Kafli 2

Question 1

Löggjafavald (hverjir)

Answer 1

Alþingi

Forseti Íslands

Question 2

Dómsvald (hverjir)

Answer 2

Dómarar

Question 3

Framkvæmdarvald (hverjir)

Answer 3

Lögregla
Stjórnvöld
Forseti

Question 4

Hvert er eitt helsta einkenni laga?

Answer 4

Að ríkisvaldið hefur heimild til að framfylgja lögum með valdi ef nauðsyn ber til

Question 5

Stjórnarskrá nr.

Answer 5

33/1944

Question 6

Stjórnarskráin

Answer 6

Geymir grundvallarlög íslenska ríkisins og eru æðri öðrum réttarrreglum

Almenn lög og aðrar réttarheimildir mega ekki ganga fram yfir stjórnarskránna

Question 7

Stjórnarskrá punktar (3)

Efni stjórnarskrárinnar

Answer 7

Þrígreining ríkisvalds

Hlutverk og skipan hvers ríkisvalds fyrir sig

Mannréttindi

Question 8

Tími forseta Íslands

Answer 8

4 ár: 1. ágúst til 31. júlí

Question 9

Handhafar forsetavalds

Answer 9

Forseti Alþingis
Forseti Hæstaréttar
Forsætisráðherra

Question 10

Hvað gera handhafar forsetavalds

Answer 10

Þau taka ákvarðanir fyrir hönd forseta ef hann er frá t.d. vegna veikinda

Question 11

Embættistaka forseta

Answer 11

Verðandi forseti þarf að sverja drengskapareið að stjórnarskránni þegar hann tekur við

Question 12

Forseti Íslands

Answer 12

Handhafi framkvæmdavaldsins og löggjafarvaldsins
Ber ekki ábyrgð á stjórnarathöfnum
Staðfestir lagafrumvörp eða synjar
Ekki valdamikill
Synjunarvald forseta; fer í þjóðaratkvæðigreiðslu, ekki neitunarvald í neinni mynd

Question 13

Löggjafarvald

Answer 13

Að setja almennar réttareglur, lögin og leggja grundvöllinn að starfi framkvæmdarvaldsins og dómstóla

Question 14

Dómsvald

Answer 14

Dómsvaldið er einn af þremur þáttum ríkisins

Héraðsdómur - Landsréttur - Hæstiréttur

Dómarar fara með dómsvaldið og eru sjálfstæðir í störfum, þeir dæma eftir lögum sem Alþingi setur

Sjálfstæði dómstólanna er m.a. tryggt með því að það er ekki hægt að ákveða skipun dómsvalds nema með lögum, þeir eru skipaðir ótímabundið og það er ekki hægt að víkja þeim úr embætti nema með dómi

Heimilt er að veita dómara sem er orðinn 65 ára gamall lausn frá embætti.

Question 15

Mannréttindaákvæði stjórnarskrárinnar (14)

Answer 15

Trúfrelsi
Jafnrétti
Ríkisborgararéttur
Persónufrelsi
Bann við ómannúðlegri meðferð
Engin refsing án lagaheimildar
Bann við afturvirkni refsilaga
Bann við dauðarefsingu
Réttlát málsmeðferð fyrir dómi
Friðhelgi einkalífs
Eignarréttur
Skoðana- og tjáningafrelsi
Félaga- og fundafrelsi
Atvinnufrelsi

Question 16

Trúfrelsi (3)

Answer 16

Það er trúfrelsi á Íslandi, fólk ræður hvort það sé í trúfélagi eða ekki

Allir mega stunda sína trú svo lengi sem trúin er samkvæmt góðu siðferði og allsherjarreglu (t.d. fremja glæpi)

Það má ekki mismuna fólki í trúarbrögðum og öfugt

Question 17

Jafnrétti (1)

Answer 17

Allir eiga að vera jafnir og njóta mannréttinda óháð útliti og trúar

Question 18

Ríkisborgararéttur (3)

Answer 18

Barn fær íslenskan ríkisborgararétt ef:

Móðirin er íslenskur ríkisborgari

Faðirinn er íslenskur ríkisborgari og kvæntur móðurinni

Móðir þess er ógift og erlendur ríkisborgari og barnið fæðist hér á landi og faðir þess er íslenskur ríkisborgari

Question 19

Persónufrelsi (3)

Answer 19

Það má ekki svipta fólk frelsi nema með heimild í lögum, ekki margir sem hafa heimild til að svipta frelsis (lögreglan má)

Það má ekki halda manneskju inni lengur en 24 klst. ef það á að vera lengur þá þarf að fara fyrir héraðsdóm og dómari þarf að dæma innan 24 klst hvort að manneskjan sé sett í gæsluvarðhald eða ekki og það þarf að kæra úrskurðinn til Landsréttar

Ferðafrelsi gildir undir persónufrelsi, þá má manneskja ráða hvar hún býr

Question 20

Bann við ómannúðlegri meðferð (1)

Answer 20

Pyndingar og önnur ómannúðleg eða vanvirðandi meðferð eða refsing er óheimil. Ekki má skylda menn til nauðgunarvinnu

Question 21

Engin refsing án lagaheimildar (1)

Answer 21

Það má ekki refsa nema að hegðun hafi verið refsiverð samkvæmt lögum þegar að atvikið átti sér stað, refsingin má heldur ekki vera þyngri en lög sögðu til um þegar atvikið gerðist

Question 22

Bann við afturvirkni refsilaga (1)

Answer 22

Það má ekki refsa fyrir glæp nema að hann hafi verið refsiverður á þeim tíma sem hann var framinn

Question 23

Bann við dauðarefsingu (2)

Answer 23

Dauðarefsingar voru afnumdar á Íslandi 1928

Lengsti dómur er 16 ár – getur verið minni

Question 24

Réttlát málsmeðferð fyrir dómi (2)

Answer 24

Það eiga allir rétt á málsmeðferð (einkamál, sakamál) fyrir óháðum og óhlutdrægum dómstól. Meginreglan að réttarhald skuli vera opið nema dómari ákveði annað

Allir eru saklausir uns sekt þeirra er sönnuð

Question 25

Friðhelgi einkalífs (1)

Answer 25

Allir skulu njóta friðhelgis einkalífs, heimilis og fjölskyldu. Það þarf dómúrskurð fyrir húsleit og líkamsleit nema slíkt sé samþykkt af þolanda. Það má takmarka friðhelgi ef brýna nauðsyn ber til vegna réttinda annarra eins og t.d. ef börn eru inn í málinu

Question 26

Eignarréttur (2)

Answer 26

Eignarrétturinn er friðhelgur. Við eigum það sem við eigum, það má ekki taka það af okkur

Undanþágur eru t.d. land ef að það á að byggja veg yfir eða eitthvað slíkt, þá fær eigandinn bætur (eignanámsbætur)

Question 27

Skoðana- og tjáningafrelsi (2)

Answer 27

Fólk má hafa skoðanir á hverju sem er og láta þær í ljós svo lengi sem að hann getur borið ábyrgð á þeim fyrir dómi

Ritskoðun má aldrei leiða í lög

(Hæstaréttardómur um atvinnumann í knattspyrnu)
(Mannréttindadómur von Hannover gegn Þýskalandi)
(Mál Egils Einarssonar gegn Íslandi)
(Hæstaréttadómur um ljósbláar myndir)

Question 28

Félaga- og fundafrelsi

Answer 28

Það má stofna félög í sérhverjum löglegum tilgangi

Það má ekki skylda neinn til þess að vera í félagi sem hann vill ekki vera í
o Undantekning: Lögmannafélagið, húsfélag í fjölbýli, veiðifélög

Mönnum er frjálst að safnast saman vopnlausir en lögregla má stoppa samkomur sem eru utandyra og ónáða aðra

(Hæstaréttadómur Good Morning America)

Question 29

Atvinnufrelsi

Answer 29

Mönnum er frjálst að stunda þá atvinnu sem þeir kjósa

Heimilt er að setja því skorður með lögum enda krefjist almannahagsmunir þess

Question 30

Félagsleg réttindi

Answer 30

Réttur til framfærslu og menntunar

Question 31

Mannréttindasáttmáli Evrópu

Answer 31

Mannréttindasáttmáli Evrópu var lögfestur hér á landi með lögum nr. 62/1994

Question 32

Landsréttur settur á Íslandi

Answer 32

1. janúar 2018

Question 33

Framkvæmdavald

Answer 33

Táknar vald til að halda uppi lögum og allsherjarreglu og umboð til að vera í fyrirsvari fyrir ríkið bæði inn á við (gagnvart þjóðinni) og út á við (gagnvart öðrum þjóðum)

Question 34

Stjórnvöld

Answer 34

Einstaklingur eða fleiri menn saman sem annast stjórnsýslu á hverjum tíma, t.d. forsætisráðherra og sveitarstjórn

Stjórnvöld starfa í þágu almannahagsmuna, þau eru rekin fyrir opinbert fé og hafa lögboðnar valdheimildir, svo kallað stjórnsýsluvald

Question 35

Stjórnvaldsákvarðanir

Answer 35

Ákvarðanir um réttindi og skyldur einstaklinga og fyrirtækja

Question 36

Hvað er stjórnsýslukæra

Answer 36

Að kæra eitthvað í stjórnsýslunni til æðra stjórnvalds

Question 37

Ráðuneyti

Answer 37

Forseti lætur ráðherra framkvæma vald sitt sem eru í forstöðu sinna ráðuneyta

Ráðuneyti öll saman kallast Stjórnarráð Íslands

Question 38

Sveitastjórnir (4)

Answer 38

Sveitarfélög ráða sjálf málefnum sínum

Fá sjálfstjórn í tilteknum málaflokkum

Sveitastjórnir eru kjörnar af íbúum hvers sveitarfélags.

Kjörtímabil sveitastjórna er 4 ár.

Question 39

Hverjir eiga kosningarétt til sveitastjórna? (3)

Answer 39

Allir íslenskir ríkisborgarar sem eiga lögheimili á Íslandi

Danskir, norskir, sænskir og finnskir ríkisborgarar sem hafa átt lögheimili á Íslandi samfellt í 3 ár eða lengur fyrir kjördag

Aðrir erlendir ríkisborgarar þurfa að hafa átt lögheimili hér lengur en 5 ár fyrir kjördag til að öðlast kosningarétt

Question 40

Framkvæmdastjóri sveitarfélagins í Reykjavík =

Answer 40

Borgarstjóri

Question 41

Meðal helstu verkefna sveitarfélaga (8)

Answer 41

Rekstur grunnskóla

Framfærslumál
Barnaverndarmál
Málefni aldraðra og fatlaðra
Atvinnumál
Húsnæðismál
Skipulags- og byggingarmál
Hreinlætismál

Question 42

Hvað eru mörg sveitarfélög á Íslandi?

Answer 42

72

Question 43

Hæfi stjórnvalda (3)

Answer 43

Að stjórnvald hafi menntun og starfsþekkingu á viðkomandi málefni

Aðal ástæða þess að starfsmaður eða nefndarmaður í stjórnsýslunni er vanhæfur til að fara með mál er ef að starfsmaður er skyldur aðila málsins eða hefur hagsmunatengsl við fólk eða fyrirtæki sem tengjast máli

Markmið: Ekki láta ómálefnaleg sjónarmið ráða niðurstöðu

Question 44

Leiðbeiningarskylda (2)

Answer 44

Aðstoð og leiðbeiningar (skriflegar og munnlegar og geta verið staðlaðar)

Takmarkanir á upplýsingagjöf

Question 45

Málshraði (3)

Answer 45

Taka ákvörðun svo fljótt sem verða má eftir góða rannsókn

Ekki tímamörk, en það má finna tímamörk t.d. í skattlögum og byggingarlögum

Leiðir ekki til ógildingar ákvörðunar þó mál dragist á langinn hjá stjórnvaldi

Ef það er of mikil töf á meðferð máls þá má kæra það til æðri stjórnvalda

Question 46

Rannsóknarregla (4)

Answer 46

Mál sé nægilega vel upplýst og öll gögn liggi fyrir við ákvörðun

Tengist andmælarétti

Ógildi ákvörðunar ef rannsókn er ekki fullnægjandi

Sérreglur geta verið vegna sérstakra hagsmuna

Question 47

Jafnræðisregla (4)

Answer 47

Líka í mannréttinakafla stjórnarskrár

Passa að mál sem eru sambærileg skuli í lagalegu tilliti fá samskonar úrlausn

Gæta samræmis milli ákvarðana og jafnræðis milli fólks

Það má ekki mismuna aðilum á grundvelli kynferðis, kynþáttar, litarháttar, þjóðernis, trúarskoðana, stjórnmálaskoðana, þjóðfélagsstöðu, ætternir eða einhverju svipuðu

Question 48

Meðalhófsregla (4)

Answer 48

Þegar taka á íþyngjandi ákvörðun

Ákvörðun verður að ná markmiði

Velja vægasta úrræðið

Beita úrræði af hófsemd

Question 49

Upplýsinga- og andmælaréttur (3)

Answer 49

Tilkynningarskylda til málsaðila um meðferð máls

Málsaðili á rétt á að kynna sér öll gögn

Síðan að koma að athugasemdum og öðrum andmælum

Question 50

Birtingarregla (1)

Answer 50

Stjórnvaldsákvörðun verður bindandi þegar ákvörðun er birt fyrir málsaðila/um

Question 51

Rökstuðningur (2)

Answer 51

Aðilar geta óskað eftir því að stjórnvald rökstyðji niðurstöðu sína og þá þarf það að gerast innan 14 daga eftir að tilkynning um ákvörðun berst og svar þarf að berast svar innan 14 daga eftir að þess er óska

Rökstuðningur er á tilvitnun til réttarheimilda og annarra atriða sem máli skipta við ákvörðun

Question 52

Afturköllun (3)

Answer 52

Eftir að ákvörðun er birt er ekki heimilt að breyta henni

Þó má leiðrétta augljósar rit- og samlagningavillur

Ef nýjar upplýsingar koma fram er heimilt að endurupptaka og afturkalla ákvörðun og taka þá nýja

Question 53

Stjórnsýslukæra (5)

Answer 53

Ef málsaðili sættir sig ekki við ákvörðun má kæra hann til æðra stjórnvalds

Almennur frestur til þess er 3 mánuðir

Frestar ekki framkvæmd ákvörðunar

Endanleg niðurstaða

Ef ekki er fallist á niðurstöðu æðra stjórnvalds er dómstólaleiðin eftir

Question 54

Dæmi um stjórnsýsluákvarðanir (3)

Answer 54

Vínveitingaleyfi
Leyfi til reksturs ferðaskrifstofu
Úrskurðir Samkeppniseftirlitsins

Question 55

Sýslumenn á landinu (9)

Answer 55

Sýslumaðurinn á höfuðborgasvæðinu
Sýslumaðurinn á Vesturlandi
Sýslumaðurinn á Vestfjörðum
Sýslumaðurinn á Norðulandi vestra
Sýslumaðurinn á Norðurlandi eystra
Sýslumaðurinn á Austurlandi
Sýslumaðurinn á Suðurlandi
Sýslumaðurinn í Vestmannaeyjum
Sýslumaðurinn á Suðurnesjum

Question 56

Hlutverk sýslumanna (9)

Answer 56

Útgáfa vegabréfa
Útgáfa leyfa
Þinglýsingar
Sifjamál
Andlát og dánarbú
Nauðungasölur og fullnustugerðir
Almenn innheimta opinberra gjalda
Lögráðamenn og nauðgunarvistun

Ýmis önnur mál svo sem sáttaumleitun, umboð fyrir Sjúkratrygginar Íslands og Tryggingastofnun ríkisins

Question 57

Þingræðisreglan

Answer 57

Þingræði á Íslandi
Meirihluti alþingis þarf að styðja ríkisstjórn
Mögulegt að minnihlutastjórn sitji