uned 2.4 - maeth Flashcards
(131 cards)
1
Q
beth yw diffiniad organebau awtotroffig?
A
organeb sy’n defnyddio moleciwlau anorganig syml i syntheseiddio moleciwlau organig cymhleth
2
Q
disgrifiwch organebau ffototroffig
A
defnyddio egni golau i syntheseiddio moleciwlau organig cymhleth. Enw’r adwaith yma yw ffotosynthesis, defnyddir carbon deuocsid a dwr (anorganig, syml) i greu glwcos (organig, cymhleth)
3
Q
beth yw enghraifft o organeb ffototroffig?
A
-planhigion
-rhai bacteria (cyanobacteria)
-rhai protoctista (algae)
4
Q
disgrifiwch organebau cemotroffig
A
defnyddio egni o adweithiau cemegol i syntheseiddio moleciwlau organig cymhleth
5
Q
beth yw enghraifft o organeb cemotroffig?
A
bacteria sy’n byw mewn agorfeydd hydrothermal a bacteria nitreiddio
6
Q
ydy organebau ffototroffig yn awtotroffig neu heterotroffig?
A
awtotroffig
7
Q
ydy organebau cemotroffig yn awtotroffig neu heterotroffig?
A
awtotroffig
8
Q
beth yw diffiniad organebau heterotroffig?
A
organebau sy’n bwyta a hydrolysu moleciwlau organig cymhleth i ffurfio moleciwlau hydawdd sy’n cael eu amsugno a’u cymathu
9
Q
beth ydy organebau heterotroffig yn dibynnu ar fel ffynhonnell bwyd?
A
awtotroffau
10
Q
disgrifiwch organebau holosoig
A
organebau sy’n amlyncu bwyd ac yna’n ei dreulio’n fewnol. Mae’r broses yma yn cynnwys amlyncu, treulio, amsugno, cymathu a charthu
11
Q
beth yw enghraifft o organeb holosoig?
A
bron pob anifail e.e bodau dynol
12
Q
disgrifiwch organebau saprotroffig
A
organebau sy’n bwydo ar ddeunydd sy’n farw neu sy’n pydru. Maent yn treulio eu bwyd yn allgellog drwy secretu ensymau treulio ar sylweddau bwyd tu allan i’r corff ac yna’n amsugno’r cynnyrch hydawdd ar draws y gellbilen trwy drylediad
13
Q
beth yw enghreifftiau o organeb saprotroffig?
A
ffwng a bacteria
14
Q
disgrifiwch organebau parasitig
A
organebau sy’n byw ar organebau letyol neu y tu mewn iddi. Mae’r parasite yn bwydo ar yr organeb letyol ac yn achosi niwed iddi
15
Q
beth yw enghreifftiau o organebau parasitig?
A
lleuen y pen
llyngyren borc
16
Q
pam ydy dadelfenyddion yn bwysig?
A
-pydru deunydd gwastraff
-ailgylchu maetholion gwerthfawr e.e carbon a nitrogen
17
Q
beth yw cigysyddion?
A
organeb sy’n bwyta anifeiliaid yn unig
18
Q
beth yw llysysyddion?
A
organeb sy’n bwyta planhigion yn unig
19
Q
beth yw hollysyddion?
A
organeb sy’n bwyta planhigion ac anifeiliaid
20
Q
beth yw dadelfenyddion/detritysyddion?
A
organeb sy’n bwydo ar bethau marw
21
Q
beth yw ectoparasit?
A
parasit sy’n byw ar organeb letyol
22
Q
beth yw endoparasit?
A
parasit sy’n byw y tu mewn i organeb letyol
23
Q
nodwch enghraifft o ectoparasit
A
lleuen y pen (head lice)
24
Q
nodwch enghraifft o endoparasit
A
llyngyren borc
25
sut mae lleuen y pen yn bwydo?
trwy sugno gwaed o groen pen yr organeb letyol
26
sut mae lleuen y pen wedi addasu i aros ar yr organeb letyol?
-datblygu crafangau sy'n gafael yng ngwallt yr organeb letyol
-dodwy wyau sy'n gludo ar waelod y gwallt
27
sut mae trosglwyddo yn digwydd gyda lleuen y pen?
cyswllt uniongyrchol rhwng dau pobl
28
lle mae llyngyren borc llawn dwf yn byw?
coludd dynol
29
y bod dynol yw organeb letyol ___ y llyngyren borc
cynradd
30
y moch yw organeb letyol __ y llyngyren borc
eilaidd
31
pa broblemau ydy llyngyren borc yn wynebu wrth oroesi yn y coludd?
-byw mewn amodau pH eithafol
-suddion treulio sy'n cynnwys ensymau a mwcws
-peristalsis yn ei gorddi a'i wthio yn gyson
-system imiwn yr organeb letyol yn ceisio ei ddinistrio
-organeb letyol yn marw = parasite yn marw
-rhaid darganfod ffordd o drosglwyddo o un organeb letyol i'r llall
32
pa addasiadau strwythurol oes gan y llyngyren borc i fyw yn system dreulio anifail?
-sgolecs (pen) gyda fachau a sugnolynnau
-proglotid wedi'i orchuddio mewn cwtigl drwchus
-secretu mwcws ac atalwyr ensymau o'r cwtigl
-coluddyn bach iawn a dim geg
-corff wastad a denau iawn
-pob proglotid yn ddeurywiad sy'n cynnwys organnau atgenhedlol gwrywaidd a benywaidd
33
llyngyren borc - beth yw pwrpas y cwtigl trwchus?
gwrthsefyll ensymau treulio, pH eithafol
34
llyngyren borc - beth yw pwrpas cynhyrchu gwrthensymau?
atal ensymau treulio rhag gweithredu
35
llyngyren borc - beth yw pwrpas y sgolecs?
cydio yn wal y coludd i atal peristalsis rhag gwthio ymlaen
36
llyngyren borc - beth yw pwrpas yr arwynebedd arwyneb mawr a denau iawn?
amsugno mwy o maetholion a darparu pellter tryledu byr
37
llyngyren borc - beth yw pwrpas cynhyrchu nifer fawr o wyau?
cynyddu'r siawns o heintio'r organeb letyol eilaidd
38
llyngyren borc - beth yw pwrpas beidio cael system dreulio?
bwydo drwy amsugno maetholion sydd eisioes wedi cael eu treulio drwy ei chwtigl
39
llyngyren borc - beth yw pwrpas y rhan gwrywaidd a benywaidd ym mhob proglotid (deurywiad)?
angen ffrwythlonni wyau eu hunain gan ni allen nhw cyplu
40
oes gan proctista (ungellog) cymhareb arwynebedd arwyneb i gyfaint mawr neu bach?
mawr
41
sut ydy proctista (ungellog) yn cymryd maetholion mewn?
ar draws eu bilen plasmaidd
42
organebau un gellog -sut gall molecylau bach groesi i mewn ar draws bilen y gell?
trylediad
43
organebau un gellog - sut gall molecylau bwyd mawr groesi i mewn i'r amoeba?
amlyncu gyda lysosomau a'r ensymau sy'n torri hi lawr
44
disgrifiwch organebau amlgellog syml
-coludd tebyg i goden
-heb gwahaniaethu
-cynnwys un agoriad i dderbyn bwyd a chael gwared ar wastraff
45
disgrifiwch organebau amlgellog cymhleth
-wedi esblygu coludd tiwb
-dau agoriad (un am amlyncu ac un am garthiad)
-coludd wedi rhannu i adrannau gwahanol sydd wedi arbenigo am swyddogaethau gwahanol
-addasu am ddeiet hollysol
46
nodwch beth yw'r camau yn y system dreulio
amlynciad
treuliad
amsugniad
cymathiad
carthiad
47
esboniwch beth yw'r camau yn y system dreulio
amlynciad - cymryd bwyd mewn i'r ceg
treuliad - torri moleciwlau mawr anhydawdd i rai llai hydawdd
amsugniad - cymryd molecylau mewn i'r gwaed a'r lymff trwy fur y coludd
cymathiad - celloedd yn y corff yn ddefnyddio cynhyrchion treulio
carthiad - gwaredu bwyd sydd heb ei dreulio o'r coludd
48
beth yw pwysigrwydd treulio?
galluogi molecylau mawr anhydawdd (polymerau) torri lawr yn foleciwlau bach hydawdd (monomerau)
49
beth yw'r dau ffordd mae treuliad yn gallu digwydd?
-treuliad mecanyddol
-treuliad cemegol
50
esboniwch treuliad mecanyddol
torri neu falu bwyd gyda'r dannedd, ac yna cyfangiadau rhythmig y coludd. mae wal y coludd yn cynnwys haenau o gyhyr sy'n cyfangu a llaesu; y cyhyrau hyn sy'n gyfrifol am gymysgu'r bwyd ag ensymau a'i wthio drwy'r coludd (peristalsis)
51
beth yw pwysigrwydd torri lawr bwyd yn mecanyddol gyntaf, yn nhermau gweithrediad ensymau?
cynyddu'r arwynebedd arwyneb sy'n rhoi mwy o arwyneb i ensymau treulio weithredu arno
52
esboniwch treuliad cemegol
torri molecylau mawr i lawr yn folecylau llai drwy hydrolysis a gatalyddir gan ensymau treulio sbesiffig.
mae'r ensymau o'r enw hydrolasau yn torri bondiau trwy ychwanegu dwr.
53
beth yw enw'r ensym sy'n treulio carbohydradau?
carbohydras
54
beth yw enw'r ensym sy'n treulio proteinau?
proteasau
55
beth yw enw'r ensym sy'n treulio lipidau?
lipasau
56
ensymau treulio -
starts ---___ ---> maltos, lactos swcros
amylas
57
ensymau treulio -
starts ---amylas---> ____
maltos
lactos
swcros
58
ensymau treulio -
maltos---___--> glwcos alffa
maltas
59
ensymau treulio -
lactos---___--> glwcos + galactos
lactas
60
ensymau treulio -
swcros---___--> glwcos + ffrwctos
swcras
61
ensymau treulio -
maltos---maltas--> ___
glwcos alffa
62
ensymau treulio -
lactos---lactas--> ___
glwcos + galactos
63
ensymau treulio -
swcros---swcras--> ___
glwcos + ffrwctos
64
ensymau treulio -
polypeptid --___--> peptidau
endopeptidas
65
ensymau treulio - beth yw endopeptidas?
ensymau sy'n torri bondiau peptid yng nghanol y polypeptid
66
ensymau treulio -
peptidau --___--> asidau amino
ecsopeptidas
67
beth yw ecsopeptidas?
ensymau sy'n torri bondiau peptid ar y pen i ryddhau asidau amino
68
ensymau treulio -
peptidau --ecsopeptidas--> ____
asidau amino
69
ensymau treulio -
polypeptid --endopeptidas--> ___
peptidau
70
ensymau treulio -
triglyserid --___--> asidau brasterog + glyserol
lipas
71
ensymau treulio -
triglyserid --lipas--> ___
asidau brasterog + glyserol
72
beth yw enwau'r dau ran o'r coluddyn bach?
dwodenwm
iliwm
73
beth yw enwau'r haenau amrywiol ym mur y coludd? (6 haen)
-serosa
-cyhyryn hydredol
-cyhyryn crwn
-isfwcosa
-mwcosa
-epitheliwm
74
mur y coludd - beth yw swyddogaeth y serosa?
-haen allanol
-cynnwys haen o feinwe gyswllt wydn sy'n diogelu'r coludd ac yn lleihau ffrithiant yn erbyn organau eraill yn ystod peristalsis
75
mur y coludd - beth yw swyddogaeth y cyhyryn hydredol a'r cyhyryn crwn?
-achosi tonnau o gyfangiadau cyhyrol sef peristalsis sy'n gwthio bwyd drwy'r coludd
-dwy haen gyhyr yn symud i gyfeiriadau gwahanol wrth gyfangu
-hydredol yn cyfangu i fyrhau'r coludd
-crwn yn cyfangu i leihau'r diamedr
76
mur y coludd - beth yw swyddogaeth yr isfwcosa?
-cynnwys pibellau gwaed (capilariau) a pibellau lymff i gludo cynhyrchion treulio
-cynnwys nerfau sy'n cyd-drefnu peristalsis
77
mur y coludd - beth yw swyddogaeth y mwcosa?
-haen fewnol
-leinio wal y coludd
-cynnwys chwarennau sy'n secretu mwcws sy'n iro'r mwcosa ac yn ei amddiffyn
-gallu secretu suddion treulio
-amsugno bwyd wedi'i dreulio
78
mur y coludd - beth yw swyddogaeth yr epitheliwm?
-haen allanol y mwcosa
-dod i gysylltiad uniongyrchol a'r bwyd yn y lwmen
-secretu suddion treulio i'r lwmen
-amsuno'r cynhyrchion treulio
79
nodwch enghreifftiau o chwarennau mawr y tu allan i'r coludd
-chwarennau poer
-yr iau
-y pancreas
80
nodwch enghraifft o chwarennau ar ffurf celloedd yn yr isfwcosa
-chwarennau sy'n secretu mwcws i'r dwodenwm
81
nodwch enghreifftiau o chwarennau ar ffurf celloedd yn y mwcosa
-chwarennau gastrig yn y stumog
-chwarennau yng ngwaelod y fili yn y coluddyn bach
82
beth ydy'r poer yn cynnwys?
-amylas poerol
-mwcws
-ionau mwynol (CO3^2-, HCO3^-)
-dwr
83
pam ydy'r dannedd yn torri'r bwyd yn darnau?
-gallu eu lyncu
-cynyddu'r arwynebedd arwyneb i ensymau allu ei dreulio'n cemegol
84
beth sy'n ffurfio'r bolws yn y ceg?
y tafod yn rholio'r bwyd yn folws
85
beth sy'n rhwystro'r bwyd rhag mynd i'r tracea?
epiglotis
86
diffiniwch peristalsis
ton rhythmig o gyfangiadau cydlynol cyhyryn cylchol a hydredol wal yr oesoffagws yn symud y bolws o'r ceg i'r stumog
87
ydy cyhyrau hydredol yn fyrhau'r coludd neu lleihau diamedr y coludd yn ystod peristalsis?
byrhau'r coludd
88
ydy cyhyrau cylchol yn fyrhau'r coludd neu lleihau diamedr y coludd yn ystod peristalsis?
lleihau'r diamedr
89
beth sy'n agor i adael y bolws symud o'r oesoffagws i'r stumog?
sffincter cardiaidd
90
beth yw enw'r cymysgedd o fwyd hylifol, asidig sy'n gadael y stumog?
dreulfwyd (chyme)
91
beth yw enw'r tair cell mae chwarennau gastrig yn cynnwys?
-ocsyntig
-prif/peptig
-gobled
92
beth ydy celloedd ocsyntig yn secretu?
asid hydroclorig
93
beth ydy celloedd prif/peptig yn secretu?
pepsinogen
94
beth ydy celloedd gobled yn secretu?
mwcws
95
pam ydy celloedd gobled yn secretu mwcws?
amddiffyn leinin y stumog
96
pam ydy celloedd prif/peptig yn secretu pepsinogen?
pepsinogen yn rhagsylweddyn anactif yr ensym pepsin sy'n atal awtolysis
97
pam ydy celloedd ocsyntig yn secretu asid hydroclorig?
-lladd bacteria
-actifadu pepsinogen i pepsin
-cynnal pH optimaidd am pepsin (pH2)
98
beth yw enwau ddwy ran y coluddyn bach?
dwodenwm
ilewm
99
beth sy'n digwydd yn bennaf yn y dwodenwm?
treulio
100
beth sy'n digwydd yn bennaf yn yr ilewm?
adamsugniad
101
lle daw'r ensymau ohono mewn y dwodenwm?
o'r pancreas a chwarennau'r isfwcosa
102
lle ydy bustl yn cael ei greu?
yr afu
103
sut ydy'r bustl yn teithio o goden y bustl i'r dwodenwm?
trwy dwythell y bustl
104
oes gan bustl ensymau?
na
105
beth yw pwysigrwydd y bustl yn y proses treuliad o fewn y dwodenwm?
-cynnwys sodiwm hydrogen carbonad sy'n rhoi pH 7-8, sef pH optimwm i ensymau'r pancreas a'r coluddyn gweithio
-niwtraleiddio asidedd y bwyd
-halwynau bustl yn emwlsio lipidau trwy chwalu globylau mawr i nifer o ddefnynnau bach
106
pa ensymau ydy sudd pancreatig yn cynnwys?
-amylas
-lipas
-trypsinogen
-enterocinas
107
ensymau sudd pancreatig - beth yw pwysigrwydd amylas?
hydrolysu unrhyw starts/glycogen sydd ar ol i faltos
108
ensymau sudd pancreatig - beth yw pwysigrwydd lipas?
hydrolysu triglyseridau i fonoglyseridau ac yn y pendraw i asidau brasterog a glyserol
109
ensymau sudd pancreatig - beth yw pwysigrwydd trypsinogen?
rhagsylwedd anactif yr ensym trypsin. mae hyn yn endopeptidas sy'n hydrolysu proteinau i beptidau
110
ensymau sudd pancreatig - beth yw pwysigrwydd enterocinas?
actifadu trypsinogen i trypsin. cael ei greu yn mwcosa y dwodenwm
111
lle mae cryptiau Lieberkun yn cael ei ffindo?
y coluddyn bach - dwodenwm ac ilewm
112
beth ydy chwarennau Brunner yn secretu? beth yw swyddogaethau rhain?
-sudd alcaliaidd yn cadw pH optimaidd i actifedd ensymau yn y coluddyn ac yn niwtraleiddio asidedd fwyd o'r stumog
-mwcws yn iro ac amddiffyn
113
mae maltas yn hydrolysu maltos i ffurfio ___
2 moleciwl alffa glwcos
114
mae swcras yn hydrolysu swcros i ffurfio ___
glwcos a ffrwctos
115
mae lactas yn hydrolysu lactos i ffurfio ___
glwcos a galactos
116
sut ydy'r ilewm wedi addasu ar gyfer amsugniad?
-plygion mewn wal yr ilewm
-filysau niferus ar y plygion
-celloedd epithelaidd ar arwyneb y filysau gyda 'border brwsh' o microfilysau
-gyda nifer fawr o fitochondroa i ddarparu ATP am gludiant actif
-hir iawn
117
beth yw swydd y lacteal o fewn filysau'r ilewm?
cael gwared ar asidau brasterog a glyserol wedi amsugno
118
cymharwch adeiledd a swyddogaeth yr ilewm a'r dwodenwm
-dwodenwm yn fyrrach mewn hyd a filysau fyrrach, prif lleoliad treuliad
-ilewm yn hirach o ran hyd a filysau hirach, amsugniad yn bennaf
119
amsugniad yr ilewm - sut ydy asidau amino yn cael ei amsugno?
trwy gludiant actif i'r celloedd epithelaidd ac yna trwy drylediad cynorthwyedig i'r capilariau
120
amsugniad yr ilewm - sut ydy glwcos o fonosacaridau eraill yn cael ei amsugno?
trwy cyd-gludiant i gelloedd epithelaidd ac yna trwy drylediad cynorthwyedig i'r capilariau
121
amsugniad yr ilewm - sut ydy asidau brasterog a glyserol yn cael ei amsugno?
trwy drylediad ar draws haen ddeuol ffosffolipid i gelloedd epithelaidd. yna'n cael eu hail-osod ar ffurf triglyseridau sy'n tryledu i'r lacteal
122
enwch 4 rhan y coluddyn mawr
-caecwm
-pendics
-colon
-rectwm
123
beth sy'n digwydd yn y coluddyn mawr?
amsugniad dwr a halwynau mwynol
124
cynhyrchion treuliad - ble defnyddir glwcos yn y corff?
amsugnwyd o'r gwaed gan gelloedd i'w ddefnyddio i ryddhau egni wrth resbiradu.
caiff gormodedd o glwcos ei storio fel braster
125
cynhyrchion treuliad - ble defnyddir asidau amino yn y corff?
amsugnwyd ar gyfer synthesis proteinau.
methu storio gormodedd felly'n cael ei ddadamineiddio gan ionau
126
cynhyrchion treuliad - ble defnyddir lipidau yn y corff?
cellbilenni a hormonau.
caiff gormodedd ei storio fel braster, sy'n storfa egni ac yn ynysydd
127
beth yw'r 4 math o ddanedd?
-blaenddannedd (incisors)
-dannedd llygad (canine)
-gogilddannedd (premolars)
-chillddanedd (molars)
128
faint o siambrau sydd mewn stumog anifeiliaid cnoi cul (e.e buwch)?
4
129
beth yw enwau'r 4 siambr mewn stumog anifeiliaid cnoi cul?
rwmen
reticwlwm
omaswm
abomaswm
130
beth yw enw'r ensym sy'n treulio cellwlos?
cellwlas
131
beth sy'n cynhyrchu'r ensym cellwlas?
bacteria cydymddibynol
