kościoły w Polsce Flashcards
(10 cards)
polska architektura romańska
Na terenie całego kraju powstawały
budowle w bardzo różnych typach,
zdradzające wpływy wielu tradycji
europejskich. Rotundy najczęściej
pełniły funkcje kościołów grodowych. Na terenie całego kraju pojawiła się też
znaczna liczba budowli prostszych w formie jak bazyliki i świątynie jednonawowe
architektura
Bazyliki. Po chrzcie Polski w 966 powstało pierwsze biskupstwo w Poznaniu, a w 1000 arcybiskupstwo w Gnieźnie. Oba grody stanowią ośrodki stołeczne państwa polskiego, a ich katedry wznoszone z kamienia i za-chowane w reliktach stają się duchowymi centrami obu miast i całego kraju. Większość wczesnośredniowiecznych kościołów stawiano zapewne z drewna, zgodnie z tradycją budownictwa podkarpackiego w formie blokowo ukształtowanych brył i wolno stojących, chroniących przed złymi siłami dzwonnic. Przy gotyckich kościołach znajdują się jeszcze znaczne partie romańskich budowli kamiennych. Przykładem ich są pozostałości katedr w Krakowie na Wawelu: przedromańskiej z pocz. XI w. i romańskiej z ok. 1070-1142, dwuchórowej, wykazującej zależności od architektury nadreńskiej; z katedry tej przetrwała m.in. krypta św. Leonarda. Podobne powiązania wykazuje dwu-chórowa kolegiata P. Marii i św. Aleksego w Tumie pod Łęczycą, przed 1161. Relikty romańskie znajdują się również w obrębie renesansowej katedry w Płocku.
- Klasztory cystersów, zakładane w Małopolsce jako filie opactw burgundzkich (Morimund) w 1 poł. XIII w., a jeszcze bardziej klasztory z 2 poł. XIII w., pochodzące jak Mogiła z Lubiąża, mają już wiele elementów architektonicznych czysto gotyckich (por. 140).
wpływ budownictwa benedyktyńskiego na architekturę polską
Od XI wieku
powstawały klasztory benedyktyńskie, np.
w Tyńcu czy Mogilnie. Wpływ architektury
benedyktyńskiej nie ograniczył się jedynie
do świątyń zakonnych. Schodkowe
rozwiązanie partii wschodniej kolegiaty
w Kruszwicy koło Gniezna dowodzi
wpływu modelu Cluny II.
wpływ budownictwa cystersów na architekturę polską
Schyłek romanizmu w Polsce wiąże się z aktywnością budowlaną cystersów. Ich świątynie
wznoszone na przełomie wieków XII i XIII charakteryzują proste, typowo cysterskie formy
oraz zastosowanie elementów charakterystycznych dla późniejszej sztuki gotyckiej – łuków
ostrych i prostokątnych przęseł. Szczególnie istotna jest grupa klasztorów małopolskich
w takich miejscowościach jak: Jędrzejów, Sulejów, Koprzywnica i Wąchock. Były to pierwsze
całkowicie przesklepione budowle monumentalne w Polsce.
Krypta św. Leonarda w Krakowie
Z drugiej, tzw. hermanowskiej, katedry wawelskiej do naszych czasów zachowała się m.in.
krypta św. Leonarda. Jest to po krypcie w Mogilnie koło Gniezna jedno z najstarszych
całkowicie sklepionych pomieszczeń w dziejach architektury polskiej. Dawna krypta zachodnia
niezachowanej romańskiej katedry
wawelskiej z końca XI wieku. Ma ona
strukturę halową i składa się z trzech
naw. Masywne kolumny o attyckich
bazach i kostkowych głowicach
dźwigają sklepienie krzyżowe,
wzmocnione gurtami. W krypcie
w ciągu wieków chowano zasłużonych
Polaków, m.in. Jana III Sobieskiego,
Tadeusza Kościuszkę oraz księcia
Józefa Poniatowskiego.
Trzynawowa, z półkolistą apsydą. Sklepienie krzyżowe na gurtach, wsparte na kolumnach z kostkowymi głowicami.
Rotunda św. Prokopa w Strzelnie
Interesującą formę ma
rotunda św. Prokopa w Strzelnie.
Od wschodu dobudowano do niej
prostokątne prezbiterium, od zachodu
cylindryczną wieżę, a od północy dwie
niewielkie absydy. W jej wnętrzu
zachowała się empora zachodnia. Budowla powstała prawdopodobnie
w wieku XII lub na przełomie wieków
XII i XIII. Wzniesiona została jako
kościół parafialny. Jej mury zbudowano
z wielobarwnych głazów narzutowych.
Kolegiata w Tumie
Wciąż żywe były także echa tradycji ottońskiej, czego przykładem jest kolegiata w Tumie pod Łęczycą. Świadczy
o tym jej dwuchórowość, podkreślenie absydami zarówno kierunku wschodniego, jak
i zachodniego oraz rozbudowany system empor. Z tradycji sztuki niemieckiej pochodzi też
jej system dekoracji, na który składają się fryzy arkadkowe i lizeny. Świątynia pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny i św. Aleksego powstała przed rokiem 1161.
Jest to wzniesiona z granitowych bloków trójnawowa bazylika bez transeptu z parą wież od zachodu, które doświetlono biforiami i triforiami. Zachowały się też
rzeźbiony portal i resztki fresków w absydzie.
1161 konsekracja. Przekrój aksonometryczny dwuchórowej, filarowej bazyliki z emporami. Dwie kwadratowe wieże flankujące od zach, korpus nawowy oraz dwie półokrągłe wieżyczki przy wsch, przęsłach naw bocznych. Główny portal od północy z dekoracją rzeźbiarską i figuralnym tympanonem.
Kościół św. Andrzeja w Krakowie
Jednym z najlepiej zachowanych przykładów
romańskiej bazyliki jest krakowski
kościół św. Andrzeja. Budowlę tę mimo
jej niewielkich rozmiarów charakteryzuje
monumentalna dwuwieżowa fasada. Świątynia ta powstała na przełomie wieków
XI i XII. Jest trójnawową bazyliką na planie
krzyża łacińskiego. Prostokątne prezbiterium
zakończone jest od wschodu absydą.
Wieże dekorowane są biforiami
i triforiami, a ściany nawy głównej
ponad dachami naw bocznych obiega
fryz arkadkowy. Hełmy wież oraz wnętrze
kościoła przekształcono w czasach baroku.
1079-1098, ukończony 1 pol. XII w. Trzynawowe, bazylikowe przęsło korpusu, poprzynawowe, Z prezbiterium zamkniętym apsydą. Między wieżami zach, empora, być może także empory boczne. Wnętrze zbarokizowane, k. XVII-pocz XVIII
Kolegiata w Kruszwicy
Budowla została wzniesiona w pierwszej
połowie XII wieku. Charakteryzuje
się bardzo bogatą częścią wschodnią
ozdobioną pięcioma absydami,
co jednoznacznie wskazuje na wpływy
architektury benedyktyńskiej. Największa
absyda zamyka prezbiterium, dwie inne
usytuowano po wschodniej stronie ramion
transeptu oraz w zamknięciu dostawionych
do transeptu kaplic. Cała budowla
została wzniesiona z regularnych ciosów
kamiennych.
1120-1140. Trzynawowa bazylika z transeptem i 5 apsydami od wschodu, od zachodu jedna wieża zamiast pierwotnej dwuwieżowej fasady. W pol. XIX i XX w. purystyczne restauracje.
Kościół św. Floriana
w Wąchocku
Wąchockie opactwo
zostało ufundowane
w 1179 roku. Kościół
wzniesiony niedługo
po tej dacie realizował
typ charakterystycznego
dla cystersów planu
bernardyńskiego. Jest
to trójnawowa bazylika
na planie krzyża
łacińskiego z prosto
zakończonym
prezbiterium i parą
przylegających
do niego kaplic. Godna uwagi jest elewacja
kościoła dekorowana różnobarwnymi pasami kamienia
