Líffræði (kaflar 3.1-3.6)

Question 1

Arfgerð

Answer 1

Allt erfðamengi einstaklings, bæði ríkjandi og víkjandi. Misjafnt hvort það kemur fram í útlit einstaklings

Question 2

Svipgerð

Answer 2

Er það sem er sjáanlegt í útliti einstaklings (t.d blá eða brún augu)

Question 3

Ríkjandi einkenni

Answer 3

Þá dugar að fá einkennið frá öðru foreldri til þess að það komi fram í svipgerð. Þau gen eru táknuð með stórum bókstaf

Question 4

Víkjandi einkenni

Answer 4

Þá þarf genið frá báðum foreldrum að koma fram til þess að einkennið komi fram í svipgerð. Víkjandi gen eru táknuð með litlum bókstaf.

Question 5

Arfhreinn

Answer 5

Að vera með eins gen í báðum sætum á samstæðum litningum (R/R)(r/r)

Question 6

Arfblendin

Answer 6

Að vera með ólík gen í hvoru genasæti (R/r) og þá væir það einstaklingur sem fengi brúnan frá föður en bláan frá móður, þá yrði hann brúneygður en ber samt genið fyrir bláum augnlit (frá móður)

Question 7

Genapar

Answer 7

Gen sem eru staðsett á sama stað á samstæðum litningum

Tvílitna fruma = 2n // Einlitna fruma = n

Eggfruma + sæðisfruma = okfruma

Question 8

Mítósa (jafnskipting)

Answer 8

1. Tvílitna móðurfruma tvöfaldar erfðaefnið sitt
2. Skiptir sér
3. Endum með tvær eins dótturfrumur sem eru erfðafræðilega eins og móðurfruman

Á sér stað í öllum líkamsfrumum nema kynfrumum

Dæmi um manninn:
46 litningar í móðurfrumu, tvöfaldar erfðaefnið sitt (92), skiptir sér svo og endar með tvær 46 litninga frumur

Question 9

Meiósa (rýrisskipting)

Answer 9

1. Kynfrumumyndandi fruma sem er tvílitna
2. Hún tvöfaldar erfðaefnið sitt
3. Það verða litningavíxl og fruman skiptir sér í 4 einlitna dótturfrumur

Á sér stað við kynfrumumyndun

Dæmi:
Byrjum með 46 litninga frumu sem tvöfaldar sig (92). Skiptir sér síðan í tvær frumur (46). Þessar tvær frumur skipta sér svo í tvennt þá erum við með 4 einlitna frumur (23)

Question 10

Munur á kynfrumumyndun hjá konum og körlum?

Answer 10

Munurinn á kynfrumumyndun hjá konum og körlum er sá að við meiósu þá myndast fjórar virkar sáðfrumur hjá karlmönnum en hjá konum myndast aðeins ein virk eggfruma en hinar þrjár nefnast skautfrumur og þær hrörna og deyja.

Question 11

ABO blóðflokkakerfið

Answer 11

A = ríkjandi
B =  ríkjandi
O = víkjandi

AB blóðflokkur myndast þegar aðili fær A frá öðru foreldri og B frá hinum (A og B eru jafnríkjandi)

Question 12

Frávik á litningum

Answer 12

Turner heilkenni (kvk): Táknað X/O þar sem þetta eru konur með aðeins 1 x-litning. Eðlileg greind, lágur líkamsvöxtur og ýmis útlitseinkenni

Klinefelter (kk): Táknað XXY þar sem karlmenn eru með auka x-litning. Greind yfirleitt undir meðallagi, brjóstvöxtur, mjaðmavöxtur og ýmis önnur einkenni

Downs heilkenni (kk og kvk): Þrístæða á litningapari 21. Greindarskerðing og þroskahömlun

Question 13

Dæmi um X-tengdan víkjandi sjúkdóm?

Answer 13

Litblinda

Question 14

Upphafsmaður vísindalegrar erfðafræði var?

Answer 14

Gregor Mendel

Question 15

Hvað er að vera einlitna lífvera?

Answer 15

Einlitna lífvera er lífvera sem hefur einn litning á hverri gerð í líkamsfrumum sínum.

Question 16

Kirni er myndað úr?

Answer 16

Sykru, fosfati og niturbasa

Question 17

Turner heilkenni (X/O) og helstu einkenni

Answer 17

Þegar konur eru bara með einn x-litning

Eðlileg greind, ófrjóar, ævilíkur innan eðlilegra marka, lágur líkamsvöxtur, stuttur háls og húðfellingar

Question 18

Klinefelter heilkenni (XXY) og helstu einkenni

Answer 18

Þegar karlmenn eru með auka x-litning.

Greind yfirleitt undir meðallagi, brjóstvöxtur, lítil eistu, mjaðmavöxtur, yfirleitt ófrjóir

Question 19

Kyntengdar erfðir

Answer 19

Erfðir sem erfast á kynlitningum (aðallega gen á x-litningum).

Konur hafa 2 x-litninga og þurfa því að erfa genið frá báðum foreldrum ef það er víkjandi erfðagalli en það er nóg fyrir strák að fá genið á sinn eina x-litning til að erfa genið

Question 20

Kynháðar erfðir

Answer 20

Er fast á sjálfslitningum og það er háð kyni hvort þetta komi fram í viðkomandi einstakling eða ekki

Question 21

Dæmi um kynháða erfð

Answer 21

Skalli

Question 22

Dæmi um kyntengda erfð

Answer 22

Litblinda, hár í eyrum, vöðvarýrnunarsjúkdómur

Question 23

Dæmi um frávik á litningum

Answer 23

Turner og Klinefelter heilkenni og Downs heilkenni

Question 24

Downs heilkenni

Answer 24

Þrístæða á litningapari 21, því fylgir greindarskerðing og þroskahömlun