Rouw en verlies

Question 1

Wat is rouw?

Answer 1

= de reactie (psychisch en/of fysisch) op het betekenisvol verlies dat er niet meer is.

Question 2

Waarvan is de reactie op verlies afhankelijk bij kinderen?

Answer 2

• Persoonlijkheid
• Opvoeding
• Omgeving
• Ontwikkelingsfase

Question 3

Welke vormen van verlies zijn er?

Answer 3

• Zichtbaar verlies: verlies van persoon, pesten, misbruik: omgeving ziet dit
• Onzichtbaar verlies: minder zichtbaar voor omgeving; bv. vriend heeft een andere vriend, verlies aan liefde door ouders; dele, van liefde of kwijtgeraken, verlies aan zelfvertrouwen, verlate rouw

Question 4

Wat zijn voorbeelden van onzichtbaar verlies?

Answer 4

• verlies aan aandacht, liefde
• verlies aan geborgenheid
• verlies aan veiligheid, een eigen plek
• verlies aan zelfvertrouwen, verwachtingen
• Om iets wat niet gezien mag worden
• Leven met onzichtbare beperkingen
• Een verlate rouw

Question 5

Wat zijn voorbeelden van zichtbaar verlies?

Answer 5

• scheiding van ouders
• overlijden van een naaste
• zelfdoding van een vriend
• verhuizen
• pesterijen
• misbruik
• Ik ben anders
• Zichtbare handicap/ziekte
• Schoolverandering
• etc.,…

Question 6

Wat is het begrip van de dood bij baby’s (0-2j)

Answer 6

• leven in het hier en nu
• centraal: veiligheid en geborgenheid

Reactie: protest, huilen, irritatie

Wat hebben ze nodig?
- vertrouwdheid: in persoon; in materiaal; in tijd
- rust door structuut en nabijheid verzorgers want rouww door breuk in patroon
-> Gaan na voldoen aan basisbehoeften gaan ze zich snel weer terug hechten.

Question 7

Wat zijn de kenmerken van rouw en verlies tussen de leeftijd van 0-12 maanden?

Answer 7

Bevredigen basisbehoeften: slapen, eten, drinken, veiligheid

Question 8

Wat is het begrip van de dood bij peuters van 2-4 jaar?

Answer 8

• Dood, verlies = is herstelbaar, niet definitie
• Geen onderscheid tussen levende en niet levende zaken
• problemen met concept tijd (altijd, eventjes, nooit meer)
• Beginnend besef van verlies

Question 9

Wat is het begrip van de dood bij kleuters (4-7j.)?

Answer 9

• onderscheidingsvermogen tussen wat dood en levend; ervaren als een tijdelijk stadium en niet als een definitief, onomkeerbaar gebeuren
• iets dat alleen andere overkomt
• Dood associëren ze vaak met oud zijn; vandaar dat ze in paniek kunnen raken als een leeftijdsgenootje of een jonger iemand sterft.
• Gericht op eigen wereld

Question 10

Wat zijn de kenmerken van rouw en verlies bij kleuters (4-7j)

Answer 10

• Gebruiken verliestermen in spel maar hebben een beperkt begrip
• Magisch denken: overtuiging dat eigen
  gedachten het gebeuren beïnvloeden:
  -> nu ben je dood - even later - nu leef je terug.
  ->Vatbaar voor schuldgevoelens

Question 11

Wat is het begrip van de dood tussen de leeftijd van 6-9 jaar?

Answer 11

• beleefd als definitief en onomkeerbaar maar nog niet als universeel en onvermijdelijk,
• lichamelijke aspect staat voorop
• Er is nog een vorm van magisch denken aanwezig waardoor ze het gevoel hebben op één of andere manier invloed te kunnen hebben op het sterven; Dit kan dan weer leiden tot sterke schuldgevoelens.

Question 12

Wat zijn de kenmerken van rouw en verlies tussen de 6-9 jaar?

Answer 12

Fantasie- en geloofsbeelden zijn aanwezig

Question 13

Wat is het begrip van de dood tussen de leeftijd van 10-12 jaar?

Answer 13

Vanaf tien jaar zijn kinderen stilaan in staat tot abstract redeneren. De dood wordt beleefd als universeel en onvermijdelijk maar is toch nog een beetje de ver van m’n bed show.

Question 14

Wat zijn de kenmerken van rouw en verlies tussen de leeftijd van 10-12jaar?

Answer 14

Angst voor eigen sterfelijkheid als men van dichtbij geconfronteerd wordt.

Question 15

Wat is het begrip van de dood tussen de leeftijd van 12-15 jaar?

Answer 15

Dood is onomkeerbaar, onherroepelijke en universeel

Question 16

Wat zijn de kenmerken van rouw en verlies tussen de leeftijd van 12-15 jaar?

Answer 16

Doorbraak abstract denken. Verlies in deze
periode wordt doorkruist door puberteit en
identiteitscrisis

Question 17

Wat is het begrip van de dood tussen de leeftijd van 16-18 jaar?

Answer 17

Doodsbeeld vergelijkbaar met volwassene

Question 18

Wat zijn de kenmerken van rouw en verlies tussen de leeftijd van 16-18 jaar?

Answer 18

• Leunen vaak meer aan bij leeftijdsgenoten.
• Verlies kan proces van los komen bemoeilijken.
• Vaak uitgestelde rouw en kans
  op parentificatie( = opnemen van de ouderrol)

Question 19

Vanuit welke gevoelens handelen we steeds?

Answer 19

De vier basisemoties: blij, bang, boos en verdriet

Question 20

Welke emotie zien we bij kinderen vaker (als een vorm van verdriet)?

Answer 20

Boosheid (= verharde tranen)

Question 21

Hoe zijn gevoelens bij kinderen vaak?

Answer 21

Zeer explosief

Question 22

Waarom is het belangrijk om gevoelens te kanaliseren?

Answer 22

Het is belangrijk om de gevoelens te kunnen verwerken. Hierbij zorgen we ervoor dat gevoelens op de één of ander manier naar buiten komen en omgezet worden in iets dat toelaatbaar is.

Question 23

Hoe tonen ontspoorde vaten = ‘ontploftebare gevoelsvaten’ zich?

Answer 23

Het toont zich zelden in woorden; gevoelsvaten ontploffen zich op het moment dat ze volzitten en er geen plaats meer is voor andere zaken; daarom is ruimte geven en kanaliseren belangrijk. Ontspoorde emoties tonen zich voornamelijk in moeilijk en extreem gedrag en handelingen.

Question 24

Hoe drukken jonge kinderen emoties uit?

Answer 24

Via spel: spelen is de taal van kinderen en is leren. Via spelen kunnen ze zich afreageren en spanningen loslaten.

Question 25

Wat kan typerend zijn voor het gedrag van kinderen na een verlieservaring?

Answer 25

Plotse gedragsveranderingen is typerend signaalgedrag

Question 26

Waarom wordt de link met rouw soms niet gelegd bij gedragsveranderingen bij kinderen?

Answer 26

Door uitstel van rouw

Question 27

Wat zijn mogelijke reacties van kleuters na een verlieservaring?

Answer 27

* Heel hard huilen, overgaand in roepen * Overgevoeligheid voor de sfeer rondom; nemen deze vaak over door eigen onzekerheid * Verwarring; voortdurend vragen stellen * Regressie bv bedwateren * Verlatingsangst * Boosheid * Extreme dingen doen bv stoelgang smeren * Slaapproblemen, angstdromen (dromenvanger) * Zeuren, aandacht eisen * Lichamelijke klachten: buikpijn,…

Question 28

Hoe verwerken kinderen rouw?

Answer 28

Ze doen dit aan de hand van: - Rouwfasen (Kübler-Ross) - Rouwtaken (Worden) - Het duale procesmodel (Stroebe en Schut)

Question 29

Wat zijn de rouwfasen (Kübler-Ross)?

Answer 29

1. Ontkenning 2. Woede 3. Marchanderen = onderhandelen = compromissen sluiten 4. Depressie 5. Aanvaarding

Question 30

Wat zijn de rouwtaken (Worden)?

Answer 30

- aanvaarden van de realiteit: het is anders nu - emotionele verwerking: Je komt een warboel van gevoelens tegen; doorwerken met de pijn van het verlies - leven herorganiseren: zich aanpassen aan een nieuw leven zonder de andere; Je gaat verder met je leven, met die ander in je hart - Emotionele energie van de verloren persoon losmaken en deze opnieuw investeren in het leven; let op deze niet te investeren in persoon met negatieve energie

Question 31

Wat is het duale procesmodel (Stroebe en Schut)?

Answer 31

Dit is het proces waarbij we afwisselen tussen verliesgerichte verwerking en herstelgericht of toekomst gericht verwerken.

Question 32

Wat zijn signalen en gedragingen na verlies en tijdens rouw bij kinderen?

Answer 32

* Uitgestelde rouw * Explosieve emoties * Regressief gedrag * Onhandelbaar of moeilijk gedrag, veranderd gedrag * wisselend gedrag * Veranderende schoolresultaten * veranderd eet-, slaap-, speel patroon * lichamelijke reacties * zich terugtrekken

Question 33

Wat is uitgestelde rouw?

Answer 33

= eerst positief blijven om omgeving te helpen en stabiel te worden, pas als die stabiel is kan hij zelf rouwen

Question 34

Wat zijn explosieve emoties?

Answer 34

* Veroorzaakt door het nog niet goed in woorden kunnen brengen en uitten van emoties. * Kan verdriet; woede en agressie zijn -> Volwassenen kunnen helpen taal te geven aan deze gevoelens en hen zo helpen ze te benoemen. Bovendien kunnen volwassenen helpen deze hevige emoties te kanaliseren

Question 35

Wat is regressief gedrag?

Answer 35

= tijdens het rouwen terug vallen naar een vorige ontwikkelingsfase. * Zo kan een jonger kind plots weer gaan bedwateren, duimzuigen of zich afhankelijker gedragen. * Ook een ouder, reeds zelfstandig kind kan weer in een vroegere afhankelijkere ontwikkelingsfase terugvallen.

Question 36

Wat is onhandelbaar of moeilijk gedrag, en veranderd gedrag?

Answer 36

* bv. voordien meegaand kind kan als rouwreactie opstandig en moeilijk worden; extravert kind gaat zich gaan terugtrekken -> Veranderd gedrag moet men in deze omstandigheden beschouwen als signaalgedrag van rouwen en verlies; Alertheid hierop is dus aangewezen.

Question 37

Wat is het verliesgericht proces in het duaal procesmodel?

Answer 37

= VOELEN - achteruit kijken - herinneringen ophalen - gericht op troost - troost - gericht op kwetsuur

Question 38

Wat is het herstelgericht proces of toekomst gericht proces in het duaalproces-model?

Answer 38

= DOEN - verder gaan met het leven - aanpassen - vooruit kijken - routine - nieuwe zinvolle activiteiten zoeken - hoop - gericht op kracht

Question 39

Hoe gebruiken kinderen het duaalprocesmodel?

Answer 39

Hun aandacht wisseld tussen het verliesgericht en het herstelgericht proces

Question 40

Wat doen we best niet bij kinderen die rouwen?

Answer 40

- zeggen dat het allemaal zo erg niet is - beloftes maken; bv. Je zal wel nieuwe vrienden vinden,... - gebruik maken van sprookjes - adviezen geven wanneer het kind met jou in gesprek gaat - oplossingen zoeken - tranen direct opdrogen - niets zeggen - zeggen dat de dood = slapen

Question 41

Wat doen we wel bij kinderen dat rouwen?

Answer 41

- Afwisselen tussen rouwbegeleiding en rouwtherapie - veiligheid creëren - tijd en ruimte geven voor verdriet - ruimte geven voor het unieke in elk rouw proces (Manu Keirse) - betrokken zijn - rouw erkennen en herkennen; ook aan "negatieve" basisemoties - troosten; steunbron zijn - dagelijkse routine behouden - zoveel mogelijk betrekken in moeilijke zaken zodat fantasie niet het gruwelijker maakt; concrete informatie geven - stimuleren in creativiteit: uitlaatklep bieden -> verlies- en herstelgerichte activiteiten

Question 42

Wat is het verschil tussen rouwtherapie en rouwbegeleiding?

Answer 42

Rouwtherapie: gericht op handelen Rouwbegeleiding: gericht op ondersteuning

Question 43

Wat is rouw volgens de ergotherapie?

Answer 43

Het antwoord dat we geven als reactie op definitief verlies van iemand/iets betekenisvolb

Question 44

Wat is het rouwmodel van Kubler-Ross?

Answer 44

= 5 fases: 1) ontkenning: beschermt rouwende 2) woede 3) gevecht aangaan/onderhandelen 4) depressie 5) acceptatie

Question 45

Wat is het rouwmodel van Worden?

Answer 45

= het rouwtaken model: 1) de realiteit aanvaarden 2) de pijn van verdriet aanvaarden 3) zich aanpassen aan de omgeving 4) emotionele energie terugtrekken en opnieuw investeren in andere relaties

Question 46

Wat voor soort reacties uitten we bij het rouwen?

Answer 46

* fysiek * psychisch * verlies toekomstperspectief -> heel ruim qua verlies

Question 47

Wat is de reactie van de peuter (2-4j.) op verlies?

Answer 47

* zoeken naar bescherming * aanhankelijker * afhankelijker van vaste verzorger

Question 48

Wat heeft een peuter (2-4j.) nodig tijdens het rouwen?

Answer 48

* vertrouwdheid * knuffels * uitleg over wat de dood nu is; zorgen voor beeldmateriaal hierover * zorgen voor beeldmateriaal van de verloren persoon * structuur nodig; ze zijn gevoelig voor de sfeer en mensen die rondom hen emotioneel zijjn; ze nemen deze gevoelens over

Question 49

Wat heeft een kleuter (4-7j.) nodig tijdens het rouwen?

Answer 49

* Structuur * regelmaat * knuffels * Wel door hebben, maar toch nog beperkt: -> meer uitleg over wat er gebeurd is -> antwoord op hun vragen -> uitleg over welke veranderingen er komen ---> duidelijkheid is belangrijk, details zijn overbodig

Question 50

Wat zijn de algemene reacties bij lagere schoolkinderen op verlies?

Answer 50

* kunnen niet goed met gedachten overweg * vastklampen aan vaste verzorger * niet buiten de groep willen vallen + zelfstandig willen zijn = verzwijgen van verlies

Question 51

Wat hebben lagere school kinderen nodig tijdens het rouwen?

Answer 51

* sfeer van vertrouwen en veiligheid * uitleg op hun niveau * Heeft het kind nodig om veel of net niet te delen met leeeftijdsgenoten? * Aandacht voor verdriet; kind zal dit vaak niet zelf vragen

Question 52

Wat zijn de algemene reacties bij jongeren (12-18j.) op verlies?

Answer 52

* lichamelijke klachten: buikpijn, spierpijn,... * boosheid, agressie, * sociaal isoleren * sarcasme * onzeker worden over de toekomst * uitgestelde rouw (door bv. parentificatie)

Question 53

Wat hebben jongeren (12-18j.) nodig tijdens het rouwen?

Answer 53

* fundamenteel vragen kunnen stellen over verlies * zelf informatie gaan opzoeken * steun bij leeftijdsgenoten * Aandacht word geschonken aan het rouwproces: schep een sfeer van vertrouwen en veiligheid, zonder op te dringen

Question 54

Wat is de toverbos methode?

Answer 54

* Doel: kinderen leren omgaan met hun emoties * Doelgroep: 2, 5 – 6 jaar * Je haalt veel uit hun spel * Deel 1: theorie en achtergrond kennis * Deel 2: het toverbos in de praktijk

Question 55

Wat gaan we gebruiken en bekijken tijdens de toverbos methode?

Answer 55

* spel; spelen is leren: speltherapie: - Spel is de taal van het jonge kind - Afreageren, spanning loslaten - Niet alleen binnen rouw en verlies, maar ook in algemene ontwikkeling * Gevoelens: - Nature: eigen aard - Nurture: uit welk nest kom je * Materiaal om mee aan de slag te gaan: - Emotieverwerking van verlies - Rouw verwerking na overlijden