Hoofdstuk 7: Taal

Question 1

Vijf taalkenmerken (Clark en Clark, 1977)

Answer 1

1. Communicatief: taal is zinvol, doel is communiceren
2. Arbitrair: ene woord (boom) is niet beter dan andere (arbre)
3. Structuur: taalregels
4. Generatief: oneindig veel combinaties van basiseenheden
5. Dynamisch: nieuwe woorden, spellingsregels, betekenissen

Question 2

Vijf niveaus

Answer 2

1. Fonologie (onderaan)
2. Morfologie
3. Syntax
4. Semantiek
5. Pragmatiek (bovenaan)

Question 3

Fonologie

Answer 3

Fonemen (taalklanken): kleinste klankeenheid die betekenis uitdrukt (bv. schaap: s/ch/a/p)
Wijziging foneem zorgt voor verandering betekenis woord
Nederlands: 26 letters, ± 40 fonemen → gemiddeld 35 per taal

Question 4

Morfologie

Answer 4

Morfeem: kleinste woorddeel dat betekenis uitdrukt
Vrij morfeem: zelfstandig woord (bv. hand/schoen)
Gebonden morfeem: alleen betekenis in combinatie (bv. boek/houder/er/s)

Question 5

Syntax

Answer 5

Zinsleer: combinatie van woorden tot zinsdelen of zinnen
Bv. ‘de hond blaft’ is correct, maar ‘de hond blaffen’ niet
Bv. ‘Truly wonderful, the mind of a child is’ semantisch begrijp je het, maar syntactisch niet correct → grotere P600

Question 6

Semantiek

Answer 6

Betekenisniveau
Bv. ‘kleurloze ideeën slapen boosaardig’ is een syntactisch correcte zin, maar drukt geen semantische betekenis uit → grotere N400

Question 7

Parsering

Answer 7

Zinnen syntactisch ontleden om ze semantisch te kunnen begrijpen
Boomstructuur
Niet altijd evident want grammaticale ambiguïteiten: ‘de jongen sloeg het meisje met de gitaar’ → verklaring: meerdere boomstructuren mogelijk

Question 8

Garden-path model (Frazier en Rayner, 1982)

Answer 8

Hoe achterhalen we de betekenis van een grammaticaal ambigue zin?
Intuinzinnen: vorm van grammaticaal ambigue zin (zin die je opnieuw moet verwerken omdat eerste interpretatie fout was)

Question 9

Twee principes om betekenis van zin te achterhalen (Garden-path model)

Answer 9

1. Minimale hechting: verschillende boomstructuren bij ambigue zinnen, we kiezen de meest eenvoudige structuur (bv. the girl hit the man with the umbrella’)
2. Late sluiting: als we deel verwerken, hechten we dat aan het deel dat we net daarvoor hebben verwerkt (bv. ‘Because he always jogs a mile seems like a short distance’)

Question 10

Pragmatiek

Answer 10

Taalgebruik in de praktijk
Indirecte verzoeken, uitdrukkingen, jargon, …
Mensen met ASS ondervinden moeite op dit niveau

Question 11

Taal: aangeboren vs aangeleerd

Answer 11

Skinner (behaviorist): taal wordt aangeleerd door middel van bekrachtiging
Chomsky: taal is aangeboren

Question 12

Inherente grammatica (Chomsky)

Answer 12

We beschikken over inherente capaciteit voor taal en taalgebruik
Bewijs: iedereen heeft zelfde stadia taalontwikkeling ongeacht cultuur, syntax verbetert door natuurlijke ontwikkeling (niet door leerprocessen), kinderen produceren zinnen die ze nog nooit gehoord hebben
MAAR: specifieke parameters van de moedertaal moeten wél aangeleerd worden

Question 13

Taalkundige competentie vs prestatie

Answer 13

Competentie: kennis taalregels, universele grammatica
Prestatie: gebruik van die kennis in dagelijkse communicatie
Competentie komt niet altijd tot uitdrukking in prestatie

Question 14

Onderscheid tussen fonemen op basis van drie dingen

Answer 14

1. Articulatieplaats: plaats waar luchtstroom wordt tegengehouden (bv. bij /m/ belemmeren beide lippen de uitgaande lucht)
2. Articulatiewijze: wijze waarop luchtstroom wordt tegengehouden (bv. bij /b/ plofklank)
3. Stemhebbend/stemloos (bv. meer druk op /p/ dan op /b/)

Question 15

Spraakperceptie

Answer 15

Hoe ontvangt iemand die fonemen/klanken/geluidsgolven, hoe komt het dat mensen daar betekenis aan kunnen geven?
Geluidsgolven van de spreker worden opgevangen door het gehoororgaan van de luisteraar → omzetting naar neuraal signaal → signaal wordt in brein omgezet in fonemen

Question 16

Coarticulatie

Answer 16

Fonemen overlappen tijdens de uitspraak
We brengen geen afzonderlijke fonemen over, maar het ene volgt op het andere → effect op foneemklank

Question 17

Woordsegmentatie

Answer 17

Woorden overlappen tijdens uitspraak
! Woorden onderscheiden van elkaar gebeurt niet op basis van natuurlijke pauzes
We hebben geen duidelijke woordgrenzen
Top-down processen nodig om woorden te onderscheiden

Question 18

Drie factoren die het spraakperceptieproces mee ondersteunen

Answer 18

1. Liplezen
2. Foneemrestauratie
3. Categorische spraakperceptie

Question 19

Liplezen

Answer 19

Onbewust liplezen om spraak te interpreteren: kijken naar lippen van persoon om steek te maken van wat de persoon vertelt
McGurk effect: lippen lijken ‘GA’ te zeggen, stem zegt ‘BA’ en proefpersonen horen ‘DA’ (combinatie van visueel en auditief) → mismatch in visuele en auditieve input → multimodale perceptie

Question 20

Foneemrestauratie

Answer 20

Bij veel geroezemoes kunnen bepaalde fonemen wegvallen, dan ontstaan er gaten in de perceptie van fonemen die onze hersenen gaan opvullen
Aanvulling van fonemen gebeurt niet willekeurig, maar in functie van de context → top-down modulatie want je moet kennis hebben van de taal

Question 21

Categorische spraakperceptie

Answer 21

Er zijn grote inter- en intraindividuele verschillen in uitspraak: elke keer dat je een woord uitspreekt, is dit een beetje anders
Fonemen worden door hersenen in bepaalde categorie ingedeeld om te compenseren voor die verschillen

Question 22

Drie theorieën voor spraakherkenning

Answer 22

1. Motorische theorie
2. Cohortmodel
3. TRACE model

Question 23

Motorische theorie (Liberman, 1967)

Answer 23

Overlap tussen de gebieden die geactiveerd worden wanneer we spraak produceren en wanneer we spraak percipiëren → gemeenschappelijk systeem
Verklaring: we maken zelf een vergelijking tussen wat we ontvangen/percipiëren en hoe ons eigen spraakorgaan spraak zou produceren

Question 24

Cohortmodel (Marslen-Wilson & Tyler, 1980)

Answer 24

Interactief model: verklaart interactie tussen bottom-up en top-down processen
Drie stappen:
1. Activatie: beginfonemen activeren alle woorden consistent met spraaksignaal (= cohort)
2. Filtering: woordkandidaten die inconsistent zijn met daaropvolgende spraakinput (bottom-up) of context (top-down) worden gefilterd uit cohort
3. Punt van herkenning: meer en meer fonemen wissen tot herkenning
Toepassing geschreven taal: computer die probeert te achterhalen wat je wil opzoeken (! top-down want neemt eerdere zoekopdrachten mee)

Question 25

TRACE model (McClelland & Elman, 1986)

Answer 25

Poging om interactieve cohort-model weer te geven in connectionistisch computermodel: modellen analoog met hoe onze hersenen werken Drie lagen: 1. Woordlaag (hoogste): woorden die overeenkomen met opeenvolging fonemen worden geactiveerd 2. Foneemlaag: alles wat van auditieve kenmerken overeenkomt met foneem, wordt geactiveerd en deze activatie wordt doorgegeven naar woordlaag 3. Auditieve kenmerken (laagste): kenmerken van fonemen (Bi)directionele excitatie tussen lagen: fonemen activeren woorden, maar woorden activeren ook fonemen Inhibitie binnen een laag: onderlinge competitie tussen kandidaten in een laag om zeker te zijn dat filtering plaatsvindt

Question 26

Interactive Activation Model (McClelland & Rumelhart, 1981)

Answer 26

Drie lagen met bidirectionele communicatie tussen lagen (bottom-up en top-down) 1. Woordlaag (hoogste): combinatie van geselecteerde letters zorgt voor herkenning van een woord 2. Letterlaag: letters die overeenkomen met de kenmerken van die letters worden geselecteerd 3. Kenmerklaag: kenmerken van geschreven taal

Question 27

Woordsuperioriteitseffect

Answer 27

Voorbeeld van een contexteffect Experimnt: letters worden kort aangeboden, daarna verschijnt er boven en onder een letter → letters in context van woorden werden veel sneller herkend dan letters in niet-bestaande woorden Woorden faciliteren visuele letterherkenning → zowel bottom-up als top-down processen

Question 28

Pseudo-woordsuperioriteitseffect

Answer 28

Hetzelfde als woordsuperioriteitseffect, maar met pseudowoorden: gaat om een uitspreekbaar woord vs een niet-uitspreekbaar woord Resultaat: uitspreekbaar woord is makkelijker te herkennen Contexteffecten (kennis en voorkennis) spelen een grote rol

Question 29

Fixaties

Answer 29

Elk deel waarop je ogen blijven stilstaan Aantal opgenomen informatie tijdens één fixatie: ± 5 woorden (aantal wordt beïnvloed door lettergrootte, moeilijkheid tekst, leesvaardigheid, …) Duurt gemiddeld genomen 250 ms Vooral inhoudswoorden fixeren (80%), minder functiewoorden (20%) Langere fixatie op minder frequente woorden Spillover effect: langere fixatie op een woord volgens op een zeldzaam woord

Question 30

Perceptuele spanne

Answer 30

Dingen die je buiten fixatie waarneemt Asymmetrisch: 3-4 letters links en 15 letters rechts → aandachtseffect: meer info aan rechterkant van fixatie omdat we van links naar rechts lezen, de info rechts heb je al gezien dus minder relevant om die op te nemen Toepassingen: lay-out krantenkop, display elektronica

Question 31

Saccades

Answer 31

Gebruiken we om van de ene fixatie naar de andere te springen Duurt slechts ± 10 à 20 ms (afhankelijk van afstand) Ballistisch proces: niet onderbreekbaar Functioneel blind tijdens saccade: je verwerkt geen visuele input → visuele waarneming gebeurt tijdens fixatie Regressieve saccade: teruggaan naar een deel van de zin en deze hernemen

Question 32

Dyslexie

Answer 32

Meer en langere fixaties, kortere saccades, meer regressies Moeten langer stilstaan bij informatie om die op te nemen → leerproces verloopt trager

Question 33

Broca afasie

Answer 33

Broca: productie van spraak Patiënt Tan: kon alleen nog 'tan' zeggen, kon geen andere klanken meer produceren Kunnen spontaan praten maar vooral in simpele woorden en geen volzinnen, herhalen heel traag

Question 34

Wernicke afasie

Answer 34

Wernicke: begrip van spraak Produceren vlotte en veelvuldige spraak, maar vaak word salad