tumormerkers & klinisch relevante proteinen

Question 1

tumormerkers

Answer 1

• meestal glycoproteïnen
• beperkt aantal bepaald
• biopt =/= mogelijke tumormerkers bepaald
• tumor = neoplastische aandoening = goed/kwaadaardig
  TUMOR
• productie door tumercellen > bloedbaan > verhoogd in serum
  NORMAAL
• productie door gezonde cellen > in bloedbaan > geringe conc serum

Question 2

kwaadaardige tumoren

Answer 2

• onevenwichtigheid tss functies die normaal goed geregeld zijn
• veranderingen metabolisch profiel, verbonden aangetaste functie
  -> [ 1+ biochemische parameters] verhoogd in bloed
  MAAR verhoging kan door goedaardige aandoeningen (ferritine bij infectie) of fysiologie (alfa-foetoproteïne bij zwangerschap)

Question 3

‘ideale’ tumormerker

Answer 3

• verhoogd tgv kwaadaardige aandoening van 1 weefsel ALLEEN = hoog specifiek
• EN
• bij alle pt met kwaadaardige aandoening verhoogd zijn = hoog sensitief

Question 4

grenswaarde

Answer 4

• meeste diagnostische test
• niet gebaseerd op dichotome meting (aanwezig - afwezig) maar continue variabelen (ng/ml)
  -> cutoff waarde (grenswaarde) nodig

Question 5

verdeling ronf cut off

Answer 5

• 2 tekeningen dia 6
• ideaal = niet overlappen maar zeer zeldzaam
• vaak wel overlap

Question 6

sensitiviteit & specificiteit

Answer 6

• verband VP & VN (vals pos & neg)
• verband TP & TN (terecht pos & neg)
  SENS
  = TP/(TP+VN)
  SPEC
  = TN/(TN+VP)

Question 7

concordantie

Answer 7

= efficiëntie
= (TP+TN)/(TP+VP+TN+VN) x100
= juist/totaal
= % mensen dat door de test juist geklaseerd wordt, onafhankelijk of ze de ziekte hebben of niet.
- TP+VN = ziek
- TN+VP = gezonden

Question 8

grenswaarde kiezen

Answer 8

1) 95° percentiel bovengrens referentiewaarden (mensen zonder ziekte)
2) behulp van ROC curve (mensen zonder & met ziekte)

Question 9

ROC curve

Answer 9

= receiver operating characteristics
- sens op Y-as ifv niet specifiteit voor =/= grenswaarden
=> 1-spec = (TN+VP)/(TN+VP)-TN/(TN+VP)
- optimale grens spec & sens hoogst > meer L & hoger ROC

Question 10

screeningtest

Answer 10

• indien tumormerker bijna 100% sens= PSA

Question 11

alle momenteel onderzochte tumormerkers

Answer 11

• onvoldoende sensitief = niet geschikt als screening
• indien voldoende spec = geschikt therapeutische monitoring

Question 12

therapeutische monitoring

Answer 12

• opvolgen bij therapie (cheom/bestraling) tumormerkers verlaagd in serum: regressie
• opvolgen na operatie tumormerkers < CO
• indien tumor in progressie(vergroot/metastaseert): veel kans tumormerkers verhoogd in serum
• indien recidief (tumor vertoont zich opnieuw): veel kans tumormerker verhoogd in serum

Question 13

meest bepaalde tumormerkers in klinische lab

Answer 13

SERUM
- CEA
- alfa-foetoproteïne
- cancer-antigen
- Ca 125
- Ca 19.9
- neuron specific antigen (NSE)
- prostaat specifiek antigen (PSA)

Question 14

CEA

Answer 14

= carcino-embryonair antigeen (CEA)
- oncofoetaal antigeen- hoge [] in foetaal serum & daalt tijdens 1ste jaren (in membranen cellen dikke darm)
- verhogen bij rokers, darm-, lever-, longaandoeningen, colontumoren & borst tumoren
- CO niet rokers = 5ng/ml
- CO rokers = 10 ng/ml
- monitoring bij colon & borst kanker

Question 15

alfa-FP

Answer 15

• oncofoetaal antigen
• hoog tijdens zwangerschap
• groeimerker > idee duur zwangerschap
• heel hoog bij foetus met spina bifida of anencefalie
• N & niet zwanger < 10 ng/ml
• goedaardige leveraandoening <40
• monitoring bij primair levercarcinoom & kiemceltumoren van testes & ovaria

Question 16

Ca 15.3

Answer 16

= cancer antigen 15.3
- monitoring bij gemetastaseerde borstkanker bij M & V

Question 17

Ca 125

Answer 17

= cancer antigen 125
- monitoring bij ovariumkanker
- ook verhoogd bij menstruatie & zwangerschap

Question 18

CA 19.9

Answer 18

= cancer antigen 19.9
- monitoring bij pancreaskanker

Question 19

NSE

Answer 19

= neuron specific enolase
- monitoring bij kleincellige longcarcinoom & neuro-endocriene tumoren (bijniermerg)

Question 20

PSA

Answer 20

= prostaat specifiek antigen
- geproduceerd door epitheliale kliercellen prostaatklier
- uitgescheiden in semen
- prostaat vergroot > meer PSA in serum > specifiek prostaat
- prostaat vergroting door benigne prostaathypertrofie of prostaatcarcinoom
- PSA = zeer specifiek maligne tumor merker

Question 21

cutoff PSA ifv leeftijd

Answer 21

<40 === < 1.4 ng/ml
40-50 === < 2
50-60 === <3.1
60-70 === <4.1
>70 === <4.4

Question 22

tekening curve PSA bij gezonde & benigne vs prostaatkanker & cut off

Answer 22

dia 21

Question 23

resulaat PSA

Answer 23

1) > 10 ng/ml = grote kans kwaadaardig (steeds biopt)
2) <2ng/ml = geen ernstige problemen
3) > 2 ng/ml & <10 ng/ml = twijfel goed/kwaad

Question 24

vrij of proteingebonden?

Answer 24

labo meet vrije
- F PSA/PSA > 0.2 = kans groter benigne prostaathypertrofie
- f PSA/PSA < 0.18 = kans groter prostaatcarcinoom > eventueel biopt

Question 25

PSA screening

Answer 25

- sens = 80% - screening voor prostaatcarcinoom (meest voorkomende kanker mannen >50j) - prostaatproblemen vroegtijdig opmerken coor metastasering - PSA enige tumormerker terugbetaald - bij familiaal antecedent (FA) vanaf 40j

Question 26

klinisch relevante proteïnen

Answer 26

- CRP - Haptoglobine - Ceruloplasmine - Reumafactor - Complementeiwitten - Immuunglobulinen A, M, G, E

Question 27

CRP

Answer 27

= c-reactiev proteine - N <1mg/dl - verhoogt snel bij ontsteking = acute fase proteïne -> bij avute fase reactie sens hoog & spec laag - rechtevenredig ernst ziektebeeld - korte halfwaardetijd -> ontsteingsproces volgen -> behandeling evalueren

Question 28

CRP bepaling

Answer 28

1) specifieke immunologische test CRP in immunoanalysers - reacties dia 27 2) latexagglutinatietest gekoppeld aan turbidimetrie & nefelometrie - latexpartikels, gecoat met anti-humane CRP - CRP aanwezig in serum > immuuncomplex (agglutinatie)

Question 29

haptoglobine

Answer 29

ref = 50-230 mg/dl - conc kn stijgen & dalen - daalt bij intra-vasculairehemolyse - stijgt bij ontstekingsproces tekening dia 29

Question 30

haptoglobine bepaling

Answer 30

1) immunologiche methoden - immuno-nefelometrie & -turbidimetrie 2) fotometrische methode - serum + overmaat Hb - Hp-Hb + Hb - scheiden & complex fotometrisch bepalen

Question 31

ceruloplasmine

Answer 31

= transporteiwit voor koper (Cu2+) - ref in serum = 20-50 mg/dl - conc stijgen & dalen - daalt bij zeldzaam aangeboren ziekten - stijgt bij ontstekingsproces

Question 32

ceruloplasmine bepaling

Answer 32

1) immunologische methode - immuno-elektroforese & -nefelometrie 2) enzymatische methode

Question 33

reumfactor

Answer 33

- ref in serum: <14 IU/ml - auto-immuunziekten (RA) stijgt

Question 34

bepaling reumafactor

Answer 34

1) agglutinatiereactie - serum + gesensibiliseerd partikels 2) partikel versterkte immunonefelometrie of -turbidimetrie 3) combinatie 2 testen (=/= sensibilisatie) => 80% sensitiviteit - RF kan interfereren in IgM bepaling!!

Question 35

complement eiwitten

Answer 35

> 20 EW in bloed & weefselvochten, cascade - interactie Ag-Al complexen & met celmembranen > lyse - ref C3: 75-125 mg/dl - ref C4: 13-37 mg/dl - conc kan stijgen & dalen door aangeboren of verworven afwijkingen - immunologische technieken > diagnose > therapie

Question 36

immuunglobuline A,M,G,E (l=lamba)

Answer 36

= antilichamen = gammaglobulinen REFERENTIEWAARDEN A: 40-350 mg/dl (lagen bij <12j) G: 6501600 mg/dl (lager bij <6j) M: 50-300 mg/dl (lager bij <12j) E: < 24 µg/dl - conc kan dalen en stijgen - daalt bij hypogammaglobulinemie (X-linked) & IgA def - stijgt bij polyklonale of monoklonale gammatherapie -> multiple myeloom of ziekte Kahler (IgAk/IgAl/IgGk/IgGl gestegen) -> waldenström macroglobulinemie (IgMk/IgMl gestegen) - IgE stijgt bij allergieën

Question 37

bepaling IgA,M,G,E

Answer 37

1) elektroforese - polyklonale gammapathie - monoklonale gammapathie => immunodiffusie => tekening dia 38 2) nefelometrie, FIA, ... - kwantitatieve meting van 1 klasse