Líffræði (kaflar 5.1-5.3 og 7) Flashcards
(31 cards)
Hver setti fram þróunarkenninguna?
Charles Darwin
Steingervingar
Varðveitast þar sem súrefni kemst ekki að þeim. Þegar steingerðum leifum sem hafa fundist er raðað í tímaröð kemur stundum í ljós samfelld breyting sem erfitt er að skýra öðurvísi en með þróun. Steingervingar brotna ef það kemst súrefni að.
Samanburður á líkamsbyggingu
Leiðir oft líkur að sameiginlegum uppruna þar sem grundvallarbygging útlima er oft sú sama hjá skyldum lífverum
Úrelt líffæri
Í líkama sumra lífvera er að finna líffæri sem gegna engu hlutverki en hafa að öllum líkindum verið mikilvæg forveru (t.d botnlanginn)
Áamót
Börn fæðast með rófu eða loðinn líkama, jafnvel þriðju geirvörtuna bendir skyldleika við lífverur sem hafa þessi einkenni.
Kynbætur á húsdýrum og nytjaplöntum
Þar velur maðurinn eiginleika sem hann vill að komandi kynslóðir fái –> stýrð þróun
Flokkunarfræði
Snýst um að flokka lífverur eftir skyldleika - myndar í raun eins konar ættartré sem sýnir glögglega ákveðna þróun
Samanburður á fóstrum
Fyrstu stig fósturs eru oft mjög lík sem bendir til sameiginlegs uppruna lífvera
Landfræðileg útbreiðsla
Við getum verið með sömu tegundir lífvera á ólíkum landsvæðum. Þessar tegundir þróast með umhverfi sínu. Dæmi: finkur Darwins á Galapagos-eyjum þar sem goggarnir þeirra voru ólíkir eftir því hvar þær bjuggu- mismunandi hentugleiki gogga út frá fæðuframboði
Alþjóðlegt táknmál erfðanna
Það eru alltaf sömu niturbasarnir sem eru til staðar í öllum lífverum - A,T, G og C og þeir mynda genin
Hver eru meginatriði Þróunarkenningar Darwins
• Stofnar vaxa með veldisvexti ef aðstæður takmarka ekki vöxtin, en fjöldi einstaklinga innan tegunda er nokkuð jafn,
–> Dánartíðni einstaklinga innan stofna hlýtur að vera há „barátta fyrir tilverunni“
• Einstaklingar sömu tegundar eru ekki eins heldur hafa mismunandi einkenni
–> t.d mismunandi skjaldarmynstur einstakra bjalla
–> Vegna breytileika í gerð einstaklinga hljóta sumir að vera með einhverjum hætti hæfari til að lifa í viðkomandi umhverfi en aðrir og eignast fleiri afkvæmi: Náttúruval
• Afkvæmin erfa einkenni foreldra
• Hagstæðir eiginleikar til aðlögunar að umhverfinu verða æ algengari í rás kynslóðanna og nýjar tegundir myndast smám saman 8
Vefur
Vefur er safn frumna af einni eða fáum gerðum sem starfa saman í líffæri
Líffæri
Líffæri er afmarkaður líkamshluti með tiltekna lögun eða útlit, er úr tveimur eða fleiri vefjum og hefur ákveðið hlutverk
Líffærakerfi
Nokkur líffæri sem starfa að tilteknu heildarstarfi
Meltingarfærin
Líffærakerfi í vefdýrum sem brýtur fæðuna í einingar sem líkaminn getur nýtt
Taugakerfið
Nemur breytingar í líkamnum og umhverfi og bregst við þeim, og það vinnur ásamt innkirtlakerfi að samhæfingu líkamsstarfanna
Þvagkerfi
Líffærakerfi sem viðheldur jafnvægi í samsetingu blóðs og réttu rúmmáli þess
Þekjukerfi
Samanstendur af húð, hári, nöglum og kirtlum.
Húðin myndar meðal annars verndarhjúp gagnvart sýklum, skaðlegum geislum og ýmsum efnasamböndum.
Í húð eru einnig skynjarar og húðin temprar einnig líkamshita t.d með því að svitna.
Æxlunarkerfi
Hlutverk þess er fjölgun einstaklinga með kynæxlun
Öndunarkerfi
Líffærakerfi sem nemur súrefni úr andrúmslofti og skilar koldíoxíði frá líkamanum.
Beina- og vöðvakerfi
Bein og vöðvar mannslíkamans, ásamt brjóski, sinum og böndum starfa sem ein heild.
Hlutverk þeirra er að bera líkamann uppi, hreyfa hann og vernda innri líffæri
Hjartað og blóðrásarkerfið
Blóðrásarkerfið flytur næringarefni með blóðinu til frummna líkamans, afurðir og úrgangsefni frá þeim, tekur þátt í að viðhalda óbreyttu ástandi, til dæmis líkamshita og sýrustigi o.fl.
Hjartað er hnefastór vöðvi sem virkar eins og tvöföld dæla. Hjartað er með tvær gáttir og tvö hvolf, hægri og vinstri og það dælir blóði út í æðar sem bera það annars vegar út í allan líkamann og hins vegar til lungna.
Vessa- og ónæmiskerfið
Þegar blóð berst um háræðar líkamsvefjanna, síast svolíðið af blóðvökvanum út úr háræðunum. Þessi blóðvövki nefnist vessi og hann safnast í vessaæðar sem mynda sérstakt æðakerfi í líkamanum. Vessaæðar flytja vessa í stærri vessaæðar og aftur í blóðrásina. Þetta gerist að mestu til vegna vöðvahreyfinga. Ef vessin kemst ekki í nægilegum mæli aftur út í blóðrásina safnast hann fyrir í vefjunum og getur valdið bjúgmyndun.
Hlutverk vessakerfisins er að taka þátt í vörnum líkamans gegn t.d. sýklum, koma millifrumuvökva aftur í blóðrásina og taka upp fituefni í þörmum.
Ónæmiskerfið er líffærakerfi sem ver líkamann gegn utanaðkomandi þáttum, t.d. sýklum, krabbameinsfrumum og fleira.
Innkirtlakerfið
Líffærakerfi sem samanstendur af innkirtlum en innkirtlar seyta boðefnum sem nefnast hormón út í blóðrásina.
