H1 OU Flashcards
Beschrijf wat gezondheid volgens u is en hoe gezondheid wordt beschreven in het tekstboek.
Gezondheid wordt door veel mensen gezien als afwezigheid van symptomen van ziekte of schade aan het lichaam. Gezondheid is echter meer dan dat.
Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie is gezondheid ‘een toestand van volledig lichamelijk, geestelijk en sociaal welbevinden en niet slechts de afwezigheid van ziekte of andere lichamelijk gebreken’ (WHO, 1948). Deze definitie wordt ook in het tekstboek gehanteerd.
De gegeven definitie is eigenlijk een definitie van optimale gezondheid. Hieruit blijkt al dat gezondheid een variabele is, een eigenschap die kan variëren. Iemand kan meer of minder gezond zijn, mensen zijn in bepaalde mate ziek of gezond. Sarafino spreekt dan ook over illness-wellnesscontinuüm (zie figuur).
Wat is nu een goede definitie van gezondheidspsychologie?
Er zijn verschillende definities van gezondheidspsychologie die gelukkig allemaal veel op elkaar lijken. In Sarafino & Smith wordt een definitie gegeven die eerder door Matarazzo werd geformuleerd (1982). Deze definitie richt zich vooral op de doelstellingen van gezondheidspsychologie:
‘het bevorderen en het handhaven van de gezondheid en de preventie, de behandeling en de verwerking van ziekte, de identificatie van etiologische en diagnostische factoren bij gezondheid en ziekte, en de analyse en verbetering van gezondheidszorg en gezondheidsbeleid’.
Ter aanvulling
In een ander bekend handboek over gezondheidspsychologie geeft Taylor (2003)* de volgende definitie van gezondheidspsychologie:
‘Gezondheidspsychologie is het onderdeel van de psychologie dat is gericht op het verkrijgen van inzicht in de psychologische factoren die een rol spelen bij hoe en waarom mensen gezond blijven of ziek worden, en hoe zij omgaan met die ziekte. Gezondheidspsychologie speelt een rol in gezondheidsbevordering en bewaking, preventie en behandeling van ziekte, de rol van psychologische factoren in etiologie van ziekte en gezondheid, de verbetering van de gezondheidszorg en het ontwikkelen van een gezondheidsbeleid.’
Welke doelstellingen heeft de gezondheidspsychologie?
Uit de verschillende definities kunnen de volgende doelstellingen van de gezondheidspsychologie worden afgeleid. Op educatief, wetenschappelijk en professioneel gebied een bijdrage leveren aan:
- gezondheidsbevordering en handhaving van de gezondheid
preventie van ziekte, behandeling van ziekte en ‘goed’ omgaan met ziekte - identificatie van oorzaken van ziekte en gezondheid en van diagnostische factoren
- het analyseren en verbeteren van gezondheidszorg en het gezondheidsbeleid.
Wat is nu het verschil van gezondheidspsychologie met de genoemde wetenschapsgebieden?
Hoewel er zeker raakvlakken zijn tussen de genoemde wetenschapsgebieden, zijn er ook verschillen. Volgens Sarafino & Smith is er vooral sprake van accentverschillen, de verschillende wetenschapsgebieden leggen net weer een andere nadruk op bepaalde onderwerpen en gezichtspunten uit hun onderzoeksveld.
Ter aanvulling
Uit de definities van gezondheidspsychologie zijn volgens Maes (1986)* een tweetal belangrijke uitgangspunten af te leiden. Ten eerste houdt de gezondheidspsychologie zich voornamelijk bezig met lichamelijke gezondheid en ziekte en onderscheidt het zich hierin van de klinische psychologie, waarin men zich voornamelijk richt op de psychische gezondheid. Maar ook hier is er regelmatig sprake van overlap.
Daarnaast richt de gezondheidspsychologie zich zeker niet alleen op ziektegedrag, maar ook op bevorderen en bewaken van gezondheid (preventie). Hierin onderscheidt ze zich bijvoorbeeld van de medische psychologie, waarin men zich voornamelijk richt op ziektegedrag.
Gezondheidspsychologie is een relatief jong wetenschapsveld. Kun je al spreken van een volwassen en zelfstandige wetenschap, die bijvoorbeeld eigen specialistische wetenschappelijke tijdschriften kent?
Gezondheidspsychologie is een vorm van toegepaste psychologie en is de laatste twintig jaar uitgegroeid tot een belangrijk aandachtsgebied in de psychologie. De vereniging van Amerikaanse psychologen, the American Psychological Association (APA) heeft tegenwoordig een aparte divisie voor gezondheidspsychologie. Deze divisie geeft een van de beste wetenschappelijke tijdschriften uit op het gebied van de gezondheidspsychologie (Health Psychology). Ook is er een Europese vereniging voor gezondheidspsychologie met een eigen internationaal wetenschappelijk tijdschrift van goede kwaliteit (Psychology and Health). Ook in Nederland is het vakgebied gezondheidspsychologie goed vertegenwoordigd. Aan verschillende Nederlandse universiteiten wordt gezondheidspsychologie gedoceerd en wordt gezondheidspsychologisch onderzoek gedaan. Ook kennen we in Nederland een onderzoeksschool voor ‘Psychology and Health’. Deze onderzoeksschool organiseert elke twee jaar een internationaal congres. Er zijn Nederlandstalige wetenschappelijke tijdschriften op het gebied van de gezondheidspsychologie (Psychologie & Gezondheid (voorheen Gedrag en Gezondheid) en TSG Tijdschrift voor gezondheidswetenschappen). Naast gespecialiseerde algemene gezondheidspsychologische tijdschriften zijn er vele (internationale) wetenschappelijke tijdschriften die onderzoeksrapportages over een deelgebied van de gezondheidspsychologie, of over een verwant onderzoeksgebied publiceren. Zo zijn er bijvoorbeeld gespecialiseerde tijdschriften voor epidemiologie (bijvoorbeeld International Journal of Epidemiology, American Journal of Epidemiology) en gezondheidsvoorlichting (bijvoorbeeld Health Education Research, Health Education and Behavior). Tijdschriften voor verwante wetenschapsgebieden zijn bijvoorbeeld Preventive Medicine en Behavioral Medicine. Deze tijdschriften zijn in vrijwel alle universiteitsbibliotheken te vinden.
Welke waren volgens het tekstboek van Sarafino & Smith de belangrijkste veranderingen in gezondheid in de westerse wereld in de twintigste eeuw?
In de twintigste eeuw hebben grote veranderingen plaatsgevonden in de belangrijkste ziekten en doodsoorzaken in de westerse wereld. In het begin van de twintigste eeuw waren vooral infectieziekten zoals tyfus, tuberculose en difterie belangrijke doodsoorzaken, ook in Nederland. Door sociale veranderingen zoals een betere voeding, betere hygiëne en door betere preventieve en medische voorzieningen vond een sterke daling plaats van het aantal infecties (zie ook figuur 1a2). Daardoor trad een enorme stijging op in de levensverwachting.
Hoe heeft de veranderde kijk op (oorzaken van) ziekte en sterfte bijgedragen tot het ontstaan en verder ontwikkelen van de gezondheidspsychologie?
Door de toename van de prevalentie van chronische ziekten en de relatie met gedrag als roken, eten en bewegen, is onze kijk op gezondheid en ziekte veranderd. Het ontstaan van gezondheidspsychologie als vakgebied kan worden gezien als een direct gevolg van die veranderde visie. In de renaissance ontstond een visie op gezondheid en ziekte die tot voor kort gemeengoed was en nog steeds wel wordt gehanteerd, maar die door de gezondheidspsychologie en verwante vakgebieden ter discussie is gesteld: het biomedisch model. Dit model zegt kortweg dat ziekte en gezondheid (uitsluitend) een gevolg zijn van fysiologische processen.
In de twintigste eeuw werd het biomedisch model ter discussie gesteld. Er kwam meer aandacht voor de rol van psychologische factoren (gedrag, persoonlijkheid) bij het ontstaan, de preventie en de behandeling van ziekte. Vakgebieden zoals psychosomatische geneeskunde, sociale geneeskunde, behavioral medicine en ook gezondheidspsychologie ontstonden als gevolg hiervan.
Een nieuwe kijk op gezondheid en ziekte werd voorgesteld: het biopsychosociaal model. Volgens deze visie is er zowel een rol voor biologische factoren, psychologische factoren als sociale factoren in de vatbaarheid voor, het ontstaan van de behandeling van, en het omgaan met ziekte (zie figuur). Als grondlegger van dit biopsychosociale model moet Engel (1977)* genoemd worden.
