17-19 Blóð, hjarta- og æðakerfi Flashcards
(130 cards)
1
Q
Hvað tekur blóðið mikla % af líkamsmassanum?
A
7-8%
2
Q
Blóðið skiptist í:
A
Plasma (55%) og blóðfrumur (45%) ásamt hvítum blóðfrumum og platelets
3
Q
Hlutverk blóðs
A
- Flytur súrefni, koldíoxíð, næringarefni, hormón, hita og úrgangsefni
- Stýrir samvægi allra vökvahólfa líkamans, sýrustigi og líkamshita
- Kemur í veg fyrir blæðingu með storknun, og beitir hvítum blóðkornum til verndar gegn sjúkdómum
4
Q
Hvað er plasma?
A
Vatnslausn sem inniheldur m.a. Sölt og prótein (albumin, globulin, fibrinogen)
5
Q
Blóðfrumur skiptast í:
A
- rauð blóðkorn (erythrocytar)
- hvít blóðkorn (leucocytar)
- blóðflögur (thrombocytar)
6
Q
Hvað er serum?
A
Plasma án storkuþátta
7
Q
Hvað skiptist plasmað í?
A
- prótein (7%)
- vatn (91.5%)
- aðrar lausnir (1.5%)
8
Q
Hvað skiptist próteinin upp í plasmanu?
A
- albumin (54%)
- globulin (38%)
- fibrinogen (7%)
- annað (1%)
9
Q
Hvað skiptast aðrar lausnir upp í plasmanu?
A
- electrolytes
- næringarefni
- gös
- regulatory substances
- úrgangsefni
10
Q
Hvað skiptast hvítu blóðkornin í blóðfrumunum?
A
- Keilkirningar/neutrophils (60-70%)
- Eitilfrumur/lymphocytes (20-25%)
- monocytes (3-8%)
- eosinophils (2-4%)
- basophils (0.5-1.0%)
11
Q
Hvít blóðkorn (leukocytes)
A
innihalda kjarna og frumulíffæri, en ekkert hemoglóbín.
má flokka sem:
- Kyrninga (Granular)
- Vankyrningar (Agranular)
12
Q
Vankyrningar (Agranular) (hvít blóðkorn)
A
innihalda engar blöðrur
skiptast í:
- Eitilfrumur
- Einkyrningar
13
Q
Kyrningar (granular) hvít blóðkorn
A
innihalda blöðrur sem sjást þegar frumurnar eru litaðar
Skiptast í:
- Daufkyrningar (neutrophils),
- Rauðkyrningar (eosinophils),
- Blákyrningar(basophils
14
Q
Myndun rauðra blóðkorna (Erythropoiesis)
A
Hefst í beinmerg
Erythropoietin, sem er hormón framleitt í nýrum sem viðbragð við súrefnisskorti hvatar þroskun rauðra blóðkorna
15
Q
Netfrumur (Reticulocytes)
A
Forverar rauðra blóðkorna, koma í blóðrás og þroskast á 1-2 dögum
16
Q
Hvert er hlutverk rauðra blóðkorna?
A
Frumur með hemoglobin, eru sérhæfðar til að flytja súrefni og CO2
17
Q
Hafa rauð blóðkorn kjarna?
A
Nei, og engin frumulíffæri heldur
18
Q
Afhverju eru rauð blóðkorn disklaga?
A
Því það hámarkar súrefnisflutning
19
Q
Hvað innihalda reticulocytar sem eru forverar rauðra blóðkorna?
A
Innihalda leifar frumulíffæra og RNA
20
Q
Hver er líftími rauðra blóðkorna?
A
Uþb 120 dagar. Er svo eytt í milta, lifur og beinmerg
21
Q
Hvað eru megakarocytes?
A
Risa frumur sem búa í beinmergnum og gefa af sér frumubrot - blóðflögurnar
22
Q
Hvaða frumur geta myndað allar frumur blóðsins?
A
Fjölhæfa stofnfrumur sem eru í beinmergnum
23
Q
Lýstu því hvernig fjölhæf stofnfruma býr til aðrar frumur
A
Hún fær boð um að það vanti einhverja frumu í blóðinu og býr þá til myeloid stofnfrumu (mergfrumu stofnfrumna) sem fær svo líka boð um að búa til það sem vantar. Ef það vantar t.d. Rauð blóðkorn þá býr hún til dóttur frumur sem svo þroskast í áttina að eiginlegu rauðu blóðkorni
24
Q
Hvernig fá frumur skilaboð um að það vanti eitthvað?
A
Ef okkur vantar blóð, þá skynja nýrun það (mikið blóðflæði gegnum nýrun) af ákveðnum frumum sem þá fara að framleiða EPO (hormón sem fer og talar við fjölhæfu stofnfrumurnar) sem fer og kveikir á nauðsynlegum gegnum til að stýra myndun þeirra frumu sem vantar
25
Hvað gerir EPO?
Örvar frumufjölgun
26
Hvað örvar móðurfrumuna til þess að búa vöntuna til?
Vaxtarþættir eða hormón
27
Hvað gerist við GLOBIN hópinn í hemoglobíninu þegar það er tekið og endurnýtt? (Globin er próteinhlutinn af hemoglóbín)
Það er brotið upp í amínósýrur og er notað til að búa til önnur prótín
28
Hvað gerist við HEME hópinn af hemoglobíninu þegar það er tekið og endurnýtt? (Heme er strúktúr sem inniheldur járn)
Járnhlutinn binst transferrin flutningspróteini í blóðinu sem fer svo til lifrarinnar þar sem járnið er geymt
29
Hvað gerum við þegar við þurfum að búa til meira blóð?
Þá fer járnið(HEME) aftur með transferrin inní beinmerg og tengist þar GLOBIN prótínum, vítamín B12 og erythopoletin og fer þá af stað þroskun nýrra blóðkorna
30
HEME gefur ekki einungis af sér nýjar blóðfrumur heldur líka úrgangsefni Bilirubin. Lýstu því hvernig bilirubin er svo leyst út
Bilirubin fer til lifrarinnar og er ummyndað þar yfir í breyttar útgáfur af bilirubin > urobilinogen og stercobilin. Urobilinogen er flutt í blóðið og skilað út í þvagi en stercobilin er flutt út með hægðum
31
Hvaða efni á þátt í því að hægðir eru litaðar brúnar?
Stercobilin
32
Hvernig lýta neutrophil hvít blóðkorn út?
Kjarninn lýtur óreglulega út
33
Hvernig lítur kjarni monocyte hvítra blóðkorna út?
eins og skeifa
34
Hvernig lýta lymphocyta (eitilfrumur) hvít blóðkorn út?
Hringlaga kjarni, litar frumur
35
Hvernig lýta basophil og eosinophil hvít blóðkorn út?
Mikið af blöðrum, granúlum (seytikornum)
36
Blóðstorknun
Ef það kemur rof á æð þá eru blóðflögur fyrstar á svæðið og losa storkuefni
37
Blóðtýpa A
- glýkóprótein utan á himnunni sem kallast A antigen
- mótefni gegn B antigen í blóði
38
Blóðtýpa B
- glýkóprótein utan á himnu sem kallast B antigen
- hafa í blóðinu mótefni gegn A antigen
39
Blóðtýpa AB
- bæði A og B antigen
- engin mótefni
40
Blóðtýpa O
- ekkert antigen
- bæði A og B mótefni
41
Hver er algengasti blóðflokkurinn?
Blóðtýpa O
42
Ónæmiskerfið skiptist í:
- náttúrulega ónæmiskerfið (innate)
- sértæka ónæmiskerfið (adapted)
43
náttúrulega ónæmiskerfið (innate)
- Meðfætt, almenn vörn gegn vítæku þýði sýkla
- Er okkar fyrsta vörn gegn utanaðkomandi áreitum (sýkingum)
- Inniheldur kleyfkirninga (Neutrophils)
44
sértæka ónæmiskerfið (adapted)
Felur í sér virkjun sérhæfðra eitilfrumna, sem berjast gegn ákveðnum sýkli eða aðskotaefni
45
Hvað finnum við í náttúrulega ónæmiskerfinu?
- verndandi yfirborð, þekjufrumur
- granulocytar og macrophagar
46
Hvað finnum við í sértæka ónæmiskerfinu?
B og T frumur, NK frumur
47
Hvað gera B-eitilfrumur?
- Þær eru sérhæfðar til að binda ákveðin antigen sem veldur ræsingu, frumur virkjast og verða að immunoblast, sem fjölgar og þroskast í annaðhvort plasmafrumur eða minnisfrumur
- binda antigen með mótefnum
48
Algengustu hvítu blóðkornin eru
Kleyfkirningar (Neutrophils)
49
Hvernig frumur eru plasmafrumur?
Sérhæfðar B frumur
50
Hvað gera T-eitilfrumur?
T frumur ræsast við að antigen binst T-frumu viðtaka. Frumurnar umbreytast í lymphoblasta, sem fjölga sér og sérhæfast í T hjálparfrumur, T bælifrumur og CTL
51
Hvað gera T hjálparfrumur?
Virkja B frumur, macrophaga, stjórna Cytotoxín T Lymphocyta (CTL)
52
Hvað gera T bælifrumur?
Draga úr ónæmissvörunum
53
Hvað gerir CTL (cytotoxín T lymphocyta)?
Eyða frumum sýktum með veirum og illkynja frumum
54
Hver er meginmunurinn á B & T frumum?
Meginmunurinn er að B frumurnar SEYTA frá sér mótefnum sem svo ráðast á sýkilinn og HJÁLPA til við að eyða honum, eða gera sýkilinn óvirkann að átfrumur koma svo að eyða honum. T frumurnar ráðast BEINT á sýkilinn og drepa þær frumur
55
NK (natural killer) frumur
- hafa hæfileika að eyða umbreyttum frumum (t.d. Krabbameinsfrumum)
- hafa Fc viðtaka og bindast frumum sem hafa verið þaktar mótefnum
56
Antigen presenting frumur (sýnifrumur)
Meðhöndlun antigena er í flestum tilvikum nauðsynleg fyrir virkjun eitilfrumna.
57
Nefndu dæmi um antigen presenting frumur
Macrophagar, langerhans frumur, dendritic frumur, sumar B-eitilfrumur
58
Lýstu því hverni náttúrulega og sértæka ónæmiskerfið vinna saman þegar upp kemur sár og sýking
1. Sár verður og kemur sýking
2. Langerhans (dentritic) fruman kemur og innbyrðir sýkilinn
3. Fruman brýtur sýkilinn niður og flytur brot af honum aftur út á yfirborðið
4. Fruman fer inn í sogæðarkerfið, inn til eitilsins og kynnir sýkilinn fyrir B eða T frumu
5. T-fruman ræsist og býr til bæði aktíva frumu sem fer út og ræðst á sýkinguna og minnisfrumu ef þessi sýking kemur aftur
59
Hvaða tilgangi þjóna sogæðar?
Þær taka við umfram-vökva sem safnast upp í millifrumurýminu og balancera vökvanum
60
Hvað myndast ef sogæðarnar eru lélegar?
Þá myndast bjúgur
61
Hvað er fyrsta eitilfrumulíffærið til að þroskast fyrir utan beinmerginn?
Hóstakyrtillinn (thymus)
62
Hvaða hlutverki gegnir hóstakirtillinn?
Hann er þroskunarstaður T-fruma
63
Hvar virkjast B&T frumurnar í eitlinum?
Í kímmiðju (germinal center)
64
Lýstu því hvernig verður að fjölgun B&T frumna í eitlinum
Macrophagar/langerhans/B-frumur taka upp antigen sem berast með sogæðum og gera þau sýnileg fyrir lymphocytum sem eru á ferð um eitlana og eru útsettir fyrir antigenum. Antigen binding veldur virkjun og fjölgun T-frumna og B-frumna sem svo þroskast í plasma- og minnisfrumur
65
Miltað skiptist í 2 svæði sem hafa hvort um sig ólík hlutverk
Hvíta svæðið: (vísar til hvítra blóðkorna) þar eru eitilsvæði þar sem B&T frumur eru. Svipað uppsett og í eitlum
Rauða svæðið: (opið blóðrásarkerfi) blóðið kemur inn í miltað og svo opnast blóðrásin út í vefinn og rauðu blóðkornin baða allan vefinn með vökvanum og á þessu svæði eru sködduðum og þreyttum blóðkornum eytt (Mikið af macrophögum þarna)
66
Í hvoru svæðinu í miltanu er mikið af macrophögum?
Í rauða svæðinu
67
Hvernig fer fram frumudráð sýktra fruma?
T-fruman binst sýktri frumu og býr til göng yfir í frumuna og losar ensím sem eyða upp frumuna og láta hana fara í apotósa, stýrðu frumudeyfi
68
Bilirubin
Miltað brýtur rauðar blóðfrumur
->niður í hemóglóbín
-> bilirubin
-> borið af albúminí í blóðinu
-> lifrar
69
Rauð blóðkorn innihalda
hemoglobin og carbonic anhydrase
70
stjórnun hemoglobins á blóðflæði og blóðþrýsting
með losun á nituroxíði (NO), sem veldur æðavíkkun, sem eykur blóðflæði og bætir súrefnisflutning
71
carbonic anhydrase
hvatar umbreytingu á koldíoxíði og vatni í kolsýru
72
Eiga Rauð og hvít blóðkorn sameiginlega móðurstofnfrumu (hematopoietic stem cell)?
Já
73
Hversu mörgum L á mínútu dælir hjartað af blóði?
5L
74
Hver eru 3 lög hjartaveggjarins?
- yst er hjartahimna (epicardium)
- í miðju er hjartavöðvi (myocardium)
- innst er hjartaþel (endocardium)
75
Gollurhús skiptist í:
- trefjagollurhús (fibrous pericardium) er þykkur bandvefur
- hálugollurhús (serous pericardium) seytir vökva inn í gollurhúsið
76
hvort eru gáttirnar (atria) eða sleglarnir (ventricles) ofar í hjartanu?
Gáttirnar eru fyrir ofan sleglana
77
Hvor gáttin tekur við bláæðablóði?
Hægri gáttin (right atria)
78
Súrefnisríkt blóð sem kemur frá lungunum til hjarta fer inn í
79
Súrefnissnautt blóð sem kemur frá --- fer inn í ---
80
Hvaða stefnu ferðast blóðið í líkamsblóðrásinni? (systemic circulation)
81
Hægri gáttin fær bláæðablóð frá 3 æðum:
- efri holæð (superior vena cava)
- neðri holæð (inferior vena cava)
- kransstokkur (coronary sinus)
82
Hvert var hlutverk sporgrófar (fossa ovalis) í fósturþroska?
Var op milli gáttanna þannig blóð komst beint frá hægri gátt til vinstri gáttar til að hlýfa lungunum sem voru ekki tilbúin
83
Hvað aðskilur hægri gátt frá hægri slegli?
Þríblöðkuloka (triscupid valve / atrioventricular)
84
Hvað myndar stærsta hluta FRAMHLIÐAR hjartans?
Hægri slegill (right ventricle)
85
Hvaða hlutverki gegnir lungnaslagæðastofnloka (pulmonary valve)?
Kemur í veg fyrir að þegar slegillinn er búinn að dragast saman, blóðið fer út í lungnaslagæðastofninn, og þegar slegilinn slakar á að þá detti blóðið ekki niður og inn í hjartað aftur
86
Hvað myndar stærsta hluta BAKHLIÐAR hjartans?
Vinstri gátt (left atria)
87
Hver er þykkasti hluti hjartans?
Vinstri slegill (legt ventricle)
88
slagæðarás (ductus arteriosus)
Tenging á milli ósæðar og lungnaslagæðar á fósturskeiði
89
Hvert er hlutverk bandvefshringjanna 4?
Þeir styrkja hjartað og hjálpa til við samdrátt. Þeir liggja umhverfis lokuna og eru festur fyrir hjartavöðvann
90
Hvað heita lokur líkamans?
- lungnaslagæðarstofnloka (pulmonary valve)
- ósæðarlokan (aortic valve)
- tvíblöðkulokan (left atrioventricular fibrous ring)
- þríblöðkulokan (right atrioventricular fibrous ring)
91
lýstu því hvernig lokurnar virka
Þegar gátt er að dragast saman þá verður allt slakt og þá er opið á milli og blóð kemst niður í slegilinn, en þegar hjartavöðvinn - slegillinn dregs saman þá smellur lokan aftur og þá eru sinastrengirnir mikilvægir til að koma í veg fyrir að lokan hreinlega opnist í hina áttina - að blóðið flæði til baka
92
Hvaða lokur eru opnar þegar GÁTTIRNAR eru að dragast saman og blóðið er að fara niður í sleglana?
Tví- og þríblöðkulokurnar
93
Hvaða lokur eru opnar þegar SLEGLARNIR dragast saman og blóð flyst til æða?
Hálfmánalokunar (Lungnaslagæðarstofnlokan og ósæðarlokan)
94
Hvor slegillinn dælir súrefnisríku blóði út um ósæðina?
Vinstri slegill
95
Hvernig er samdrætti hjartans stjórnað?
Með sérhæfðum frumum sem framkalla boðspennu óháð aðkomu taugakerfisins
96
Lýstu því hvernig boðspenna dreifist um hjartað
Efst í hægri gátt er gúlpshnúturinn (SA node) Þarna verður boðspenna í hjartanu sem kemur hjartslætti af stað, boðin berast um gáttirnar og valda því að þær dragast saman. Boðin berast svo frá SA node að skiptahnútnum (AV node) sem svo sendir boð eftir bundle of his sem sendir boðið niður eftir millisleglaskiptinni og síðan upp eftir hjartavöðvanum í sleglinum sitthvoru megin (boðin berast hratt eftir bundle of his, dreyfast þaðan um hjartavöðvann sem svo dregst saman
97
P bylgja hjartsláttar
Sá tími þegar gáttirnar eru að dragast saman
98
Q,R,S, bylgjur hjartsláttar
Þegar slegillinn er að dragast saman
99
Q bylgja hjartsláttar
Táknar afskautun á skilvegg milli slegla (intraventricular septum)
100
R bylgja hjartsláttar
hjálpar til við greiningu á óreglulegum hjartslætti
101
T bylgja hjartsláttar
- Stendur fyrir endurskautun (repolarization) sem leiðir til hlébils (diastole) slegils
- Þegar slegillinn er að gefa eftir og slaka á
102
hver er hæsti punktur hjartsláttar?
R bylgjan
103
Hver er lægsti punktur hjartsláttar?
S bylgjan
104
Þegar við heyrum "lubb" í léttum slætti hvað er þá að lokast?
Þrí- og tvíblöðkulokan
105
Þegar við heyrum "dubb" í þungum slætti, hvað er þá að lokast?
Ósæðarlokan og lungnaslagæðarstofnlokan
106
Hvað fara fram loftskiptin?
Í háræðunum
107
Hvað heita 5 megingerðir æða í líkamanum?
- slagæðar
- slagæðlingar
- háræðar
- bláæðlingar
- bláæðar
108
Veggur slagæða
109
Veggur bláæða
110
Veggur háræða
111
Hvar sameinast bláæðar kerfishringrásar?
112
Allar slagæðar má rekja til...
113
Hvar finnum við vasa vasorum/æðaæðar og hvað gera þær?
Þær finnast í tunica externa í stórum æðum og þær næra vegginn
114
Hvernig er vefjabygging æða?
Yst er tunica externa, svo kemur tunica media og svo tunica interna
115
Tunica externa
Er yst og er úr bandvef sem heldur lögun á æðinni
116
Tunica media
Frekar þykkt lag af sléttvöðvavef, til að verja æðina og hafa áhrif á hvert blóðið fer og á blóðþrýsting með því að draga saman og víkka hol æðarinnar
117
Tunica interna
Innst í æðinni og þar er æðaþel sem situr á grunnhimnu
118
Hvað finnum við í bláæðum sem er ekki í slagæðum?
Lokur sem koma í veg fyrir að blóð safnist fyrir og renni til baka niður eftir bláæðunum
119
Hvernig er vefjabygging háræða?
Þær eru bara með æðaþel sem situr á grunnhimnu
120
Hverjar eru stærstu slagæðar líkamans?
Teygjanlegar slagæðar
121
Hvaða æðar geyma slagkraft hjartans milli slaga?
Teygjanlegar slagæðar
122
Hvaða æðar eru færar um að breyta innra þvermáli mikið og þannig stjórna blóðflæði?
Vöðvaslagæðar
123
Hvaða æðar eru mikilvægar fyrir stjórnun blóðflæðis og viðhald blóðþrýstings?
Vöðvaslagæðar
124
Hverjar eru minnstu slagæðlingar?
Hárslagæðlingar
125
Hverjar eru minnstu æðarnar?
Háræðar
126
Líkaminn inniheldur 3 megingerðir háræða:
1. Samfelldar háræðar (continuous capillaries, finnast m.a. Í húð, lungum, MTK)
2. Gluggaháræðar (fenestrated capillaries, finnast m.a. Í innkirtlum, meltingarvegi)
3. Götóttar háræðar (sinusoids, finnast m.a. Í lifur, beinmerg og milta)
127
Hverjar af þessum 3 megingerðum háræða geta seytt?
Gluggaháræðarnar hafa lítil göt sem seyta einhverju en götóttar háræðar hafa stór göt til að geta kippt dauðum frumum inn og brotið þær niður
128
Hvað finnum við í slagæðum sem er ekki í bláæðum?
Innri og ytri teygjuhimnur
129
Allar slagæðar líkamasblóðrásinnar greinast frá...
Ósæðinni
130
Allar bláæðar líkamsblóðrásarinnar sameinast í...
Efri holæð, neðri holæð eða kransæðastokk
