Styl stanisławowski w architekturze Flashcards
(16 cards)
stylu stanisławowski w architekturze
Najważniejszą cechą stylu stanisławowskiego jest synkretyzm, czyli łączenie elementów
klasycznych z nieklasycznymi. Widać w nim wpływy baroku, rokoka i klasycyzmu. Styl
cechowały: harmonia, symetria, bogactwo zdobień stiukowych z licznymi złoceniami,
stonowane, pastelowe barwy, delikatność, zrównoważenie i wyrafinowanie. Dla tego stylu
charakterystyczne jest stosowanie wzorców włoskich, przede wszystkim palladiańskich.
Pierwszym istotnym przedsięwzięciem Stanisława Augusta Poniatowskiego była
przebudowa Zamku Królewskiego w Warszawie, której projektowaniem zajął się artysta
pochodzenia włoskiego Domenico Merlini.
Wnętrza stały się charakterystyczne dla stylu stanisławowskiego. Dzięki wprowadzonym
podziałom architektonicznym, wyrafinowanej ornamentyce, konsekwentnie dostosowywanej do przeznaczenia każdej sali, nadano wnętrzom wysoki poziom artystyczny.
Barokowo-rokokowa dekoracja dobrze łączy się z elementami klasycystycznymi. Pierwszym przedsięwzięciem była rearanżacja Pokoju Marmurowego. W niej uczestniczył też inny królewski architekt – Jakub Fontana. Zaprojektowano także wystrój
Sali Wielkiej (Balowej), Sali Tronowej, Sali Rycerskiej – której dekoracje o wymowie patriotycznej miały przywodzić na myśl najświetniejsze wydarzenia w dziejach
Rzeczypospolitej – oraz Sali Prospektowej, zwanej – od przydomku malarza
Bernarda Bellotta – Salą Canaletta. Nie wszystkie ambitne pomysły króla zostały zrealizowane, ale niewątpliwie pomieszczenia zamkowe zyskały wystrój, który nie ustępował
najznakomitszym rezydencjom europejskim tamtych czasów
Domenico Merlini
W wieku trzydziestu lat został on architektem
królewskim, najpierw Augusta III, a potem Stanisława Augusta Poniatowskiego. W 1773
roku objął urząd naczelnego architekta Rzeczypospolitej. Przebudował Zamek Ujazdowski,
a następnie we współpracy z Janem Chrystianem Kamsetzerem – architektem i dekoratorem pochodzenia niemieckiego – dokonał przebudowy wnętrz Zamku Królewskiego. Cechą twórczości tego architekta, który w uznaniu zasług otrzymał tytuł szlachecki, jest stopniowa
ewolucja od zdradzających wpływy baroku form dekoracyjnych do palladianizmu, czego
najlepszym przykładem jest Królikarnia.
Pokój Marmurowy Zamku Królewskiego w Warszawie
Pomieszczenie to zostało zaaranżowane już w czasach panowania Wazów. Wyłożono je czarnym
marmurem z jasnymi wstawkami, co nadało mu uroczysty i poważny charakter. Za czasów Stanisława
Augusta Poniatowskiego pokój ozdobiły obrazy Marcella Bacciarellego i rzeźby Andrégo Jeana
Le Bruna oraz Giacoma Monaldiego. W galerii zdobiącej fryz sali umieszczono 22 portrety
poprzedników Stanisława Augusta na polskim tronie. Szczególnie zaakcentowano postacie:
Kazimierza Wielkiego, Władysława Jagiełły, Zygmunta I Starego, Władysława IV i Jana III
Sobieskiego. Ich wizerunki zostały ukazane na tle sztukaterii imitującej lwią skórę. Nad kominkiem
został umieszczony okazały portret króla Stanisława Augusta w stroju koronacyjnym. Dopełnieniem
wystroju pomieszczenia były iluzjonistyczne freski, które uległy zniszczeniu i zostały w swobodny
sposób odtworzone podczas odbudowy Zamku Królewskiego po II wojnie światowej.
Domenico Merlini, Jan Chrystian Kamsetzer,
Sala Wielka Zamku Królewskiego w Warszawie
Sala Wielka jest jedną z najbardziej
reprezentacyjnych komnat Zamku Królewskiego
i miejscem ceremonii dworskich. Odbywały się
w niej uczty, bale, koncerty i spektakle teatralne.
Zamek Królewski został doszczętnie zniszczony w czasie II wojny światowej. Zachowały się jedynie
elementy sztukaterii zdobiących ściany oraz
posągi Apolla i Minerwy dłuta Andrégo Jeana
Le Bruna, a także alegorie Sprawiedliwości
i Pokoju. Salę zrekonstruowano na podstawie
fotografii z 1939 roku. Zdobią ją wykonane ze
stiuku i ustawione po dwie kolumny o gładkim
trzonie z kapitelami korynckimi, a także
kandelabry, żyrandole i bogate dekoracje ścienne
z licznymi złoceniami. Półkolista absyda na
ścianie głównej przesklepiona jest półkopułą
z dekoracją naśladującą kasetony z rozetami.
W ornamentyce pojawiają się: wieńce, zwisy
kwiatowe, rozety i kartusz herbowy. Okna i lustra
zakończone są pełnym łukiem z archiwoltami.
Plafon, przedstawiający scenę wyprowadzenia
świata z chaosu przez Jowisza, był dziełem
Marcella Bacciarellego. Po odbudowie zamku
został skrupulatnie odtworzony. Całość dekoracji
jest przykładem stylu stanisławowskiego.
Od 1774 roku zaczęto prowadzić prace w parku nazwanym
następnie Łazienkami Królewskimi lub parkiem Łazienkowskim.
Założono tam na
skarpie warszawskiej park w typie ogrodu angielskiego. Dzięki takiemu usytuowaniu
miał znakomite walory krajobrazowe. Powstawały w nim budowle, które urozmaicały
krajobraz, pełniąc jednocześnie funkcje użytkowe. W miejscu dawnego niewielkiego
oczka wodnego utworzono dwa duże stawy rozciągające się na północ i południe od
znajdującej się tam willi zaprojektowanej przez Tylmana z Gameren, zwanej Łazienką.
Nazwa pochodziła stąd, że Stanisław Lubomirski nakazał stworzyć w willi pokój kąpielowy
z dwoma wannami. W 1784 roku Domenico Merlini i Jan Chrystian Kamsetzer
zajęli się przebudową Łazienki, przekształcając budynek w pałac Na Wyspie. Obok pałacu, na zlecenie króla, w parku zaczęły powstawać inne budowle Park Łazienkowski ze swoimi budowlami stał się jednym z najwybitniejszych pomników
architektury i ogrodnictwa czasów stanisławowskich. Król mieszkał w pałacu Na Wyspie
od maja do września, a park udostępniał spacerowiczom.
Pałac Na Wyspie w Łazienkach Królewskich
w Warszawie
Przebudowa pałacu na zlecenie Stanisława Augusta,
trwająca w latach 1788–1793, zaczęła się od budowy
przez Merliniego fasady południowej
z czterokolumnowym portykiem wgłębnym. Kolumny
o kapitelach korynckich dźwigają belkowanie, nad
którym umieszczony jest napis: HAEC DOMUS
ODIT TRISTITIAS AMAT PACEM FUNDIT BALNEA
COMMENDAT RURA ET OPTAT PROBOS (łac. ‘ten
dom nienawidzi smutków, miłuje pokój, użycza kąpieli,
zaleca życie na wsi i pragnie ludzi dobrych’). W stylu
tej fasady wyczuwalne są wpływy palladiańskie.
Znacznie spokojniejsza i bardziej klasyczna
w wyrazie fasada północna, z czterokolumnowym
portykiem wysuniętym przed lico muru i zwieńczonym
trójkątnym frontonem, jest dziełem Kamsetzera.
Na szczycie budynku znajduje się prostokątny
belweder, czyli rodzaj nadbudówki (wł. bello ‘piękny’,
vedere ‘widzieć’). Całość zwieńczono balustradą
z tralek, a szczyt udekorowano posągami dłuta
Andrégo Jeana Le Bruna przedstawiającymi
personifikacje Wody, Ziemi, Ognia i Powietrza,
a także czterech kontynentów i pór roku. Urządzono
również pomieszczenia, które najlepiej charakteryzują
styl stanisławowski, a wśród nich Salę Balową.
Jej wnętrze zdobią kopie rzeźb późnoklasycznych
– Apolla Belwederskiego Leocharesa
i Odpoczywającego Heraklesa Lizypa. Pałac Na Wyspie
obecnie pełni funkcję muzeum
Jeszcze przed przebudową Łazienki powstał, wzniesiony przez Domenica Merliniego,
pałac Myślewicki,
który po przeniesieniu się króla do pałacu Na Wyspie zajmowali urzędnicy dworscy, a następnie królewski bratanek, książę Józef Poniatowski. Budowla zdobiona
jest polichromiami Jana Bogumiła Plerscha.
Biały Dom w Łazienkach Królewskich – klasycystyczny
budynek, zaprojektowany przez Domenica Merliniego.
Wznoszony był w latach 1774–1776
jako pierwszy budynek parku o cechach podmiejskiej, letniej willi w stylu palladiańskim.
W budowli tej znajduje się, eksponowana w przemyślanym układzie, Królewska Kolekcja
Grafiki. Przedstawia ona wizję władcy jako Apolla rządzącego idealnym państwem i krainą
wiecznej szczęśliwości. Między Białym Domem a pałacem wytyczono szeroką aleję, zwaną
Promenadą.
w Łazienkach Królewskich usytuowano też inne budynki, m.in. Wielką Oranżerię, nazwaną
z czasem Starą Pomarańczarnią.
Budowla ta ma szczególne znaczenie. Zaprojektowana
przez Merliniego, ma kształt podłużnego gmachu, do którego przylegają dwa skrzydła. Wykorzystywana była do przechowywania drzew pomarańczowych latem zdobiących ogrody.
W południowej elewacji oranżerii architekt zaprojektował 17 wielkich okien zamkniętych
łukiem, oddzielonych pilastrami toskańskimi. W jednym ze skrzydeł bocznych mieści
się niewielki Teatr Królewski, zwany też Teatrem Stanisławowskim, na którego sklepieniu król Stanisław August Poniatowski został przedstawiony jako Apollo na kwadrydze.
W drugim były pomieszczenia mieszkalne dla dworu. Główną salę Wielkiej Oranżerii przeznaczono na kopie rzeźb antycznych. Królewska kolekcja rzeźb liczyła 563 marmurowe
posągi i gipsowe kopie dzieł dawnych mistrzów.
Projektantem Teatru w Łazienkach Królewskich był Kamsetzer.
Plan stawu południowego przewidywał usytuowaną przy linii brzegowej wysepkę. To właśnie na niej wybudował scenę ze sztucznymi
ruinami z kolumnadami korynckimi i fragmentami ścian rozczłonkowanych pilastrami.
Teatr ten – błędnie nazywany amfiteatrem – umieszczony jest na wodzie. Theatron, czyli
widownia, mieści się natomiast na brzegu stawu, nie okala więc całej sceny. Architekt przy
jego projektowaniu zaprezentował swoje umiejętności oparte na wiedzy archeologicznej.
Inspirował się antycznym teatrem w Herkulanum pod Neapolem (Włochy). Teatr pomieścić
może do 850 widzów.
Wielka Oficyna w Łazienkach Królewskich, późniejsza Podchorążówka
w czasach Poniatowskiego mieściła kuchnie królewskie połączone z pałacem gankiem.
Została przebudowana w XIX wieku przez jednego z czołowych architektów klasycyzmu
czasów Królestwa Kongresowego – Jakuba Kubickiego i przekazana Szkole Podchorążych
Piechoty.
Stara Kordegarda w Łazienkach Królewskich
W Starej Kordegardzie dawniej stacjonowała królewska straż. Obecnie budynek
pełni funkcję miejsca spotkań edukacyjnych (lekcji muzealnych i warsztatów).
Wodozbiór w Łazienkach Królewskich
wzniesiony w latach dwudziestych XIX wieku przez Chrystiana Piotra Aignera był inspirowany antycznym rzymskim grobowcem Cecylii Metelli.
Domenico Merlini, Królikarnia w Warszawie
Domenico Merlini był też projektantem Królikarni – pałacu wzorowanego na Villa
Rotonda Andrei Palladia. Jemu także przypisuje się projekt budynku kuchni znajdującej
się w pobliżu tego pałacu, wzorowany na rzymskim grobowcu Cecylii Metelli. Nazwa obiektu wywodzi się od prowadzonej na
tym terenie w czasach saskich hodowli królików.
Budowla, która powstawała w latach 1782–1786,
założona jest na planie kwadratu. Pałac,
podobnie jak Villa Rotonda, ma obejmującą
wysokość dwóch kondygnacji centralnie
usytuowaną Okrągłą Salę zwieńczoną kopułą.
Wokół niej znajdują się pomieszczenia na dwóch
kondygnacjach. Fasadę zachodnią zdobi portyk
z czterema kolumnami jońskimi, zwieńczony
trójkątnym frontonem. Trzy inne portyki są
jedynie zamarkowane występującymi ryzalitami,
jest więc to uproszczona wersja w stosunku
do elewacji Villa Rotonda. Obecnie w Królikarni
mieści się Muzeum Rzeźby im. Xawerego
Dunikowskiego.
Stanisław Zawadzki, pałac w Lubostroniu
Pałac dla hrabiego Fryderyka Skórzewskiego
powstawał w latach 1795–1800. Budowla jest
świadectwem wpływów zarówno projektów
rezydencji Villa Rotonda, jak i Królikarni.
Dominantę fasady stanowi portyk z ośmioma
kolumnami jońskimi pierwotnie przeznaczonymi
do niezrealizowanej w czasach klasycyzmu
Świątyni Opatrzności Bożej w Warszawie.
Na fryzie widnieje łaciński napis: SIBI,
AMICITIAE ET POSTERIS (łac. ‘sobie,
przyjaciołom i potomności’). Kopułę wieńczy
dodana u schyłku XIX wieku wykonana z brązu
figura Atlasa dźwigającego na ramionach
ziemski glob. Pałac powstał kilka lat po
śmierci ostatniego polskiego króla, ale jego
palladiańska forma łączy go z budowlami
w stylu stanisławowskim.
