7,10,12 - Brjósk- Bein- Vöðva- og taugavefur Flashcards
(157 cards)
1
Q
Hverskonar bandvefur er brjósk?
A
Sérhæfður bandvefur. Hann er æðalus (þ.e.a.s. Léleg endurnýjunarhæfni) og veitir stuðning og sveigjanleika
2
Q
Í líkamanum finnast 3 gerðir brjósks:
A
- Glærbrjósk (hyaline)
- Fjaðurbrjósk (elastic)
- Trefjabrjósk (fibro)
3
Q
Innihald brjósks:
A
- vatn (60-80%)
- kollagen (15%)
- proteoglýkön (9%)
- glýkóprótein (5%)
- frumur (3-5%)
4
Q
Algengasta proteoglycanið í brjóski er
A
Aggrecan
5
Q
Proteóglýkön (PG)
A
Sameindir sem samanstanda bæði af próteinum og sykrum. Próteinin veita styrk, sykrur draga til sín vatn, auka rúmmál og minnka viðnám
6
Q
Proteóglýkön bindast:
A
Glýkósamínóglýkönum (GAG - fjölsykrukeðja)
7
Q
Hvert er aðal próteoglýkan beina?
A
Aggrecan í brjóski?????
8
Q
Hvar má finna glærbrjósk?
A
liðum, nefi, barka og í fósturþroska
9
Q
Glærbrjósk finnst ekki í
A
10
Q
Glærbrjósk er umlukið…?
A
brjóskhimnu (perichondrium)
11
Q
Hvaða brjósk inniheldur mikið vatn?
A
Glærbrjósk
12
Q
Í fóstrinu þroskast mörg bein frá líkani úr….?
A
glærbrjóski
13
Q
Hvað sjáum við í vaxtarlínu beina?
A
brjósk (glærbrjósk)
14
Q
Hafa liðbrjósk endurnýjunarhæfni?
A
mjög takmarkaða (yfirborðslagið er það eina sem hefur einhevrja viðgerðarvirkni)
15
Q
Hvar finnst fjaðurbrjósk?
A
barkakýlisloki (epiglottis) og ytra eyra
16
Q
Fjaðurbrjósk finnst EKKI í
A
17
Q
Hvaða brjósk inniheldur hreyfanlegar trefjar (t.d. elastín)?
A
fjaðurbrjósk
18
Q
Hvaða brjósk kalkar ekki með aldri?
A
fjaðurbrjósk (ólíkt glærbrjóski)
19
Q
Trefjabrjósk samanstendur af:
A
þéttum reglulegum bandvef og glærbrjóski
20
Q
Hvar finnum við trefjabrjósk?
A
hryggþófum, kjálkalið, klyftasambryskju
21
Q
Trefjabrjósk finnst EKKI í
A
22
Q
Hvað er sett í staðinn ef glær-eða fjaðurbrjósk skemmist?
A
trefjabrjósk
23
Q
Hlutverk beina og beinagrindar:
A
- stuðningur - hjálp við hreyfingar
- framleiðsla blóðfrumna
- vernd
- geymsla og losun steinefna
- geymsla fituefna
24
Q
Frumur í beinum:
A
- osteoblast
- osteocyte
- osteoclast
25
Osteoblastar (beinmyndandi frumur)
framleiða beinvef
26
osteocytar (beinfrumur)
sitja innan beins og viðhalda vefnum
27
Osteoclastar (beinætufrumur)
brjóta niður beinvef til að losa kalsíum (Ca) í blóð
28
Beingerðir:
- löng bein
- flöt bein
- óregluleg bein
- sesamoid bein
- stutt bein
29
Hvar finnum við löng bein?
t.d. upphandleggur
30
Vefir langra beina:
- skaft (diaphysis) - beinköst (epiphysis)
- liðbrjósk (articular cartilage)
- beinhimna (periosteum)
- merghol (medullary cavity)
- mergholshimna (endosteum)
31
Hvar finnum við flöt bein?
t.d. höfuðkúpan, bringubein
32
Innri hluti flatra beina og endar langra beina hafa:
Frauðbein (geymir blóðmyndandi merginn)
33
Afhverju er engin central æð í blóðmyndandi merg? (Vefjagerð frauðbeins)
Því inní beinbjálkunum (trabeculae) í frauðbeini eru beinfrumur sem liggja á milli sammiðja hringja
34
Beinmyndun frá brjóski - 6 skref
1. Fóstrið býr til líkan út brjóski 2. Myndast beinskel utaná skaftið og frumurnar í miðjunni byrja að drepast
3. Næringarrík æð treður sér inn í beinið - fer af stað ferli sem kallast primary ossification center þar sem beinmyndun byrjar í skaftinu
4. Komið merghol í miðjunni og beinmyndunarsvæðið er farið að nálgast kastið
5. Myndast secondary ossification center í báðum köstum
6. Frauðbeinið breiðir úr sér en nær ekki alveg að POC heldur myndast á milli lag úr brjóski - vaxtarlínan
35
Lýstu vaxtarlínunni:
Vaxtarlínan myndast á milli frauðbeinsins og primary ossification center. Vaxtarlínan er í raun leyfar af brjósklíkaninu sem beinið notar sem efnivið til að lengjast
36
Beinmyndun á milli himna - 4 skref:
1. Kjarni af bandvefsfrumum fá boð um að hætta að vera bandvefsfrumur og verða beinmyndunarfrumur. Fara að leggja niður beinvef (ossification center)
2. frumurnar verða umluktar beinmyndunafrumum (osteoblast) sem mynda hjúp utan um litla beinbitann. Þessi vefur ver út frá miðjunni í allar áttir og þannig lengist beinið
3. Beinbjálkar á einhverju þroskunarstigi - æðar liggja inn í bjálkann
4. Eftir því sem beinið þykknar og stækkar meira þá verður þetta betur afmarkað (þéttbeinsskel að innan og utan, beinhimna að innan og utan og frauðbein í miðjunni)
37
Hvað gerist þegar bein brotna?
Það fyrsta sem gerist er að æðarnar í beininu rofna, það blæðir inn í beinið og myndast bólga utan um beinið (fracture hematoma), svo koma ónæmisfrumur, éta þetta upp og snitta til beinendana og síðan er myndað trefjabrjósk sem hjálpar til með að skorða beinendana af
38
Bandvefsliðir (fibrous joints)
Eru óhreyfanlegir en geta hliðrast (sveigjanleiki)
39
Hvar eru bandvefsliðir?
Í höfuðkúpu, á milli sköflungsbeinsins og dálksins, í tönnum, Festing tannar við kjálka
40
Brjóskliðir (cartilagnious joints)
Gefa sveigjanleika
41
Hvar finnum við brjóskliði?
Í kliftarsambreyskju (pubic symphysis), í beini sem er enn að vaxa, í bringubeini
42
Hálaliðir (synovial joints)
Eru hálir og eru allt frá því að vera örlítið hreyfanlegir í að vera gríðarlega hreyfanlegir
43
Hvar finnst hálaliðir?
Í ökklabeini, axlarliður
44
Gerðir hálaliða:
- renniliðir (planar joints)
- hjöruliðir (hinge joints)
- snúningsliðir (pivot joints)
- hnúaliðir (condyloid joints)
- söðulliðir (saddle joints)
- kúluliðir (ball+socket joints)
45
Hvar á beinum er beinhimna (periosteum)?
Allstaðar nema yfir hálaliðamótum, þar er glærbrjósk
46
Myndunarstaður blóðfrumna
frauðbein
47
Þroskast beinmyndunarfrumur (osteoblast) og beinátfrumur (osteoclast) frá sömu stofnfrumum?
nei
48
Central (Haversian) canal má finna í
þéttbeini
49
hvernig brjósk myndast í brotstaðnum sem hluti af viðgerðarferlinu þegar bein brotna?
fjaðurbrjósk (elastic cartilage)
50
Hvað klæðir öll bein að utan?
Þéttbein
51
Hvað finnst í skafti (diaphysis) langra beina?
Hvít fita (í beinmerg)
52
Helstu hlutverk vöðva:
- framköllun hreyfinga
- stuðningur, viðhald réttar líkamsstöðu
- geymsla efna innan líkamans með hringvöðvum
- færsla á efnum í meltingarvegi
- hitaframleiðsla
53
3 gerðir vöðva:
- beinagrindarvöðvi
- hjartavöðvi
- sléttur vöðvi
54
Staðsetning beinagrindarvöðva:
Á beinagrind
55
Staðsetning slétta vöðva:
Meltingarfæri, augu, æðar
56
Virkni beinagrindarvöðva:
Hreyfing, staða, hiti
57
Virkni hjartavöðva:
Dælir blóði
58
Virkni slétta vöðva:
Melting, blóðþrýstingur, sjáaldursstærð
59
Útlit beinagrindarvöðva:
Rákóttir, fjölkjarna, þræðir samsíða
60
Útlit hjartavöðva:
Rákóttur, einn miðlægur kjarni
61
Útlit slétta vöðva:
Engar rákir, miðlægur kjarni
62
Hvaða vöðvar eru með meðvitaða stjórn?
Beinagrindarvöðvar
63
Hvaða vöðvar eru með ómeðvitaða stjórn?
Hjarta- og sléttir vöðvar
64
Hvaða vöðvar hafa vöðvaþræði sem eru mjög langar frumur?
Beinagrindarvöðvar
65
Hver og ein fruma í beinagrindarvöðva er umlukin:
Endomysium (bandvef)
66
Mörgum vöðvaþráðum í beinagrindarvöðva er pakkað saman í:
Vöðvaknippi (muscle fascicle)
67
Utan um hvert vöðvaknippi (muscle fascicle) í beinagrindarvöðva er:
Perimysium
68
Öllum beinagrindarvöðvanum er pakkað saman í:
Epimysium
69
Hvert er hlutverk satellite frumna í vöðvaknippi?
Þær eru færar um að endurnýja vefinn ef hann skemmist, ekki mjög góðar í því en geta gefið af sér nýjar vöðvafrumur
70
Hvað er sarcolemma í vöðvaþræði?
Frumuhimna vöðvaþráðarins
71
Hvað er sarcoplasm í vöðvaþræði?
Umfrymi vöðvafrumunnar
72
Hvað í vöðvaþráðum er gríðarlega mikilvægt til að stjórna vöðvasamdrætti?
Sarcoplasm reticulum
73
Bygging grönnu (aktín) þráðanna
Tvöfaldur helix af aktín einingum og utan um hann eru stoðprótein
74
Hvaða hlutverki gegna stoðpróteinin í byggingu grönnu (aktín) þráðanna?
Skipta veigamiklu hlutverki við vrikjum samdráttar. Í vöðva í slökun leggjast þessi prótein yfir bindistaði á aktíninu sem eru nauðynlegir fyrir samdrátt
75
Hvaða heita stoðpróteinin í byggingu grönnu (aktín) þráðanna?
Troponin og tropomyosin
76
Bygging þykku (myosín) þráðanna
Samanvafðir halar með 2 hausa sem eru svo vafðir við fleiri samanvafða hala og mynda þykka þræði (reipi)
77
Hvað myndar samdráttareininguna (sarcomere)?
Grannir akín þræðir og þykkir myosín þræðir
78
Hvaða hlutverki gegna stjórnpróteinin troponin og tropomyosin?
Þau fela bindistaðina í vöðva í hvíld og þegar vöðvi er virkjaður þá hliðrast próteinin og sýna myosínbindistaðina á aktíninu
79
Hvert er hlutverk Ca2+ í samdráttareiningu?
Tilfærsla stjórnpróteinana þegar vöðvi er virkjaður er háð flæði Ca2+. Ca2+ binst troponín sem breytir troponín-tropomýósín kasanum og sýnir þannig myósín bindistaðina
80
Lýstu 4 skrefum samdrætti vöðvatrefja:
1. Vöðvi er í slökun, erum með slakan myosín haus og búin að tengja Ca2+ við troponínið og tropomýósínið er búið að færast til þannig nú er mýósínhausinn tilbúinn að tengjast við aktínið
2. Það verður tenging milli mýósín og aktínsins, myndast brú
3. Mýósín hausinn sveiflast til, hann réttir úr sér sem veldur því að aktínið færist til hliðar = samdráttur
4. Til þess að mýósínið geti sleppt aktíninu verður mýósínið að bindast ATP (kostar orku að sleppa aktíninu)
81
Hvað er motor end plate (hreyfiþynna)?
Það er það svæði þar sem taugin og vöðvafruman renna saman
82
Lýstu því hvernig boðspennan berst inní vöðvafrumunni og veldur samdrætti
Boðspennan berst niður transverse tubule og veldur því að sarcoplasm reticulum (þar sem við geymum Ca2+) afskautast og Ca2+ flæða út inní umfrymið (sarcoplasm) og hitta þá samdráttarpróteinin sem dragast þá saman (vöðvinn styttist) og á meðan það gerist er fruman á fullu að dæla Ca2+ aftur inní sarcoplasmic reticulum. Þegar Ca2+ er að mestu kominn aftur inn þá snýst breytingin við í troponín-tropomýósín og það fer aftur til baka og felur bindistaðina á aktínínu og vöðvinn slakar á
83
Hvað er hreyfieining?
Hreyfieining samanstendur af öllum þeim vöðvafrumum sem hún ítaugar
84
Hvað þurfum við fyrir mikla nákvæmni - hreyfieining?
Fáar vöðvafrumur tengdar hverri taugafrumu (t.d. Augnvöðvar)
85
Hvað þurfum við fyrir lága nákvæmni - hreyfieining?
Margar vöðvafrumur tengdar hverri taugafrumu (t.d. Lærvöðvar)
86
Hvernig virkar allt eða ekkert reglan í hreyfieiningu taugafrumna?
Þegar vöðvafruma er virkjuð verður hún að dragast saman að fullu, ekki hálfa leið. Ennfremur verða allar vöðvafrumur í hreyfieiningu að dragast saman við virkjun, ekki aðeins hluti
87
Hvaða tvær meginfrumugerðir má finna í beinagrindarvöðvum?
- slow oxadative (hægir)
- fast glycolytic (hraðir)
88
Lýstu slow oxadative frumugerð sem finna má í beinagrindarvöðvum
Þessar frumur dragast hægar saman, nota loftháð efnaskipti, mikið úthald
89
Lýstu fast glycolytic frumugerð sem finna má í beinagrindarvöðvum
Þessar frumur dragast hratt saman, nota loftfirrð efnaskipti, lítið úthald
90
Hvaða hlutverki gegna sinaspólur og afhverju er það mikilvægt?
Sinaspólur segja okkur hversu strekkt er á sinum og með því þá getum við vitað hver staðan er á vöðvanum
91
Hvernig eru frumurnar í hjartavöðva?
Þær eru stuttar og tengjast innbyrðis því þær ná ekki eftir hjartanu endilöngu
92
Hvað gera desmósómin í hjartavöðva?
Eru tengiprótein, tengja saman frumur
93
Hvað gera gatatengin í hjartavöðva?
Eru í intercalated discs og boðspennan fer þar fram, á milli frumna í gatatengjum
94
Hverjar eru 2 gerðir sléttvöðvavefja?
Single unit (t.d. Melting) og multi-unit (t.d. Sjáaldur)
95
Hvernig virkar single unit í vöðvavefjum?
Þá er ekki verið að ítauga hverja einustu frumu, heldur dugar að ítauga nokkrar og þær bera boðin sín á milli
96
Hvernig virkar multi unit í vöðvavefjum?
Þá er hver einasta fruma ítauguð, viljum hafa mikla stjórn og hratt viðbragð
97
Hverjar eru 3 mismunandi leiðir fyrir beinagrindarvöðva að hreyfa bein?
- first class lever
- second class lever
- third class lever
98
Hvernig virkar first class lever?
Vöðvinn vinnur vinnu sem samsvarar þunganum sem er hreyfður
99
Hvernig virkar second class lever?
Vöðvinn vinnur minni vinnu en sem samsvarar þunganum sem er hreyfður
100
Hvernig virkar third-class lever?
Vöðvinn vinnur meiri vinnu en sem samsvarar þunganum sem er hreyfður
101
Hvað gera samverkandi vöðvar (synergist)?
Þeir hjálpa til við að halda liðamótum, sem vöðvar liggja yfir, stöðugum
102
Hvað gera festar (fixator)?
Þeir koma í veg fyrir óþarfa hreyfingu nálægt upptökum vöðva
103
Hvað inniheldur taugakerfið?
- Heilann
- Heilataugarnar
- Mænuna
- Mænutaugarnar
- Taugahnoð
- Taugaflækjur meltingarvegar
- Skynnema
104
Í hvaða tvo hluta skiptist taugakerfið?
Miðtaugakerfið (heili og mæna)
Úttaugakerfið (heilataugar sem eiga uppruna sinn í heilanum, mænutaugar sem eiga uppruna sinn í mænunni)
105
Raðaðu í rétta röð: Úrvinnsla - Skynjun - Viðbragð
Skynjun - Úrvinnsla - Viðbragð
106
Af hverju samanstendur viljastýrða taugakerfið?
Skyntaugafrumum og hreyfitaugafrumum
107
Skyntaugafrumur (viljastýrða taugakerfið)
Bera upplýsingar frá skynfærum til miðtaugakerfis.
108
Hreyfitaugafrumur (viljastýrða taugakerfið)
Bera boð til beinagrindarvöðva.
109
Af hverju samanstendur ósjálfráða taugakerfið?
Líka af skyntaugafrumum og hreyfitaugafrumum.
110
Skyntaugafrumur (ósjálfráða taugakerfið)
Bera boð frá líffærum til miðtaugakerfis.
111
Hreyfitaugafrumur (ósjálfráða taugakerfið)
Bera boð frá MTK til kirtla, sléttvöðvafrumna og hjartavöðva.
112
Hreyfitaugakerfi ósjálfráða kerfisins skiptist í tvær einingar:
Sympatíska kerfið og parasympatíska kerfið
113
Sympatískar hreyfitaugar
Örva t.d. hjartslátt. (Fight-or-flight)
114
Parasympatískar taugar
Hægja á t.d. hjartslætti.
(Rest-and-digest)
115
116
Hvað er sá partur úttaugakerfisins sem telst til meltingarvegarins kallaður?
Heili magans
117
Taugakerfi meltingarvegar hefur einungis skyntaugafrumur. Satt eða ósatt?
ÓSATT. Taugakerfi meltingarvegar hefur bæði skyn og hreyfitaugafrumur.
118
Hefur taugavefur æðar?
Já, mjög æðaríkur.
119
Af hvaða tveimur hópum frumna samanstendur taugavefur?
Taugafrumum og taugatróðfrumum
120
Taugafrumur
- "Raflagnirnar", mynda tengikerfið, sem tengir öll svæði líkamans við taugakerfið.
- Gríðarlega sérhæfðar frumur.
- Geta ekki skipt sér.
121
Taugatróð
- Smærri frumur, eru mun fleiri en taugafrumurnar.
- Styðja, næra, vernda taugafrumur.
- Skipta sér út ævina.
122
Geturu nefnt mismunandi dæmi um breytilega byggingu taugafrumna?
- Fjölskauta taugafrumur
- Tvískauta taugafrumur
- Einskauta eða sýndareinskauta taugafrumur
123
Eru taugatróðfrumur minni eða stærri en taugafrumur?
Mun minni
124
Stjarnfrumur - Astrocytes, Fáhyrnur - oligodendrocytes, Örtróð - microglia, og þeljufrumur - ependymal. Hvernig gerðir frumna eru þetta?
4 gerðir tróðfrumna sem má aðeins finna í MTK.
125
Schwann frumur og satellite frumur. Hvernig gerðir frumna eru þetta?
2 gerðir tróðfrumna sem má aðeins finna í ÚTK.
126
Hvað snerta stjarnfrumur?
Stjarnfrumur snerta háræðar, taugafrumur og pia mater (innstu heilahimnuna).
127
Nefndu tvær gerðir stjarnfrumna.
Frymisstjarnfrumur og trefjastjarnfrumur
128
Hvar má finna frymisstjarnfrumur?
Í gráfyllu (grey matter)
129
4 gerðir tróðfrumna sem má aðeins finna í MTK.
- Stjarnfrumur - Astrocytes
- Fáhyrnur - oligodendrocytes
- Örtróð - microglia
- þeljufrumur - ependymal.
130
2 gerðir tróðfrumna sem má aðeins finna í ÚTK.
Schwann frumur og satellite frumur
131
Hvar má finna trefjastjarnfrumur?
Í hvítfyllu (white matter)
132
Hvert er hlutverk stjarnfrumna?
- Veita styrk og stuðning.
- Viðhalda styrk háræða.
- Stjórna og viðhalda jónajafnvægi í millifrumuvökva.
133
Hvaða frumur koma í veg fyrir að ónæmisfrumur komist í heilann?
Stjarnfrumur
134
Að hverju stuðla stjarnfrumur á fósturstigi?
Að vexti og þroskun og tengingamyndun taugafrumna í heilanum.
135
Lýstu því hvernig stjarnfrumur tengjast minningum.
Stjarnfrumur gegna mikilvægu hlutverki við myndun minninga með því að hvata myndun nýrra taugamóta.
136
Hvað gera fáhyrnur?
Fáhyrnur mynda mýelínhjúp um frumur í miðtaugakerfinu.
137
Hvað gerir mýelín?
Hraðar boðspennuflutningi eftir taugasíma.
138
Hvað eru örtróð?
Örtróð eru átfrumur
139
Hvert er hlutverk örtróða?
Að fjarlægja frumuagnir og annan óþarfa, ásamt því að fjarlægja skemmdan taugavef.
140
Hvað klæða þeljufrumur?
Þeljufrumur klæða heilahólfin og mænugöngin.
141
Hvert er hlutverk þeljufrumna?
Klæða heilahólf og mænugöng, framleiða og blanda mænuvökva, mynda varnarhjúp sem kemur í veg fyrir blóðfrumur komist í mænuvökva.
142
Hverjar eru tvær gerðir tróðfrumna í ÚTK?
Schwann frumur og Satellite frumur
143
Hvað gera Schwann frumur?
Mynda myelínhjúp utan um taugasíma ÚTK, stuðla að viðhaldi og viðgerð taugasíma sem er auðveldara í ÚTK en í MTK.
144
Hvað gera Satellite frumur?
Umlykja frumuboli í taugahnoðum (ganglia) og stjórna flutningi efna á milli taugafrumubola og millifrumuefnis.
145
Hvað er stigspenna?
Smávægileg breytign á hvíldarspennu í frumubol.
146
Hvernig myndast stigspenna?
Við opnun jónaganga, annaðhvort í kjölfar snertingar eða taugaboðefna.
147
Hverju er styrkur stigspennunnar háður?
Hversu kröftuft áreitið er.
148
Lýstu boðspennu
- Taugafrumur flytja boðspennu eftir símum.
- Boðspenna berst stöðugt og styrkur hennar er jafn.
- Taugaboð berast langar leiðir á hraðanum 0,5 til 130 m/s.
149
Hvað eru taugamót?
Svæði samskipta á milli tveggja frumna.
150
Lýstu ferli taugamóta
Fyrri frumna ber boðin að seinni frumunni. Seinni fruman getur verið önnur taugafruma, sem þá ber boðin áfram, eða önnur fruma sem bregst við boðunum, t.d. vöðvafruma.
151
Hvað kallast það ef taugamót fara á milli taugafrumu og vöðvafrumu?
Taugavöðvamót
152
Hvað er Acetylcholine (Ach)?
Taugaboðefni í taugavöðvamótum.
153
Hvað eru til mörg þekkt taugaboðefni?
Um 100 efni
154
Geturu nefnt dæmi um taugaboðefni?
- Acetylcholine (ACh)
- glutamat
- aspartate
- gamma aminobutyric acid (GABA)
- norepinephrine (NE)
- dopamine (DA)
- serotonin
- endorphins
- nitric oxide (NO)
155
Hvað er mýldur sími?
Símar sem eru umluktir þykku lagi af próteinum og frumuhimnu.
156
Hvað er ómýldur sími?
Sími sem er ekki umlyktur þykku lagi af próteinum né frumuhimnu.
157
Hvaða tvær gerðir tróðfrumna mynda mýelínhjúp?
- Schwann frumur (í ÚTK)
- Fáhyrnur (í MTK)
