Socioafektivni razvoj Flashcards
(72 cards)
1
Q
koje su glavne komponente emocija?
A
- subjektivni, svjesni, unutrašnji doživljaj emocije
- unutrašnje fiziološke reakcije i promjene (uključuju i neuralne procese)
- spoljašnje, ekspresivne reakcije i ponašanja
2
Q
subjektivni, svjesni, unutrašnji doživljaj emocije?
A
u početku razvoja je to samo grubi, opšti nediferencirani afektivni ton, koji se razlikuje samo po pozitivnoj i negativnoj valenci
- onda se javljaju diskretna, diferencirana osjećanja (npr. ljutnja, tuga, radost…)
3
Q
spoljašnje, ekspresivne reakcije i ponašanja?
A
dostupni za posmatranje drugim ljudima
- facijalna ekspresija, gestovi, vokalizacija, ponašanje…
4
Q
zašto sužavamo pitanje u istraživanju emocija na izražavanje emocija?
A
- o subjektivnom doživljaju emocije kod male djece zaključujemo samo na osnovu raznih ekspresivnih reakcija, a najinformativnije su facijalne ekspresije
- mogu se diferencirati različiti sklopovi fizioloških reakcija, što pomaže u zaključivanju o tome koje unutrašnj osjećanje dijete doživljava
- ali, veza nije uvijek jednoznačna - različita osjećanja mogu da imaju slične fiziološke reakcije
- čak i “neuralni potpisi” emocija nisu jednoznačni
- najpouzdaniji pokazatelj doživljaja emocije (uprkos nedostacima) je samoizvještavanje, a bebe ne mogu da nam kažu, a mala djeca ne umiju precizno da verbalizuju svoja osjećanja
- čak i ovjde postoje teškoće za interpretiranje ekspresivnih reakcija
5
Q
značenje facijalne ekspresije?
A
na osnovu bebine facijalne ekspresije je relativno lako odrediti da li izražavaju pozitivni ili negativni afektivni ton, ali je teško identifikovati koje su specifične, distinktivne emocije u pitanju
- čak je u obučenim istraživačima da odluče na osnovu ponuđenih odgovora
- kod bebe je lakše prepoznati pozitivne nego negativne emocije
6
Q
roditeljsko učitavanje emocija?
A
više od polovine majki jednomjesečnih beba kaže da njihove bebe pokazuju barem pet emocija:
- radost
- tugu
- zanimanje
- iznenađenje
- strah
- ljutnju
izrazi lica novorođenčeta i kad su slični našima nemaju značenje koje im učitavamo
7
Q
postepena diferencijacija emocija?
A
emocije se razvijaju kroz proces diferencijacije specifičnih, distinktivnih emocija, pri čemu se većina njih, bar u rudimentnoj formi javlja tokom prve dvije godine
emocije se razvijaju univerzalnim redosljedom
8
Q
univerzalan redosljed diferenciranja emocija?
A
- različite emocije se javljaju na različitim uzrastima
- primarne emocije se pojavljuju do nekih 8-9 mjeseci
- ljutnja i tuga se javljaju prije straha
- vremenom emocije bivaju sve diferenciranije, a ekspresija sve prepoznatljivija
- razvoj emocija je efekat interakcije urođenih osnova i iskustva, socijalizacije
- za emocionalni razvoj je važan i kognitivni (i obrnuto)
9
Q
koji su modeli razvoja emocija?
A
- Izardov model diskretnih emocija
- klasični model diferencijacije Katarine Bridžes
- model Alana Sroufa
- socio-konstruktivistički model
10
Q
Izardov model diskretnih emocija?
A
- nativistički model
- djeca vrlo rano imaju diskretne, specifične emocije, neke i od samog rođenja
- prve emocije su biološki programirane - javljaju se sa distinktivnim fiziološkim, ekspresivnim i fenomenološkim komponentama
- zato što postoji urođeno automatsko mentalno kodiranje
- emocionalni sistem je u početku nezavisan od kognitivnog
11
Q
klasični model diferencijacije Katarine Bridžes?
A
- govori o postepenoj diferencijaciji
- bebe se na početku nalaze u difuznom stanju uzbuđenja koje nije diferencirano ni po valenci (na + i -)
- prvo se diferenciraju pozitivan i negativan afektivni ton (zadovoljstvo i nezadovoljstvo)
- onda se, tačno određenim redosljedom javljaju i ostale, specifične, diskretne emocije
12
Q
model Alana Sroufa?
A
- beba u početku ima neke preteče emocija, neke fiziološke pre-emocionalne reakcije, koje će se u prave emocije razviti tek kroz iskustvo (pogotovo socijalno) i uz značajnu ulogu kognicije
- ne radi se odmah o diferencijaciji diskretnih emocija, već se prvo radi o diferencijaciji tri bazična afektivna sistema: zadovoljstvo, frustracija i strah
- tek u drugoj polovini prve godine, zahvaljujući kognitivnom razvoju, od pre-emocioalnih reakcija nastaju prave distinktivne emocije
13
Q
socio-konstruktivistički model=
A
- na početku isto kao model Sroufa
- radi se o ko-konstrukciji pravih emocija od difuznih pre-emocionalnih reakcija
- naglasak je na ulozi socijalne interakcije - socijalno posredovanje u ranom razvoju emocija
- pominju i kogniciju, ali je ne naglašavaju toliko
14
Q
savremeni model diferencijacije emocija?
A
- primarne osnovne emocije se diferenciraju relativno rano, do nekih 7 mjeseci
primarne emocije su velikim dijelom biološki programirane:
- univerzalni redosljed razvoja
- pojedinačne emocije se kod sve djece javljaju na sličnim uzrastima
- postoji velika sličnost u izražavanju i tumačenju ekspresivnih reakcija
- krajem prve i pogotovo početkom druge godine se razvijaju složenije emocije (npr. samosvijest, samovrjednovanje, krivica, ponos, stid, zavist…)
15
Q
emocionalni razvoj u periodu novorođenčeta?
A
0-1 mj
K. Bridžes: beba se po rođenju nalazi u difuznom stanju uzbuđenost, koje će se brzo diferencirati u generalizovano zadovoljstvo (+) i generalizovano nezadovoljstvo (-)
savremeni modeli kažu da bebe po rođenju pokazuju:
- generalizovano zadovoljstvo - smirenost, ugodnost
- generalizovano nezadovoljstvno - neugodnost, distres
- zanimanje, zainteresovanost
- gađenje, odvratnost
(zanimanje i gađenje nisu baš prave emocije)
- novorođenče odlikuje bipolarni emocionalni život
16
Q
bipolarni emocionalni život novorođenčeta?
A
- s jedne strane opšti distres, označen plakanjem i iritabilnošću
- s druge strane zadovoljstvo, obilježeno zasićenošću, pažnjom i responzivnošću prema okolini
17
Q
šta je generalizovani distres?
A
nediferencirano, difuzno afektivno stanje nezadovoljstva
- javlja se kao odgovor na poremećaj homeostaze (glad, bol, pretjerana stimulacija/preplavljenost)
- izražava se prodornim plačem i zgrčenim grimasama
18
Q
razvoj plakanja?
A
- rani plač nije voljno ponašanje, već samo reakcija na poremećaj homeostaze i signal neke bebine potrebe, što mi tumačimo kao komunikativni znak i onda adekvatno reagujemo
- plakanje postaje voljno tek oko 5-6 mj - kad se javljaju prvi začeci inteligencije
- plakanje postaje zaista voljno poslat komunikativni znak u drugoj polovini prve godine - sa punim razvojem inteligencije u uočavanjem veza u sredini
- zdrave bebe plaču oko 1-2,5h (i do 5h), što pada na svakih 30-45min
- najčešće plaču kasno popodne ili uveče (što utiče na roditelje)
plakanje (nekad i prekomjerno i neutješno) je dio normativnog razvoja i nema nužno veze sa kvalitetom roditeljske brige
19
Q
normativna kriva plakanja?
A
- plakanje je sve češće i intenzivnije do 3. mjeseca
- vrhunac dostiže oko 6-8 nedelja, pa se od 3-4 mjeseca smanjuje
- uključuje produžene periode neutješnog plača, bez uočljivog razloga
- ovo je univerzalna i specifična odlika prvih mjeseci života, čak i u kulturamam koje odlikuje stalni kontakt djeteta sa majkom
- slični obrasci su nađeni i kod drugih sisara
- prije je posljedica sazrijevanja nervnog sistema nego postnatalnih iskustava
- ima adoptivnu (evolucionu) vrijednost - signaliziranje potreba
- učestalije držanje i hranjenje beba je povezano sa manje plakanja tokom najgoreg drugog mjeseca
20
Q
kod koje djece je češće ekscesivno (prekomjerno) plakanje?
A
kod:
- nedonoščadi
- beba male težine na rođenju
- beba depresivnih i samohranih majki
- djece teškog temperamenta
- beba autoritarnih roditelja
21
Q
kako ekscesivno plakanje utiče na roditelje?
A
za njih je veliki izvor stresa, frustracije i osjećanja neadekvatnosti i smanjenog povjerenja u vlastite kompetencije za roditeljstvo, što dovodi do toga da roditelji imaju još manji kapacitet da adekvatno reaguju i umire bebu
- roditelji ove bebe vide kao vulnerabilnije
- ulazi se u začarani krug
- veliki uticaj na kvalitet interakcije i roditeljske postupke ima način na koji roditelji interpretiraju plač, što dalje utiče na njihovo ponašanje (eksperiment sa gledanjem snimka bebe koja plače)
22
Q
koliko spremno treba odgovarati na bebin plač?
A
zavisi od ozbiljnosti distresa
- ignorisanje plača može ugroziti izgradnju bazičnog povjerenja (osjećanja sigurnosti), povezano je sa više plakanja od umjerenog
- previše spremno odgovaranje na plač potkrijepljuje plakanje i otežava nošenje sa frustracijama
krajem prve godine individualne razlike beba više održavaju responzivnost brige nego konstituciju i iritabilnost djeteta
23
Q
šta je generalizovano zadovoljstvo?
A
nediferencirano, difuzno afektivno stanje zadovoljstva
- prvi osmijesi nisu voljne reakcije, možda su refleksne, ali su svakako fiziološke reakcije (na biološko stanje, a ne na socijalnu stimulaciju)
- prvi rudimentarni osmjesi se javljaju sa oko 1 mjesec
24
Q
prvi rudimentarni osmijesi?
A
javljaju se sa oko 1 mjesec
- reakcije na redukciju nagonske tenzije (ali mogu da se jave i kad beba ima doživljaj tenzije i neugodnosti)
- najčešće se javljaju tokom spavanja i nakon hranjenja, rjeđe na nježan dodir i maženje i ljuljuškanje
- imaju veze sa nezrelošću nervnog sistema i češći su kod nedonoščadi
- oni su prototip kasnije emocije radosti fiziološke (ne psihološke) prirode
- ali svakako izazivaju nježna osjećanja kod staratejla i jačaju vezanost
25
šta su zanimanje i gađenje?
biološki programirane reakcije koje imaju distinktivne fiziološke i ekspresivne reakcije
dvije grupe autora/tumačenja ovih "emocija":
1. oni koji kažu da u početku emocionalni sistem funkcioniše nezavisno od kognitivnog:
- adaptivna funkcija zanimanja je u tome što je ono osnova za bebino istraživačko ponašanje
- adaptivna funkcija gađenja je u ktivnom izbjegavanju potencijalno štetnih draži
- vjeruju da značenje stimulusa nije potrebno da bi izazvali emocionalnu reakciju
2. oni koji kažu da zanimanje i gađenje nisu prave emocije:
- zanimanje i gađenje su samo preteče budućih emocija (pre-emocionalne reakcije)
- draž (npr. gorak ukus ili neprijatan miris) direktno proizvodi gađenje kao odbrambenu refleksnu reakciju prije nego emocionalnu
- zanimanje ne izazivaju draži određenog sadržaja, značenja, već određene klase stimulusa svojim fizičkim karakteristikama (kreću se, umjerenog intenziteta, ne previše nagle promjene, sa puno simetričnih ili oblih obrisa...)
26
šta se javlja u drugom mjesecu života?
javlja se vidljiva socijalnost
- stimulus koji najlakše izazove osmjeh kod bebe je ljudsko lice i ljudski glas
- oko 4-6 nedelje se javlja osmjehivanje na spoljašnje stimuluse
- u drugom mjescu se javlja socijalni osmjeh na stimuluse koje beba preferira
27
na koje stimuluse se javlja socijalni osmjeh?
javlja se u 2. mjesecu kao odgovor na stimuluse koje beba preferira:
- dodirivanje, visoki glasovi, ljudsko lice, zvuci i pokretanje igračaka, vidni stimulusi poput "mete"
socijalni osmjeh često prati radosna vokalizacija
- gukanje i socijalni osmjeh se pojavljuju u istom periodu
- socijalni osmjesi su najčešći u interkaciji sa starateljima i poznatim osobama
razvojna norma za javljanje socijalnog osmjeha je 6-12 nedelja
odrasli su biooški pripremljeni da bebi pružaju njegu, pomoć, da obraćaju pažnju na bebe, pa na socijalni osmjeh reaguju povećanim zanimanjem za bebu, pojačanim osjećanjem nježnosti i naklonosti, što povećava spremnost za interakciju sa bebom
28
šta je socijalni osmjeh po Špicu?
prvi organizator psihe
- govori nam da je dotadašnji bebin razvoj optimalan, i perceptivni i emocionalni i socijalni razvoj je adekvatan
29
šta se dešava od trećeg do petog-šestog mjeseca?
- od kraja 2-3 mjeseca beba počinje da prepoznaje poznata lica i za njih ima veliki osmjeh sa podignutim obrazima i otvorenim ustima, često praćen prijatnim zurenjem i vokalizacijom
- veliki osmjeh je znak da se između bebe i osobe dijele pozitivne emocija
- ovaj osmjeh korespondira sa opadanjem plakanja
- interakcija je učestalija, pozitivno afektivno konotirana pa doprinosi daljem doprinosi daljem razvoju socijalnosti
Bolbi: postepeno usmjeravanje na ograničeni broj osoba iz bebinog života (roditelji i druge bliske osobe) je znak da ih beba izdvaja od drugih osoba, što im je nagrada za trud, što dodatno povećava vezanost
30
rastuća socijalnost?
ljudi uopšte (lice, vokalizacija) češće izazivaju osmjeh nego drugi zanimljivi objekti
eksperiment: bebe uzrasta 3 i 6 mjeseci su se više osmjehivale i više su vokalizovale gledajući majke ili nepoznate osobe nego "ručne" lutke koje su se pomjerale uz prateće vještačke zvukove
31
glasni smijeh?
- od 3.-4. mjeseca beba se smije tokom interakcije i igre
- pobuđivači smijenja su omiljene zajedničke aktivnosti i fizička stimulacija (golicanje, duvanje u stomak, klackanje) pogotovo energična (podizanje i okretanje u vazduhu)
- najveći izvor radosti i iznenađenja su situacija u kojima beba može da svojom akcijom kontroliše objekte i događaje (pokretanje i muzike proizvodnja zvukova...)
- na izostanak očekivane S-R veze reaguju ljutnjom, tugom i nekad strahom
eksperimentalni nalaz: bebe koje su pokretanjem ruke "proizvodile" muziku su pokazivale više zanimanja i (o)smjeha nego bebe koje su samo slušale istu muziku
32
diferencijacija ljutnje i tuge?
oboje se postepeno diferenciraju iz generalizovanog distresa
- od 3-4 mjeseca se javljaju jasniji, pouzdaniji znaci zasebnih emocija - jedno vrijeme će se javljati zajedno (na osnovu emocije se ne može tačno odrediti koja je emocija u pitanju), a kasnije će beba pokazivati ili samo ljutnju ili samo tugu
autori koji smatraju da se ovako relativno brzo tuga i ljutnja diferenciraju kao distinktivne emocije se pozivaju na to da su adaptivne funkcije ovih emocija prilično različite
- ljutnja ima cilj da mobiliše bebu na akciju
- tuga dovodi do privremenog povlačenja iz interakcije što čuva resurse
neki autori vjeruju da se tuga i ljutnja dugo javljaju u nediferenciranoj, pomiješanoj formi, da su one sve do kraja prve godine pre-emocionalne reakcije koje će se razviti u prav emocije tuge i ljutnje tek zahvaljujući kognitivnom razvou
- potrebni kognitivni preduslovi za razvoj ovih emocija su postojanost objekta (da razlikuje objekte i sebe) i razvoj inteligencije (nemaprave emocionalne reakcije dok nema razumijevanja značenja stimulusa
čak i ako su tuga i ljutnja zasebne emocije na uzrastu od 3-4 mjeseca, djeca ih i dalje izražavaju u istim situacijama
- imaju iste ili slične pobuđivače (npr. izostanak očekivanog efekta koji je beba naučila)
- često su pomiješane ili jedna prelazi u drugu
33
šta pokazuju istraživanja veze između pobuđivača i emocije?
eksperimentalni nalazi pokazuju da sa povećanjem uzrasta veza između pobuđivača i emocije postaje konzistentnija
- kad izostane očekivana S-R veza beba pokazuje više ljutnje sa 2-4mj, više tuge sa 4-6mj, a sve manje straha - tuga jee razvojno zrelije osjećanje od ljutnje
- u eksperimentu sa sputavanjem ruku bebe sve više izražavaju ljutnju, a sve manje zanimanje ili iznenađenje
34
šta se dešava od druge polovine prve godine?
kako se javlja selektivni osmjeh (usmjeren samo poznatima) tako se javljaju i znaci opreznosti i straha prema nepoznatima (stranger anxiety)
- uznemirenost, sklanjanje pogleda, protest, plač, privijanje uz majku
- ovo je univerzalna pojava u emocionalnom razvoju djece koja se javlja između 6 i 9 mjeseci
- pojačava se do polovine druge godine, a onda opada i nestaje (ima veze sa bebinim povećanim sposobnostima da tačnije interpretira emocionalne izraze od drugih osoba)
35
od čega zavise individualne razlike u ispoljavanju straha od nepoznatih osoba?
individualne razlike u ispoljavanju straha od nepoznatih osoba zavise od:
- karakteristika djeteta, pogotovo temperamenta
- od konteksta: manja opreznost kad je beba u poznatom okruženju
- od nepoznate osobe: manja opreznost i strah prema djeci i ženama nego prema muškarcima, više straha ako osoba odmah stupa u interakciju i napadno
- ako nepoznata osoba pristupa polako, smireno, prvo sa pratiocem dijete ispoljava zanimanje umjesto straha
36
strah 8. mjeseca, Špic?
drugi organizator psihe
- pokazuje adekvatnost dječijeg socijalnog i emocionalnog razvoja
- jer je došlo do diskriminativnog vezivanja za majku i druge primarne staratelje
- ovo je znak adekvatnosti kogntitivnog razvoja u smilsu razlikovanja poznatih i nepoznatih osoba i okruženja
37
adaptivna vrijednost straha od nepoznatih osoba?
korespondira sa počecima rane lokomocije
- samoograničavanje bebe da ne odluta za ili sa nekim
38
separaciona anksioznost?
- javlja se uz strah od nepoznatih osoba, na uzrastu kad djeca ovladavaju postojanošću objekta (6-8mj)
- kompenzacioni strah - uznemirenost pri odvajanju, beba prati majku (Bolbi kaže ponašanje pristupanja)
- razvoj inteligencije - uviđanje odnosa, namjera, bolje razumijevanje razlike između poznatog i nepoznatog (novog)
- povećanje kognitivnih moći je povezano sa strahom od gubitka sigurnosti - jedan od uzroka straha od stranaca i separacione anksioznosti
- djeca i prije normativnog uzrasta za separacionu anksioznost pokazuju uznemirenost prilikom odvajanja od majke i primarnih staratelja, ali ne u tom intenzitetu
39
kakvi su separaciona anksioznost i strah od nepoznatog?
univerzalni
- nakon što se jave (6-9mj) prvo se pojačavaju
- vrhunac dostižu na 13-15mj, a onda polako opadaju
40
kako neki autori koriste separacionu anksioznost kao dokaz da se prave emocije razvijaju tek od polovine prve godine?
kognitivni preduslovi za javljanje separacione anksioznosti su:
- postojanost objekta
- razvoj inteligencije - bolje razumijevanje namjere u svom i tuđem ponašanju, bolje uviđanje odnosa i relacija u svojoj sredini i između objekata i osoba)
- povećanje kognitivnih sposobnosti je povezano sa strahom od gubitka sigurnosti, koji se vidi kao jedan od najznačajnijih uzoraka i straha od nepoznatih osoba i separacione anksioznosti
po ovim autorima se tek tada javljaju i druge prave emocije
- tek tada različiti pobuđivači (stimulusi) mogu imati značenje za djecu
- ako su ranije bili biološki pripremljeni da reaguju na njih tek sada ima osnova da se govori o pravim emocijama
41
promjena u prirodi pobuđivača emocija?
aka stimulusa koji izazivaju određene emoije
- oko 7. mj djeca pokazuju strahove od novih i nepoznatih igračaka, objekata, sredine i osoba
- ovo odražava kognitivni razvoj - prije toga su strahom automatski reagovala na jak zvuk i izmicanje podloge
- ova vrsta kognitivnih strahova se pojačava sve do 18. j
- oko 18. mj se djea dominantno plaše mraka, imaginarnih bića (duhovi, čudovišta, priče, slike) - javljaju se zbog razvoja simboličke funkcije
- strahovi od imaginarnih bića traju sve do 6. godine kad djeca postaju sposobna da uvide razliku između pojavnog i stvarnog (ovi strahovi su tada netipični za uzrast)
42
veza kognicije i ljutnje?
od 6. mj do kraja prve godine djeca pokazuju ljutnju prema ljudima
- jer razumiju ka cilju usmjerena ponašanja, pa ljutnjom reaguju na osujećenje ponašanja koja treba da ostvare neki njima značajan cilj
tokom drug godine ova ljutnja se pojačava
- zahvaljujući kognitivnom i motornom razvoju
- jer je dijete sve više u stanju da kontroliše svoju okolinu, pa je ljuto i frustrirano kad mu se to onemogući
učestalost ljutnje (bijesnih ispada) naglo opada (posebno kod djevojčica) da bi do 3. godine bila mnogo manja i fizička ispoljavanja ljutnje
- ovo je povezano sa razvojem govora, sposobnošću djeteta da verbalizuje svoju ljutnju umjesto da je ispoljava napadima
43
promjena prirode pobuđivača pozitivnih emocija i kognitivni razvoj?
kognitivni razvoj mijenja i prirodu pobuđivača pozitivnih emocija
- prvo se dijete najviše raduje i smije kad je fizički stimulisano
- na razvoj radosti i smijeha utiče razumijevanje sredine
- krajem prve godine djeca radošću i smijehom reaguju na neočekivane događaje, nekonzistentnosti, nesaglasnosti (npr. mama pije iz njihove flašice)
- od 18. mj se više smiju na socijalne stimuluse nego na fizičke i voljno koriste osmjeh kao sredstvo za komunikaciju (iskazivanje pozitivne emocije) - zbog razvoja simbolike funkcije
- tokom 2. godine vole da se "izmotavaju" i zasmijavaju druge ljude
- tokom predškolskog uzrasta počinju da se smiju verbalnim šalama i vicevima - zbog razvoja govora i razumijevanja svijeta
44
prepoznavanje (primarnih) emocjia koje pokazuju druge osobe?
do 7. mj bebe razlikuju facijalne eksrepsije za sve primarne emocije
- oko 3-4mj prepoznaju radost, iznenađenje i ljutnju, a onda strah, tugu i zanimanje
45
dokazi da bebe od 6-7 mjeseci prepoznaju primarne emocije kod drugih osoba? kako znamo da to nije znak vizuelne diskriminacije, a ne prepoznavanja emocija?
bebu habituiramo na lice koje pokazuje jednu emociju, a onda izlažemo slike lica različitih facijalnih ekspresija, različitih emocija
- beba pokazuje da pravi razliku između ekspresija tako što se dehabituira
znamo da je ovo znak prepoznavanja emocija (a ne vizuelne diskriminacije) zato što:
- bebe sa 6-7 mjeseci pokazuju istu emociju kao i lice koje gledaju
- neke izraze preferiraju (npr. radost), a na neke reaguju negativno (npr. strah)
- prilikom gledanja različitih ekspresija emocija se javljaju različiti obrasci moždanih talasa
- bebe pokazuju i onu emociju koja je srazmjerna emociji koju vide
- pouzdani znak je i bebina sposobnost da upari ekspresiju emocije u glasu i na licu - prepoznaje intermodalni nesklad, u mislu da osoba licem iskazuje jednu, a glasom drugu emociju (ovo se javlja sa 7-10 mj. (najranije 5,5)
- najpouzdaniji znak je pojava socijalnog upućivanja
46
šta je socijalno upućivanje?
korišćenje ekspresivnih emocionalnih reakcija (facijalnih, glasovnih) druge osobe (roditelja, odraslog) za regulaciju vlastitog ponašanja (i emocija) u novim, nejasnim i potencijalno ugrožavajućim situacijama (kad dijete nije sigurno kako treba da reaguje)
47
socijalno upućivanje u kontekstu emocionalnog razvoja?
vizuelni klif - bebine reakcije zavise od reakcija majke
u izlaganju nepoznatim igračkama - druga osoba pokazuje pozitivne ili negativne emocije prema nekom objektu
radi se o bebinoj sposobnosti da emocionalne reakcije drugih osoba koristi kao neto što joj pomaže za regulaciju vlastitog ponašanja u situacijama koje su nove, nejasne i potencijalno opasne - znači kad dijete nije sigurno kako treba da postupi
48
kada bebe počinju da koriste socijalno upućivanje?
počinju da ga koriste sa oko 7 mjeseci, a od 12. mjeseca ga koriste sve učestalije i vještije
- vještije su kad primaju i glasovne i facijalne znakove (samo glasnovni su efektivniji od samo facijalnih)
- koriste reakcije roditelja, poznatih i čak nepoznatih osoba
49
socijalno upućivanje preko video snimka?
nakon uplašene reakcije glumice, bebe (sa 12, ali ne i 10 mjeseci) negativno reaguju na objekat
- isti slučaj i kad je pokazala radost
50
tumačenje socijalnog upućivanja - da li je riječ o aktivnom korišćenju povratne informacije (složeniji oblik) ili o jednostavnoj "komandi" (o čitanju emocionalnog izraza ili glasovnog znaka)?
neki nalazi sugerišu da je riječ o "komandi"
- jer su djeca manje sklona imitiranju radnje kad je osoba reagovala ljutnjom ("ne to!")
drugi nalazi potkrijepljuju tezu da je (pogotovo kod starije djece) riječ o aktivnom korišćenju povratne informacije
- je rčesto gledaju u osobu nakon što (ne)izvrše radnju, kao da procjenjuju adekvatnost i dobiti od toga kako su postupili
51
socijalno upućivanje kao opštiji fenomen ljudskog razvoja?
- djeca shvataju kako se treba ponašati i osjećati u određenim situacijama
- usmjerava im se pažnja na važne aspekte sredine (ne samo opasne)
- tako se vrlo brzo usvaja znanje o svijetu, ali i o sebi (kao i razumijevanje)
52
sociokulturni pristup socijalnom upućivanju?
ono je podupiranje razvoja i šegrtovanje vještina zajedničke aktivnosti
- i jezičke, u emocionalne, i socijalne, i kognitivne, i praktične
53
zašto se tokom prve godine povećava izražavanje pozitivnih, a smanjuje izražavanje negativnih emocija?
zbog ranog socijalnog posredovanja, koje se vrši kroz modeliranje i potkrijepljivanje
modeliranje:
- mehanizam socijalnog učenja
- dovodi do povećanog izražavanja pozitivnih emocija jer majke pokazuju više pozitivnih nego negativnih emocija
- ekspresija emocija je uglavnom ograničena na pokazivanje radosti, zanimanja i iznenađenja
- djeca depresivnih majki pokazuju više tužnih emocija
potkrijepljivanje:
- drugi mehanizam socijalnog učenja
- pozitivne emocije se više nagrađuju
- majke nekad preskoče da odreaguju na plač ili neko tužno oglašavanje ako ne pokazuje previše ozbiljan distres, ali mnogo reaguju na pozitivne emocije
- majke su (pogotovo tokom prvih mjeseci) responzivnije na bebine osmjehe, vokalizaciju i pokazivanje zanimanja
- bebe u početku više izražavaju emocije u prisustvu drugih, pogotovo bliskih osoba - znači emocije od početka imaju komunikativnu ulogu
54
komunikaciona funkcija emocija?
važan (na početku i jedini) način signaliziranja potreba i sredstvo uticaja na ponašanje drugih:
- bebin plač i druge ekspresije negativnih emocija "odmah dovedu" druge osobe
- osmjeh, pokazivanje radosti i zanimanja signaliziraju spremnost za interakciju/nove "izazove", time ih iniciraju, podstiču, produžavaju
- distres, ljutnja i strah su signal za prestanak interakcije/aktivnosti/stimulacije
55
kako bebe pojačavaju odnose sa drugima?
- podstiču brigu i njegujuće akcije izražvanjem pozitivnih emocija
- socijalni osmjeh (i druge preferencije) izazivaju ushićenje, veće zanimanje za bebu i pokazivanje naklonosti
- ovo povratno podstiče bebine reakcije
- prepoznavanje, selektivni osmjeh, znaci vezanosti čine da se beba osjeća posebnom, što povratno jača vezanost
- stvara se pozitivan začarani krug
56
ko-konstrukcija socijalnosti?
prvi bebini osmjesi i plakanje, pa preverbalno oglašavanje u početku nemaju socijalno značenje, ali odrasli na njih odgovaraju kao da imaju, kao da dijete voljno šalje poruku ili inicira interakcije
postepeno ova ponašanja i reakcije stvarno postaju voljna i socijalna, baš zato što im roditelji daju takvo značenje - zbog socijalnog fidbeka (socijalnih posljedica ponašanja)
57
kakva je rana interakcija između bebe i staratelja?
manje razrađena i složena nego što je na starijim uzrastima, ali ipak ima neku strukturu i na samom početku:
- hranjenje, presvlačenje - beba je potpuno zavisna od majke
- interakcija je neposredna, licem u lice
- interakcija se dalje razvija tako što majka koristi i neka pomoćna sredstva (npr. igračke)
- beba ispoljava razlikite reakcije
- smjenjuju se stanja budnosti i spavanja, pažnje i nepažnje - ciklični obrazac koji beba ispoljava; tu je zadatak roditelja da procijeni kad dijete želi aktivnost - aka odgovori na djetetove potrebe, aka responzivnost
58
interakcijska usklađenost?
- rana interakcija sa majkom je osnova za razvoj efikasne komunikacije i sigurne vezanosti
- nakon 3-4 mjeseca jednostavna interakcija licem u lice postaje više strukturisana i posredovana objektima - "formati"
interakcijska usklađenost je fino podešen emocionalni ples u kom staratelj odgovoara na signale bebe na način koji je usklađen, sinhronizovan, ritmičan, prikladan datom trenutku
- prvi obrazac koji se uspostavlja u ranoj interakciji sa starateljem
- sinhronizovanost u cikličnom smjenjivanju uključenosti (zanimanja) i isključenosti (izbjegavanja)
- na osnovu bebinog signaliziranja (uspostavljanje vs izbjegavanje kontakta očima, osmjeh i vokalizacija vs uznemirenost) majka prilagođava reakcije (uvrijemljenost i intenzitet) - uvijek je stvar uzajamnosti i podudaranja = transakcijski model
interakcijsku usklađenost je teže uspostaviti kod depresivnih majki i djece teškog temperamenta, i rizične djece
59
kako se ispituje rana interakcija sa odojčetom?
mikroanalizom rane interakcije
- posmatranje, procjenjivanje aktivnosti, lica bebe i majke
- procjena suptilnih načina uzajamne regulacije
- omogućava da pratimo ono što staratelj pokaže i kako beba reaguje na to
60
kakva je uloga oca?
sekundarna u odnosu na majku
- uključenost oca zavisi od njegove dostupnosti, a to zavisi od različitih kulturoloških normi, praksi preko kojih se preliva dejstvo pojedinačnog člana društva, ali zavisi i od interpersonalnih karakteristika oca
61
veći rizik od zlostavljanja kod prevremeno rođene djece?
ako kultura na tu djecu ne gleda sa nekom vrstom naklonosti, ona imaju rizik da budu diskriminisana
- neke karakteristike prevremeno rođene djece nemaju stereotipan izgled koji dovodi do osjećanja prema bebi, poput brige i nježnosti, pa može da se desi da nema dovoljno povezanosti između bebe i majke/oca
- reakcije koje šalje odojče su oskudne, siromašne, čime staratelj nema mehanizam kojim bi mogao da uzvrati/odgovori, pa se povlači iz interakcije sa bebom
preveremeno rođena djeca su iritabilnija, više spavaju, nemaju pravilne ciklične smjene obrazaca/ritmova, imaju smanjen kapacitet da održe pažnju, da reaguju na stimulaciju drugog (staratelja), češće skreću pogled od djece koja su rođena na vrijeme
- zbog toga partner u interakciji nema osnov za povezanost, veće su šanse da će staratelj izaći iz interakcije, čime se ne razvija sinhronicitet u reakciji
- od kvaliteta rane interakcije (responzivne brige staratelja) zavise mnoga kasnija ponašanja djece
62
da li su djeca koa rastu u domu nužno "oštećena", tj. pod većim riziikom od razvijanja nesigurnih obrazaca vezanosti?
ne, već zavisi od ljudi koji rade sa tom djecom i interakcija koje uspostavljaju sa njima
63
koje karakteristike staratelja utiču a nesupješnost u uspostavljanju interakcijske usklađenost (aka sinhronizovanost)?
post-partalna depresija i drugi psihološki problemi (npr. hronična depresivnost)
- depresivnost nakon rođenja djeteta može da se javi i kod očeva - zavisi od kvaliteta odnosa koji postoji između partnera
64
šta se desi nakon što se uspostavi sinhronizovanost uključenosti/isključenosti staratelja i bebe?
nastaje osnova za uspostavljanje sljedećeg obrasca, a to je naizmjenična recipročna reakcija
65
šta su naizmjenične (recipročne) reakcije?
to su fino podešeni obrasci interakcije
- sinhronizovanost se usložnjava, majka može da inicira interakciju (npr. osmjehom, oponašanjem zanimljivim radnjama) a i dijete može da inicira interakciju - zajedničke kružne reakcije, prvi konverzacijski dijalozi
- rana interakcija je jako značajna
- princip uzajamnog reciprociteta - davanje i primanje
66
prvi oblici "konverzacijskih dijaloga"?
uživanje u kontigentnim akcijama
- odgovaranje na smijeh i/ili vokalizaciju često kao da je riječ o govoru
- oponašanje bebinih radnji i vokalizacija
- ponavljanje prijatnih i zanimljivih radnji
- kasnije u obliku igre - prvo inicira odrasli, potom koordinisana interakcija po naizmjeničnom redu i uz anticipiranje reakcija drugog
67
socijalni značaj rane imitacije?
pokazatelj socijalne svjesnosti i rane osjetljivosti za socijalne standarde
- 6-12 mj sve uspješniji odgovori na standarde modela
- npr. u imitaciji tapšanja, dodirivanja ruke modela, pa svoje, pomjeranje ruku modela (kao da tapše), spajanje i razdvajanje dlanova, tačan broj tapšanja, ritmično tapšanje
68
eksperiment nepokretnih lica?
ispituje se kvalitet rane interakcije
- ilustruje pogubni uticaj nedostatka empatije po razvoj
1. od majki se traži da se sa bebom (6mj) igraju na uobičajen način, a onda da joj ne odgovaraju i svo vrijeme drže nepokretno lice
2. bebe, akon početnih napora da uspostave kontakt ispoljavaju protest, a onda upadnu u stanje samozaštite
- prvo bebe pokušavaju da izbjegnu svoju potrebu da gledaju majku, onda potpuno "isključuju" sredinu i na kraju isprobavau sopstvene tehnike umirenja
eksperimentalna situacija je dizajnirana tako da traje kratko i da su joj efekti reverzibilni
ovo je dokaz da je odojče biološki opremljeno i pripremljeno za socijalnu interakciju
- izuzetno je osjetljivo na emocionalne signale majke i posjeduje kapacitet za pokretanje komunikacije
ako odojče pokazuje uznemirenost to govori da je kvalitet veze između odojčeta i majke responzivan, da ima siguran obrazac afektivne vezanosti i da postoji interakcijski obrazac usklađenosti
- neke bebe ne ispoljavaju razliku u reakcijama ili je reakcija smanjena kad je majka still faced, kod beba izostaje uznemirenost - jer su majke inače neresponzivne, pa je beba izgradila neka očekivanja, adaptiralo se na takvu situaciju (jer je to uobičajena interakcija sa majkom), pa je reakcija slabija, beba se navikla da majka nije prisutna u odnosu
- tad se eksperiment prekida da bi se očuvala dobrobit djeteta
znači, postoje razlike u intenzitetima reakcija beba kad majka ima still face
- ako svaka beba ima siguran obrazac, razlike se objašnjavaju razlikama u temperamentu beba - imamo raspon unutar kog zaključujemo o interakcijskom odnosu
69
uticaj rane interakcije između bebe i staratelja na različite aspekte funkcionisanja?
rana interakcija između bebe i staratelja je toliko važna da se preliva u različite aspekte funkcionisanja u bilo kojim okolnostima, situacijama
- od kvaliteta rane interakcije zavisi i kvalitet rane interakcije sa vršnjacima
- ako je rana interakcija responzivna (ima prvi nivo usklađenosti i recipročne reakcije) beba će iste takve interakcije razvijati i u odnosu sa vršnjacima, i obrnuto (pokazivaće manje socijalno kompetentno ponašanje, preferiraće samostalne igre - do 2. godine)
70
Parterova - klasifikacija dječijih igara po nivou uključenosti?
uzrasti 2-5 godina
1. samostalne igre
2. uključeno posmatranje
3. paralelna igra
4. prava interakcija gdje se djeca zajedno igraju
5. asocijativne igre gdje razmjenjuju igračke
6. kooperativne igre sa zajedničkim ciljem
djeca kod koje je kvalitet rane interakcije oslabljen ili epostojeći, će manje ulaziti u igre koje karakteriše veći nivo uključenosti, tj. preferiraće samostalne igre
djeca koja se više igraju samostalne izazivaju zabrinutost kod roditelja, pa su pod većim rizikom od odbacivanja
71
priroda i porijeklo afektivne vezanosti?
kad dijete čije su biološke potrebe zadovoljene (sito, naspavano, zdravo, nije žedno) traži majku pogledom, nastoji da bude u njenoj blizini, protestuje zbog njenog udaljavanja i slično, onda kažemo da je takvo dijete psihološki vezano za majku
različiti pristupi tumačenju porijekla, uzroka afektivne vezanosti:
1. psihanaliza - afektivna vezanost nastaje dovođenjem djetetovih potreba u homeostazu preko majke, pa dolazi do povezivanja homeostaze sa majkom
2. etološka teorija - postoji urođena potreba za afektivnom vezanošću
3. teorija socijalnog učenja - afektivna vezanost se stvara između djeteta i majke
72
koja je ključna razlika između psihanalize i teorija socijalnog učenja naspram etološke teorije u tumačenju porijekla afektivne vezanosti?
- u etološkoj teoriji je afektivna vezanost urođena, inherentna potreba
- u psihoanalizi i teoriji socijalnog učenja afektivna vezanost je sekundarna nagonima, izvodi se iz nagonskih potreba
