syntax gpt sorular Flashcards
(12 cards)
Eylem Öbeği İçi Özne Varsayımı (VP-Internal Subject Hypothesis)
Temel İddia: Özne, başlangıçta V (eylem) öbeği içinde oluşur, daha sonra yüksek bir pozisyona (TP’nin öznesi olarak) hareket eder.
Neden?: Öznenin tematik rolünü (ajan, deneyimleyici) eylemin doğrudan V’ye yakın bir konumda almasını sağlar.
Denetim (Control) Yapıları
Denetim (Control):
Tanım: Matris cümlenin öznesi/yüklemi, gömülü cümlenin boş öznesini (PRO) denetler. PRO’nun referansı matris öğesine bağlıdır.
Türkçe Örnek:
Ali [PRO kitap okumayı] istedi.
Ali: Matris özne, PRO’nun referansını denetler (PRO = Ali).
PRO: Gömülü cümlenin öznesi, tematik rol alır (ajan: okuma eylemini yapan).
Yükselme (Raising) Yapıları
Yükselme (Raising):
Tanım: Matris cümlenin öznesi/yüklemi temasik rol almaz. Gömülü cümlenin öznesi, matris cümlenin özne/yüklem pozisyonuna “yükselir”.
Türkçe Örnek:
Ali [t_Ali hasta görünüyor]
görün-: Tematik rol (ajan) almaz. hasta olan kişiyi ifade eder.
Ali: Aslında gömülü cümlenin (Ali hasta) öznesidir. Matris özne pozisyonuna yükselir.
Denetim (Control) ve Yükselme (Raising) Yapıları farkları
Denetim: Matris özne/yüklem tematik rol alır, PRO’yu denetler.
Yükselme: Matris özne/yüklem tematik rol almaz, öğe yükselir.
Tematik Roller (Önemli Olanlar):
Ajan (Agent): Bilinçli eylem yapan (Ali koştu).
Deneyimleyici (Experiencer): Duygu/durum yaşayan (Ali korktu).
Hedef (Theme/Patient): Eylemden etkilenen, konumu değişen (Kitap düştü).
Kaynak (Source): Hareketin başladığı yer (Evden çıktı).
Hedef (Goal): Hareketin bittiği yer (Okula gitti).
Ayrık Geçişsiz (Unaccusative) vs. Özneli Geçişsiz (Unergative):
Özneli Geçişsiz (Unergative):
Özne: Ajan (bilinçli eylem).
Sözdizimi: Özne, VP dışında (TP’de) başlar (Eylem Öbeği İçi Özne Varsayımına göre).
Türkçe Örnekler: koşmak, gülmek, uyumak, zıplamak, çalışmak
Ali koştu. (Ali = Ajan)
Ayrık Geçişsiz (Unaccusative):
Özne: Hedef/Deneyimleyici (eylemden etkilenen, bilinçsiz değişim).
Sözdizimi: Özne, VP içinde (V’nin nesnesi gibi) başlar ve özne pozisyonuna yükselir (Yükselmeye benzer).
Türkçe Örnekler: düşmek, kırılmak, ölmek, gelmek, olmak, kaybolmak, çürümek
Vazo düştü. (Vazo = Hedef - yer değiştiren nesne)
Ali geldi. (Ali = Hedef/Deneyimleyici - konumu değişen)
Farkın Kanıtı (Türkçe):
Edilgen Yapı: Unaccusative’ler edilgen gibi davranır (özne nesneden gelir).
Vazo kırıldı. (Unaccusative: kır- geçişli, kırıl- unaccusative)
*Ali çalışıldı. (Unergative: çalış- unergative, edilgenleşmez)
-DIr Eki: Unaccusative özneler -DIr ile kullanılabilir (hedef vurgusu):
Vazo düşmüştür. / ?Ali koşmuştur. (İkincisi daha az doğal, ajan vurgusu -DIr ile uyumsuz)
. VP Shells Varsayımı (Çift Katmanlı VP)
Temel İddia: Tek bir VP yeterli değildir. VP, bir dış VP (vP) ve bir iç VP (VP) olmak üzere iki katmandan oluşur.
Neden?:
Nesne Hareketini: Nesnenin neden V’den önce (Scrambling) veya sonra (dilbilgisel sıra) görünebildiğini açıklar.
Çoklu Nesneleri: Dolaylı/Dolaysız tümleçleri (Ali Ayşe’ye kitap verdi) yerleştirmek için alan sağlar.
Öznenin Kökenini: Eylem Öbeği İçi Özne Varsayımı ile uyumludur (özne vP’nin öznesidir).
Tematik Rol Atamasını: v (dış eylem) ajanlık rolünü, V (iç eylem) hedef rolünü atar.
Yapı: [vP Özne [v’ v [VP Nesne [V’ V (Dolaylı Tümleç) ]]]]
“Eylem Öbeği İçi Özne Varsayımı’nı açıklayın. Türkçe örnekle destekleyip temel ağacını çizin.”
Tanım: Öznenin tematik rolünü (ajan/deneyimleyici) VP içinde aldığını ve daha sonra TP özne pozisyonuna hareket ettiğini savunur.
Neden: Theta-rol atamasının yerellik ilkesi (eylemle öznenin yakın olması).
Türkçe Örnek: “Meryem elma yedi.”
“VP Shells modelini açıklayın. Türkçe ‘Ali kitabı okudu’ cümlesinin ağacını çizerek gösterin.”
Cevap:
Tanım: VP’nin iki katmandan oluştuğu (dış vP + iç VP):
v (dış): Ajanlık rolünü atar, özneyi barındırır
V (iç): Hedef rolünü atar, nesneyi barındırır
“Yükselme fiilleri neden tematik rol atamaz? Türkçe örnekle açıklayın.”
Yükselme fiilleri (görün-, söylen-) durum bildirir; ajan/hedef gibi rollere sahip değildir. Özne tematik rolünü gömülü cümleden alır:
“Ali [t mutlu] görünüyor” → “mutlu” Ali’ye deneyimleyici rolü atar.
“Unaccusative fiiller neden nesne konumunda başlar? Kanıtlayın.”
Edilgen yapıyla benzerlik: “Cam kırıldı” (cam aslında nesne)
-DIr testi: “Cam kırılmıştır” (hedef vurgusu) vs “?Ali koşmuştur” (doğal değil)
