enzymologie Flashcards
(79 cards)
1
Q
klinische enzymologie
A
= kennis enzymen toepassen voor diagnose & opvolging ziekten
- meestal in serum
2
Q
verschilt van…
A
- bepalingsmethode waar enzym gebruikt zoals: enzymatische substraat bepaling & als merker in immunologische bepaling
3
Q
waar geproduceerd?
A
- intracellulair gesynthetiseerd
- ingedeeld volgens waar ze werken
4
Q
cellulaire enzymen
A
- actief IN cellen waar gesynthetiseerd
-> lactaatdehydrogenase (LD/LDH)
-> transaminasen (ALT/AST)
-> alkalische fosfatasen (AF)
5
Q
secretorische enzymen
A
- actief in andere cellen dan waar gesynthetiseerd
-> lipasen & amylasen (pancreas > ECV GI-kanaal)
6
Q
plasmaspecifieke cellen
A
- gesecreteerd & functioneel in plasma
-> stollingsfactoren - meeste enz N geringe act in plasma (plasmaspec is uitzondering)
7
Q
normale enz act in serumtro vs in vivo
A
- vitro: serum
-> uitz urine (amylasen) & volbloed (cholinesterasen) - vivo: bloedplasma
-> snelheid enz van synthesecellen > bloedbaan
-> snelheid inactivatie enz in circulatie & verwijdering
–> T1/2 = 6-48u
-> pH & ionen plasma, dicht of ver van ideaal enz act
8
Q
klinische relevantie totaal enz act hoog/laag
A
HOOG DOOR:
- hoge productie
-> proliferatie: meer in aantal enz prod cellen
-> inductie: meer enz prod door cellen
- verhoogde loslating bij beschadiging cellen
-> (on)volledige cytolyse & celnecrose
-> lichte membraanbeschadiging (hogere permeabiliteit)
LAAG DOOR (weinig voor)
- enz deficientie
- minder vrijstelling secretorische cellen > act serum laag
-> secretorische enz
9
Q
enz hoog in 1 orgaan of serum?
A
- 1 orgaan: aandoening orgaan > enz specifiek orgaan (GGT voor lever)
- serum: kan door meerdere organen > niet specifiek, toch belangrijk (LD bij lever & MI)
=> arts steunt op klinische geg pt & meerdere enz act in klinisch verband
10
Q
klinische betekenis iso-enzympatroon
A
- soms meer klinische inlichtingen iso-enzymen
- I-enz =/= chemische samenstelling want =/= AZ seq (idem substraatspecifiteit > actief centrum waar substraat bind = identiek)
-> elektroforese: I-enz andere loopsnelheid = IE patroon
–> aanwezigheid bestuderen & weefselherkomst
11
Q
enz katalyseerd reactie
A
- E+S <-> E-S <-> E + P
- E onveranderd (zonder E trager)
- co-factor of co-enzym wel omgezet
-> LD katalyseerd: pyruvaat + NADH + H+
<-> lactaat + NAD+
(-> pH8.8-9.8) (<- pH7.4-7.8)
12
Q
belangrijk bij act enzym meten
A
- geschikt gebufferd milieu pH & ionen
- temp (37°C)
- substraat in overmaat
13
Q
wat effectief gemeten
A
- E stijgt in staal > act stijgt binnen tijdseenheid
> hoeveel substraat omgezet > reactieproduct/co-enzym meten spectrofotometer
14
Q
wat gemeten bij pyruvaat + NADH + H+ > lactaat + NAD+
A
snelheid afname NADH
15
Q
IE /IU of katal
A
- IE = hoeveelheid E 1µmol sub/min omzet in specifieke reactieomstandigheden
- 1 katal = hoeveelheid E 1mol subs/s omzet in gespecifierde reactieomstandigheden
=> 1 katal = 6010^6 IE
=> 1IE = 16.710^-9 katal
16
Q
=/= fasen wanneer E contact sub
A
- 1e fase/lag-fase: pas contact, langzaam op gang
- 2e fase: sub > reactieproduct met constante fase (METEN)
- 3e fase: reactie vertraagt door =/= reactiebestandd
=> van 3 nr 3 door minder sub, meer reactieprod (reversiebele reactie) Of denaturatie E
17
Q
2 manieren om meten
A
- kinetische meting
- meting bij eindpunt
18
Q
kinetische meting
A
- alle reactiebestanddelen samen
- tijdens 2e fase 2 tijdstippen (snelheid max & cst)
-> A = |A1-A2| = E act - cst reactieomstandigheden > moeilijk bij manueel, mogelijk analysers
- VOORKEUR
19
Q
meting bij eindpunt
A
- blanco A1 meten
- reactie laten doorgaan voor bep tijd & dan stoppen (pH =/=)
- A2 meten
-A = |A1-A2| = E act
20
Q
kalibratielijn
A
- y-as = A van kalibratoren
- x-as = E act in IE/ml
- min 5 kalibratoren
21
Q
verschil enz con & enz act
A
- conc = met immunologische techniek
-> E = AG
-> in ng/L OF mmol/L
-> meestal te laag - E act = snelheid waarmee sub > prod
-> klinische enzymologie
-> in IE/L
=> voordelen act = specifiek, eenvoudig, snel, goedkoop
=> nadeel act = condities goed gecontroleerd: kleine weiziging = =/= act
22
Q
staalname
A
- serum/heparineplasma
-> KT (enkele uren) dan 28°C - bloedklonter zo snel mogelijk verwijderen van plasma/serum
- geen hemolyse (RBC bevatten meer IE dan serum)
- plasma dat Ca bindt NIET GESCHIKT
(E hebben ionen nodig) - invriesen > E act daalt
23
Q
LD
A
- pyruvaat + NADH + H+ > lactaat + NAD+
-> onder invloed LD (pH 8.8-9.8) - in meerdere weefsels: skeletspieren, lever, hartspieren, RBC
- normale turn-over > laag in plasma
- tetrameer: 4 monomeren, 2=/=
-> H=heart, M=muscle (skeletspier)
-> 5 iso-enzymen
–> LD1,2,3,4,5: HHHH, HHHM, HHMM, HMMM
24
Q
klinisch belang LD
A
- niet specifiek, verschillende weefsels bij beschadiging LD vrij in plasma
- met IE waar beschadiging: hart of skeletspier of lever of ander weefsel
25
IE LD patroon schema organen
hartspier:
LD2 ++++
LD3 +
LD4 +/-
LD5 +/-
lever/skeletspier:
LD2 +/-
LD3 +
LD4 ++
LD5 ++++
erytrocyt:
LD2 +++
LD3 +
LD4 +/-
LD5 +/-
26
IE LD patroon schema aandoeningen
myocardinfarct:
tot ++
LD2 +
LD5 /
levercelschade:
tot +
LD2 /
LD5 +
spierschade:
tot +
LD2 /
LD5 +
27
staalname
- serum RBC niet lang contact (hemolyse vermijden)
- KT 2-8°C + NAD+ > 3d NIET INVRIEZEN
- IFCC methode (lactaat > pyruvaat)
28
cholinesterase
- act E = E actetylcholine hydrolyseren (ook analoge sub, butyrylthiocholine)
- hydrolyse cholinesterase: p30 dia 33
29
2 verwante E cholinesterase act in humaan weefsel
- acetylcholinesterase of de ware:
-> in =/= organen & RBC
-> hydrolyseert acetylcholine thv synaps
- acylcholinesterase of pseudo:
-> in =/= organen
30
transaminasen
= transferasen
- alanine-aminotransferase (ALT) = GTP
- aspartaanaminotransferase (AST) = GOT
- functie = conversie AZ & a-ketozuren
31
reactie L-alanine + a-ketoglutaraat
door ALT > pyruvaat + L-glutamaat (NH2 donor)
p31 dia 37
32
alanine-aminotransferase of...
ALT/ALAT
OF glutamaat pyruvaat transaminase (PT of SGPT)
33
aspartaat aminotransferase of...
AST/ASAT
OF glutamaat oxalacetaat transaminase (GOT/SGOT)
34
P-5-P
= pyridoxalfosfaat & pyridoxaminefosfaat: co-enzym
- overdracht NH2 AZ > a-ketozuur
35
klinische relevantie
- transaminasen rol diagnose & opvolging
->leverziekten (ALT hoog)
-> myocardinfarct (MI) & spierziekten (AST hoog) > niet weefsel specifiek
=> AST/ALT = 1 of GOT/GPT = 1
- LT (GPT) in cytosol & AST (GOT) in cytosol & mitochondrien
-> bij lekkage ALT/AST in bloedbaan
-> bij weefselnecrose mitochondriale fractie (enkel AST) in bloed
36
tekening GOT & GPT hart, lever & skeletspier
p31 dia 39
37
soort en hoeveelheid enzym in bloedbaan zegt:
SOORT:
- welk orgaan aangetast
HOEVEELHEID:
- ernst aandoening
- plaats enzym binnen cel
- T1/2 (AST=20u, ALT=48u)
38
leveraandoeningen
- verhoogd ALT & AST
- verhoging kan verschillen > hulpmiddel differentiële diagnose
-> acute hepa = ///ALT & //AST
-> chronische hepa =//ALT & /AST
-> levercirrose = /ALT & /AST
- sterke stijging ALT alleen bij leverziekten
39
celnecrose skeletspier of hart
MI
- //AST & /ALT (AST/ALT>>1)
spierdystrofie
- /AST in plasma en weinig/geen verhoging ALT
val
-idem MI: //AST & /ALT
40
alkalische fosfatase
- zure & alkalische
- enzymgroep met geringe substraatspecificiteit
- hydrolytische werking organische fosfaatesters
-> katalyseren transfer fosfaatgroep
- in lever & bot (gal, nier, placenta, darm, serum)
-> optimaal bij pH10 & gebonden aan membranen
- meerdere iso-enzymen elk afkomstig 1 orgaan
41
N verschillende iso-enzymen
- tot E (N)= 2 (lever & bot) soms 3 iso-enzymen in serum (elektroforetisch te scheiden)
- N= vooral lever fractie & minder bot
- bot iso verhoogd bij groeien & botherstel
- gering gal
- soms intestinal zonder pathologie
- placentaire bij zwangerschap
42
diagnose & opvolging bot- & leverziekte
AF
- niet specifiek bot- en lever ziekten
- ook verhoogd andere ziekten/ groei/ botherstel
- placentaire fractie verhoogd bij tumoren
- intestinale fractie verhoogd bij cholestase
-bij totale verhoging & klinische aanwijzingen botpatho > iso-enzympatroon
43
staalname & bewaring AF
- serum/ heparineplasma gedurende dag bij KT
- daarna 2-8°C
- hemolyse verwijderen
44
bepaling tot act AF
para-nitrofenylfosfaat + H2O >(AF & Mg2+ bij pH 10.3)> p-nitrofenol (geel, 405nm) + PI
- 37°C
- meting bij eindpunt of kinetische meting
45
elektroforese ido-enzymen
- agarosegel, polyacrylamide of celluloseacetaat
- zones met iso-enz AF kleuren (gebufferde oplossing substraat)
- gekleurd product slaat neer waar iso-enz is
- interpretatie niet eenvoudig
46
referentiewaarden AF
- volwassen: <125 IE/L
- zwanger: <200 IE/L
- <12j: <350 IE/L
47
creatinekinase reactie
creatine + atp > creatinefosfaat (sterk energierijk)
48
CK
- dimeer > 2 monomeren > B (brain) & M (muscle) > =42000M
- 3=/= isomeren
> CK1 = CK-BB (hersenen)
> CK = CK-MB (hartspier)
> CK3 = CK-MM (skeletspier)
49
klinische relevantie
- verhoogd bij MI & spierdystrofie
- CK-MB geen cardio selectief IE (tot CK/ & MB/tot=5-30% dan wrs MI)
- hersenaandoening & tumoren CK-BB/
50
staalname CK
- Pt rust (arbeid =CK hoog)
- serum/hepa, geen hemolyse
- 4u KT dan 28°C of -20°C
51
bepaling tot CK
- voorwaartse reactie, gekoppeld 2 andere enz reacties
- omgekeerde reactie, gekoppeld 2 andere enz reacties
52
voorwaartse reactie, gekoppeld 2 andere enz reacties
1) creatine + ATP > creatinefosfaat + ADP
-> CK, pH9
2) fosfoënolpyruvaat + ADP > pyruvaat
-> pyruvaatkinase
3) pyruvaat + NADH + H+ > lactaat + NAD+
-> LD pH 7.4-7.8
=> reactimilieu maar 1 pH dus niet allemaal optimale pH dus minder e act dan bij optimale
53
omgekeerde reactie, gekoppeld 2 enz reacties
1) creatinefosfaat + ADP > creatine + ATP
-> CK
2) glucose + ATP > glucose-6-fosfaat
-> hexokinase
3) glucose-6-fosfaat + ?ADP+ > 6-fosfogluconaat + NADPH + H+
-> G-6-P-dehydrogenase
=> pH 6.8-6.9 voor allemaal
54
metinf CK-MB
- tot verhoogd en vermoeden MI
- elektroforese
- meestal immuuninhibitie > serum + AL tegen CK-M (all)
> CK-MM: geen katalytische act
> CK -MB: 1/2 katalytische act
> CK-BB: N te verwaarlozen
=> na meting act *2 = CK-MB (goede benadering)
55
tekening immuuninhibitie voorbehandeling CK-MB
p 37 dia 17
56
referentiewaarden
- CK =/= geslacht (verschil spiermassa)
- verhoogd na inspanning
- man: 15-160 E/L & vrouw: 15-130 E/L
- MB/tot < 5%
- MB = 0-10 E/L (act meting =/= immuno bep)
- E/L = act meting
- µg/l = immunologische bep
57
parameters bij MI
- beschadiging myocardcellen
- meerdere E & andere EW in plasma/
- chronologische volgorde verhogingen bloed
> Mr van parameters (kleine eerst)
> positie myocardcel (cytosol eerst, mitochondrien later)
- myoglobine, troponineI & CK-MB samen in bedsitetest of POCT (snel resultaat)
58
MI enzymen verhoogd van korste effect tot langste effect
(p37 dia 20)
1) myoglobine
2) troponine I
3) CK-2
4) AST
5) LD (1&2)
=> indien behandeld veranderen curves
59
myoglobine (geen enzym)
- in skeletspieren & myocard
- myoglobine / snel
- vroege merker
- N > acuut MI in voorbije uren uitsluiten
- gestegen > mogelijk MI (niet specifiek)
60
bepaling myoglobine
- dringend bij vermoeden MI
- serim/plasma
- KT
- immunoassay
- referentiewaarden: <76 µg/L
61
troponine (geen enz, EW) bij MI
- I & T verhoogd bij skeletspieren en myocard > 2=/= vormen van beide
- specifiek
- N: weinig of geen in serum/plasma (<0.04µg/L)
- myocardproblemen > / voor I & T (specifiek)
- letsel > klein verhoging I & T (sensitief)
-- MMD tss 0.04 & 0.10 µg/L
-- MI >0.10µg/L
62
AST bij MI
- verhoogd na 6-8u, piek bij 24u & N na 5d
- ALT verhoogd maar mindere mate
- AST/ALT >>1
63
LD bij MI
- 1&2 in myocard (tot act LD hoog)
- verhoogd door MI maar ook andere oorzaken
- LD hoog na 812u, piek 2-3 d en N na 7-12 d
- troponine beter voor retrospectieve diagnose
64
GGT (gamma GT)
- katalyseert transfer gamma-glutamylgroep van peptiden nr acceptor
- p40 dia 30
- in =/= weefsels (galwegepitheel & hepatocyten)
- in serum hepatobillair systeem
65
klinische relevantie GGT
- leverbeschadigingen altijd verhoogd GGT
- bij vermoeden leverbesch, gal aand & alcoholmisbruik
66
staalname & bepaling GGT
- serum, geen hemolyse, geen anticoagulans
- p-nitroaniline (residu na transfer gamma-glutamylgroep) bij 405nm
of
IFCC methode bij 37°C: L-gamma-glutamyl-3-carboxy-4-nitroanilide als sub & 5-amino-2-nitrobenzoate als product bij 410nm
67
referentiewaarden GGT
- v: <35E/L
- m: <45E/L
68
amylase
- hydrolyse alfa-1-4-glycosidebindingen in glucosepolymeren
- zetmeel, planeten & glycogeen, dieren
- p41 dia 33
- geproduceerd in speekselklieren & pancreas (dunne darm pH6.6> werking geinhibeerd)
- zetmeel amylase > speeksel amylase > maltose/ dextrinen > maltose & iso-maltose
- maltose enkel alfa-1-4
- dextrinen alfa1-4 & 1-6
- 7 iso-enzymen in lichaam, 2 in serum
> P-AMY (pancreas) & S-AMY (speeksel)
- relatief lager andere enzymen > GF & partiele TR (25% renaal geëlimineerd)
69
klinische relevantie amylase
- diagnose ziekten pancreas & pancreasfunctie testen
- verschillende types pancreaszieketen verhoogd amylas (pancreatitis & carcinoom)
- niet specifiek pancreas, ook bij intra- & extra abdominale problemen, geneesmiddelen
70
acute pancreatitis
- pancreas enz verhoogd in stroom
- serum amylase hoog
- urine amylase hoog
- serum lipase hoog
71
amylase in urine klinische relevantie
- uitsluiten macro-amylasemie: door complex amylase-IgA/G > niet door glomerulus > hoog in serum
-> dit geen klinische gevolgen
- onderscheid andere vormen hyperamylasemie door meting amylasurie
-> niet hoog bij macro wel bij hyper
- amylase klaring berekenen
72
staalname amylase
- serum/heparineplasma bij KT of 2-8°C
- urine willekeurig staal of gedurende een tijdspanne
73
bepalingsmethode amylase
-gekleurd zetmeel als substraat:
-> zetmeel > sacharides (beide gekleurd andere golflengte)
-maltopentaose als substraat
-> meerdere op de markt
- uitzonderlijk scheiden met elektroforese/ apart bepalen immuuninhibitie (CK-MB)
74
referentiewaarden totaal amylase
- serum: 25-125 E/L
- urine:
> in tijdspanne: 1-17 E/U
> willekeurig: amylasurie/creatininurie <3.2
of
amylase klaring/creatinine klaring 1-4%
75
lipase
- geproduceerd in pancreas & gesecreteerd in dunne darm
- in serum = geproduceerd in pancreas
- groep enzymen triglyceriden hydrolyseren op positie 1&3 tot glycerol & vetzuren
triglyceriden > alfa, beta-diglyceride > beta-monoglyceride > alfa-monoglyceride > glycerol
1) lipase
2) lipase
3) isomerisatie
4) lipase
76
tekening lipase
p43 dia 43
- lipase=hydrofiel
- triglyceriden lipofiel
- groot contactopp water & vetten door emulgatoren galzouten op grensvlak
77
klinisch belang lipase
- verhoogd in serum > acute soms chronische pancreatitis (kan later dalen door weefselbesch)
78
bepalingen amylase & ALT meetprincipes
AMY
- droge chemie - kinetisch
- 2-puntsmeting - colorometrisch
ALT
- droge chemie - kinetisch
- multiple puntsmeting - reflectometrisch
- L-alanine + alfa-ketoglutaraat > pyruvaat + glutamaat
79
BNP of NT-PRO-BNP
- merker hartfalen
- hartfalen =/= MI
- druk in ventrikel hoog
- hartspiercellen maken hormoon pro-BNP aan dat pompfunctie helpt verbeteren
- pro-BNP in 2 geknipt: BNP & NT-PRO-BNP
- meting ondersteund:
> diagnose hartfalen
> opvolging therapie
> inschatting prognose hartfalen
> ook andere aandoeningen
