sztuka wczesnośredniowieczna

Question 1

Mauzoleum Teodoryka w Rawennie

Answer 1

Ostrogocki twórca Mauzoleum Teodoryka w Rawennie z pierwszej połowy VI stulecia,
chcąc nakryć całą konstrukcję kopułą naśladującą rozwiązania starożytne, zdecydował się
wykorzystać gigantyczny monolityczny blok skalny o wadze ok. 300 ton.

Question 2

Santa María del Naranco

Answer 2

Wielokrotnie przetwarzano motyw łuku triumfalnego. Znalazł on swoje zastosowanie m.in. w hali z połowy IX wieku zbudowanej na zboczu góry Naranco w Hiszpanii. W budowli tej trzy łuki wsparto na kolumnach, których trzony obiegał ornament w kształcie splecionych lin, głowice zaś ozdobione zostały motywem liści, prawdopodobnie wzorowanym na korynckim akancie.

Question 3

fibule

Answer 3

ozdobne metalowe zapinki
do spinania szat o funkcji podobnej do agrafki – klamry oraz elementy uzbrojenia

Question 4

technika komórkowa

Answer 4

technika, dominująca w czasach panowania dynastii Merowingów, która polegała na szlifowaniu drogich
kamieni i umieszczaniu ich w przegródkach ze złotych taśm. Wielobarwne komórki
– zgodnie z popularną we wczesnym średniowieczu tendencją horror vacui

Question 5

horror vacui

Answer 5

(łac. ‘lęk przed
pustką’) tendencja artystyczna polegająca na tworzeniu dekoracji zapełniających całą powierzchnię obiektu, bez pozostawiania pustego tła,

Question 6

Sztuka przedromańska na Wyspach Brytyjskich

Answer 6

Sztuka wczesnochrześcijańska, przeniknięta elementami dominującej tam kultury
celtyckiej. Ich chrystianizacja zaczęła się już
w V wieku. Odizolowanie wysp od kontynentu sprzyjało rozwojowi niezależnej kultury,
której ośrodkami stały się klasztory. Typowe dla sztuki, zwanej iroszkocką lub iryjską,
były powstające od VII do X wieku kilkumetrowe krzyże o ramionach połączonych
charakterystycznym pierścieniem. Całe powierzchnie ich trzonów pokrywały reliefy
o tematyce biblijnej. Na terenie Irlandii rozwinęło się też iluminatorstwo. Od VII wieku
powstawały tam manuskrypty iluminowane. W dekoracji dominowały motywy plecionki, która
szczelnie wypełniała bordiurę, a nawet całą przestrzeń
miniatury. Umownie potraktowane sylwetki
ludzkie i zwierzęce sprowadzano do płaskiego znaku i traktowano jako motyw dekoracyjny.
Wyraźna stylizacja przedstawień, a także wszechobecne motywy abstrakcyjnych plecionek
świadczą o tym, że artyści nie czerpali wzorów z realnego świata.

Question 7

manuskrypt iluminowany

Answer 7

ewangeliarze z bogato zdobionymi inicjałami rozpoczynającymi kolejne
segmenty tekstu i całostronicowymi ilustracjami

Question 8

bordiura

Answer 8

dekoracyjne obramowanie

Question 9

Book of Kells

Answer 9

powstały ok. 800 roku. Inicjał greckich
liter „XPI” (tworzących monogram
imienia Chrystus), rozpoczynający
Ewangelię św. Mateusza, zachwyca
niezwykłą dekoracyjnością i finezją
kaligraficznie prowadzonej linii.
Mimo niewielkich rozmiarów księgi
– 24 x 32 cm – zaskakuje niezwykła
szczegółowość miniatury.
W asymetrycznie zakomponowanej
plecionce można odnaleźć głowę
ludzką, anioły oraz zwierzęta.

Question 10

Rękopisy

Answer 10

W starożytności znano dwie formy rękopisów: zwój sporządzany ze sklejonych arkuszy
jednostronnie zapisywanego papirusu lub pergaminu oraz kodeks, łączący kilka złożonych
i zszytych grzbietami składek pergaminowych. Kodeksy oprawiano zazwyczaj
w dwie deseczki obciągnięte skórą lub dekorowane metalem, a nawet kością słoniową.
W średniowieczu zdecydowanie częściej wykonywano kodeksy. Spisywaniem i dekorowaniem kodeksów zajmowali się głównie mnisi.
Szczególne znaczenie miały benedyktyńskie skryptoria, czyli pomieszczenia klasztorne,
w których przepisywano ręcznie księgi. Tekst pisany był po obu stronach karty (recto
i verso). Iluminatorzy (twórcy miniatur) zdobili tekst zarówno całostronicowymi scenami,
jak i dekoracyjnymi inicjałami.

Question 11

bestiariusze

Answer 11

Były to bogato ilustrowane księgi zawierające opisy stworzeń oraz ich zachowań.
Opisy te często były w sposób alegoryczny zestawiane z określonymi naukami
Pisma Świętego. Źródłem bestiariuszy był Fizjologus, późnoantyczny grecki tekst
o zwierzętach, kamieniach i roślinach.

Question 12

symbol lwa

Answer 12

miał ambiwalentną symbolikę. Z jednej strony wierzono w opowieść o lwie,
który swym oddechem po trzech dniach budzi do życia martwe lwiątka, i traktowano
go jako symbol chrystologiczny. Z drugiej – zgodnie z wymową psalmu 91
(„po lwach i bazyliszkach stąpał będziesz”) – mógł on być obrazem mocy szatańskich.

Question 13

symbol pelikana

Answer 13

uważano, że karmi on swoje dzieci własną krwią, stąd też uznawany był
za symbol chrystologiczny

Question 14

symbol węża

Answer 14

także stworzenia fantastyczne, np. smok, bazyliszek, przedstawiane jako
uskrzydlone gady – symbolizowały szatana i złe moce

Question 15

symbol gołębicy

Answer 15

symbolizowała Ducha Świętego

Question 16

symbol papugi

Answer 16

uznawana była z jednej strony za rajskiego ptaka i symbol maryjny, gdyż jej
głos porównywano do słowa „Ave” wypowiadanego przez archanioła Gabriela podczas
Zwiastowania. Z drugiej strony jednak mogła oznaczać bezrozumne naśladownictwo,
np. w scenie grzechu pierworodnego. Odnosiła się wówczas do grzechu Ewy,
która poddaje się podszeptom szatana. Nie bez znaczenia jest tu także fakt, że Marię
odczytywano jako Nową Ewę, a ananim łacińskiego imienia Eva brzmi Ave

Question 17

symbol szczygła

Answer 17

zapowiadał pasję Chrystusa. Wierzono, że ptak ten zabarwił swój łepek
na czerwono, gdy wyciągał kolce korony cierniowej z głowy Zbawiciela.

Question 18

symbol gryfa

Answer 18

hybrydalny stwór ukazany jako uskrzydlony lew lub lew z orlą głową
– był symbolem odwagi, ale też pychy. Z tego powodu często pojawiał się w heraldyce.

Question 19

symbol jednorożca

Answer 19

fantastyczny stwór przedstawiany z reguły jako koń z rogiem na czubku
głowy – był symbolem czystości i dziewictwa. Uważano, że jest to istota niezwykle
płochliwa, którą oswoić może jedynie dziewica. Stąd też jako symbol maryjny
pojawiał się w scenie Zwiastowania

Question 20

Heraldyka

Answer 20

zajmuje się badaniem rozwoju i znaczenia oraz zasadami kształtowania się herbów

Question 21

Empora

Answer 21

element architektoniczny występujący najczęściej w kościele w postaci odrębnej kondygnacji o charakterze antresoli, zazwyczaj usytuowanej nad kruchtą lub nadwieszonej nad głównym wejściem do świątyni

Question 22

westwerk

Answer 22

rozbudowana zachodnia część składająca
się z wieży lub dwóch wież, pod którymi umieszczano emporę

Question 23

codex purpureus

Answer 23

W najcenniejszych rękopisach tekst spisywano złotem lub srebrem płatkowym na
purpurowym tle. Purpura była niezwykle kosztowna, wytwarzano ją ze śródziemnomorskich
mięczaków i kojarzono z boskim i królewskim majestatem. Tak wykonaną księgę określano
jako codex purpureus

Question 24

addycja

Answer 24

zasada zestawiania ze sobą brył

Question 25

Sceny Ukrzyżowaniaw sztuce średniowiecznej

Answer 25

pojawiły się w sztuce dopiero w V wieku. Wcześniej o męce Chrystusa mówiono jedynie w sposób symboliczny, uważając, że śmierć na krzyżu, właściwa dla niewolników i złoczyńców, nie licuje z majestatem Boga. Potem, przez niemal pół tysiąclecia, Chrystus na krzyżu był przedstawiany żywy i z otwartymi oczami jako symbol zwycięzcy śmierci. Z czasem następuje przesunięcie akcentu z boskiego triumfu nad grzechem i śmiercią na krwawą ofiarę, którą Chrystus musiał złożyć w swej ludzkiej naturze. Pierwsze przedstawienia martwego Chrystusa datuje się na X wiek (np. krucyfiks Gerona), ale sceny ukazujące skrajne cierpienie deformujące ciało Zbawiciela powstaną dopiero w XIV stuleciu.

Question 25

palatia

Answer 25

zespoły rezydencjonalno- -sakralne założone na planie prostokąta, zakończone od wschodu centralną świątynią – na ogół rotundą – dostawioną do jego krótszego boku.

Question 26

Hieratyzm

Answer 26

tendencja w sztuce do uwypuklania w dziełach postaci, w celu pokazania ich dostojeństwa, jak również do ukazywania dostojności uroczystyc rytuałów religijnych. W tej tendencji postacie są pokazywane jako zastygłe w pełnym wzniosłości bezruchu.

Question 27

Charakterystyka sztuki przedromańskiej

Answer 27

Przez ponad pół tysiąclecia tworzono dzieła sztuki, które łączyło jedno: powstawały one przede wszystkim z inicjatywy i dla potrzeb Kościoła. Ich autorzy w różnym stopniu przetwarzali tradycje antyku, z którymi stykali się na zamieszkiwanych przez siebie terenach. Zaczęło wtedy zanikać zainteresowanie przedstawianiem postaci ludzkiej. Zamiast tego rozwijały się tendencje dekoracyjne: królowały motywy plecionki i skłonność do ornamentalnego, sumarycznego traktowania sylwetki ludzkiej, sprowadzonej wręcz do znaku plastycznego. Architekci, tworzący dla władców nowych królestw, wielokrotnie chcieli kopiować formy budowli rzymskich, nie rozumieli jednak ich konstrukcji ani wewnętrznej logiki elementów.