Orkujafnvægi

Question 1

Er hægt að eyða orku?

Answer 1

Nei

Question 2

Í hvaða þrjá (fjóra) hluta er hægt að skipta orku sem fæst úr fæðu (hvar „endar“ orkan)? ( Prófspurning)

Answer 2

Ytri vinna, innri vinna, varmamyndun og orka í geymslu???

Question 3

Nefnið dæmi um innri og ytri vinnu

Answer 3

Ytri vinna: eitthvað fært úr stað (hlutir, líkamin sjálfur)

Innri vinna: öll önnur vinna, vöðvavinna önnur en hreyfing (dæling blóðs, öndun, flutningur yfir himnu, uppbygging vefja)

Question 4

Hvað er efnaskiptahraði? Hvað er grunnefnaskiptahraði?

Answer 4

Efnaskiptahraði: orkan sem líkaminn notar á tímaeiningu t.d. kcal/klst

Grunnefnaskiptahraði: lágmarks efnaskiptahraði í vöku

Question 5

Hvað hefur áhrif á efnaskiptahraða?

Answer 5

Hreyfing, hugarástand (spenna, kvíði), skjálfti, melting fæðu

Question 6

Hvernig mælum við efnaskiptahraða?

Answer 6

Með flókinni tilraun í vatnsbaði (mæla hitastigsbreytingarnar í vatninu) eða áætla með mældri súrenfisnotkun (reiknað út frá því að fyrir hvern Lítra af súrefni sem við notum til að brenna fæðu losna um 4,8kcal)

Question 7

Hvaða áhrif hefur eftirfarandi á efnaskiptahraða?
a)Skjaldkirtilshormón
b) Adrenalín
c)Nýleg máltíð
d)Vöðvavirkni

Answer 7

a) Skjaldkirtilshormón

Hraðar efnaskiptum í flestum vefjum (ekki í heila) og eykur þar með orkunotkun og súrefnisnotkun.

Fólk með ofvirkan skjaldkirtil er gjarnan heitt og hefur meiri matarlyst en missir samt kíló

Fólk með vanvirkan skjaldkirtil er gjarnan kalt

b) Adrenalín

Hraðari efnaskipti (sbr að adrenalín virkjar Fight or Flight)

c) Nýleg máltíð

10-20% meiri efnaskiptahraði í nokkrar klst

Meltingin sjálf kostar orku (hreyfing meltingarfæranna, seyting á meltingarensímum, kljúfa sameindir o.fl.), umbreyting efna í lifur og efni sett í geymslu

d) Vöðvavirkni

Áhrif af hreyfingu. Áhrif af vöðvaspennu og jafnvel skjálfta (tengist hitastjórnun)

Question 8

Hver er grunnforsendan fyrir því að fituforði eykst eða minnkar?

Answer 8

Orka í fæðu = vinna + varmi + orka í geymslu

Ef við borðum of mikið miðað við orkunotkun þá þyngjumst við en ef við borðum minna en þörf er á, tökum við orku úr geymslu og léttumst

Hinsvegar virkar það þannig að ef einstaklingur byrjar að borða mun minna en hann gerði áður mun líkaminn reyna að spara og minnka orkunotkunina með því að halda í fituna

Question 9

Í hverju liggur aðal stýringin á líkamsþyngd/orkubrigðum (hverju er stýrt)?

Answer 9

Aðalstýringin er stýring á fæðuinntöku

Question 10

Hvar er stjórnstöð fæðuinntöku?

Answer 10

Undirstúka stjórnar fæðuinntöku. Flókið samspil milli margra kerfa

Question 11

Hvaðan kemur leptín og hvaða áhrif hefur það?

Answer 11

Leptín er losað af fitufrumum og því meira af fitu í fituvef þeim mun meira er af leptíni og það minnkar matarlyst (sem er eðlilegt því við eigum þá góðan orkuforða í fituvef)

Question 12

Hvaða áhrif hefur insúlin á fæðuinntöku?

Answer 12

Mikið af insúlíni 🡪 mikið af næringarefnum í blóði 🡪 minnkar matarlyst

Question 13

Hvaða merki berast frá meltingarvegi sem hafa áhrif á fæðuinntöku?

Answer 13

Skammtímastjórnun fæðuinntöku er m.a. með:

Peptíðhormónum: Ghrelin sem eykur matarlyst, PYY3-36 sem minnkar matarlyst og CCk sem minnkar matarlyst

Taugaboð um þenslu meltingarvegar sem minnka matarlyst

Question 14

Hvað fleira hefur áhrif á fæðuinntöku?

Answer 14

Sálfélagslegir og umhverfisþættir t.d. vani, hversu vel maturinn bragðast o.fl.

Question 15

Hvernig er BMI reiknaður?

Answer 15

BMI = þyngd/hæð2

Question 16

Nefnið nokkrar mögulegar orsakir offitu

Answer 16

Erfðir, truflanir í leptínkerfinu, framboð af orkuríkum mat, mismunandi mikilli orku náð úr mat, misjöfn bakteríuflóra, skortur á hreyfingu, mismunandi mikið á iði, sálrænir þættir, streita, matmálstímar á skrítnum tímum (t.d. á nóttunni), of lítill svefn, tengsl við veirur, hitað/kælt húsnæði, fjölgun fitufrumna