suzdržan

ali ima djece koja se ne svstavaju ni u jedan od ovih tipova zato što nisu procijenjena visoko ni na jednoj dimenziji

Question 12

kakvo je lagano dijete (NYLS)?

Answer 12

• ritmično, ima pravilne obrasce hranjena, spavanja i obavljanja nužde
• dobro se prilagođava na promjene situacija
• obično je pozitivno i veselo raspoloženo
• rado pristupa novim objektima i ljudima
• njegove reakcije (svih vrsta) su obično niskog ili umjerenog intenziteta
• oko 40% izučavane djece je svrstano u ovaj tip

Question 13

kakvo je teško dijete (NYLS)?

Answer 13

• manje predvidljiv raspored hranjena, spavanja i obavljanja nužde
• ne osjeća se dobro u promijenjenim situacijama, često plače ili pokazuje negativno raspoloženje
• uzmiče pred novim iskustvima i snažno reaguje na većinu stimulusa iz okoline
• oko 10% izučavane djece je svrstano u ovaj tip

Question 14

kakvo je suzdržano dijete (NYLS)?

Answer 14

• slabo se prilagođava promijenjenim situacijama
• sklono je povlačenju prd nepoznatim ljudima i objektima
• ovično je manje aktivno
• reakcije su relativno niskog intenziteta
• oko 15% izučavane djece je svrstano u ovaj tip

Question 15

šta su Thomas i Chess pretpostavili (NYLS)?

Answer 15

da uticaj temperamenta na djetetov kasniji razvoj proizilazi iz nivoa podudaranja djetetovog stila reagovanja i fizičke i socijalne okoline

nivo podudaranja je pojam koji opisuje odnos između djetetovog temperamenta i njegovog socijalnog i fizičkog okruženja

Question 16

ko su predstavnici EAS modela? osnovno o modelu?

Answer 16

Plomin i Buss
osnovno:
- temperament se može mjeriti duž dimenzija emocionalnosti, aktivnosti i socijabilnosti
- biološki usmjeren model - vidi temperament kao naslijeđenu crtu ličnosti koja se rano pojavljuje

Question 17

dimenzija emocionlanost (EAS model)?

Answer 17

odnosi se na to koliko brzo dijete postaje uzbuđeno i počinje da negativno reaguje na stimuluse iz okoline
- npr. dijete koje je visoko na ovoj dimenziji se na iznenadan zvuk lako pobudi i intenzivno plače

• razlike na ovoj dimenziji predstavljaju urođene razlike između nervnih sistema djece, pri čemu neka imaju brže “okidače” i automatski doživljavaju veće uzbuđenje nego druga
• tokom prvih nekoliko mjeseci, emocionalnost se otkriva kroz opšte reakcije negodovanja (poput plakanja) u neprijatnim situacijama
• kasnije tokom prve godine emocionalnost se razvija ili prema reakcijama straha ili prema reakcijama ljutnje
• to kakav će se ponašajni stil razviti zavisi od djetetovog iskustva

Question 18

dimenzija aktivnost (EAS model)?

Answer 18

aktivnost se odnosi na djetetov tempo i korišćenje energije
- djeca sa visokom aktivnošću su stalno u pokretu, istražuju nova mjesta i često su u potrazi za živahnim aktivnostima
- ova dimenzija opisuje samo to kako se dijete ponaša, a ne ono što dijete voli da radi (kao i druge dimenzije temperamenta)
- nivo aktivnosti prvenstveno određuje koliko brzo i koliko daleko dijete može da ide, a okolina određuje smjer kojim će dijete krenuti

Question 19

dimenzija socijabilnost (EAS model)?

Answer 19

socijabilnost se odnosi na djetetove preferencije da bude s drugim ljudima
- djeca procijenjena visoko na ovoj dimenziji ne vole da budu sama i često podstiču kontakt i interakciju sa drugima
- ova crta ne opisuje bliskost djetetovog odnosa sa starateljem i drugim značajnim osobama, već je jednostavno mjera toga koliko neko dijete urođeno preferira stimuluse iz socijalne sredine naspram onih koje mu pružaju predmeti
- može se najjasnije procijeniti na temelju djetetovih reakcija na nepoznate osobe, pri čemu snaga prethodnih odnosa ne igra ulogu

Question 20

kako EAS model vidi temperament?

Answer 20

kao biološki pojam, ali istraživači ipak imaju snažno interakcionističko usmjerenje u svom tumačenju socijalnog razvoja
- dok djetetovi nivoi emocionalnosti, aktivnosti i socijabilnosti mogu biti genetski određeni, djetetov sveukupni socijalni razvoj će zavisiti od toga u kakvoj interakciji su ove osobine sa osobinama njegov fizičke i socijalne sredine

Question 21

model Rothbartove?

Answer 21

biološki model - temperament odražava urođene razlike u dječijem fiziološkom funkcionisanju

temperament odražava individualne razlike u dva područija, dvije komponente:
- reaktivnost
- samoregulacija

ali, urođene crte temperamenta jesu u interakciji sa djetetovom okolinom, što određuje prirodu i kvalitet dječijih socijalnih interakcija
- staratelj i okolina igraju glavnu ulogu u određenju pravca razvoja

Question 22

komponenta reaktivnost (model Rothbartove)?

Answer 22

odnosi se na lakoću i intenzitet djetetovih reakcija na stimuluse
- uključuje negativno i pozitivno uzbuđenje

Question 23

komponenta samoregulacija (model Rothbartove)?

Answer 23

odnosi se na djetetovu sposobnost da poveća ili umanju svoju reaktivnost
- ova sposobnost je urođena i razlikuje se od djeteta do djeteta

djetetova kontrola uzbuđenja može imati različite oblike (npr. vrijeme koje dijete provede u gledanju stimulišućeg objekta prije nego što skrene pogled, ili način na koji dijete pristupa objektu i istražuje ga)

specifična ponašanja koja se koriste u samoregulaciji se mijenjaju tokom odrastanja, ali temperamentalna crta koja je u podlozi i dalje upravlja djetetovom usjepšnošću u ovom zadatku

Question 24

temperament i socijalne interakcije?

Answer 24

svi istraživači zauzimaju interakcionistički stav
- djetetove socijalne interakcije su pod uticajem njegove ličnosti, ali i pod uticajem nivoa u kom su te osobine usklađene sa zahtjevima ili očekivanjima okoline

• primjer sa metodičnom majkom i djetetom nepravilnog bihejvioralnog stila

uvodi se pojam nivoa podudarnosti

Question 25

na koje kategorije ličnosti su najviše usmjerena istraživanja temperamenta?

Answer 25

- nivo težine - nivo zakočenosti (inhibicije)

Question 26

tumačenja povezanosti "teškog" temperamenta i kasnijih teškoća u ponašanju?

Answer 26

1. uročno-posljedično tumačenje - ove temperamentalne osobine su simptomi psiholoških problema koji su u podlozi i koji su rano vidljivi, pa ostaju prisutni tokom godina - za sada je malo naučnih dokaza koji bi potvrdili ovu interpretaciju 2. reakcije roditelja na djetetov temperament - oni aspekti djetetovog temperamenta koji ga svrstavaju u kategoriju "teškog" (često plakanje, iritabilnost...) povećavaju vjerovatnoću da će reakcije roditelja prema djetetu biti izvan optimalnih okvira, što dovodi do problema u odnosu staratelj-dijete i nadalje do problema u ponašanju kod djeteta - ovo objašnjenje je povezano sa pojmom nivoa podudaranja, i vjerovatno objašnjava barem dio opažene povezanosti 3. problem je u očima posmatrača - djetetov težak temperament igra neznatnu ulogu u problemima ponašanja koji se kasnije javljaju, a povezanost je prije svega u očima roditelja - činjenica da neki roditelji procjenjuju svoju djecu kao tešku i da kasnije izvještavaju o njihovim problemima u ponašanju, proizilazi iz roditeljskih stavova, očekivanja i pristupa podizanju djece, a ne iz djetetovih osobina

Question 27

kakva su zakočena (inhibirana) djeca?

Answer 27

stidljiva, bojažljiva, plaha, posebno kad je riječ o nepoznatim situacijama i ljudima - njihova tipična reakcija je da postanu tiha, da izbjegavaju interakcije i smanjuju svoj ukupni nivo aktivnosti

Question 28

istraživanje Jerome-a Kagan-a?

Answer 28

longitudinalno istraživanje toga da li se određena ponašanja i fiziološke reakcije inhibirane djece pokazuju rano i jesu li stabilne tokom djetinjstva Kagan je prvo identifikovao dvogodišnjake koji su ili jako inhibirani ili jako neinhibirani - tako što je isptiviao njihove reakcije sa novim ljudima i novim predmetima - ponovo ih je ispitao kad su djeca imala 5,5 i 7,5 godina da bi vidio jesu li njihovi rani stilovi reagovanja još uvijek vidljivi korišćene su dvije vrste mjera: - niz mjera ponašanja (učinak na nizu zadataka rješavanja problema koje su radili sa nepoznatom odraslom osobom, interakcije sa nepoznatim vršnjacima, socijalno ponašanje u školi...) - fiziološke reakcije (otkucaji srca, širenje zjenica...) fiziološki podaci i mjere ponašanja su bili konzistentni - oko 75% djece indentifikovane kao zakočena ili nezakočena su pokazivala ponašanja konzistentna sa klasifikacijom znači, neka bojažljiva djeca pokazuju temperamentalnu crtu koja je vidljiva već u odojaštvu, ta crta ostaje relativno stabilna tokom godina i ima svoju biološku osnovu - ali, samo djeca koja su na krajnjim polovima inhibiranosti pokazuju ovakvu stabilnost, kod ostale djece nivo zakočenosti varira tokom vremena - takođe, stidljivost i plašljivost mogu biti uzrokovani i drugim činiocima, kao što su iskustvo i socijalizacija

Question 28

ko je sproveo najpoznatije istraživanje inhibirane djece? koja je njegova osnovna pretpostavka?

Answer 28

Jerome Kagan - vjeruje da inhibiranost može biti urođena temperamentalna crta koja postaje vidljiva samo u određenim situacijama