rzeźba w okresie archaicznym Flashcards
(18 cards)
początki rzeźby
Trzeba pamiętać, że mimo niezależności i niewątpliwej oryginalności twórczej, Grecy sporo zawdzięczali w rzemiośle i nauce narodom wschodnim, a zwłaszcza Egiptowi, gdzie w VII w. założyli w samej delcie Nilu jedną ze swoich kolonii, Naukratis. Tamtędy płynęły do nich nowinki, np. w zakresie obróbki kamienia twardego. Dotąd rzeźba monumentalna, której istnienia należy się domyślać, była wykonywana w drewnie, obecnie pojawia się kamienna. Pierwsze znane próby dość wyraźnie przypominają wzory egipskie, zwarte, przeznaczone do oglądania właściwie wyłącznie z przodu.
rzeźba archaiczna starożytnej Grecji
Już w okresie archaicznym rzeźba odgrywała znaczącą rolę. Podobnie jak architektura,
związana była z religią. Początkowo artyści ograniczali się przede wszystkim do wytwarzania
posągów bogów oraz dekoracji tympanonów i metop. W pierwszej fazie okresu
archaicznego rzeźbiono niewielkie figurki zazwyczaj stojące, siedzące lub kroczące. Mimo wyraźnej
statyczności w posągach tych widać zainteresowanie artystów budową anatomiczną, co
ujawniają np. właściwe proporcje postaci i lekko zarysowane mięśnie. Rzeźby najczęściej
polichromowano. Wiele rzeźb odlewano z trwałego materiału – brązu, niewiele
jednak z nich się zachowało. Wraz
z rozwojem architektury wzrosło zapotrzebowanie na rzeźbę monumentalną.
cechy rzeźby archaicznej
Joński krąg kulturowy, był ojczyzną sztuki nacechowanej niejaką miękkością i liryzmem, sztuki nie unikającej dekoracyjności ani nawet małych odstępstw od zastanej tradycji, podczas gdy smak dorycki od początku zdradza wyraźną tendencję do pokreślania przede wszystkim znaczenia konstrukcji i trzyma się surowo ustalonych reguł, w ramach których najważniejszym zagadnieniem jest poszukiwanie proporcji. Mimo tej dwupostaciowości, nawet wczesnoarchaiczna twórczość Greków miała wiele cech wspólnych, np. pewne zawężenie tematyki i ograniczenie rozwiązań kompozycyjnych. Zawsze też daje się odczuć dążenie do zracjonalizowania pracy, oparcia się bardziej na metodzie niż natchnieniu, i to nawet wtedy, gdy chodzi o uchwycenie istoty piękna - cel, jakiego nie stawiały sobie wcześniejsze kultury starożytne. Poszukiwaniu ideału estetycznego towarzyszy bystra analiza form organicznych, ciekawość zasad budowy przede wszystkim człowieka, choć niekiedy i zwierząt z jego otoczenia. Zainteresowanie nagim ciałem, widoczne w posągach męskich (i na razie tylko męskich), być może wywodzi się z Krety, ale i charakter kultu religijnego ma tutaj znaczenie. „Miarą wszystkich rzeczy jest człowiek” - twierdzi filozof helleński, a mitologia w myśl tego przekonania zaludnia niebo i ziemię bogami i bohaterami mającymi wszelkie cechy ludzkie, stąd sztuka, nawet gdy obrazuje bogów, podkreśla przede wszystkim ich miary człowiecze”.
przedstawienia kurosów i kor
W wieku VI p.n.e. wykształciły się podstawowe typy przedstawień figuralnych: stojący,
nagi mężczyzna – kuros oraz stojąca lub siedząca odziana kobieta – kora. Cechą wspólną posągów
dziewcząt i chłopców był dekoracyjny sposób opracowania ich
włosów i brwi, a u kor − również ubrania.
kurosi
Wywodzące swój rodowód prawdopodobnie z drobnej plastyki, różnej wielkości posągi Młodzieńców” (gr. kuros) dawniej identyfikowano z przedstawieniami Apolla, słonecznego boga Dorów; dziś wiadomo, że są to figury wotywne, składane niebiosom na pamiątkę jakiegoś pomyślnego wydarzenia: zwycięstwa w igrzyskach, wyzdrowienia lub przeciwnie dla upamiętnienia po śmierci. Kurosi są zawsze nadzy. Nie widać na ich twarzach cech indywidualnych, natomiast często pojawia się ów ,,uśmiech archaiczny”, którego intrygujące znaczenie niepokoi badaczy. Wysokość kurosów jest różna: od kilkudziesięciu cm do ponad sześciu metrów. Stoją zawsze wyprostowani, z opuszczonymi zwykle rękami zaciśniętymi w pięści, w postaci kroczącej, ale przy rozłożeniu ciężaru równomiernie na obu nogach, z lewą stopą wysuniętą, ze wzrokiem zdecydowanie skierowanym przed siebie.
Sylwetki kurosów
stawiano na grobach lub ofiarowywano jako dary dziękczynne. W sposobie ich przedstawiania
inspirowano się wyraźnie egipską rzeźbą statuaryczną. Postacie o szerokich barkach
i wąskich biodrach ukazywano frontalnie. Jedna noga (przeważnie lewa) wysunięta była
do przodu. Ręce rzeźbiono opuszczone wzdłuż ciała, dłonie − najczęściej zwinięte w pięści
(rzadziej przedstawiano je płasko rozpostarte na biodrach). Na twarzach widniał wprawdzie lekko zarysowany uśmiech, na ogół jednak postacie nie wyrażały emocji.
Od opisanego typu odbiega parę pięknych rzeźb z około połowy VI w. Znaczą one, zrazu nieśmiało, drogę ku coraz pełniejszemu opanowaniu trójwymiarowości bryły i naturalności postawy.
kory
Jeśli „Młodzieńcy” (kurosi) byli zawsze nadzy. “Dziewczyny” (korai) z reguły są spowite w szaty. I one z biegiem czasu nabierały coraz więcej naturalności, były coraz wdzięczniejsze, wskazywały, że ich twórcy śmielej postępują w sztuce różnicowania bryły. Polichromowano je żywymi kolorami, o czym świadczą ślady zachowane w załamkach marmuru. Ubrane w dekoracyjnie ułożone peplos mają kręcone loki spadające poniżej piersi i często jedną rękę uniesioną w ofiarnym geście. Stoją wyprostowane i nietrudno sobie wyobrazić, że wiele z nich mogło służyć w charakterze pełnych elegancji podpór w portykach mniejszych budowli.
W okresie archaicznym kobiet nie przedstawiano w akcie,
dlatego kory ubrane były w przepasane i obficie udrapowane
wełniane peplosy lub lniane chitony, czyli koszule z krótkimi
rękawami. Ich twarze zdobił umowny uśmiech. Kobiety trzymały
w ręce jakiś przedmiot – atrybut.
Dama z Auxerre
Przechowywana w Luwrze niewielka figurka kobieca, zwana Damą z Auxerre, pochodząca z połowy VII w., ma włosy spadające sztucznymi falami na szerokie barki i jedną rękę złożoną na piersi, gdy druga opuszczona jest wzdłuż ciała, Stoi sztywno jak kolumna. Całość różni się jednak od rzeźb egipskich, ma więcej utajonej energii niż zapatrzone w wieczność „nieobecne” figury faraonów.
Artemida z Delos
Mimo zatartej dzisiaj twarzy, przypomina Damę z Auxerre, choć jest blisko trzykrotnie od niej większa. Widocznie na świętej jońskiej wyspie, z której pochodzi, lubiano formy monumentalne.
Kora z Akropolu ateńskiego
Rzeźba powstała prawdopodobnie w latach
540–530 p.n.e. Jest to figura wykonana
z marmuru o wysokości zaledwie 1,20 m.
W niektórych miejscach zachowały się jeszcze
ślady polichromii. Znajduje się w Muzeum
Akropolu w Atenach.
Hera z Samos
Jej postać delikatnie rozrzeźbiona drobnymi żłobkami, fałdami układającej się z wdziękiem szaty znakomicie ujawnia wyrafinowanie jońskich upodobań.
Kuros z Anavyssos
Marmurowa figura kurosa znalezionego
w Anavyssos powstała ok. 520 r. p.n.e.
Dzieło wysokości 1,94 m ma wszystkie cechy
monumentalnej rzeźby archaicznej. Znajduje
się w Narodowym Muzeum Archeologicznym
w Atenach
Moschoforos z ateńskiego Muzeum Akropolu
Attycki Niosący cielę (gr. moschophoros) to ofiarnik składający dar Atenie. Godnej postawy, okryty jest cienką tkaniną, nie kryjącą jego kształtów, włosy opadają mu na ramiona, zwierzątko trzymane dwoma rękami za nogi układa się miękko wokół głowy.
Jeździec Rampin
Tors i fragment rumaka znajdują się w Atenach, podczas gdy głowę, bogato ornamentowaną włosami przypominającymi naszycie z korali, posiada Luwr. Miękki uśmiech Jeźdźca, wdzięczne pochylenie postaci, śmiało zaznaczone oczy sprawiają, że jest to jedna z najbardziej poruszających rzeźb greckich.
Antenor, Grupa Tyranobójców
Pod koniec VI w., przed samym najazdem perskim, dochodzi do wykształcenia w rzeźbie nowych cech, zdecydowanie zapowiadających epokę klasyczną w obu znanych jej wersjach. Oto w 510 stanął na agorze w Atenach pierwszy pomnik o przeznaczeniu analogicznym do pomników nam współczesnych. Upamiętniał uwolnienie miasta od rządów dyktatora przez Harmoniasa i Aristogeitona. Grupę Tyranobójców wykonał w brązie dorycki rzeźbiarz Antenor. Została ona zniszczona w czasie najazdu perskiego i powtórzona przez uczniów mistrza. Dziś znamy ją z kopii rzymskiej, powstałej z repliki, lecz i w tej niedoskonałej postaci ukazuje nowatorskie ujęcie dwóch aktów - dojrzałego mężczyzny i młodzieńca, kroczących do przodu, silnych, z uniesioną do góry bronią. Prezentują oni nową rytmikę układu, przesiąkniętego skupioną, dojrzałą powagą wyważonych starannie brył.
Marmury egineckie
wspaniałe rzeźby wschodniego tympanonu doryckiej świątyni Afai (archaicznej Ateny) na Eginie. Zachowane fragmenty świadczą o świetnym wyczuciu wewnętrznych rytmów symetrycznego układu, którego przedmiotem jest walka Greków z Trojanami. Z ocalałych 11 figur (dziś w Monachium) zwraca uwagę umierający wojownik z ręką uwięzłą w ujęciu tarczy. Rzeźbione przez nieznanego genialnego artystę w wypukłym, prawie niezależnym od tła reliefie, postaci te mają bryłę ukształtowaną śmiało, syntetycznie, z doskonałą świadomością anatomii. Prawie zupełny brak zainteresowania dekoracyjnością faktur oznacza zdecydowane odejście od koncepcji archaicznej, widocznej jeszcze we fragmentach zachodniego przyczółka tej samej świątyni.
Auriga delficki
Rzeźba wykonana ok. 475 r. p.n.e. ma 1,80 m.
Auriga (woźnica) z Delf jest jednym
z nielicznych zachowanych oryginałów
wykonanych w brązie (rzeźbę grecką znamy
głównie z kopii rzymskich). Uwagę zwracają
oczy inkrustowane białą pastą i szkłem,
które błyszczą jak u żywego człowieka.
Znajduje się w Muzeum Archeologicznym
w Delfach w Grecji
Znaleziony w Delfach dorycki, wolno stojący posąg Woźnicy (gr. auriga) naturalnej wielkości, odlany w brązie już po zwycięstwie pod Salaminą. Stanowił ex voto po zwycięskich zawodach i ongiś prawdopodobnie stał na rydwanie zaprzężonym w konie. Mimo sztywnej postawy, młody bohater odziany w długi chiton sfałdowany tak, że przypomina żłobiony trzon kolumny, emanuje napiętą energią. Jego pionowo osadzona głowa o zdecydowanych podziałach regularnych, doprowadzonych do geometrycznej prostoty rysów, ukazuje pełne usta, nie naznaczone już „archaicznym uśmiechem” i oczy wyłożone emalią patrzące bacznie na rozpościerającą się przed zaprzęgiem drogę.
Kritios, Efeb Kritiosa
Posąg młodzieńca jest przypisywany Kritiosowi z Aten, który podjął dawny temat kurosa, żeby go rozwiązać nowatorsko. Jest to pierwsza ze znanych realizacja rzeźbiarska postaci stojącej swobodnie i opierającej się silniej na jednej nodze, z lekkim przegięciem bioder i przeciwnym mu nachyleniem barków. Tak narodził się kontrapost, postawa charakterystyczna dla wielu posągów, nie tylko greckich.
Zespół rzeźb świątyni Zeusa w Olimpii
Zespół rzeźb świątyni Zeusa w Olimpii, wielkim ośrodku jego kultu na Peloponezie, powstał pod sam koniec okresu przejściowego. Pierwotna, pełna bezpośredniości syntetyczność rzeźby archaicznej splata się tu ze wschodzącym ideałem piękna okresu klasycznego: każdy element jest podporządkowany całości, wszystkim rządzi poczucie umiaru, powagi i harmonii. Na metopach pokazano bohaterskie czyny Heraklesa. Tympanon zachodni zajmuje walka Lapitów broniących swych kobiet przed Centaurami; pośrodku stoi wyniosły Apollo wyciągający prawą rękę ponad walczącymi. W jego majestatycznej postawie, w symetrycznym zestawieniu przeciwstawnych grup wciągniętych w mordercze zapasy widać jeszcze pewną sztywność, charakterystyczną dla doryzmu poprzedniego okresu. Ale i urodziwy bóg, i walczący młodzieńcy, a także atakowane przez Centaurów kobiety tworzą razem wspaniale zwartą, zrytmizowaną grupę, której każdy szczegół wywołuje pełną zachwytu kontemplację zwiedzających muzeum w Olimpii. Jesteśmy oto świadkami narodzin nowej harmonii, nieznanej dawniejszemu światu.
