tło przemian w sztuce Flashcards
(14 cards)
nazwa “romańska”
na początku XIX wieku Charles Alexis du Herissier, hrabia de Greville, pisał: „ta
ciężka i z gruba ciosana architektura jest popsutym przez naszych nieokrzesanych przodków
Opus Romanum – dziełem Rzymian”
Niezbyt szczęśliwa nazwa romanizm”
sprawia wrażenie, że sztuka średniowieczna była tylko przedłużeniem późnego antyku śródziemnomorskiego. W rzeczywistości jest to słuszne jedynie w odniesieniu do czasów karolińskich i ottońskich. W sztuce romańskiej są bowiem widoczne paralele do Bizancjum, Rzymu, Azji Mniejszej, Syrii i Armenii. A przecież wykształcają się właśnie w tej epoce także nowe, nordycko-zachodnie, dotychczas nie znane formy, które określają na długi okres całą architekturę europejską.
obszar występowania sztuki romańskiej
Nowy styl objął swym zasięgiem tereny od Sycylii aż po Skandynawię i od Polski po
Portugalię.
Okres sztuki romańskiej nie zna jeszcze pojęcia narodów w nowoczesnym tego słowa znaczeniu.
Kiedy się zatem wymienia Niemcy. Włochy lub Francję jako tereny przodujące przemiennie w rozwoju architektury, to nie znaczy, że można zapominać o wkładzie mniejszych krajów, jak Niderlandy, Szwajcaria, Skandynawia i środkowo-wschodnia Europa, które dopiero później osiągnęły narodową samodzielność.
Po upadku Rzymu coraz bardziej wysuwają się na pierwszy plan pod względem politycznym, a od czasów Karola Wielkiego także artystycznym, kraje leżące na północ od Alp.
Władza książąt niemieckich rozciąga się aż po Włochy i Hiszpanię; dopiero w XI w. osiągają samodzielność wielkie miasta lombardzkie. Normanowie osiadają w XI w. w Anglii, południowych Włoszech i na Sycylii. Na północy i wschodzie Europy prowadzi się działalność misyjną wśród „pogan” w celu podbicia ludów zamieszkujących obszary sięgające aż po Bałtyk, tereny zachodniosłowiańskie z jednej strony i węgierskie z drugiej. Mniej długotrwałe, ale równie znamienne dla potęgi Zachodu są konfrontacje z islamem podczas wypraw krzyżowych (1096-1270).
Polityczna odnowa w całej Europie od końca X w.,
z którą wiązało się przenikanie wszystkich dziedzin życia przez idee chrześcijańskie, prowadzi do niezwykłego rozwoju budownictwa. Dominują budowle sakralne. W obrazie świata człowieka epoki romańskiej władza cesarza jest odbiciem wszechwładzy Boga. To, że monumentalne kościoły “zamki Boże”, są podobne do zamków rycerskich, a Ukrzyżowany dźwiga koronę królewską (później zastąpi ją cierniowa) jest dla niego alegorią zrozumiałą.
tło historyczne sztuki od XI w. do XIII w.
W XI wieku zapoczątkowana została w zachodniej
Europie sztuka nazwana później romańską. Jej schyłek
przypada na wiek XIII. W tym okresie rozwojowi
kultury sprzyjało zakończenie wędrówek ludów oraz
najazdów Normanów. Migrujące uprzednio plemiona
stopniowo przekształcały się w społeczności prowadzące
osiadły tryb życia. Powstały państwa, które dały początek
dzisiejszym Niemcom, Francji, Włochom. Zmniejszenie
liczby wojen i najazdów pozytywnie wpłynęło na
gospodarkę. Zaowocowało to poprawą ogólnej sytuacji
ekonomicznej i prowadziło do systematycznego wzrostu
liczby ludności.
Wspólnota europejska
krzyżowcy ze wszystkich starych krajów europejskich poznają się nawzajem i przezwyciężają różnice wynikłe z własnych tradycji kulturowych. Wspólnota europejska prezentuje system lenny, który organizuje Europę pod względem społecznym, militarnym i administracyjnym. Hierarchia stanowa, którą tworzy szlachta i rycerstwo, duchowni, mieszczanie i chłopi, organizacja kościelna w parafiach i diecezjach, rozkwit klasztorów w całej Europie, są oznaką duchowej i realnej jedności europejskiej.
Religijne reformy wychodzące z burgundzko-benedyktyńskich zakonów z Cluny, Gorze i Citeaux spowodowały długotrwały spór pomiędzy papieżem i cesarzem.
Zestawienie dwóch ważnych budowli XI w. Cluny III i salickiej katedry cesarskiej w Spirze nad górnym Renem jest dziś w uproszczony sposób postrzegane jako historyczny wyraz tej dwubiegunowości. Spór o inwestyturę pomiędzy Rzymem i salickimi cesarzami był przyczyną wstrząsów, których nie ustrzegł się ani Kościół, ani cesarstwo.
W wieku XIII rozgorzał spór wokół zagadnienia,
czy sztuka powinna być prosta i ascetyczna, czy
też bogata i wspaniała.
Zwolennikami prostoty
byli przede wszystkim cystersi, ale myśl ta
promieniowała także na inne zakony. Programy
budowlane cystersów zakazywały zdobienia kościołów
rzeźbami i malowidłami. Za ich przykładem kartuzi
wyrzekali się w kościołach srebrnych i złotych ozdób.
Przeciwne stanowisko związane było z teorią piękna
głoszoną przez benedyktynów. Według nich piękno
materialne pozwalało wznieść się myślom patrzącego
ku doskonałości duchowej, stąd też benedyktyni nie
unikali malowideł, rzeźb ani drogich złotych naczyń
w swoich świątyniach.
społeczność okresu romańskiego
Ustrój zachodniej Europy w nowo ukształtowanych
państwach średniowiecznych nawiązywał do ustroju
rzymskiego. Podstawową cechą była hierarchiczność.
Ostatecznie ukształtował się podział na stany. Najniższe
warstwy społeczne nie miały dostępu do edukacji.
osoby tworzące sztukę w okresie romańskim
Rycerze, tocząc wojny, mieli mało czasu
na zajmowanie się kulturą. Nauka i sztuka
pozostawały zatem głównie w gestii
Kościoła, przede wszystkim zakonów.
Ogromną rolę odegrali w tym zakresie
benedyktyni. Mnisi, przepisując księgi
i prowadząc szkoły klasztorne, przyczynili
się do upowszechniania osiągnięć
cywilizacyjnych świata antycznego.
Dzieło benedyktynów kontynuowali
m.in. cystersi. Ukształtowana w oparciu
o religię chrześcijańską sztuka romańska
stopniowo rozpowszechniała się w całej
Europie.
cechy sztuki romańskiej
Estetykę architektury romańskiej wyznaczały proste reguły liczbowe, ponadto była ona
w dużej mierze oparta na wzorcach antycznych. Towarzysząca architekturze rzeźba
obrazowała przede wszystkim świat nadprzyrodzony, ale włączała w przedstawienia także
całą naturę. Nie brakowało w niej form abstrakcyjnych, takich jak figury geometryczne,
plecionki. Ze wszystkich dziedzin sztuki to właśnie rzeźba miała najbardziej ekspresyjny charakter. Rzeźba była
całkowicie podporządkowana architekturze. Innymi
zasadami estetycznymi kierowało się malarstwo.
Nie podejmowało zagadnień bryły, przestrzeni,
perspektywy, światłocienia – czyli różnych sposobów
wiernego odzwierciedlenia rzeczywistości. Figury
ludzkie przedstawiano jako wyrwane z otoczenia, często
na abstrakcyjnym tle i jednoplanowo. Bardziej dbano
też o kaligraficzne piękno linii niż zgodność
z rzeczywistością.
Sztuka romańska miała swoiste cechy i proporcje,
ale przede wszystkim surowy, ascetyczny charakter
symboliczny charakter sztuki romańskiej
Sposób myślenia w średniowieczu był
symboliczny, a sztuka była tego wyrazem, co sprawiało, że symboliczne znaczenie
przedstawianych form było zrozumiałe jedynie dla wykształconych teologów i duchownych,
a w niewielkim stopniu dla prostych ludzi.
