Hoofdstuk 6: Het object van de orthopedagogiek

Question 1

Heilpedagogiek

Answer 1

Heil = helen/genezen: beperkingen genezen met opvoedkundige maatregelen
Pedagogiek voor abnormale (beperkte) kinderen
Gevolg van rol die medici hebben gespeeld in opvoeding van kinderen met beperking

Question 2

Vier kritieken op de heilpedagogiek

Answer 2

1. Veel beperkingen zijn niet te genezen
2. Orthopedagogiek is een opvoedkundige wetenschap, geen paramedische
3. Orthopedagogiek wil geen paramedische discipline zijn die afhankelijk is van geneeskunde, maar een eigen discipline
4. Heilpedagogiek is een toegepaste wetenschap (gebaseerd op psychopathologie) en geen autonome wetenschap (wat orthopedagogiek wel is)

Question 3

Speciale pedagogiek

Answer 3

Pedagogiek voor kinderen die anders zijn, opvallende kinderen of kinderen met beperking
Speciale opvoeding helpt kinderen die ‘anders’ zijn een zo menswaardig mogelijk leven te laten leiden
in maatschappij
Geen verwijzing naar genezing, want te medisch

Question 4

Vier nadelen aan de speciale pedagogiek

Answer 4

1. Zijn kinderen met een beperking anders?
2. Zijn kinderen met een beperking het object van de orthopedagogiek? Probleem ligt hier alleen bij kind
3. Te veel nadruk op het speciale in plaats van op analogie met het gewone
4. Andere kinderen hebben misschien ook nood aan speciale opvoeding

Question 5

Special education

Answer 5

Wordt in literatuur vaak gebruikt als vertaling van ‘speciale opvoeding of pedagogiek’, maar verwijst naar school en onderwijs en niet naar opvoeding

Question 6

Orthopedagogiek

Answer 6

‘Ortho’: recht omhoog, juist of volgens de regel, op de juiste wijze → ‘aangepast aan’
! Niet ‘rechtzetten wat krom is of afwijkt’

Question 7

Ortho-agogiek

Answer 7

Agogiek gebruiken omdat sommige mensen met beperking geen kind/jongere meer zijn, maar wel nog steeds aanpassing van opvoeding/omgang nodig hebben (pedagogiek slaat op kinderen)
Ortho-agogiek voor volwassenen, orthopedagogiek voor kinderen

Question 8

Speciale educatiewetenschappen

Answer 8

Onderscheid tussen orthopedagogiek (kind) en orthoagogiek (volwassene) valt vanzelf weg omdat educatie zowel betrekking heeft op kinderen als volwassenen

Question 9

Drievoudige oorsprong van orthopedagogiek

Answer 9

1. Vakgebied onderwijs aan kinderen met een beperking
2. Vakgebied residentiële zorg voor verwaarloosde kinderen en jeugdige delinquenten
3. Vakgebied ambulante hulpverlening aan ouders en kinderen om een uithuisplaatsing te voorkomen

Question 10

Vakgebied onderwijs aan kinderen met een beperking

Answer 10

Kinderen (doven, blinden, zwakzinnigen) bij wie normale opvoedings- en onderwijsaanbod niet werkte
Evolutie van zorg voor doven naar doofstommen, en later van doven naar blinden → orthopedagogen werkten niet van in het begin vooral met mensen met beperking, was eerst vooral auditieve en visuele problemen
Hieruit ontstond het Buitengewoon Onderwijs

Question 11

Vakgebied residentiële zorg voor verwaarloosde kinderen en jeugdige delinquenten

Answer 11

Zorg voor passende opvoedingsinrichting voor kinderen van wie de ontwikkeling door het natuurlijke leefmilieu ernstig wordt bedreigd
De oorzaak van het gedrag wordt vooral in het kind gesitueerd
Residentieel plaatsen: in een instelling
Basis van residentiële hulpverlening

Question 12

Vakgebied ambulante hulpverlening aan ouders en kinderen om een uithuisplaatsing te voorkomen

Answer 12

Residentiële zorg is niet alles, plus het is heel duur
Ambulant: meer zorg en begeleiding in thuiscontext + gaat niet alleen over kinderen, maar ook ouders
Grondslag voor Ambulante en mobiele orthopedagogische hulpverlening

Question 13

Geschiedenis van de orthopedagogiek

Answer 13

16de eeuw: zorg voor doven en blinden, maar niet gebaseerd op theorieën
17de-18de eeuw: denken over theorieën om zorg te organiseren
19de eeuw: orthopedagogiek bestond uit hulp van kerkelijke hoek, nieuwe visies, medisch
1951: ‘orthopedagogiek is pedagogiek en niets anders’ → niet medisch of filosofisch

Question 14

Drie fasen in de evolutie van orthopedagogiek als wetenschap

Answer 14

1. Orthopedagogiek als wetenschap van opvoeding van het afwijkend kind
2. Orthopedagogiek als methodische hulp aan het kind in opvoedingsnood
3. Orthopedagogiek als wetenschappelijke studie van hulpverlening in de problematische opvoedingssituatie

Question 15

Hanselmann

Answer 15

Grondlegger van de wetenschappelijke orthopedagogiek in 1930
Benadrukt dat orthopedagogiek gegevens betrekt uit uiteenlopende gebieden
Accent wordt gelegd op kind met tekorten, met ontwikkelingsbelemmering als centrale categorie
Sluit zich niet aan bij de toenmalige pedagogische theorie: ontwikkeling is meer biologisch

Question 16

Paul Moor

Answer 16

Kritiek op biologische ontwikkelingsbegrip van Hanselmann: ontwikkeling is meer dan ontplooiing volgens genetisch programma
Gaat altijd uit van de praktijk
Doel van opvoeding: bieden van een innerlijke houvast
Orthopedagogiek is ‘verdiepte pedagogiek’ en dus deel van pedagogiek
Object van de heilpedagogiek is de opvoeding van het kind met ontwikkelingsbelemmeringen

Question 17

Drie kanttekeningen bij Hanselmann en Moor

Answer 17

1. Ze kunnen moeilijk het specifieke van de orthopedagogiek aangeven
2. Vertrekken van een kind met problemen/tekorten → probleem ligt bij kind en nog niet bij de opvoeding
3. Moeite met aansluiten bij pedagogische theorie, dus vallen nog steeds terug op medische theorieën

Question 18

Orthopedagogiek als methodische hulp aan het kind in opvoedingsnood

Answer 18

Accent op moeilijkheden bij het opvoeden van het kind met een tekort → oorzaak ligt nog grotendeels bij kind
Gaat zowel over belemmering van kind als opvoeding
Kindgericht: niet het idee dat het sociaal of gezinsgericht is

Question 19

William E. Vliegenthart

Answer 19

Steeds verbinding tussen kennis en praktijk
Betwijfelt of we met begrippen uit theorie over opvoeding tot de kern van orthopedagogiek kunnen doordringen
Verbinding tussen praktijk en theorie
Orthopedagogiek is specialisatie van de pedagogiek
Wanneer objectief tekort niet resulteert in subjectief probleem, is orthopedagogiek misschien niet nodig

Question 20

Object van de orthopedagogiek

Answer 20

De opvoeding van al die kinderen in wie door zeer verschillende oorzaken blijvend of gedurende lange tijd zo ernstige belemmeringen in het verloop der opvoeding aanwezig zijn of te voorzien zijn dat de in de cultuurgemeenschap voor de grote massa van de jeugd de gebruikelijke opvoedingsnormen niet tot een voor het kind en/of gemeenschap acceptabel resultaat voeren
→ Gaat over opvoeding
→ Primair gevormd door het kind met opvoedingsbelemmeringen

Question 21

Drie criteria voor orthopedagogische zorg

Answer 21

1. Aard, ernst en duur van de stoornis/beperking (objectief)
2. Vraag of speciale middelen of technieken nodig zijn
3. De vraag naar subjectieve belevingsmoment door het kind

Question 22

Orthopedagogiek als wetenschappelijke studie van hulpverlening in de problematische opvoedingssituatie

Answer 22

Verschuiving van kind in opvoedingsnood naar gezin in opvoedingsnood
Opvoeden is dialogisch dus opvoedingsproblemen hebben niet alleen te maken met het kind

Question 23

Drie factoren die de verschuiving van kind in opvoedingsnood naar gezin in opvoedingsnood mogelijk maakten

Answer 23

1. Opkomst van de systeemtheorie
2. Introductie van hechtingstheorie
3. Onduidelijker worden van opvoedingsdoel, maar toch moet opvoeding worden gerechtvaardigd

Question 24

Systeemtheorie

Answer 24

Zorgde voor een theoretisch kader waarbinnen het (dis)functioneren van systemen en het verband tussen het disfunctioneren van individuen en gezinnen kon worden bestudeerd

Question 25

Hechtingstheorie

Answer 25

Kwaliteit van opvoedingsrelatie kwam sterk in de belangstelling en er was een verschuiving van opvoedingsdoel naar opvoedingsrelatie Kwaliteit van relatie ouder-kind kwam centraal te staan

Question 26

Ter Horst

Answer 26

Orthopedagogiek heeft geen te bestuderen object maar een actieveld, om dit te benoemen introduceerde hij de term 'problematische opvoedingssituatie (POS)' Opvoeding heeft dialogisch karakter en is perspectiefbiedend Concrete vragen die opvoeder zich zelf moet stellen om uit de problemen te geraken

Question 27

Problematische opvoedingssituatie (POS)

Answer 27

Een opvoedingssituatie die zodanig leed met zich meebrengt dat men meent niet verder te kunnen Vier elementen: kind, opvoeders, omgeving van kin, werkelijkheid achter omgeving van kind

Question 28

De funderingsrelatie

Answer 28

Drie persoonlijke substraten die menselijk niveau funderen: fysisch (stof, materie), biotisch (groei, ontwikkeling), animaal (gedrag, bewustzijn) → Totaliteit: werkingssfeer F

Question 29

Het superstraat (humane niveau)

Answer 29

Werkingssfeer D: dialoog, zelfbewustzijn, geweten, verantwoordelijkheid, vrijheid

Question 30

Horizontale relaties bestaan uit (3)

Answer 30

1. Relaties met directe omgeving (O-sfeer) 2. Relaties met indirecte omgeving (I-sfeer) 3. Omgeving achter de werkelijkheid

Question 31

J. F. W. Kok

Answer 31

Orthopedagogiek als studie van het specifiek pedagogisch handelen dat antwoord zoekt en geeft op problematiek die in opvoedingssituatie ontstaat

Question 32

Twee kanten van opvoeden

Answer 32

1. Ontwikkelen: op affectief, cognitief en conatief vlak 2. Opvoedend handelen: relatie, klimaat en situatie

Question 33

Verschil orthopedagogiek en pedagogiek

Answer 33

Verschil in object: opvoeden bij peda, specifiek opvoeden bij orthopeda Verschil in methode: gedrag van kind en dit verhelderen bij peda, luisteren naar vraag naar specifiek opvoeden bij orthopeda Verschil in opdracht: orthopedagoog verheldert orthopedagogische vraagstelling van het kind voor opvoeders

Question 34

Drie aspecten van het assenstelsel van Kok

Answer 34

1. Affectieve as (r-as) 2. Cognitieve as (s-v) 3. Conatieve as (h-z)

Question 35

Affectieve as (r-as)

Answer 35

Eén van de pijlers om sociaal te worden Vormt fundament voor gevoelens van veiligheid R1-vraag: kinderen die niet/nauwelijks relatie kunnen aangaan, maar dit wel zouden willen → emotionele ruimte bieden R2-vraag: emotioneel verwaarloosde kinderen die nooit echt affectieve relaties hadden, kunnen nauwelijks meer een relatie aangaan → emotionele ruimte laten

Question 36

Cognitieve as (s-v)

Answer 36

Twee belangrijke aspecten: het kunnen analyseren en flexibiliteit S-vraag: indien analyseren een probleem vormt, zal het kind hopeloos ronddwalen als een vreemde in eigen wereld → nood aan structuur V-vraag: indien flexibiliteit een probleem vormt, is het kind niet in staat om veranderingen aan te kunnen en begrijpt het niet dat een gelijkende situatie soms anders moet behandeld worden → nood aan variëren

Question 37

Conatieve as (h-z)

Answer 37

Conatief: eigenheid die zich in streven naar ontplooiing en voltooing openbaart H-vraag: kind dat in inrichting van het zich afschermende/egocentrische gaat → vraag naar in harmonie leren leven met omgeving Z-vraag: kind dat in richting van het wegschenken/ziekelijke overaanpassing gaat → vraag naar ondersteuning van het zelf

Question 38

Eerstegraads strategisch handelen

Answer 38

Situatiehantering: structureren vs variëren Klimaatcreatie: koel-zakelijk vs warm Opvoederpresentatie: sturend vs sensitief → Als opvoeder variëren in functie van wat het kind nodig heeft en wat je kan bieden

Question 39

Tweedegraads strategisch handelen

Answer 39

Gerichte en specifieke therapieën indien nodig → behandelen Congruent met opvoedproces Medicijngebruik

Question 40

Derdegraads strategisch handelen

Answer 40

Persoonlijke inkleuring van de behandeling

Question 41

Descriptieve orthopedagogiek

Answer 41

Gaat om kennis en verklaringen Gaat vooral over opvallend kind Technisch-instrumentele opvatting over opvoeding Op zoek naar effectieve methoden: effectmetingen doen Sluit aan bij gedragswetenschappen Vooral cognitieve factoren in hulpverlening

Question 42

Prescriptieve en normatieve orthopedagogiek

Answer 42

Werkt vanuit normenkader Hoe werkt opvoedingsproces en hoe optimaliseren Gaat over POS Dialogische opvoeding Minder gericht op wetenschappelijke effectiviteitsmeting, maar op hulpverlenen Sluit aan bij agogische wetenschappen Ook niet-cognitieve factoren in hulpverlening

Question 43

Minimale rationaliteit

Answer 43

Gaat over cognitie (je kent de regels) en wat je kiest (regels hanteren/overtreden)

Question 44

Twee niveaus van persoonlijke ontwikkeling

Answer 44

1. Basale niveau: mens als kiezer → wordt gedefinieerd in termen van minimale rationaliteit 2. Excellent niveau: autonoom, kritisch en creatief

Question 45

Minimale moraliteit

Answer 45

1. De volkomen welwillende persoon: neemt zowel gevolgen voor zichzelf als voor anderen in beschouwing, laat consequenties voor iedereen even zwaar doorwegen → in maximaal opzicht moreel 2. De volkomen zelfzuchtige persoon: zal alleen consequenties voor eigen welzijn en beoordeling van morele regels betrekken, onverschillig tegenover geluk van anderen → in minimaal opzicht moreel

Question 46

Twee soorten opvoedingsimpasse

Answer 46

Intern: opvoeder zelf zegt dat het zo niet verder kan Extern: een buitenstaander zegt dat het zo niet verder kan

Question 47

Empirisch-analytische methodologie

Answer 47

Empirische cyclus als grondfiguur → doel: versterken theorie Gaat om opvallend kind Opvoeden Verwijst naar gedragswetenschappen: wat werkt voor wie, effectmetingen in kader van opvoeden en afwijkende kinderen

Question 48

Fenomenologische methodologie

Answer 48

POS Gericht op hulpverlenen en niet zozeer op wetenschap Sluit aan bij agogische wetenschap Fenomenologisch

Question 49

Definitie orthopedagogiek

Answer 49

De wetenschappelijke studie van de preventie van en de hulpverlening aan zij die betrokken zijn of dreigen te worden betrokken bij ernstige opvoedingsproblemen Opvoedingsproblemen kunnen worden omschreven als een interne of externe opvoedingsimpasse