Líffræði (kaflar 5.1-5.3 og 7)

Question 1

Hver setti fram þróunarkenninguna?

Answer 1

Charles Darwin

Question 2

Steingervingar

Answer 2

Varðveitast þar sem súrefni kemst ekki að þeim. Þegar steingerðum leifum sem hafa fundist er raðað í tímaröð kemur stundum í ljós samfelld breyting sem erfitt er að skýra öðurvísi en með þróun. Steingervingar brotna ef það kemst súrefni að.

Question 3

Samanburður á líkamsbyggingu

Answer 3

Leiðir oft líkur að sameiginlegum uppruna þar sem grundvallarbygging útlima er oft sú sama hjá skyldum lífverum

Question 4

Úrelt líffæri

Answer 4

Í líkama sumra lífvera er að finna líffæri sem gegna engu hlutverki en hafa að öllum líkindum verið mikilvæg forveru (t.d botnlanginn)

Question 5

Áamót

Answer 5

Börn fæðast með rófu eða loðinn líkama, jafnvel þriðju geirvörtuna bendir skyldleika við lífverur sem hafa þessi einkenni.

Question 6

Kynbætur á húsdýrum og nytjaplöntum

Answer 6

Þar velur maðurinn eiginleika sem hann vill að komandi kynslóðir fái –> stýrð þróun

Question 7

Flokkunarfræði

Answer 7

Snýst um að flokka lífverur eftir skyldleika - myndar í raun eins konar ættartré sem sýnir glögglega ákveðna þróun

Question 8

Samanburður á fóstrum

Answer 8

Fyrstu stig fósturs eru oft mjög lík sem bendir til sameiginlegs uppruna lífvera

Question 9

Landfræðileg útbreiðsla

Answer 9

Við getum verið með sömu tegundir lífvera á ólíkum landsvæðum. Þessar tegundir þróast með umhverfi sínu. Dæmi: finkur Darwins á Galapagos-eyjum þar sem goggarnir þeirra voru ólíkir eftir því hvar þær bjuggu- mismunandi hentugleiki gogga út frá fæðuframboði

Question 10

Alþjóðlegt táknmál erfðanna

Answer 10

Það eru alltaf sömu niturbasarnir sem eru til staðar í öllum lífverum - A,T, G og C og þeir mynda genin

Question 11

Hver eru meginatriði Þróunarkenningar Darwins

Answer 11

• Stofnar vaxa með veldisvexti ef aðstæður takmarka ekki vöxtin, en fjöldi einstaklinga innan tegunda er nokkuð jafn,
–> Dánartíðni einstaklinga innan stofna hlýtur að vera há „barátta fyrir tilverunni“
• Einstaklingar sömu tegundar eru ekki eins heldur hafa mismunandi einkenni
–> t.d mismunandi skjaldarmynstur einstakra bjalla
–> Vegna breytileika í gerð einstaklinga hljóta sumir að vera með einhverjum hætti hæfari til að lifa í viðkomandi umhverfi en aðrir og eignast fleiri afkvæmi: Náttúruval
• Afkvæmin erfa einkenni foreldra
• Hagstæðir eiginleikar til aðlögunar að umhverfinu verða æ algengari í rás kynslóðanna og nýjar tegundir myndast smám saman 8

Question 12

Vefur

Answer 12

Vefur er safn frumna af einni eða fáum gerðum sem starfa saman í líffæri

Question 13

Líffæri

Answer 13

Líffæri er afmarkaður líkamshluti með tiltekna lögun eða útlit, er úr tveimur eða fleiri vefjum og hefur ákveðið hlutverk

Question 14

Líffærakerfi

Answer 14

Nokkur líffæri sem starfa að tilteknu heildarstarfi

Question 15

Meltingarfærin

Answer 15

Líffærakerfi í vefdýrum sem brýtur fæðuna í einingar sem líkaminn getur nýtt

Question 16

Taugakerfið

Answer 16

Nemur breytingar í líkamnum og umhverfi og bregst við þeim, og það vinnur ásamt innkirtlakerfi að samhæfingu líkamsstarfanna

Question 17

Þvagkerfi

Answer 17

Líffærakerfi sem viðheldur jafnvægi í samsetingu blóðs og réttu rúmmáli þess

Question 18

Þekjukerfi

Answer 18

Samanstendur af húð, hári, nöglum og kirtlum.
Húðin myndar meðal annars verndarhjúp gagnvart sýklum, skaðlegum geislum og ýmsum efnasamböndum.
Í húð eru einnig skynjarar og húðin temprar einnig líkamshita t.d með því að svitna.

Question 19

Æxlunarkerfi

Answer 19

Hlutverk þess er fjölgun einstaklinga með kynæxlun

Question 20

Öndunarkerfi

Answer 20

Líffærakerfi sem nemur súrefni úr andrúmslofti og skilar koldíoxíði frá líkamanum.

Question 21

Beina- og vöðvakerfi

Answer 21

Bein og vöðvar mannslíkamans, ásamt brjóski, sinum og böndum starfa sem ein heild.
Hlutverk þeirra er að bera líkamann uppi, hreyfa hann og vernda innri líffæri

Question 22

Hjartað og blóðrásarkerfið

Answer 22

Blóðrásarkerfið flytur næringarefni með blóðinu til frummna líkamans, afurðir og úrgangsefni frá þeim, tekur þátt í að viðhalda óbreyttu ástandi, til dæmis líkamshita og sýrustigi o.fl.

Hjartað er hnefastór vöðvi sem virkar eins og tvöföld dæla. Hjartað er með tvær gáttir og tvö hvolf, hægri og vinstri og það dælir blóði út í æðar sem bera það annars vegar út í allan líkamann og hins vegar til lungna.

Question 23

Vessa- og ónæmiskerfið

Answer 23

Þegar blóð berst um háræðar líkamsvefjanna, síast svolíðið af blóðvökvanum út úr háræðunum. Þessi blóðvövki nefnist vessi og hann safnast í vessaæðar sem mynda sérstakt æðakerfi í líkamanum. Vessaæðar flytja vessa í stærri vessaæðar og aftur í blóðrásina. Þetta gerist að mestu til vegna vöðvahreyfinga. Ef vessin kemst ekki í nægilegum mæli aftur út í blóðrásina safnast hann fyrir í vefjunum og getur valdið bjúgmyndun.

Hlutverk vessakerfisins er að taka þátt í vörnum líkamans gegn t.d. sýklum, koma millifrumuvökva aftur í blóðrásina og taka upp fituefni í þörmum.

Ónæmiskerfið er líffærakerfi sem ver líkamann gegn utanaðkomandi þáttum, t.d. sýklum, krabbameinsfrumum og fleira.

Question 24

Innkirtlakerfið

Answer 24

Líffærakerfi sem samanstendur af innkirtlum en innkirtlar seyta boðefnum sem nefnast hormón út í blóðrásina.

Question 25

Skynfæri

Answer 25

Mannfólkið hefur fimm skilningarvit: Sjón og heyrn, og snerti-, þef-, bragðskyn.
Skilningarvitin byggja á samspili skynfæra og heilstöðva sem greina og samhæfa upplýsingar sem berast frá skynfærum um ástand og atburði í umhverfinu.

Question 26

Meginvefjaflokkar líkamans (4)

Answer 26

Þekjuvefur
Stoðvefur
Vöðvavefur
Taugavefur

Question 27

3 hlutir sem finnast í magasafanum

Answer 27

Pepsín, slím, saltsýra

Question 28

Estrógen

Answer 28

Framleitt af eggbúi. Nauðsynlegt til myndunar annars stigs kyneinkenna s.s. hárvöxt, vaxtarlag

Question 29

Prógesterón

Answer 29

Hefur áhrif á þykknun legslímu sem er undirbúningur til þess að taka á móti frjóvgaðri eggfrumu, þroskun brjósta

Question 30

Testósterón

Answer 30

Leidig frumur framleiða testósterón

Testósterón hefur áhrif á kyneinkenni karlamanns og hefur áhrif á vöxt ytri kynfæra karlmanna

Þeir fá m.a.dýpri rödd, stærri vöðvaog skegg.

Testósterón hefur örvandi áhrif á kynhvöt og frjósemi.

Question 31

Leið fæðunnar í meltingarkerfið

Answer 31

Fæðan ferðast í gegnum meltingaveg með bylgjuhreyfingum.

Hún fer ofan í munnhol í kokið og svo ýtir vélindað fæðunni frá koki niður í maga.

Það er framleitt slím sem gerir fæðuna sleipari. Magi hnoðar og blandar fæðunni.

Magasportvöðvi hleypir skömmtum af fæðumauki niður í skeifugörn þar fer meltingin mest fram.

Meltingarvökvar frá lifur og brisi berast í smáþarma. Í framhaldi af maganum og þar losa lifur og bris meltiensím sín.

Munnur - kok - vélinda - magi - þarmar - ristill - endaþarmur