Blóðrásatruflanir

Question 1

Helstu áhættuþættir fyrir slagæðasjúkdóma

Answer 1

• Reykingar- nikótín notkun
• Háþrýstingur
• Háar blóðfitur
• Sykursýki
• Offita
• Streita
• Kyrrseta
• Karlmenn>Konur - Farið að breytast.
• Hækkandi aldur
• Ættarsaga um æðakölkun

Question 2

Hvað er atherosclerosis?

Answer 2

Þegar æðaveggurinn verður þykkur og stökkur og skellur myndast innan æðavegginn,

Question 3

Sjúkdómar í útlægum slagæðum eru oftast í hvaða slagæðum?

Answer 3

• Iliaca, femoralis eða popliteal slagæðum

Question 4

Ef vefir fá ekki fullnægjandi súrefni og næringarefni vegna skerts blóðflæðis hvað getur gerst

Answer 4

Það getur komið drep í viðkomandi líkamspart.
Einkennin eru í beinu sambandi við alvarleika þrenginga

Question 5

Hver eru einkenni útlægra slagæðasjúkdóma?

Answer 5

• Intermitten claudication (heltiköst)
• Hvíldarverkir
• Dofi og tilfinningaleysi
• Þunn, glansandi og hárlaus húð
• Svöl húð
• Þykkar hæðóttar táneglur
• Húðin verður fölgrá þegar fætur eru hækkaðir yfir hjartastað en dimmrauðir eftir að fætur eru lækkaðir
• Daufir eða engir púlsar (nota doppler)
• Sáramyndun og jafnvel drep þegar sjúkdómurinn ágerist, byrjar yfirleitt á tám
• Ankle- brachial index: <0,9
• Minnkuð hreyfigeta

Question 6

Hver er munurinn á heltiverkjum og hvíldarverkjum?

Answer 6

Heltiverkur: Þetta er oft mjög vangreint/misgreint.
- Kemur oft fyrr í sjúkdómagerðinni og sést oft þegar fólk þarf að stoppa á um 15mín fresti vegna verkja.
- Kemur verkur/krampi við göngu sem hættir síðan 1-2 mínútum eftir að sjúklingur stoppar

Hvíldarverkur:
- Kemur yfirleitt að nóttu til, skánar við að láta fótinn hanga
- Fólk getur oft ekki haft hann beinan, þetta geta verið veruðlega slæmir verki og er erfitt að meðhöndla.

Question 7

Drep í tám, hvernig gerist það? og hvað gerum við

Answer 7

Það getur gerst án áverka eða með áverka og sárið gróar ekki. Þurfum að reyna bara að meðhöndla þrýstinginn, setja bara þurrar umbúðir, viljum hjálpa þessu að þorna.

Question 8

Hvernig er upplýsingarsöfnun sjúklinga með útlæga slagæðasjúkdóma

Answer 8

Spurjum um verki: eru verkir í hvíld eða við göngu
Spurjum um reykingar: hversu mörg pakkaár
Hreyfingu: Getur einstaklingur gengið
Er þetta að hafa áhrif á daglegt líf eins og svefn og kyngetu

Question 9

Hvernig gerum við líkamsmat hjá sjúklingum með útlæga slagæðasjúkdóma?

Answer 9

• Húð: meta lit, hita, púlsa,skyn,sár,hár,bjúg og háræðafyllingu
• Mælum öklaþrýsting
• Metum púlsa (notum doppler ef þarf) - alltaf bera saman fætur.

Question 10

Hvaða púlsa erum við að meta

Answer 10

• Popliteal púls- hnésbót
• Dorsalis pedis púls- ofan á rist
• Tibialis posterior púls- innan á ökkla
  – Meta báða fætur

Question 11

Hvernig er ökkla/upphandleggs þrýstingur?

Answer 11

Þetta er ABI: systoliskur öklaþrýstingur/ systoliskur upphandleggsþrýstingur
* >1.3 er óeðlilegt, kalkmyndun, sykursýki?
* 0.9-1.3 er eðlilegt
* 0,9 og lægra – claudicatio, útæðavandi?
* 0,5 og lægra - hvíldarverkir (krítísk ischemia)
* 0,4 og lægra - hætta á gagnreni – drepmyndun í útlimum
- reynum að hafa mansettuna eins neðarlega og hægt er

Question 12

Hvenær má ekki vefja fólk, setja vafninga um fótlegg eins og vegna bjúgmyndana

Answer 12

Má ekki vefja hjá fólki með slagæðavanda, ef við sjáum mjög lága tölu á ABI

Question 13

Hver er meðferðin við slagæðavandamálum?

Answer 13

• Lyfjagjafir- blóðþynning, blóðfitulækkandi lyf, blóðþrýstingslækkandi lyf
• Hreyfing- hvetur til nýmyndunnar á smáæðum
• Einnig reykingar, þetta tvennt er lífstílabreytingar sem hægt er að grípa inn í, en fólk oft með verki þannig erfiðara að fá fólkið til að hreyfa sig.
• Æðaþræðing og innæðaaðgerð
• Skurðaðgerð

Question 14

Hvernig er æðaþræðing?

Answer 14

Það er aðalega gert til greiningar á æðaþrenginum
Hægt að gera innæðaaðgerð t.d. blásningu þá er settur belgur í æðina og hún blásin út eða stent.
um 300 manns fara í æðaþrengingar á ári

Question 15

Hvernig er undirbúningur fyrir rannsókn hjá sjúklingum sem fara í æðaþrengingu

Answer 15

– Mikil áhersla lögð á nauðsyn rúmlegu
– Rakstur í báðum nárum
– Fastandi í 4 klst fyrir rannsókn
– Grænn æðaleggur
– Gefa vökva, passa að fólk sé ekki þurrt

Question 16

Hvaða varúðarráðstafannir þarf að hafa í huga vegna blæðingarhættu eftir æðaþrengingu?

Answer 16

• Þurfum að hafa nákvæmt eftirlit með lífsmörkum og stungustað á 15 mín fresti fyrstu 60 mín og á 30 mín fresti þar til þrýsting er aflétt
• Sjúklingur þarf að vera rúmlega með þrýsti- umbúðir í amk 6 klst, flöt lega í sólarhring ef mikið inngrip og kunna viðbrögð við sturtblæðingu - slagæðablæðingu dæmi um það er þegar blóðþrýstingingur hrapar og púls flýgur upp

Question 17

Hvað þarf að hafa í huga varðandi eftirlit með þvagútskilnaði og þrýstingsvarnir hjá sjúklingum eftir æðaþræðingu?

Answer 17

• Þurfum að setja upp þvaglegg hjá þeim sem hafa sögu um þvagtregðu
• Tappa af sjúklingum sem geta ekki losað þvag eftir rannsóknina
• Varðandi þrýstingssár þá þarf að hafa góðar dýnur og verja hæla, viljum ekki fá þrýstingssár á þessari legu.

Question 18

Hvað er femostop?

Answer 18

Tækið sem er notað í æðaþræðingu.
Beinn þrýstingur með kvikasilfursmæli yfir stungustaði, þarf að passa þetta vel, sérstaklega ef fólk er í óráði, þrýstingurinn er síðan tappaður niður og fólk í rúmlegu.

Question 19

Hvernig er hjúkrun sjúklinga sem fara í hjáveituaðgerðir á fótum?

Answer 19

• Þurfum að fylgjast með blóðflæði, hita, púlsum, og húðlit
• Þurfum að gera verkjameðferð, stundum utanbastdeyfing annars bara PO verkjalyf
• Þurfum að fylgjast með skurðsári því það vessarr oft mikið fyrst úr þessu og einnig hætta á blæðingu
• Þurfum að hafa eftirlit með vökvajafnvægi, hafa hærra undir fótum til að fyribyggja bjúg
• Hafa eftirlit með hreyfingu, gönguæfingar og jafnvægi milli hvíldar og hreyfingar
• Útskriftarfræðsla!, ef að allt gegnur vel þá er legan ekki löng

Question 20

Hvað er AAA - abdominal aoarta aneurysm?

Answer 20

Þetta er þegar það verður gúll á ósæð oftast í abdomal aorta. Það er veikleiki í æðinni sem leiðir til þess að hún víkkar og gúlar myndast, því stærri gúlar því meiri hætta á að þeir springi.

Question 21

Hver eru einkenni AAA -abdominal aoarta aneurysm?

Answer 21

Einkennin eru oft engin og fólk er að greinast fyrir tilvilijun, ef að æðagúll springur eru miklir verjir, sjokk og mjög há dánartíðni. Þetta getur verðið erfðatengd

Question 22

Hvernig er AAA -abdominal aoarta aneurysm lagað?

Answer 22

Með aðgerð en sumum einstaklingum er ekki treyst í aðgerð, þá er þetta meðhöndlað með lyfjabreytingum og einkennameðferð, eiginlega bara líknandi því þetta er eitthvað sem mun líklega á endanum rofna

Question 23

Hvernig er hjúkrun sjúklinga sem fara í aðgerð vegna AAA ( verkjameðferð og hætta á vökvaójafnvægi)

Answer 23

Verkjameðferð er utanbastdeyfing og verkjalyf
Hætta á vökvaójafnvægi
- Gefa vökva í æð
- Hafa þvaglegg
- Mæla inn og út
- Vigta daglega
- Hjartabilun er algeng
- Þvagræsilyf

Question 24

Hvernig er hjúkrun sjúklinga sem fara í aðgerð vegna AAA ( truflun á starfsemi meltingarvegar og ófullnægjandi hreinsun öndunarvega)

Answer 24

Meltingarvegur
- Getur komið garnalömun þá stundum magasonda, koma hreyfingu og tyggja tyggjó
- Flatur og hægðir, hægðatregða og niðurgangur
- Fastandi fæði - fljótandi fæði - létt fæði
- Ógleði og lystarleysi
- Sveppesýkingar í munni og meltingarvegi

Öndunarvegir
- Öndunaræfingar
- PEP flauta (ekki í hjartabilun)
- Súrefnismeðferð
- Loftúði

Question 25

Hvernig er hjúkrun sjúklinga sem fara í aðgerð vegna AAA ( hreyfingu, skurðsár og útskirfatfræðsæu)

Answer 25

Hreyfing- skert athafnaþrek
– Sjúkraþjálfun
– gönguæfingar
Skurðsár
– Miðlínu eða þverlínuskurður -oft mjög langir
Útskriftarfræðsla
– Jafnvægi milli hvíldar og hreyfingar
– Breyting á matarlyst og bragðskyni
– Mega ekki lyfta þungu í 6-8 vikur
– Þurfa oft aðstoð heima til að byrja með

Question 26

Hvað er Endovascular aneurysm repair (EVAR)

Answer 26

Gert við AAA í innæðaaðgerð
Sami undirbúningur og fyrir opna aðgerð
Gert á röntgen stofu
Mun minna inngrip en opin aðgerð
– Verkir
– Skurðsár í báðum nárum
– Obs. Hitahækkun
– Obs. Lækkun á hgb

Question 27

Hvað er slagæðaflysjun?

Answer 27

• Orsakast af æðakölkun og háþrýstingi, æðaveggur rofnar og æðin flysast, algegnast hjá karlmönnum 50-70 ára

Question 28

Hver eru einkennin og meðferð við slagæðaflysjun?

Answer 28

• Einkenni: skyndilegur sár, stingandi verkur í baki, brjósti eða kvið
• Meðferð: lyfjagjöf- skurðaðgerð
• Lífshættulegt ástand
• Fyrst og fremst bara meðhöndla blóðþrýsting

Question 29

Hverjar eru orsaksir skyndilegrar slagæðalokunnar

Answer 29

Orsakir: emboliur, thrombosar, trauma
- 80% embolia koma frá hjarta, algengast er atrial fibrillation

Question 30

Hver eru einkenni skyndilegra slagæðaloks?

Answer 30

– “P- in 6”
* Pain- verkur
* Paresthesies-minnkað skyn
* Paralysis- lömun
* Pallor - fölvi
* Pulselessness- enginn púls
* Polar (cold) sensation- köld húð

Question 31

Hver er meðferð skyndilegra slagæðalokunnar?

Answer 31

Meðferð:
– Blóðsegaleysandi meðferð (thrombolysa)
– Skurðaðgerð, t.d. embolectomy eða thrombectomy, bypass graft
* Mikilvægt að forðast stungur ef grunur er um að blóðsegaleysandi meðferð þurfi

Question 32

Hverjir eru fylgikvillar skyndilegrar slagæðalokunnar

Answer 32

– Compartment syndrome
* Skorið inná vöðvalögin
– Fasciotomia
– nýrnabilun

Question 33

Hvenær er aflimun í slagæðavanda?

Answer 33

Þegar ekkert annað er hægt að gera vegna blóðþurrðar
– Sár gróa ekki
– Óbærilegir verkir
– Sykursýki oft undirliggjandi orsök
– útæðasjúkdómar
– Getur orðið banvænt ástand
– er oft gert í líknandi tilgangi
Getur minnkað verki, aukið lífsgæði og gert sjúklingi kleift að ganga á ný
* Reynt er að skera eins neðarlega og hægt er
* Oft þarf að gera aflimun oftar en einu sinni á sama útlim

Question 34

Hvað er gert fyrir aflimunar aðgerð?

Answer 34

– Hafa samband við aflimunarteymi
– Pre op fræðsla miðar að upplýsa hvað sjúklingur muni upplifa eftir aðgerðina, verkjameðferð, hvenær gervilimur er mátaður, segja frá draugaverkjum (notum taugalyf við því)
– Einnig þarf að fræða aðstandendur
– Ýmsar rannsóknir framkvæmdar til þess að ákvarða hvar á að aflima og hvernig sáragræðsla getur orðið
– Sykursýki vel meðhöndluð
– Reykingastopp mikilvægt
– Sjúkraþjálfun skipulögð
– Athuga andlegt ástand sjúklings, aðlögunarhæfni og stuðningskerfi

Question 35

Hvernig er eftir aflimunarmeðferð

Answer 35

Verkjastjórnun: Utanbastdeyfing, po lyf og draugaverkjalyf

Skurðsár
* Gróa oft illa vegna lélegs blóðflæðis- enduraflimun algeng
* Blóðsykurstjórnun mikilvæg
* Hætta að reykja!
* Hafa stúf sem mest beinan til að koma í veg fyrir kreppur
– Aldrei kodda undir stúf! (undantekning ef mikill post op bjúgur)

Andlegur stuðningur
* Margir syrgja horfin útlim, eiga erfitt með að horfa á stúfinn
* Mikilvægt að kalla stúfinn réttu nafni

Sjúkraþjálfun frá fyrsta degi

Hulsuþjálfun í samráði við lækni og stoðtækjafræðing
* Sílíkon sem er notað fyrir fólk aður en þau fá gerfifót til að þau séu undirbúin fyrir hann

Fara á Grensás í endurhæfingu

Question 36

Hvað er sárasogsmeðferð

Answer 36

• Svampur settur undir loftþéttar umbúðir og tengt við sogdælu.
• Myndar neikvæðan þrýsting í sari.
• Hjálpar við að losa sár við vessa, ýta undir gróanda og hreinsa sár.
• Sérstaklega ábending fyrir sýkt og langvinn sár.
• Oftast tiltölulega lítið krefjandi meðferð fyrir sjúkling, sérstaklega inniliggjandi.

Question 37

Hvað er raynaud´s phenomenon

Answer 37

Puttarnir verða hvítir
– Yfirleitt hættulaus sjúkdómur- getur valdið drepi
– Kuldi, streita, reykingar og þröng föt
– Algengi 5-10%, aðallega konur
– Getur haft áhrif á brjóstagjöf

Question 38

Hvað orsakar venous insuffiens (bláæðasjúkdómar) og hver eru einkenni

Answer 38

Orsakir:
* Bilanir í bláæðalokum, blóðið rennur til baka (reflux)

Einkenni:
* Æðahnútar (16-46% kvenna og 12-40% karla fá æðahnúta)
* Bjúgur
* Þyngdartilfinning og pirringur í fótum
* Kláði
* Litabreytingar (brúnar) á húð á ökklasvæði
* Exem
* Fótasár
* Æðaslit

Question 39

Hver er meðferðin við bláæðasjúkdómum

Answer 39

Meðferð
– Teygjusokkar (klassi 2-3, upp að hné eða nára)
– Aðgerð
– Hjúkrun sjúklinga með venous insuffiens
– Fótasár: Það verður að meðhöndla undirliggjandi orsök!, Vafningar (ath ABI, má ekki vera lægri en 0,8), Sterameðferð á exem
– Ef maður getur þreyfað púlsa þá er oftast ekki slagæðavandi

Question 40

Hver er munur milli einkenna í slagæða og bláæðasjkdómmum

Answer 40

Slagæðasjúkdómar
o Húð: Svöl eða köld; hárlaus, þurr; fölvi við upphækkun, roði þegar fætur lafa
o Verkur: Nístandi, stingandi; versnar við hreyfingu og göngur; getur dregið úr verk ef fætur lafa.
o Sár: Sársaukafull; djúp, kringlótt, föl, gráleit (svört) eru á hæl og tám

Bláæðasjúkdómar
o Húð: Heit; seig, þykk; flekkótt,lituð svæði.
o Verkur: Stöðugt tak, krampi; göngur og hreyfing hjálpar stundum; dregur úr verk við að hækka fætur
o Sár: Ekki eins sársaukafull; bleik með óreglulegar litaðar sárabrúnir; staðsett á og fyrir ofan ökkla

Question 41

Fótasár- sárgræðsla

Answer 41

Gera sér grein fyrir af hvaða toga sárin eru: Slagæða, bláæða, slys, sykursýki osfrv.

Meðhöndla undirliggjandi orsök: Líka eftir að sár eru gróin, annars koma þau strax aftur, sbr. bláæðasár., Vannæring, Fótabúnaður

Sama hve dýrar og fínar sáraumbúðir eru, þær duga ekki ef nægjanlegt blóðflæði er ekki til staðar!

Question 42

Hver eru Áhrif reykinga

Answer 42

• Sárgræðsla hægari
  – Sár opnast frekar
  – Drep í sárum
• Aukin tíðni sýkinga 12% /2%
• Aukin tíðni fylgikvilla 55%/34%
• Æðasamdráttur
• Súrefnisþurrð í æðum í 90 mín eftir 1 rettu!

Question 43

Dagleg fótaumhirða mikilvæg fyrir fólk með blóðrásartruflanir hvað felst í því

Answer 43

• Þurrka vel milli táa eftir bað
• Hafa vatn ekki of heitt, þurrkar húðina
• Bera daglega mýkjandi krem á fætur og fótleggi
  – Ekki bera krem milli táa- eykur á raka
• Fá meðferð við húðvandamálum s.s. exemi
• Skoða fætur reglulega, nota spegil ef þarf.
• Ekki raspa fætur
• Fara til viðurkenndra fótaaðgerðafræðinga
• Forðast þrönga skó og sokka
• Forðast að svitna á fótum
• Halda hita á fótum í köldu veðri