rzeźba w okresie późnoklasycznym Flashcards
(13 cards)
rzeźba okresu późnoklasycznego
W wieku IV p.n.e., czyli w okresie
późnoklasycznym, rzeźba nieznacznie zmieniła
charakter. Dążenie do idealizacji, cechujące sztukę
czasów Peryklesa, zaczęło niekiedy ustępować
inspiracji naturą. Pod koniec okresu klasycznego
powstały pierwsze akty kobiece. Za ich twórcę
uważany jest Praksyteles.
W IV wieku p.n.e. rzeźba dość daleko odchodzi od wzniosłej i poważnej twórczości poprzedniego stulecia, dostarczającej posągów na agory i do świętych okręgów.
Wojna peloponeska wpłynęła na zmianę mentalności obywateli; rozluźniło się przywiązanie do tradycji, wzrosła skłonność do podważania autorytetu bogów i do przyjmowania kultów obcych, bardziej irracjonalnych i zmysłowych niż rdzennie greckie. Wzmogło się także upodobanie do indywidualizmu. Artyści coraz głębiej starają się poznać człowieka, nie tylko w jego pięknej zewnętrzności, ale także w poruszeniach psychiki.
Praksyteles
Rzeźby Praksytelesa cechują miękki,
delikatny modelunek, wyrafinowanie i nowy sposób ukazywania bogów, którzy stali się bliscy ludziom. Artysta rozwinął zasadę kontrapostu,
wprowadzając jeszcze więcej dynamiki do korpusu postaci poprzez mocniejsze wygięcie
kręgosłupa.
Ten mistrz elegancji i zmysłowości jest przede wszystkim wyrazicielem uczuć łagodnych, zwłaszcza w marmurowych posągach kobiecych, przedstawiających nagą, pełną cielesnego wdzięku Boginię Miłości, nie podobną w żadnej mierze do ubranych w szaty, dostojnych pań wielkiego Olimpu: Hery, Demeter czy Ateny. Niestety, także jego sławną Afrodytę, którą nabyli obywatele Knidos i do której, aby ją zobaczyć, podróżowano z całej Grecji, znamy tylko dzięki popularności, jaką cieszyła się w Rzymie. Żadna jednak kopia nie odda żywej powierzchni ciała kobiecego, tak jak je potrafił przedstawić Praksyteles. W posągach tych po raz pierwszy w dziejach uzyskano pewien ideał, którego wizja powracała odtąd przez wieki w sztuce europejskiej.
Skopas
Rywalem Praksytelesa był Skopas – rzeźbiarz, który przełamał zasadę
klasycznego spokoju i skrywania uczuć na rzecz ukazywania gwałtownych
przeżyć i wielkich namiętności. Tendencja ta umocniła się w sztuce okresu
hellenistycznego, a określono ją terminem patos (gr. pathos ‘cierpienie’,
‘namiętność’). Dramatyczna mimika i gesty postaci wiązały się w rzeźbach
Skopasa z dynamizmem kompozycji uzyskanym poprzez gwałtowne odchylenie
postaci lub skręt tułowia. Artysta
wybierał z mitologii te tematy i tych bohaterów, których losy obfitowały
w dramatyczne przeżycia
Lizyp
W okresie późnoklasycznym ukształtował się drugi kanon piękna męskiego
ciała, zainicjowany przez Lizypa. Doskonałe proporcje, charakteryzujące się
nieco większą smukłością niż w pracach Polikleta. Był on także twórcą rzeźb o tematyce
mitologicznej – przypisuje mu się autorstwo Odpoczywającego Aresa. Dzięki
ażurowej kompozycji siedzącej postaci rzeźba ta jest uznawana za pierwszą,
która otwiera się na otaczającą przestrzeń. Kompozycje Lizypa przeważnie
były budowane na wielu planach.
Obok Praksytelesa i Skopasa w historii rzeźby tego okresu występuje jeszcze trze-cie wielkie nazwisko, młodszego od nich o generację Lizypa z Sykionu. To on swą twórczością inicjuje nadchodzący hellenizm. Ponieważ żyje długo i w epoce wielkich przemian, dzieło jego jest trudne do scharakteryzowania. Pracuje głównie w brązie. Nie interesują go jako modele piękne kobiety ani młodzi chłopcy. Stara się wzorem Polikleta ustalić nowy kanon postaci męskiej: z bardziej wysmukłą atletyczną sylwetką i mniejszą stosunkowo głową.
Naturalność jego dzieł skłaniała współczesnych do opinii o rzeźbiarzu jako o świetnym realiście. Wielką zasługą Lizypa było wyciągnięcie końcowych wniosków z dotychczasowego kierunku ewolucji rzeźby greckiej. Jego posągi nie liczą się już z jakimkolwiek tłem silnie włączone w otwartą przestrzeń zachęcają do oglądania ich ze wszystkich stron. Rozgłos, jaki otaczał Lizypa, skłonił Aleksandra Wielkiego do zaproszenia go na swój dwór i zamówienia kilku portretów własnych, które udało się zidentyfikować dzięki charakterystycznie rozwichrzonej grzywie włosów, upodabniających młodego króla do boga Słońca.
W okresie późnoklasycznym, odznaczającym się wyraźnym wzrostem indywidualizmu, święci swoje tryumfy również drobna plastyka. Kwitnie wytwórczość „bibelotów” z brązu i z ceramiki, a niektóre ich wytwórnie osiągają doskonałość, stawiającą je na poziomie “wysokiej” sztuki.
Tanagra w Grecji właściwej, tak jak później Myriana w Azji Mniejszej, to tylko dwa z licznych ośrodków wyrabiających małe polichromowane figurki terakotowe, przedstawiające przeważnie eleganckie damy - zadumane, tańczące, czekające, zawsze spowite w obszerne i pięknie układające się suknie, a oprócz nich, także bohaterów mitologii, bogów i zwykłych zjadaczy chleba takich, jak handlarze, pasterze, chłopi, żebracy. Śmiałość, z jaką są traktowane, rozmaitość tematyczna i cechujące je nieraz wyraźne poczucie humoru, wyróżnia te drobiazgi z kręgu poważnej produkcji monumentalnej. Być może to one najpełniej zapowiadają szeroki wachlarz zainteresowań hellenizmu.
Apollo Sauroktonos, rzymska kopia rzeźby Praksytelesa
Bóg został przedstawiony jako młodzieniec, który przygląda
się pełzającej po pniu jaszczurce. Rzeźbiarz, dodatkowo
odchylając postać od osi, pogłębił kontrapost. Dopracowane
szczegóły i miękki modelunek sprawiły, że rzeźba wysokości
1,49 m nabrała wdzięku.
Afrodyta z Knidos, rzymska kopia rzeźby
Praksytelesa
Dla sanktuarium
w Knidos wyrzeźbił on marmurowy posąg
Afrodyty. Artysta ukazał boginię jako zwykłą
kobietę. Sylwetka przedstawiona jest w kontrapoście. Rzeźba ta jest pierwszym przykładem aktu
kobiecego, chociaż w V w. p.n.e. w Grecji
powstawały już posągi z częściowo
odsłoniętym ciałem kobiet. Bogini
wychodząca z kąpieli ukazana jest podczas
zwykłej, codziennej czynności.
Hermes z małym Dionizosem, rzymska kopia
Posąg ten przypisywano Praksytelesowi,
obecnie jego autorstwo uważa się za wątpliwe.
Hermes ukazany jest w niekonwencjonalny
sposób jako opiekun podający małemu
Dionizosowi kiść winogron. Na twarzy
boga widać skupienie. Grecka rzeźba
powstała w latach 330–320 p.n.e.
Pełne uroku przegięcie postaci Hermesa, delikatna gra mięśni, gest ukazywania dziecku (niezachowanej) kiści winogron, które usiłuje ono pochwycić, miękkość konturów wszystko to zgodne jest z opisami innych prac tego autora.
Skopas, Płaskorzeźby na ścianach Mauzoleum w Halikarnasie
Wznosząc Mauzoleum w Halikarnasie, jego projektodawcy zwrócili się o wykonanie dekoracji rzeźbiarskiej głównej elewacji do jednego z najznakomitszych artystów żyjących współcześnie - do Skopasa z Aten. Jego dynamiczny styl rozpoznaje się w zachowanych resztkach fryzu przedstawiającego Walkę Greków z Amazonkami (British Museum), w którym poszczególne postaci poruszone gwałtownymi uczuciami tworzą niespokojny rytm ukośnych kierunków, to zwierających się, to rozwierających w konwulsyjnym drganiu.
Szalejąca menada, rzymska kopia rzeźby Skopasa
Menady (bachantki) towarzyszyły Dionizosowi w jego wędrówkach.
Wprowadzone przez boga w stan ekstazy i upojenia, miały nakłaniać
wszystkich napotkanych do udziału w orgiach. Niechętnych rozszarpywały.
Znana z rzymskich kopii grecka rzeźba Skopasa przedstawia ciało
w dużym odchyleniu, z głową odrzuconą do tyłu. Zminimalizowana kopia
o wysokości 53 cm z ok. 350 r. p.n.e. znajduje się w Albertinum w Dreźnie
w Niemczech.
Szalejąca Menada jest przeciwieństwem zarówno dostojnych dzieł Fidiasza, jak i spokojnie zmysłowych Praksytelesa. Nowe przeżycia, niezgodne z duchem poprzedniego wieku, interesują nadchodzącą epokę, ciekawą dramatycznych tematów.
Apoksyomenos, rzymska kopia rzeźby Lizypa
Rzeźbiarz stworzył nowy kanon proporcji męskiego ciała, który zrealizował
m.in. w postaci zawodnika ze skrobaczką służącą do usuwania
z powierzchni ciała warstwy piasku, oliwy i potu. Grecka rzeźba powstała
w latach 330–320 p.n.e.
Chares z Lindos, Kolos Rodyjski
czyli odlany ze spiżu gigantyczny posąg boga słońca Heliosa, mający
ponad 30 m i ważący ok. 70 ton. Było to dzieło Charesa z Lindos. Stał prawdopodobnie
tylko 66 lat. Został zniszczony przez trzęsienie ziemi.
