13-16 - Heili, mæna, skynfæri og innkirtlar Flashcards
(168 cards)
1
Q
Þroskun miðtaugakerfisins
A
Taugarörið myndast í upphafi og myndar síðan blöðrur. Blöðrurnar mynda vökvafyllt hólf í heilanum og taugavefurinn utanum blöðrurnar mynda taugavefinn
2
Q
Heilinn skiptist í 4 svæði
A
- heilastofninn (brain stem)
- litli heili/hnykill (cerebellum)
- milliheili (diencephalon)
- hjarni/stóri heili (cerebrum)
3
Q
Hvaða vefir verja heilann?
A
- höfuðkúpan
- heilahimnur
- heila- og mænuvökvi
- blood-brain barrier
4
Q
Heilahimnurnar
A
- dura mater (ysta og sterkasta)
- arachnoid mater
- pia mater
5
Q
Hver eru útskot dura mater?
A
- Falx cerebri
- Falc cerebelli
- Tentorium cerebelli
6
Q
Falx cerebri
A
Liggur á milli heilahvelanna
7
Q
Tentorium cerebelli
A
Bandvefssvæði sem skipta og styðja við heilann og stærri svæði heilans
8
Q
Falx cerebelli
A
Liggur aftarlega upp við hnakkabein og hjálpar til við að aðskilja hægra og vinstra hvel hnykilsins, litla heila
9
Q
Heila- og mænuvökvi (cerebrospinal fluid)
A
Fyllir vökvafyllt hólf í heila og mænu. Er myndaður í heilahólfum og dreifist um hólfin og niður eftir mænu
10
Q
Hvað framleiðir heila- og mænuvökva?
A
Choroid plexus
11
Q
Flæði heila- og mænuvökva
A
Úr slagæðum -> choroid plexus -> flæðir um heilahólf -> subarachnoid space -> bláæðablóð
Heila- og mænuvökvinn kemur út úr slagæðum og háræðanetinu í choroid plexus og flæðir um heilann í hólfunum og flæðir utanum heilann í subarachnoid space og er dælt aftur inn í bláæðablóðið af arachnoid villusum
12
Q
Hvað gerir Blood-brain barrier
A
Hleypir súrefni og glúkósa í heilann og verndar heilann fyrir eiturefnum og sýklum
13
Q
Hvað kemst ekki um blood-brain barrier?
A
Prótín og mótefni
14
Q
Heilastofninn samanstendur af:
A
- mænukylfu (medulla oblangata)
- brú (pons)
- miðheila (midbrain)
15
Q
Hvað fer í gengum mænukylfuna?
A
Öll skynboð (upp) og hreyfiboð (niður) á milli efra hluta heilans og mænunnar
16
Q
Hver eru mörk mænukylfu og mænu?
A
Þar sem strýturnar víxlast
17
Q
Hvað eru strýtur í mænukylfu?
A
Stórar hreyfitaugabrautir frá efri hlutum heila, liggja niður eftir mænu
18
Q
Hvað gerir mænukylfan?
A
Stýrir öndun, stjórnar hjartslætti og blóðþrýstingi
19
Q
Hvað tengir mismunandi svæði heilans?
A
Brúin (pons)
20
Q
Hvað gerir pontine nuclei í brú?
A
Eru hreyfitaugakjarnar. Stjórna samhæfingu hreyfinga með tengingu á milli hjarna og hnykils (litla heila)
21
Q
Hvað gerir pontine respiratory group í brú?
A
Stjórnun öndunar í samstarfi við mænukylfu
22
Q
Hvað gerir miðheili? (Diencephalon)
A
Miðlar boðum á milli heilastofns, ÚTK og heila
23
Q
Hvaða hlutverki gegnir substantia nigra í miðheila?
A
Er samhæfing hreyfinga og verðlaunakerfi, afslöppun og þjálfun
24
Q
Hvað gerir brúin?
A
tengir mismunandi svæði heilans
25
Hvar á parkinson´s sjúkdómurinn sína uppsrettu?
Í substantia nigra í miðheila
26
Hvaða hlutverki gegnir red nuclei í miðheila?
Samhæfingu hreyfinga við gang og hreyfing handa með fótum
27
Hvaða kerfi heldur okkur vakandi?
Reticular activating system (RAS)
28
Hvað gerir litli heili/hnykillinn (cerebellum)?
Hann **metur hversu vel hreyfiboð frá heila hafa skilað sér til líkamans**, með því að bera saman skynboð frá útlimum sem á að hreyfa. **Hjálpar þannig til við samhæfingu hreyfinga og framkvæmd æfðra hreyfinga (muscle memory**)
29
Hvað gerir hjarni (cerebrum)?
30
Milliheili (diencephalon) skiptist í:
Stúku (thalamus) og undirstúku (hypothala)
31
Stúka (thalamus)
Tekur við og sendir áfram skynboð til hjarna (cerebral cortex)
32
Undirstúka (hypothala)
- stjórn ósjálfráða taugakerfisins
- framleiðsla og stjórnun hormóna
- stjórnun hegðunarmynstra
- stjórn þorsta og matarlystar
- stjórn líkamshitar
- stjórn dægursveifla og meðvitundar
33
Skipulag taugabrautar um stóra heila og til botnkjarna
- association tracts: tryggingar á milli gáru í sama heilahveli
- commisural tracts: tenging á milli gára í öðru heilahvelinu yfir í samsvarandi svæði í hinu
- projection tracts: tenging við neðra svæði MTK
34
Hvað gera botnkjarnar? (Basal ganglia)
Stjórna fjölmörgum þáttum meðvitundar (athygli, minni, skipulagning, tilfinningar). Koma af stað samhæfingu og stjórn ómeðvitaðra vöðvahreyfinga (t.d. Hlátur)
35
Hvar eiga Parkinsons´s, Huntington´s, Tourette, geðklofi og OCD sér uppruna?
Í botnkjörnum
36
Primary somatosensory area
Hér erum við meðvituð um skynjun, t.d. Snertingu eða eth áreiti á mismunandi líkamssvæði
37
Hvaða frumur teljast til tróðfrumna (neuroglia) miðtaugakerfisins?
38
Primary motor area
Þar sem við framkvæmum hreyfingu
39
Premotor area
Kemur að því að hjálpa primary motor area að senda boðin og þannig kemur hreyfingin
40
Vinstra heilahvel
Rökhugsun, vísindalegur skilningur, tungumál, skrift, mál
41
Hægra heilahvel
Meira í munstrum og trendum, vinnur ágætlega úr tónlist, litum og slíkt
42
Heilataug 1: olfactory
Upptök: í nefi
Festa: í ventral hluta heilahvela
Hlutverk: **skyntaug, skynjar lykt**
43
Heilataug 2: optic nerve
Upptök: í aftanverðum augum
Festa: í stúkunni en halda áfram og enda í hnakkanum
Hlutverk: **skyntaug sem skynjar sjónáreiti**
44
Heilataug 3: Oculomotor nerve
Upptök: miðheili
Festa: í augum
Hlutverk: **hreyfitaug sem sér um hreyfingu augna og efri augnloks** (Somatic). Lagfærir linsu fyrir nærsýn og þrenging augasteinsins (autonomic)
45
Heilataug 4: trochlear neve
Upptök: baklægur hluti heilastofns
Festa: augu
Hlutverk: **hreyfitaug sem stjórnar hreyfingu augna (somatic)**
46
Heilataug 5: trigeminal nerve
Upptök: miðheila og brú
Festa: andlit (3 greinar > efri hluti andlits, miðhluti andlits, neðri hluti andlits)
Hlutverk: **blönduð taug en fyrst og fremst skyntaug andlitsins**
- skyntaugar (snerting, sársauki, hitabreytingar) og hreyfitaugar (tygging og stjórnun miðeyra-vöðva)
47
Heilataug 6: abducens nerve
Upptök: heilastofn (milli brúar og mænukylfu)
Festa: lacteral rectus vöðvar í augum)
Hlutverk: **hreyfitaugar sjá um að hreyfa augun (somatic)**
48
Heilataug 7: facial nerve
Upptök: heilastofn
Festa: andlitsvöðvum og tunguvöðvum
Hlutverk: skyn- og hreyfitaugar sem **stjórna andlitsvöðvum (motor), skynjun bragðs, snerting innra eyra (sensory), seyting bára og munnvatns (autonomic)**
49
Heilataug 8. Vestibulocochlear
Upptök: í brúnni
Festa: í kuðungi í innra eyra
Hlutverk: skyntaug sem **ber skynboð um heyrn og jafnvægi** (special sensory)
50
Heilataug 9: glossopharyngeal
Upptök: anterior hlið mænukylfu
Festa: talvöðvum, kyngivöðvum og vangakirtli
Hlutverk: hreyfitaug sem **stýrir munni og hálsi, bragð (sensory), stöðuskyn í barkakýli, kynging, munnvatn (autonomic), snertiskynjun og skynjun blóðþrýstings**
51
Heilataug 10: vagus nerve
Upptök: mænukylfa
Festa: þar sem hún er lengsta taug líkamans og kölluð flökkutaugin þá fer hún til næsum allra hluta líkamans
Hlutverk: **hreyfitaug sem sér um parasympatíska stjórn flestra líffæra kviðar- og brjósthols, bragðskyn, stöðuskynjun í barkakýli, blóðþrýstingur og súrefnismettun, kynging, hósti, rödd og hreyfing + seyting meltingarfæra, lækkun hjartsláttar**
52
Hreyfitaug 11: accesory nerve
Upptök: mænukylfa
Festa: m.trapezius, m.sternocleidomastoid
Hlutverk: hreyfitaug sem t.d. **Hallar og snýr höfðinu, yppir öxlum, elevatio og depressio hreyfingar**
53
Heilataug 12: hypoglossal nerve
Upptök: mænukylfa
Festa. Allir vöðvar tungunnar
Hlutverk: **hreyfitaug sem veldur allri hreyfingu tungunnar, m.a. Tali og kyngingu**
54
Hver er fyrsti úrvinnslustaður skynjunar og hreyfingar?
Mænan
55
Hvað ver mænuna?
Hryggurinn og heilahimnur
56
Grátt efni (grey matter)
Eru mörk tauga sem eru að koma inn í mænuna, og tengjast öðrum taugum á því svæði
57
Hvítt efni (white matter)
Eru brautir hreyfi- og skyntauga sem stefna til/frá mænu á öðrum stöðum
58
Gráa efnið hefur 4 horn
- fremri/anterior grey horns
- aftari/posterior grey horns
59
Hvar fara hreyfitaugafrumurnar út?
Þær fara út um fremi gráu hornin
60
Hvar er inngangur fyrir skynfrumur?
Í aftari gráu hornunum
61
Hvíta efnið hefur stuðla - columns
- fremri/anterior white columns
- aftari/posterior white columns
- hliðlægir/lateral white columns
62
Hvað myndar mænutaugina?
Taugasímar og tengdar tróðfurmur og er pakkað inní bandvef
63
Hvaða bandvefur er utanum mænutaugar?
- epineurium (um alla taugina)
- perineurium (um hverja grein)
- endoneurium (um hvern síma)
64
Taugaflækjur (plexuses)
Taugasímar frá fremri greinum mænutauga (fyrir utan brjóstholstaugarnar T2-12) mynda net sem kallast flækjur beggja vegna við hrygginn
65
Hverjar eru aðalflækjurnar?
- cervical (háls)
- brachial (arms)
- lumbar (lenda)
- sacral (spjald)
66
Húðgeirar (dermatomes)
Eru svæði í húð sem eru tengdir ákveðinni mænutaug
67
Afhverju eru húðgeirar mikilvægir?
Að vita hvaða skyntaug tengist húðsvæði er mikilvægt þegar greina á taugaskaða í úttaug eða mænu
68
Mænuviðbragð
Vinnsla fer fram í mænu
69
Heilaviðbragð
Viðbragð fer fram í mænu
70
Somatic reflex
Viðbragð felur í sér hreyfingu á beinagrindarvöðva
71
Sjálfvirkt viðbragð
Viðbragð sem við vitum ekki af, eða stjórnum ekki, t.d. Hækkun blóðþrýstings, eða breyting á blóðflæði
72
Þættir í viðbragðsboga? (Reflec arc)
- skynnemi
- skyntaug
- úrvinnslustaður
- hreyfitaug
- viðbragð
73
Lyktarþekjufrumurnar samanstafa af 2 frumugerðum:
- lyktarþekjufrumur (olfactory receptor cells)
- stoðfrumur (supportin cells)
- stofnfrumur (basal cells)
74
Hvað nema lyktarfrumurnar mikið af lyktarafbrigðum?
Um 10.000 mismunandi lyktarafbrigði
75
Lýstu boðspennu í gegnum lyktarfrumur
Þegar lyktarefni binst viðtökum á lyktarfrymym hefst boðferli sem leiðir til afskautunar taugafrumna. Boðspennan ferðast upp til heila fyrst í olfactory bulb og áfram til primary olfactory area (Þar á meðvitað lyktarskyn sér uppruna). Taugar liggja líka til undirstúku og annarra svæða (ómeðvituð viðbrögð)
76
Hvaða 5 bragðtegundir skiljum við?
Súrt, sætt, beiskt, salt, umami
77
Hversu margir bragðlaukar eru staðsettir á tungu, efri góm, koki og barkakýli?
Uþb 10.000 bragðlaukar
78
Hvað inniheldur hver bragðlaukur margar bragðskynfrumur? (Gustatory receptor cells)
Ca 50
79
Circumvallate papillur
Mynda skeifulaga röð aftarlega á tungunni
80
Fungiform papillur
Eru sveppalaga. Dreifðir yfir allt yfirborð tungunnar
81
Foliate papillur
Finnast hliðlægt á tungunni
82
Filiform papillur
Innihalda enga bragðlauka (taka þátt í meltu)
83
Hvaða heilataugar taka við boðum frá bragðlaukaum?
- heilataug 7 (facial)
- heilataug 9 (glossopharyngeal)
- heilataug 10 (vagus)
84
Til hvaða staða í heilanum berast boðin frá bragðlaukunum?
Til bragðkjarna í mænukylfu og þaðan í stúku og heilabörk (þar sem við verðum meðvituð um bragð)
85
Hvaða frumum er að þakka að við sjáum?
Ljósviðtakar (Photoreceptors) sem grípa ljóseindir á bylgjulengdinni 400-700nm
86
Úr hvaða 3 lögum samanstendur veggur augans?
- hvíta (fibrous/Sclera tunic) yst
- æða (vascular tunic / choiroid) miðja
- sjónhimna (nervous tunic / retina) innst
87
Augasteinninn (lens)
Grípur ljósið og brýtur það upp áður en það skellur á sjónhimnunni
88
Augasteinninn skiptir auganu í 2 hólf:
- fremra hólfið: inniheldur vökva
- aftara hólfið: inniheldur augnhlaup sem styður við formgerð augans. Aukin þrýstingur í augnhlaupinu getur leitt til gláku
89
Litfrumulag í sjónhimnu
Mikið af litfrumum sem lita augnbotninn mjög dökkan. Þessar frumur eru mjög svartar og þeirra hlutverk er að gleypa ljósið sem komst að litfrumulaginu til að koma í veg fyrir að það bounci ekki til baka og myndi glampa í augunum, svo við fáum ekki ofbirtu í augun
90
Stafir (rod)
- eru næmir á ljós, bregðast við ljósi yfir allt sjónsvið okkar
- bregðast vel við ljósi í lítilli birtu
91
Hvað greinum við með stöfunum?
Við greinum lítið ljós eða mikið ljós (ekki liti)
92
Keilur (cone)
- 3 gerðir af keilum, þær sem nema: rautt, grænt eð blátt ljós
- búum til alla hina litina með því að blanda saman þessum 3 bylgjulengdum
93
Optic disc
Inngangur fyrir slagæðar, útgangur fyrir bláæðar og sjóntaug (blindi bletturinn)
94
Macula lutea og Fovea centralis
Skarpasti punkturinn í sjóninni, ekki eins þykkt lag af frumum sem geta valdið því að ljós dreifist. Mjög viðkvæmt svæði fyrir sjónskemmdum
95
Nærsýni (myopia)
Augað er þá örlítið lengra en það á að vera og þá er ljósið að mynda brenniblett inní augnhlaupinu og síðan halda geislarnir áfram í beinni línu og þ.a.l. Komnir úr fókur þegar þeir lenda á sjónheimnunni
96
Hvernig linsur eru notaðar á nærsýni?
Dreifigler
97
Fjærsýni (hyperopia)
Þá er augað of grunnt, brennipunkturinn kominn framhjá brennipunktsstað, þá þarf að stytta ferlið
98
Hvernig linsur eru notaðar á fjærsýni?
Safngler (stækkunargler)
99
Sjónskekkja
Ef glæran (cornea) er ekki fullkomnlega linsulaga - ljósbrotið fer ójafnt inní augastein (fólk með mikla sjónskekkju getur séð tvöfalt með einu auga)
100
Sjónmyndun
- ljósið fer í gegnum hornhimnu, gegnum linsu/augastein og endar á sjónhimnu þar sem stafir og kúlur taka á móti því
- stafir og keilur koma af stað boðspennu sem flyst eftir taugakerfinu upp til heila
- heilinn setur saman frá sitthvoru auga sem endurspeglast í sjón okkar
101
Hvað heitia 3 meginsvæði eyra?
- ytra eyra (external ear): leiðir hljóðbylgjur inní miðeyrað
- miðeyrað: mögnun á víbringi. Hér er að finna hamar, steðja og ístað
- innra eyra (internal ear): hér myndast boðspenna sem flytur hljóð til heilans
102
Miðeyrað
Er loftfyllt rými með steðja (incus), ístað (stapes) og hamar (malleus)
103
Hvert er hlutverk miðeyrans?
Að þegar hljóð berst inn um hlustunina og að hljóðhimnunni þá veldur það titring á hljóðhimnunni. Hljóðhimnan og hamarinn eru föst saman og hamarinn titrar í takt við hljóðhimnuna. Hamarinn ýtir á steðjan sem ýtir á ístaðið og á þessari leið fáum við mögnun á hljóði. Ístaðið tengist við svið innra eyra
104
Innra eyrað samanstendur af:
- bogagöngum (semicircular canals)
- vestibule
- kuðungur (cochlea)
105
Lýstu því hvernig innra eyrað virkar
Ístaðið ýtir á himnu og þessi himna veldur þrýstibeitingu á innra eyra (sem er vökvafyllt) og eftir öllum kuðungnum, þannig alltaf þegar ístaðið ýtist inn þá ýtist round window út, þetta er að valda þrýstibreytingu inní kuðungi sem skilar sér í heyrn hjá okkur
106
Spiral organ (organ of corti)
Heyrnarlíffærið, hér á heyrnarskynjun sér stað, hingað liggja skyntaugarnar eftir vestibulocochlear
107
Tectorial membrane
Frumulaus vefur sem er eins og gamall grammófónn og liggur ofaná 4 frumum
108
Ytri hárfrumur
Þær skynja titrin í tectorial membrane þegar hún er að ýta á þær og hjálpa til, þær ýkja hreyfinguna. Þegar tectorial membrane fer að titra þá toga þær í hana og hjálpa til
109
Inner hair cell
Heyrnarfruman. Þessi fruma er ítauguð 8.heilatauginni. Er bara að finna í spendýrum og gerir okkur kleift að vera næm við háar bylgjulengdir
110
Lýstu ferli hljóðmyndunar
Hljóðið kemur að utan, fer í hljóðhimnuna, sem veldur titringi í beinunum 3 í miðeyra sem veldur því að scala vestibuli í innra eyra titrar og veldur þrýtingsbreytingu í organ of corti. Organ of corti titrar og það er heyrnarskynjunin
111
Hvar skynjum við hátíðnihljóð
Fremst í eyranu
112
Hvar skynjum við dýpri hljóð?
Dýpra í kuðunginum
113
Utricle og Saccule
Skynfrumur sem hafa hár svipað og inní kuðungi og liggja í otolithic membrane (utanfrumu bandvefur) sem inniheldur fullt af litlum krystöllum. Krystallarnir vilja liggja niður þegar við horfum fram, en þegar við höllum höfði niður þá vilja krystallarnir fara undan þyngdaraflinu og skekkja himnuna sem veldur því að þeir toga í hárin og við skynjum það sem breytingu á stöðu - og þannig vitum við hvernig hausinn okkar snýr á herðunum
114
Hvað er jafnvægislíffærið?
Ampulla
115
Ampulla
Ampullurnar eru í endanum á bogagöngunum. Í botninum eru hárfrumur sem senda sínar ciliur í cupuluna og senda svo boð niður. Þegar við snúum höfðinu þá ýtir vökvinn frá bogagöngunum á ferð og ýtir á cupuluna þannig hann skekkist og þá senda taugarnar boð um hreyfingu og getum við stillt stöðu vöðvanna af
116
Virkni hormóna
- stýra vökvajafnvægi líkamans
- stýra efnaskiptum og orkuframleiðslu
- stýra þroskun og sérhæfingu vefja
- stýra stressi og svara viðbrögðum við stressi og álagi
- stjórn kynhormóna og kynfrumumyndunar
117
Autocrine
Þegar 1 fruma framleiðir ákveðna vaxtar-þætti eða boðefni og viðkomandi boðefni virkar á viðtakara á frumunni sjálfri
118
Paracrine
Þegar 1 fruma framleiðir ákveðna vaxtarþætti og viðkomandi vaxtarþættir tengjast frumu sem er nálægt, aðlægri frumu
119
Endocrine flutningur hormóna
Þegar fruma á einum stað, t.d. Í heiladingli, framleiðir eth ákveðið hormón og það kemst út í blóðrásina og ferðast með blóðrásinni í eth ákveðið mark-líffæri
120
Excocrine
Seytir út í holrými
121
Hægt er að skipta hormónum í 2 megin flokka mtt efnasamsetningu og virkni þeirra
- fituleysanleg (sterar)
- vatnsleysanleg (prótein)
122
Fituleysanleg hormón (sterar, tyrosine, nitric oxide)
Efni sem komast mjög greiðlega yfir frumuhimnu
Fituleysanleg hormon, sem eru í blóðinu, eru með burðarprótein sem flytja þau í blóðrásinni. Þegar hormóninn er komin að mark-líffærinu þá fara þau úr blóðrásinni og komast auðveldlega yfir í frumuna og inn í kjarna og það leiðir til þess að hormónið hefur áhrif á tjáningu gena í viðkomandi frumu þannig hún fer að bregðast við
123
Vatnsleysanleg hormón (prótein)
Geta aldrei farið beint yfir frumuhimnuna, þurfa að tengjast ákveðnum viðtökum á frumuhimnunni sem leiðir til boðferla inní frumunni
Ferðast auðveldlega um í blóðrásinni og fara svo úr blóðrásinni þegar kemur að mark-líffærinu, en til þess að komast inní frumuna verða þessi hormón að tengjast viðtökurum í frumuhimnunni. Við það fer af stað flókið ferli í frumunni sem á endanum leiðir til breyttra genatjáningar
124
stjórnun og viðbragð líkamsstarfsemi
ástand -> framleiðslufruma -> hormón -> viðtakafruma -> viðbragð -> breyting á ástandi
125
Innkirtlalíffæri
- heiladingull (pituitary)
- skjaldkirtill (thyroid)
- kalkkirtill (parathyroid)
- nýrnahettur (adrenal)
- heilaköngull (pineal)
126
Líffæri sem eru bæði með innkirtla og annarskonar virkni
- undirstúka (hypothalamus)
- hóstakirtill (thymus)
- bris (pancreas)
- eggjastokkar (ovaries)
- eistu (testis)
127
Líffæri með innkirtlavirkni
Nýru, magi, lifur, smáþarmar, húðin, hjartað, fylgjan
128
Undirstúka (hypothalamus)
Stýrir virkni heiladinguls, tengir saman tauga- og innkirtlakerfið
129
Hvert er eitt mikilvægasta innkirtlalíffærið?
Heiladingull (pituitary gland)
130
Fremri heiladingull (anterior) seytir
- Human growth hormone (hGH)
- Thyroid-stimulating hormone(TSH)
- Follicle-stimulating hormone(FSH)
- Prolactin (PRL)
- Adrenocorticotropic hormone(ACTH)
131
Somatotroph > vaxtarhormón (hGH)
Gríðarlega mikilvægt fyrir fósturþroska og sérhæfingu vefja
132
Thyrotroph
Framleiða TSH (thyroid stimulating hormone), fer út í blóðið og til skjaldkirtilsins og stýrir framleiðslu thyrosin í skjaldkirtli
133
Gondotroph
- framleiða FSH (follicle stimulating hormone)
- framleiða LH (lutinizing hormone)
134
FSH (follicle stimulating hormone)
örvar vöxt í eggjastokkum
135
LH (lutenizing hormone)
mikilvægt fyrir myndun estrógen og prógesterón í eggjastokkum
136
Lactotroph
Frumur í aftari heiladingli sem framleiða prolactin sem stýrir mjólkurframleiðslu
137
Corticotroph
Frumur í aftari heiladingli sem framleiða ACTH sem hefur áhrif á nýrnahettur og steraframleiðsluna
138
Áhrif hGH á lifrarfrumur
Lágur blóðsykur
-> Framleiðsla á GHRH í undirstúku
-> Seyting á hGH frá heiladingli
-> Lifrarfrumur
-> Hvatar niðurbrot á glycogeni
-> Hækkun á blóðsykri
139
Áhrif hGH á vöðva- brjósk- og beinfrumur
Lágur blóðsykur
-> Framleiðsla á GHRH í undirstúku
-> Seyting á hGH frá heiladingli
-> vöðva- brjósk- og beinfrumur
-> Aukar frumufjölgun, uppbyggingu og efnaskiptahraða
-> Hækkun á blóðsykri, aukin uppbygging
140
Virkni TSH
Lágur efnaskiptahraði -> Framleiðsla á TRH í undirstúku
-> Seyting á TSH frá heiladingli
-> Skjaldkirtilsfrumur
-> Seyta T3 og T4
-> Hækkun á efnaskiptahraða
141
Aftari heiladingull (posterior)
Geymir og seytir:
- oxytocin
- ADH (antidiuretic hormone) einnig þekkt sem vasopressin
142
Virkni ADH (vasopressin)
Lágur blóðþrýstingur
-> Seyting á ADH í heiladingli
-> Sléttvöðvafrumur í æðum, Frásogsfrumur í nýrum
-> Samdráttur í æðum, Aukin upptaka vatns í nýrum
- > Aukið rúmmál blóðs
-> Hækkun Blóðþrýstings
143
Heilaköngull framleiðir...
Melatónín (Stýrir dægursveiflum)
144
Follikular frumur í skjaldkirtili (thyroid) framleiða 2 hormón:
- triiodothyronine (T3)
- thyroxine / tetraiodathyronine (T4)
145
Thyroglobulin í skjaldkirtli
Er stórt prótein sem bindur og varðveitir skjaldkirtilshormón T4 og T3
146
Parafollicularfrumur í skjaldkirtli framleiða...
Calcitonin (T-thyrocyte) sem hvatar geymslu á kalsíum
147
Skjaldkirtli er stjórnað af...
Undirstúku og heiladingli
148
Kalkkirtlar (parathyroid glands)
Kalkkirtlanir eru litlir hringlaga kirtlar staðsettir aftan á skjaldkirtlinum. Tveir á hvoru bleðli
149
Kalkkirtill framleiðir
Parathyroid hormone (PTH) sem er framleitt af chief frumum kirtilsins
150
Hvað gerir Parathyroid hormone (PTH)?
Eykur upptöku á Ca2+ frá smáþörmunum og örvar virkni osteoclasta (bein niðurbrot) svo að Ca2+ losni frá beinum og út í blóðið
151
Virkni Parathyroid hormone (PTH)
Lágur kalsíumstyrkur
-> Seyting á PTH í kalkkirtlum
-> Beinátfrumur virkjast, Nýrnafrumur seyta Calcitriol (D3 vítamín)
-> Aukið niðurbrotbeinvefjar, Aukin upptaka kalsíums í meltingarvegi
-> Meira kalsíum
-> Hækkun kalsíumstyrks
152
Nýrnahettur (adrenal (suprarenal) glands)
Eru staðsettar ofan á sitt hvoru nýranu. Í fósturþroska þroskast nýrnahetturnar í tvo ólíka vefi með mismunandi starfsemi (cortex & medulla)
153
Adrenal cortex framleiðir
Sterahormón eins og kortisól
154
Adrenal medulla (Merg) framleiðir
Catecholamín eins og adrenalín
155
Adrenal cortex skiptist í 3 svæði > sem mynda öll mismunandi gerðum af sterahormónum sem öll eru mynduð frá kólesteróli
- zona glomerulosa: myndar mineralocorticoid hormón (aldosterón)
- zona fasciulata: myndar aðallega glucocorticoid hormón (kortisól)
- Zona reticularis: Myndar kynhormón (testósterón)
156
Hvað gerir zona glomerulosa í adrenal cortex?
Myndar mineralocorticoid hormones - Aldosteron
Stjórnar Saltbúskap > blóðþrýstingur
157
Hvað gerir zona fasciculata í adrenal cortex?
Myndar aðallega glucocorticoid hormones – cortisol
Stjórnar sykrubúskap
158
Hvaða líffæri koma að virkjun Renin-Angiotensin-aldosterone kerfisins (RAAS system)?
Lifur, Nýru og lungu
159
RAAS (renin-angiotensin-aldosterone system) örvast við lækkun í...
Blóðrúmmáli og/eða lækkun á blóðþrýsting. Leiðir til myndunar á hormóninu Renin í nýrum
160
Hvað gerir renín hormón?
Það umbreytir plasma próteininu angiotensinogen (Myndað í lifur) í angiotensin 1. Angiotensin 1 fer með blóðinu til lungna og er umbreytt þar í Angiotensin 2 af angiotensin converting enzyme. Angiotensin 2 örvar svo adrenal cortec til að seyta aldósterón sem örvar salt og vatnsupptöku í blóð. Afleiðing er hækkun á blóðþrýsting
161
Glúcocorticoids
- stýra efnaskiptum með því að örva niðurbrot á próteini í fitu til að geta myndað glúkósa. Aukin blóðsykur hjálpar líkamanum m.a. Til að kljást við álag og stress
- glucocorticoids hinrar bólgu með því að hindra virkni hvítu blóðkorna
- glucocorticoids sterar eru hjálplegir við meðhöndlun krónískra bólgusjúkdóma eins og t.d. Lupus (rauðir úlfar)
162
Briskirtillinn er bæði útkirtill og innkirtill
- útkirtillinn er bæði út og innkirtill
- innkirtillinn hefur áhrif á blóðsykurstjórnun
163
4 gerðir frumna finnast í Langerhanseyjum brissins:
Alpha (A) cells
Beta (B) cells
Delta (D) cells
F cells
164
Hvað framleiðir brisið?
165
Alpha (A) cells í brisi framleiða
glucagon
166
Beta (B) cells í brisi framleiða
insulin
167
Delta (D) cells í brisi framleiða
somatostatin
168
F cells í brisi framleiða
pancreatic polypeptide
