sztuka paleolitu Flashcards
(11 cards)
ozdoby w sztuce paleolitu
Z czasów, kiedy
neandertalczyka zastąpił człowiek rozumny, pochodzą ozdoby ciała, jak naszyjniki z muszli,
zębów czy kamyków. Narzędzia pracy i ozdoby zaczęto upiększać rytmicznie powtarzanymi
nacięciami, które z czasem zaczęły przybierać formy ornamentów abstrakcyjnych. Były
one pierwowzorami greckich meandrów. Czyżby
obok symetrii pojawił się kolejny wyznacznik piękna – rytm powtarzanych form? Na to
pytanie nie można jednoznacznie odpowiedzieć, ponieważ nie wiadomo, jaką funkcję
spełniały takie ozdoby – wiązały się z potrzebami estetycznymi czy wynikały z rytuałów.
Obok abstrakcyjnych motywów, zdobiących drobne przedmioty, pojawiały się coraz
bardziej realistyczne przedstawienia.
Pierwsze rysunki powstały ok. 30 tys. lat p.n.e.
Ich tematyka, niemal wyłącznie ograniczona do animalistyki, wskazuje, że sztuka
prehistoryczna powiązana była z myślistwem.
Malowidła naskalne epoki paleolitu
Wykopaliska prowadzone na terenie Europy, Azji i Afryki ukazują wspaniałe wizerunki
zwierząt powstałe między XXX a X tysiącleciem p.n.e. Najwspanialsze z nich, takie jak
malowidła naskalne w jaskiniach: Lascaux, Niaux i Rouffignac na terenie Francji oraz
w Altamirze w Hiszpanii, powstały między XV a X tysiącleciem p.n.e.
Człowiek nie tworzył sztuki w jaskiniach, które służyły mu jako miejsce schronienia,
wybierał głębiej położone groty, być może pełniące funkcję sanktuariów. W wizerunkach
zwierząt: byków, krów, koni, bizonów, kozic, mamutów i niedźwiedzi jaskiniowych
widoczne jest doskonałe postrzeganie natury, przejawiające się nie tylko w sposobie
oddania budowy zwierzęcia, ale także w obserwacji jego zachowań. Głębię eksponowano
za pomocą perspektywy kulisowej. Ponieważ malowidła te powstawały
w słabo oświetlonych miejscach, wpłynęło to na ich formę. Zaczynano od mocnego
zaznaczenia konturu (często rytowanego), który wypełniano ciemnym barwnikiem
uzyskanym jako produkt spalania (sadza, węgiel drzewny). Tak przygotowany rysunek
człowiek pierwotny wypełniał innymi barwnikami, podejmując pierwsze próby modelunku
światłocieniowego. Jego wyobraźnię często inspirowało naturalne podłoże. Kształt i zróżnicowana faktura skały przypominały mu poszczególne części
ciała zwierzęcia. Powstawanie malowideł powiązane było z magią i zwykle
towarzyszyło udanemu polowaniu, stąd tendencja nakładania się
rytów. Przypuszcza się, że powstawały one przede wszystkim w celu
udokumentowania udanych łowów bądź ich zapewnienia. Pędzle zapewne
wykonywane były ze zwierzęcej sierści, a barwniki rozpuszczano
w tłuszczu. Paleolityczny twórca często
pozostawiał odcisk swojej dłoni.
Barwniki,
jakich używano w epoce paleolitu
były pochodzenia organicznego, toteż dominowały
w malowidłach barwy ziemi. Biel uzyskiwano ze skał wapiennych,
czerń − z produktów spalania. Bardzo popularnym barwnikiem była
ochra, składająca się z glinokrzemianu zabarwionego wodorotlenkami
żelaza. Dawała ona różne odcienie barw od żółtej do brunatnej,
a ochra palona nabierała koloru ceglastej czerwieni.
Malowidła naskalne w Altamirze
W roku 1868 przypadkowo natrafiono w Hiszpanii na
jaskinię Altamira. Jej naturalne sklepienie, o 18 m długości
i blisko 9 m szerokości, zdobiły znakomicie wyprofilowane
i wymodelowane przedstawienia pięćdziesięciu bizonów. Iluzjonizm
przedstawienia uzyskany został poprzez modelunek, ale także
poprzez dokładne dopasowanie sylwetek do wybrzuszeń skały. Kontur
wypełniono manganitem, czyli wodorotlenkiem manganu, a następnie
wymodelowano ochrą. Archeolodzy uważają, że większość malowideł pochodzi sprzed
ok. 13 tys. lat p.n.e., ale są też znacznie starsze
Malowidła naskalne
z Lascaux we Francji
Najwspanialszym zabytkiem paleolitu są malowidła powstałe ok. 15 tys. lat p.n.e w jaskini Lascaux we Francji , którą także przypadkowo odkryto w roku 1940. Grota składa się z głównej sali i dwóch
długich korytarzy. Środkową salę wypełniają przedstawienia bawołów, turów i krów,
a w korytarzach znajdują się wizerunki dzikich koni i jeleni. Większość przedstawień cechują
plastyczność ujęcia, modelunek, a także specjalne efekty malarskie, które paleolityczny
twórca uzyskiwał poprzez rozcieranie barwników bądź nakrapianie. Iluzjonizm potęgują
naturalne formy skał wykorzystane w tych przedstawieniach. Jednym z najciekawszych
rytów jest fryz przedstawiający jelenie płynące przez wezbrany nurt rzeki. Aby pokazać
koryto rzeki, wykorzystano naturalną wklęsłość skały. Jak zauważają badacze sztuki,
być może po raz pierwszy mamy do czynienia z wydarzeniem, kiedy artysta nie tylko
malował naturę, ale także dokonywał wyboru formy (podłoża i materiału). W niektórych
malowidłach prehistorycznych ruch przedstawiano za pomocą nakładających się obrazów,
jak w poruszonej fotografii.
Figurki Wenus w sztuce paleolitu
Obok licznych przedstawień zwierząt znaleźć
można znaki symbolizujące jakieś pojęcia oraz symbole seksualne. Uczeni uważają, że
człowiek pierwotny żył krótko – 30, 40 lat. Życie ludzkie, a także jego przekazywanie, było
więc szczególną wartością. Prawdopodobnie z tego samego powodu – kultu płodności – wzięły się pierwsze rzeźbiarskie przedstawienia kobiet-matek, nazwane umownie wizerunkami
Wenus. Figurki i ryty skalne o podobnych cechach spotykane są w różnych szerokościach
geograficznych nie tylko w okresie paleolitu, ale także później. Cechuje je uproszczona forma,
często zredukowana do korpusu, podczas gdy ręce, nogi i głowa są zaledwie zaznaczone.
Mają mocno uwydatnione cechy związane z płodnością (nienaturalnie obfite piersi
i brzuchy). Nie ma w nich żadnej dbałości o rysy twarzy, jak gdyby istotą przedstawienia
było macierzyństwo. Przypuszcza się, że była
to sztuka tworzona na potrzeby magii.
przedstawienia człowieka w malowidłach paleolitu
W paleolitycznych grotach jest niewiele wizerunków człowieka, a jeśli występują
– przedstawione są bardzo schematycznie.
Drobną rzeźbę okresu paleolitu reprezentują
figurki Wenus, przedstawienia
zwierząt, zdobiące kamienne i kościane narzędzia
Wenus z Willendorfu
Przedstawienia prehistorycznych kobiet-matek, czego przykładem jest ta rzeźba, związane są z kultem
płodności i występowały w wielu miejscach w pasie od południowej Francji aż po Syberię. Spośród
spotykanych figurek ta – pochodząca sprzed dwudziestu kilku tysięcy lat – ma najstaranniej opracowaną
partię głowy, ale jej twarz, zaznaczoną zaledwie trzema punktami, niemal całkowicie zasłaniają pukle
włosów. Figurka o wysokości 11,10 cm znaleziona została w Austrii. Znajduje się w Muzeum Historii
Naturalnej w Wiedniu
perspektywa kulisowa
taka, w której przedstawienia najbliższe
przesłaniają to, co znajduje się na drugim planie.
