Sociale economie: Transitie

Question 1

Donut economie - 2012

Answer 1

• Kate Raworth (°1970, econome aan de Universiteit van Oxford)
• Beschrijft een model dat ook wel veel te maken heeft met het maatschappelijk verantwoord ondernemen, want de drie P’s zijn er ook aanwezig
• Is een economisch model dat welvaart meet door te kijken naar de realisatie van een sociaal fundament (sociale ondergrens die je moet respecteren) zonder het overschrijden van ecologische plafonds (sociale bovengrens)
• Simpel gezegd is het doel om de behoeftes van iedereen te realiseren binnen de draagkracht van de aarde

Question 2

Donut economie - 20ste eeuw

Answer 2

• Begint met een beschrijving van hoe de economie bedacht is dit ziet zij als de 20ste eeuw economie
• Haar donut economie is dan een economie uit de 21ste eeuw
• Ze beschrijft hoe de economie overgaat van de 20ste naar de 21ste eeuw

Question 3

Donut economie - 7 manieren om als 21ste econoom te denken

Answer 3

1. Verander de doelstelling: van BBP naar de donut
2. Kijk naar het grote plaatje: van op zichzelf staande markt naar ingebedde economie
3. Stimuleer menselijke natuur: van homo economicus naar sociale, aanpassende
   mens
4. Snap de systemen: van een mechanisch evenwicht naar dynamische complexiteit
5. Richt je op herverdeling: van groei zal gelijktrekken naar ontworpen voor verdeling
6. Creëer om te regenereren: van groei zal het wel opruimen naar regeneratief design
7. Wees agnost als het om groei gaat: van groeiverslaafd naar groei-agnostisch

Question 4

Donut economie - 7 manieren om als 21ste econoom te denken - 1. Verander de doelstelling: van BBP naar de donut

Answer 4

Hoe werd Raworth beïnvloed door de humanistische economie van Amartya Sen?

Donut: teken hem zelf en leg de verschillende onderdelen uit

Question 5

Donut economie - 7 manieren om als 21ste econoom te denken - 2. Kijk naar het grote plaatje: van op zichzelf staande markt naar ingebedde economie

Answer 5

Het kringloopdiagram als klassiek en bepalend beeld van de macro-economie:
- Centraal staat de marktrelatie tussen huishoudens en bedrijfsleven
- Huishoudens leveren hun arbeid en kapitaal in ruil voor loon en winst
- Een wederzijdse afhankelijkheid van productie en consumptie

Nog 3 andere stromen:
- Banken: hevelen inkomen over als spaargelden en sluizen terug als investering
- Overheden: eisen inkomen op als belastingen maar injecteren dit terug in de economie door publieke investeringen
- Overzeese handelaars: moeten betaald worden voor de goederen die een land importeert, maar op hun beurt betalen ze voor goederen die land exporteert

Conclusie: als geheel is het systeem compleet en gesloten

Question 6

Donut economie - 7 manieren om als 21ste econoom te denken 3. Stimuleer menselijke natuur: van homo economicus naar sociale, aanpassende mens

Answer 6

Wat is de kritiek van Raworth op het concept van de homo economicus

Welke methoden om tot gedragswijziging worden geformuleerd door Raworth?

Question 7

Donut economie - 7 manieren om als 21ste econoom te denken 4. Snap de systemen: van een mechanisch evenwicht naar dynamische complexiteit

Answer 7

Leg de wet van vraag en aanbod uit: Begint met kritiek op wet van vraag en aanbod

Kritiek Raworth: evenwichtstheorie V en A is te lineair, mechanistisch, voorspelbaar

Wat is een Meritocratie?

Wat zijn volgens sandel de gevaren?

Systeemtheorie heeft wél aandacht voor ongelijkheid en biedt er een verklaring voor

Question 8

Donut economie - 7 manieren om als 21ste econoom te denken 5. Richt je op herverdeling: van groei zal gelijktrekken naar ontworpen voor verdeling

Answer 8

Leg uit: een kuznetscurve is de grafische weergave van Simon Kuznets’ theorie

Hoe toont Milanovic met zijn olifantgrrafiek aan dat de curve niet klopt?

Wat heeft Picketty onderzocht?

Wat houdt de trickle down-theorie in?

Oplossingen voor de ongelijkheid: verminderingen van de ongelijkheid

Question 9

Donut economie - 7 manieren om als 21ste econoom te denken 6. Creëer om te regenereren: van groei zal het wel opruimen naar regeneratief design

Answer 9

Model van de Amerikaanse economen Gene Grossman en Alan Krueger

Onderscheid tussen een lineair en circulaire economie

Vlindereconomie ontworpen om regeneratief te zijn (voorbeeld circulaire economie)

Waarom is het waardebehoud een concept in de circulaire economie?

Question 10

Donut economie - 7 manieren om als 21ste econoom te denken 7. Wees agnost als het om groei gaat: van groeiverslaafd naar groei-agnostisch

Answer 10

Wat bedoelt ze met groei-agnostisch?

Question 11

Leg de donut economie uit met zijn verschillende onderdelen

Answer 11

Essentie van de donut:
- Een sociaal fundament van welzijn waar niemand onder mag zakken
- Een ecologisch plafond dat wordt gevormd door de maximale druk op de planeet en dat dus niet mag worden doorbroken
- Tussen deze twee cirkels bevindt zich een veilige en rechtvaardige ruimte vooriedereen

Het sociale fundament:
- Vormt de binnengrens
- Zet de basisbehoeften uiteen waarin iedereen in voldoende mate over zou moeten beschikken
- Het bestaat uit 12 dimensies die zijn ontleend aan de SDG’s
- Vb. water, voeding, gezondheid, onderwijs, energie, …

Het ecologisch plafond:
- Bestaat uit 9 planetaire grenzen die geformuleerd zijn door een internationale groep wetenschappers
- Deze zijn geïdentificeerd als noodzakelijk voor de stabiliteit van de planeet
- Vb. klimaatverandering, biodiversiteit, luchtvervuiling, …

Tussen deze twee grenzen: veilige en sociale rechtvaardige ruimte (Streefdoel)
- Daarin kan de mensheid gedijen
- Het vervangt het onmogelijk doel van eindeloze groei van het bbp door een doel van “menselijke voorspoed in een boeiend levensweb

Minstens vier planetaire grenzen worden overschreden:
- Klimaat, landontginning, stikstof en fosforbelasting en biodiversiteit
- De rode zones onder het sociale fundament geven aan hoe groot het deel van de wereldbevolking is dat de basisbehoeften ontbeert
- De rode zones boven het ecologisch plafond laten zien in welke mate de planetaire grenzen worden overschreden.

Question 12

Leg de binnen- en buitengrenzen van de donut in het algemeen uit
(zonder de concrete grenzen te kunnen benoemen)

Answer 12

Een economisch model waar groei niet langer centraal staat. Een model dat eerlijker en socialer is.

Het idee van de donut is dat iedereen er in moet passen, mensen, dieren, de planeet, iedereen.

Voor een economie zonder te veel ongelijkheid tussen rijk en arm en zonder te veel van onze planeet te vragen, moet er een beleid zijn dat er voor zorgt dat iedereen tussen de twee cirkels blijft, in het deeg van de donut.

De binnenrand van de donut is ons sociale fundament gebaseerd op universele mensenrechten.

Mensen die in het gat vallen, hebben geen toegang tot basisbehoeften zoals, onderwijs, toegang tot water en voedsel en gezondheidszorg.

De buitenrand van de donut, het ecologisch plafond geeft de grenzen aan van het milieu, dus wat we van onze planeet vragen. Al we daar over gaan dreigt er klimaatverandering, luchtvervuiling en afname van biodiversiteit…

Dat is precies wat er nu aan de hand is. Miljoenenmensen komen die basisbehoeften te kort en we maken de aarde kapot.

Question 13

Leg uit waarom Raworth kritiek heeft op het centraal stellen van
groei

Answer 13

Omdat het ecologisch onhoudbaar is, sociale ongelijkheid in stand houdt, en gebaseerd is op een beperkte maatstaf (BBP).

In plaats daarvan pleit ze voor een economie die draait om welzijn binnen de ecologische grenzen van de aarde – het donutmodel.

Question 14

Hoe werd Raworth beïnvloed door de “humanistische economie” van Amartya Sen

Answer 14

• Economische ontwikkeling moet zich vooral richten op het bevorderen van de rijkdom van het menselijk leven in plaats van op de rijkdom van de economie waarin mensen leven
• Nobeleconomen Amartya Sen en Joseph Stiglitz en 23 andere vooraan staan de economen kwamen in 2008 tot de conclusie dat “degenen die de economie en onze maatschappij proberen te sturen zijn als piloten die een koers proberen te varen zonder een betrouwbaar kompas “
• De Donut is een poging om zo’n kompas te geven

Question 15

Hoe werd Raworth beïnvloed door de SDG’s

Answer 15

Brede benadering: Net als de SDG’s combineert Raworth sociale doelen (zoals geen armoede, toegang tot zorg en onderwijs) met ecologische grenzen (zoals klimaat, biodiversiteit en schoon water).

Holistisch denken: De SDG’s stimuleren denken in samenhang tussen thema’s – precies wat Raworth ook doet in haar donutmodel.

Doelgerichtheid: Raworth vertaalt de abstracte SDG’s in een concreet economisch kader: de donut, waarin je duidelijk kunt zien waar we tekortschieten of de planeet overschrijden.

Question 16

Leg de link tussen de 3P’s (uit les 1 over MVO) en de donut

Answer 16

Planet ↔ Buitenste ring van de donut
- Bij beide draait het om de ecologische grenzen van de aarde.
- In het donutmodel is de buitenste ring de milieugrens (bijv. klimaat, biodiversiteit, stikstof).
- Overschrijding van deze ring betekent schade aan de planeet, net zoals “Planet” in de 3 P’s waarschuwt voor milieu-impact.

People ↔ Binnenste ring van de donut
- Beiden richten zich op sociale rechtvaardigheid en basisbehoeften.
- De binnenste ring van de donut staat voor dingen zoals voedsel, onderwijs, gezondheidszorg, gelijkheid – alles wat mensen nodig hebben om goed te leven.
- Dit sluit aan bij “People” uit de 3 P’s, die staat voor zorg voor mensen en samenleving.

Profit ↔ Gebalanceerde economie binnen de donut
- In de donut is winst of economische activiteit geen doel op zich, maar een middel om binnen de ringen te blijven.
- Dat past bij een herinterpretatie van “Profit”: niet maximale winst, maar verantwoorde winst die mensen en planeet respecteert.

Question 17

Wat is de kritiek van Raworth op het kringloopdiagram en welk
alternatief stelt zijn voor

Answer 17

• Kringloopdiagram beschrijft economie louter als een verzameling geldstromen
• Zegt niets over energie en materialen die nodig zijn vr economische activiteiten
• Zegt niets over de maatschappij waarin deze activiteiten plaatsvinden

Wat is haar alternatief? → De ingebedde economie van Raworth
- De aarde krijgt haar energie van de zon
- Binnen de aarde bevindt zich de menselijke maatschappij
- Daarbinnen bevinden zich de economische activiteiten

Vier belangrijke onderdelen:
- Huishoudens: Dit zijn de families en individuen die dingen kopen, koken, opruimen en elkaar helpen.
- De markt: Hier kopen en verkopen bedrijven en mensen goederen en diensten. Denk aan winkels, supermarkten, bedrijven, enzovoort.
- Gemeenschapsbezit: Dingen die we allemaal delen en samen gebruiken, zoals parken, bibliotheken, en gemeenschappelijke ruimtes.
- De staat: De overheid die zorgt voor scholen, ziekenhuizen, wegen, en wetten om de samenleving goed te laten functioneren.

Question 18

Verklaar hoe de ingebedde economie van Raworth verwant is met het concept van de ondernemende staat van Mazzucato

Answer 18

Zonder ondernemende staat was er nooit apple of iphone – Mariana Muzzucato

Italiaan—Amerikaans econome, Universiteit van Londen

Toont in haar boek ‘De ondernemende staat’ aan dat het neoliberale verhaal dat privé-bedrijven gehinderd worden door arbeidsrechten, belastingen en regelgeving opgelegd door de overheid, een mythe is

Het is de staat die de innoverende, risicolopende partner is van particuliere ondernemingen

Mazzucato somt twaalf technologieën op die verwerkt zijn in de iPhone
- Van het internet over GPS en draadloze netwerken tot de displays van aanraakschermen
- Voor alle twaalf, stelt ze vast, werd het fundamentele en toegepaste onderzoek gefinancierd door de overheid, ook al was de uitkomst van die research onzeker
- Zonder die enorme investeringen had Apple geen iPhone en de iPad op de markt kunnen brengen

Mazzucato doet dus niet mee met het liberale discours dat alles van de privé verwacht en de overheid minimaal wil houden omdat deze alleen maar een kostenfactor zou zijn

Question 19

Leg uit wat de kritiek van Raworth is op het concept van de homo
economicus

Answer 19

Economen als A. Smith schetsten in economische analyses mens als homo economicus

• Kate Raworth beargumenteert echter dat de menselijke natuur voor rijker is dan het beeld van de homo economicus: we zijn sociaal, met elkaar verbonden, benaderbaar, onze waarden zijn veranderlijk en we zijn afhankelijk van natuur
• De mens is een coöperatieve soort, stelt Raworth, en de economie ontwikkelt zich juist via onderlinge afhankelijkheid
• Volgens Raworth zijn prijzen wel belangrijk, maar wordt over het hoofd gezien dat geld ook kan leiden tot het uithollen van sociale normen doordat deze worden vervangen door marktnormen
• We worden door veel meer dingen gemotiveerd dan door kosten en prijzen. Er zijn volgens Raworth dan ook betere alternatieven om gedragsverandering te stimuleren, zodat de gehele mensheid in de donut terechtkomt

Question 20

Beschrijf welke methoden voor gedragswijziging door Raworth
geformuleerd worden

Answer 20

Nudges: vb. groene voetstappen geschilderd op de grond in de richting vaneen vuilnisbak, gezonde voeding op ooghoogte in de supermarkt, …

Netwerken: moeders sturen dochters vaak naar school, sterke stijging van het aantal aanvragen van een test op baarmoederhalskanker na publieke bekendmaking door bekende personen, …

Normen: activeren van sociale normen die verwachting creëren in combinatie met publieke verantwoording

Question 21

Leg de wet van vraag en aanbod uit

Answer 21

Vraag (demand): hoeveel vraag is er naar een product voor een bepaalde prijs(een hogere prijs betekent een lagere vraag)

Aanbod (supply): hoeveel er van een product verkocht wordt voor een bepaalde prijs (hoe hoger de prijs, hoe hoger het aanbod en hoe meer verkopers dus willen verkopen)

Question 22

Welke kritiek geeft Raworth op de wet van vraag en aanbod als voorbeeld van het evenwichtsdenken

Answer 22

Kritiek Raworth: evenwichtstheorie V en A is te lineair, mechanistisch, voorspelbaar
- Belangrijk: evenwichtsdenken heeft heel weinig aandacht voor ONGELIJKHEID
- Reden: volgens model zal de (arbeids)markt mensen heel efficiënt belonen, en zullen degene die ongeveer over dezelfde talenten, voorkeuren en eigenschappen beschikken uiteindelijk in gelijke mate beloond worden
- →eventuele verschillen moeten het gevolg zijn van verschillen in inzet, wat een aansporing is om te innoveren en hard te werken
- Ongelijkheid is in het evenwichtsdenken dus het gevolg van verschil in inzetten hard werken… = meritocratie
- KLOPT NIET volgens Raworth (en vele anderen)

Question 23

Leg uit wat meritocratie is. Wat zijn volgens Michael Sandel de gevaren ervan?

• Je kan meritocratie herkennen in ideeën

Answer 23

De meritocratie draait om de macht van de verdienste

Het is een maatschappijmodel waarbij de mate waarin eenieder opklimt opde sociale ladder rechtstreeks voortvloeit uit zijn of haar persoonlijke inzet en capaciteiten

Dit betekent dat noch leeftijd, huidskleur, gender, seksuele voorkeur, uiterlijke verschijning, sociale afkomst, … iemands sociaal-economische positie mag bepalen

Het meritocratisch denken is nauw verboden met het gedachtengoed van ‘The American Dream’: als je hard genoeg werkt en voldoende talent hebt, zal je elk obstakel overwinnen en succes – veelal economisch ingevuld – bereiken

Wat zijn volgens Sandel de gevaren? - Volgens Sandel vormt net het meritocratische ideaal de aanleiding voor het succes van populistische partijen omdat het de bron vormt van de razernijtegen de elite
- De hoogmoed van winnaars smelt samen met de onvrede van verliezers tot een explosieve cocktail. Want die verliezers krijgen voortdurend te horen ‘eigen schuld, dikke bult’

Question 24

Wat is de systeemtheorie (met terugkoppelingslussen) dat Raworth als alternatief
vooropstelt en leg uit waarom Raworths model (in tegenstelling tot het evenwichtsdenken) wél ongelijkheid (vb. in vermogen of inkomen) kan verklaren

Answer 24

• In dat model zijn er terugkoppelingslussen: de essentie van complexe systemen
• Dit is een versterkende terugkoppeling (R): versterkt dat wat er gebeurt, terwijl balancerende terugkoppeling (B) dit tegengaat interactie hier tussen creëert complexiteit
• Links leggen meer kippen meer eieren, die weer in meer kippen resulteren: een versterkende lus
• Rechts doen meer kippen meer pogingen om de weg over te steken, wat resulteert in minder kippen: een balancerende lus
• Zo ontstaan complexe adaptieve systemen: complex omdat hun gedrag onvoorspelbaar is, en adaptief omdat ze zich blijven ontwikkelen
• ”Systeemtheorie leert ons dat gebeurtenissen het gevolg zijn van het rijpen en samenkomen van onderliggende trends: ze weerspiegelen verandering die al is opgetreden binnen het systeem”
  -Dit kan conjunctuurschommelingen, economische crises, financiële zeepbellen, enz. verklaren; in tegenstelling tot het evenwichtsdenken

Systeemtheorie heeft wél aandacht voor ongelijkheid en biedt er een verklaring voor
- “in de onevenwichtige wereld die wij bewonen – waar krachtige versterkende terugkoppelingslussen actief zijn – kunnen positieve spiralen van rijkdom en negatieve spiralen van armoede er toe leiden dat mensen die in andere opzichten op elkaar lijken, naar tegenovergestelde uiteinden van het inkomensspectrum worden geduwd. “ = succes-voor-de-succesvollen-val: treedt in werking wanneer de winnaars van één spelronde een beloning krijgen die hun kansen om te winnen in de volgende ronde vergroot.”
- Raworth maakt vergelijking met gezelschapsspel Monopoly
- Deze ongelijkheid vinden we terug in de onderwijscarrières van kinderen, in de werkgelegenheidskansen van volwassenen en uiteraard in termen van inkomen en bezit
- → Om in donut te komen zal groeiende inkomens- en vermogensongelijkheid fors kleiner moeten worden
- → Toegepast op het systeemdenken: de succes-voor-de-succesvollen-terugkoppelingslus moet verzwakt en gecompenseerd worden, aldus Raworth

Question 25

Teken de kuznetscurve en leg uit hoe dit geleid heef tot weinig overheidsingrijpen op vlak van ongelijkheid én tot een beperkte studie (door economen) van ongelijkheid

Answer 25

- Grafische weergave van Simon Kuznets’ theorie dat de inkomensongelijkheid in een land toeneemt tijdens de industrialisatie van dit land - Als de industrialisatie zich doorzet zal die ongelijkheid weer afnemen - Kuznets ontwikkelde deze theorie in de jaren vijftig van de twintigste eeuw - De Y-as is de Gini-coëfÏciënt / de X-as het inkomen per hoofd van de bevolking - Kuznets ontwikkelde deze theorie in de jaren vijftig van de twintigste eeuw - Lange tijd was de theorie van Kuznets vrij onomstreden - Toen de inkomensongelijkheid van OESO-landen in de jaren tachtig en negentig van de vorige eeuw weer toenam, kwam er steeds meer kritiek op de theorie

Question 26

Leg uit hoe Branko Milanovic met zijn olifantgrafiek aantoont dat de kuznetscurve niet klopt

Answer 26

De grafiek heeft een verticale as waarop de evolutie van de reële inkomstentussen 1988 en 2008 wordt aangegeven Deze grafiek heeft een horizontale as waarop alle aardbewoners volgens inkomen gerangschikt staan De schaal loopt van 0 tot 100 en gaat dus van de allerarmste Sahel-bewoner (waarde 0) tot pakweg Elon Musk (waarschijnlijk waarde 100) De curve dankt haar succes aan het feit dat ze op een heel simpele manier de gevolgen van de globalisering over twintig jaar toont

Question 27

Leg de olifantgrafiek uit, zonder dat je deze zelf kan tekenen (zie notities bij slide 46)

Answer 27

De grafiek heeft een verticale as waarop de evolutie van de reële inkomsten tussen 1988 en 2008 wordt aangegeven, en een horizontale as waarop alle aardbewoners volgens inkomen gerangschikt staan. De schaal loopt van 0 tot 100 en gaat dus van de allerarmste Sahel-bewoner (waarde 0) tot pakweg Elon Musk (waarschijnlijk waarde 100). De curve dankt haar succes aan het feit dat ze op een heel simpele manier de gevolgen van de globalisering over twintig jaar toont. De globalisering heeft de allerarmsten in de kou laten staan: voor de 5 à 10% allerarmsten op onze planeet – voornamelijk in Afrika (de staart van de olifant, links op de grafiek) – is de reële inkomensgroei in de beschouwde periode zeer beperkt of zelfs onbestaande; De globalisering bezorgde bijna de helft van de wereldbevolking een fenomenale inkomensgroei: de bevolking in de landen met een opkomende economie – voornamelijk in Azië (de rug van de olifant, in het midden van de grafiek) – zag haar reële inkomen gemiddeld met meer dan 60% stijgen; De arbeiders- en ‘middenklasse’ in de westerse landen (Europa en de Verenigde Staten) kreeg klappen: in deze landen haalde de bevolking (tussen percentiel 75 en 85) geen voordeel uit de globalisering en de inkomens stagneerden er of daalden zelfs; Een ‘wereldwijde elite’ (de top 5%) werd heel wat beter van de globalisering: in de ontwikkelde landen kon zij profiteren van de opportuniteiten die zich aandienden om haar reële inkomen met 40 tot 60% te doen stijgen (het topje van de slurf, rechts op de grafiek). Dus: geen win-win ...

Question 28

Wat heeft Thomas Piketty onderzocht? Wat zijn zijn bevindingen? Hoe is hij tot de formule r > g gekomen en wat stelt hij voor als mogelijke oplossingen

Answer 28

- Kapitaal in de 21ste eeuw, 2013 - Aan de hand van grote hoeveelheden historische data weerlegt het boek de stelling dat de ongelijkheid daalt als een land zich meer ontwikkelt - Volgens Piketty zijn herverdelings-mechanismen nodig om daarvoor te zorgen - Er is geen natuurlijke relatie tussen ongelijkheid en ontwikkelingsniveau, toont Piketty overtuigend aan Hij maakte onderscheid tussen huishoudens die kapitaal bezitten en arbeidskracht bezitten: - Piketty maakte onderscheid tussen huishoudens die kapitaal bezitten (grond, vastgoed en financiële activa die huur, dividenden en rente opleveren) en huishoudens die alleen hun arbeidskracht bezitten (die slechts loon oplevert) - Hij ontdekte dat de opbrengsten uit kapitaal gemiddeld sneller zijn gegroeid dan de economie als geheel. Het rendement op kapitaal – in brede zin, waar onder onroerend goed, aandelen, enz. – is door de jaren heen gemiddeld vijf procent, terwijl de economische groei substantieel lager is - Dit heeft ertoe geleid dat de rijkdom meer dan ooit geconcentreerd isµ - Op de lange termijn leidt dit volgens Piketty tot een concentratie van rijkdom in de handen van zeer weinigen en tot economische instabiliteit. Dit effect is inherent aan het kapitalisme en kan volgens Piketty enkel door overheidsingrijpen worden tegengegaan. Ongelijkheid is volgens hem dus een politieke keuze - Piketty pleit in dit boek voor een wereldwijde progressieve vermogensbelasting van tot 2%, gecombineerd met een progressieve inkomstenbelasting tot 80% De centrale stelling van het boek is samengevat in de formule r > g - Netto rendement r op vermogen (rente, dividend, …, na aftrek van belastingen) is historisch vrijwel altijd hoger geweest dan de economische groei g - Het logische gevolg hiervan is dat vermogens in het algemeen sneller groeien dan het totale inkomen en dus ook dan arbeidsinkomens - Oftewel, anders gezegd, de vermogenden worden steeds rijker ten opzichte van andere inkomenstrekkers - Omdat vermogen erg ongelijk verdeeld is over de bevolking, leidt deze relatiefsterke vermogensgroei tot een steeds grotere concentratie van vermogen bijeen klein deel van de bevolking - Dus ook geen bewijs voor meritocratie, eerder van sociale reproductie

Question 29

Wat houdt de ‘trickle down’-theorie in? Leg uit en link dit met de kuznetscurve, en met het economische beleid van de jaren 80 van vorige eeuw, waaronder het beleid onder Reagan (VS) en Thatcher (VK)

Answer 29

- Trickle-down economics stelt dat belastingverlagingen en andere stimuleringsmaatregelen voor de rijkste individuen en bedrijven resulteren in economische groei die indirect ook ten goede komt aan de armeren. In feite wordt gesteld dat een sterke economie bij de top begint en dan van zelf 'doorsijpelt' naar de rest van de bevolking - Op die manier zou de ongelijkheid dalen - In een marktsysteem, zegt de trickle down-theorie, worden mensen met hoge productiviteit en creativiteit beloond door een hoog inkomen. De inzet van die mensen zorgt ervoor dat er veel toegevoegde waarde wordt gecreëerd die ook ten goede komt aan mensen met lagere inkomens - “A rising tide lifts all boats” De trickle down-theorie had samen met Kuznets-curve een grote invloed op beleid: - Ze leidden er vanaf het begin van de jaren tachtig van de vorige eeuw toe dat in veel landen de progressiviteit van de personenbelastingen sterk werd verminderd. Als de rijken minder belast worden, zullen ze zich meer inzettenen dat zal leiden tot meer economische groei en minder ongelijkheid, was de voorspelling - Groei moest het doel van het beleid zijn: herverdeling was uit den boze - Bekend voorbeeld: Ronald Reagan (VS): “reaganomics” - Bekend voorbeeld: Margheret Thatcher (GB): “Thatcherism

Question 30

Reaganomics

Answer 30

Reaganomics = samentrekking van Reagan en economics Verwijst naar het economische beleid dat de Amerikaanse president Ronald Reagan in de jaren 80 naar voren schoof De vier pijlers van Reagans economische beleid waren: - Inkrimping van de overheidsuitgaven - Vermindering van federale inkomens- en vermogenswinstbelastingen - Vermindering van overheidsregulatie (laissez faire) - Betere controle over geldhoeveelheid om inflatie te verminderen

Question 31

Thatcherism

Answer 31

Thatcherism = samentrekking van Thatcher en economics Verwijst naar het economische beleid dat de Britse eerste minister Margaret Thatcher in de jaren 80 naar voren schoof Politiek beleid dat uitging van vrijemarkteconomie, lage overheidsuitgaven en belastingverlagingen, gepaard met een Brits-nationalistische boodschap

Question 32

Waarom vormt het beleid van Lizz Truss een voorbeeld van de trickle down theorie

Answer 32

Beleid van Liz Truss: In haar "mini-budget" van september 2022 stelde ze grote belastingverlagingen voor, o.a.: - Verlaging van het toptarief van de inkomstenbelasting. - Verlaging van de winstbelasting voor bedrijven. Tegelijk werd geen dekking gezocht voor deze verlagingen, en er was weinig aandacht voor directe steun aan lagere inkomens. Waarom is dit trickle-down? - Truss ging ervan uit dat belastingvoordelen aan de bovenkant van de samenleving zouden leiden tot meer economische activiteit en op termijn meer banen en groei voor iedereen. - Dat is exact het uitgangspunt van de trickle-down theorie. Het opvallendste voorbeeld daarvan zagen we toen Liz Truss, die in 2022 vierenveertig dagen premier van Groot-Brittannië was, de trickle-downeconomie voorstelde als een middel om iets te doen aan de uit de hand lopende kosten van levensonderhoud ten gevolge van de coronapandemie en de Russische oorlog in Oekraïne. Ze kondigde een pakket maatregelen aan dat gericht was op verlaging van de belastingtarieven die van toepassing zijn op de rijken, waaronder verlaging van de hoogste inkomstenbelastingtarief van 45 naar 40 procent en terugdraaiing van de al aangekondigde stijging van de vennootschapsbelasting van 19 naar 25 procent.

Question 33

Som de oplossingen voor het ongelijkheidsprobleem op en leg uit. (slide 65)

Answer 33

- Vermogensbelasting - Vermogenswinstbelasting - Limitarisme: wat houdt dit in volgend Ingrid Robeyns?

Question 34

Som de oplossingen voor het ongelijkheidsprobleem op en leg uit. - Vermogensbelasting

Answer 34

= Een belasting van het vermogen, dus iemands bezit, en dat ongeacht de inkomsten die dat vermogen voortbrengt In de praktijk gaat het vooral om vastgoed, maar ook om aandelen of obligaties Zo’n vermogensbelasting kan progressief gemaakt worden: naarmate het vermogen groter is, wordt een hoger belastingpercentage toegepast Een dergelijke belasting veronderstelt dat er een kadaster van vermogenskomt, dus een lijst met dat wat iemand bezit. Zo’n vermogenskadaster bestaat nu niet, maar kan aangelegd worden. Vastgoed en bankrekeningenzijn een zaak, maar wat met dure juwelen of kunst? Heeft ook risico’s: er is in Europa vrij verkeer van kapitaal en dus kan een vermogensbelasting kapitaal wegjagen naar andere EU-landen Successierechten zijn een duidelijk voorbeeld van een vermogensbelasting

Question 35

Som de oplossingen voor het ongelijkheidsprobleem op en leg uit. - Vermogenswinstbelasting

Answer 35

= Een belasting op de waardevermeerdering (aangroei) van het vermogen = Anders gezegd: de meerwaarde die iemand boekt als die zijn huis, aandelen of obligaties verkoopt Is complexer dan een belasting op vermogen, ook al omdat waarde schommelingen – zeker die voor aandelen – het voor de overheid veel moeilijker kunnen maken om het effect daarvan op de begroting in te schatten En wat met verlies op aandelen? Is er als tegenhanger van de belasting op winst dan ook een fiscaal voordeel bij verlies? De roerende voorheffing van 30 procent, die men betaalt op bijvoorbeeld de interesten van obligaties of dividenden van aandelen, is de meest bekende vermogenswinstbelasting die we kennen

Question 36

Som de oplossingen voor het ongelijkheidsprobleem op en leg uit. - Limitarisme: wat houdt dit in volgend Ingrid Robeyns?

Answer 36

- Visie die bepleit dat een wereld waarin niemand extreem rijk is een betere en meer rechtvaardige zou zijn - Kloof tussen arm en rijk neemt toe is en moreel niet meer verdedigbaar, vind Robeyns. Daarom moet er een limiet komen aan de buitensporige rijkdom van de allerrijksten (de 1%) - Pleit voor een grens aan persoonlijk vermogen van 10 miljoen euro per persoon -- OH zou ervoor moeten zorgen dat niemand meer vermogen vergaart -- Een persoonlijk vermogen boven deze grens is immoreel Argumenten van Robeyns voor Limitarisme: - Het houdt de armen arm terwijl ongelijkheid toeneemt - Het is besmet geld - Het ondermijnt de democratie - Het steekt de wereld in brand - Niemand verdient het om multimiljonair te zijn Het houdt de armen arm terwijl ongelijkheid toeneemt: - Mondiaal gezien zijn er veel indicatoren dat de kwaliteit van leven de laatstedecennia sterk verbeterd is (minder kindersterfte, extreme armoede,,analfabetisme, toegang tot onderwijs en gezondheidszorg, enz.) - Dus zowel rijk als arm heeft de vruchten geplukt van de mondiale economische ontwikkeling van de afgelopen twee eeuwen, maar... - Arm en rijk hebben niet in gelijke mate geprofiteerd van de globalisering(steeds meer mondiaal worden van de economie) - Rijken hebben het leeuwendeel van expansie van de wereldeconomie naar zich toe getrokken en slechts kruimels overgelaten voor de middenklasse en armen - Vooral de vermogensongelijkheid is enorm groot én die neemt nog toe - Oorzaak hiervan: neoliberalisme: heeft de perfecte omstandigheden gecreëerd voor de superrijken om voor hun eigen belangen op te komen - Op zowel landelijk als mondiaal vlak hebben de neoliberale mechanismen die extreme rijkdom mogelijk hebben gemaakt ook gezorgd vr duurzame armoede Het is besmet geld: - Sommige rijken hebben geprofiteerd van systematische misdaden tegen de menselijkheid (vb. nazisme: bmw, porsche, dr. oetker, IG Farben) - Andere vorm van besmet geld is geld dat vergaard is met commerciële activiteiten waarmee doelbewust leed wordt veroorzaakt (vb. familie Sackler(OxyContin), Union Carbide) - Belastingontduiking en belastingontwijking (vb. Panama papers Het ondermijnt de democratie: - Staatsburgerschap als handelswaar (gouden visum, gouden paspoort, enz.) - Het financieren (sponsoring) van politieke partijen en kandidaten - Geld bepaalt op die manier mee de politieke agenda - Ook omdat rijken vaker hoger opgeleid zijn en sterk oververtegenwoordigd zijn in de politiek - Rijken kunnen lobbyisten betalen of denktanks financieren die de publieke opinie voeden met hun standpunten en argumenten - Rijken kunnen mediabedrijven kopen en deze gebruiken voor de verspreiding van informatie en argumenten Het steekt de wereld in brand: - Sterk verband tussen de teloorgang van het milieu en extreme rijkdom - Vermogensconcentratie versterkt klimaatverandering: rijken stoten door hun levensstijl veel meer CO2 uit dan rest van de bevolking - Extreme vermogensconcentratie vertaalt zich in levensstijlen die ecologisch onhoudbaar zijn Niemand verdient het om multimiljonair te zijn: - Duidelijkste voorbeeld: geërfd vermogen - Sluiproutes om erf- en successiebelasting te ontwijken - Inkomensongelijkheid: -- Ten gevolge van discriminatie op de arbeidsmarkt -- Torenhoge salarissen van CEO’s leiden tot een grote loonkloof -- Onderschatten van factor geluk, overschatten van talent en prestaties -- Mede dankzij sociaal contract -- Beperkte sociale mobiliteit, ondanks de mythe van de meritocratie Conclusie van Raworth: - Wacht niet op economische groei om ongelijkheid te reduceren - omdat dit niet zal gebeuren - Creëer in plaats daarvan een economie die ontworpen is voor herverdeling

Question 37

Wat voorziet het federaal regeerakkoord 2025 op het vlak van vermogenswinstbelasting

Answer 37

Het federaal regeerakkoord 2025 voorziet de invoering van een vermogenswinstbelasting vanaf 1 januari 2026: - 10% belasting op meerwaarden op financiële activa (zoals aandelen, fondsen, crypto). - Vrijstelling van €10.000 per persoon per jaar voor kleine beleggers. - Progressieve tarieven voor grote aandeelhouders (vanaf 20% participatie). - Doel: eerlijkere fiscaliteit door ook kapitaal te belasten, en arbeid minder zwaar te belasten

Question 38

Wat stelt de kuznetscurve van het milieu voor en wat zijn de mogelijke verklaringen voor deze curve?

Answer 38

Wat stelt het knutzet-model van het milieu voor? - Ontdekten dat bij economische groei de vervuiling eerst erger werd en vervolgens afnam zodat een grafiek ontstaat die sterk overeenstemt met de beroemde ongelijkheidscurve van Kuznets, vandaar: de kuznetscurve vh milieu - Deze curve suggereert dat de economische groei uiteindelijk de door hem gecreëerde problemen zal oplossen Wat zijn de drie mogelijke verklaringen? - De burgers van landen die economisch groeien kunnen het zich veroorloven om zich zorgen te maken over het milieu, zodat ze hogere normen gaan eisen - De bedrijven van zulke landen kunnen het zich veroorloven om schonere technologie te gaan gebruiken - De economie van deze landen zal minder gedomineerd worden doormaakindustrie en meer door diensten industrie Waarom blijken deze niet te kloppen? - Burgers hoeven niet te wachten op groei van het bbp voordat ze een schoner leefmilieu eisen. Het is de macht van de bevolking, en niet de economische groei op zich, die de kwaliteit van lucht en water beschermt - Het is vooral de druk die burgers uitoefenen op de overheid en het bedrijfsleven om strengere normen te handhaven die ondernemingen dwingt over te stappen op schonere technologie - Een verschuiving naar diensteneconomie maakt geen einde aan de vervuiling: die wordt alleen verplaatst naar andere landen

Question 39

Wat is het verschil tussen een lineair economie en een circulaire economie?

Answer 39

Lineaire economie: - In een klassieke lineaire aanpak nemen we grondstoffen en maken we er een product van - Van zodra het product verkocht is, daalt het gros van de producten in waarde (de functionaliteit van de materialen daalt) - Zelfs zover dat ze afval worden en een negatieve waarde krijgen: je moet ervoor betalen om ervan af te geraken Circulaire economie: - In een circulaire economie worden tal van strategieën toegepast om materialen en producten zo hoogwaardig mogelijk te blijven inzetten in de economie - Ze worden hersteld, hebben een hoge tweedehands-waarde, zijn upgradebaar, kunnen makkelijk gedesassembleerd worden en om gevormd worden tot nieuwe producten, de materialen zijn volledig recycleerbaar of afbreekbaar

Question 40

Beschrijf het vlindermodel van Raworth en verklaar waarom dit een voorbeeld is van een circulaire economie

Answer 40

Vlindereconomie ontworpen om regeneratief te zijn (voorbeeld circulaire economie) - De rups beweegt nog steeds van boven naar beneden door het midden van het diagram; maar draait op duurzame energie - Afval wordt gebruikt als voedsel/grondstof voor het volgende productieproces; - 2 bouwstoffencycli: biologische bouwstoffen (bodem, planten, dieren) en technische bouwstoffen (plastic, synthetische stoffen en metalen) - De 2 cycli vormen de vleugels van de vlinder, waarin materialen nooit zijn opgebruikt en worden weggegooid, maar keer op keer worden gebruikt De biologische vleugel: - Daar worden alle bouwstoffen geconsumeerd en geregenereerd door de levende aarde (vb. koffiebonen: minder dan 1% eindigt in een koffiekopje - Overblijvende koffiedik is ruik aan cellulose, lignine, stikstof en suikers - Ideale voedingsbodem voor paddenstoelen De technische vleugel (andere vleugel): - Daar worden producten gemaakt die niet op natuurlijke wijze ontbinden en die dus zo ontworpen moeten worden dat ze hersteld kunnen worden - Vb. mobiele telefoons zitten vol edele metalen en plastics en kunnen dusgerecycleed worden

Question 41

Leg uit waarom waardebehoud een centraal concept is in de circulaire economie

Answer 41

In een circulaire economie worden tal van strategieën toegepast om materialen en producten zo hoogwaardig mogelijk te blijven inzetten inde economie Ze worden hersteld, hebben een hoge tweedehandswaarde, zijn upgradebaar, kunnen makkelijk uit elkaar gehaald worden en omgevormd worden tot nieuwe producten - De gekozen materialen zijn bij de geboorte gerecycleerd of biogebaseerd, en bij het levenseinde recycleerbaar of afbreekbaar → De circulaire economie wil alles wat van waarde is, waardevol houden → Er mag niks verloren gaan

Question 42

Wat bedoelt Raworth met groei-agnostisch zijn

Answer 42

Met agnostisch bedoelt Raworth dat we een economie moeten ontwerpen die de menselijke voorspoed bevordert, ongeacht of het bbp nu stijgt, daalt of gelijk blijft Doel is een distributieve, regeneratieve, groei-agnostische donuteconomie

Question 43

Wat is de degrowth-beweging, en welke zijn haar voornaamste stellingen/agendapunten?

Answer 43

- Een politieke en milieubeweging die ervoor pleit om groei als motor van de economielos te laten en dus ook de fixatie op het BNP als kompas - Onder degrowth verstaat men de transitie naar een maatschappij en economie die gericht is op de welvaart van allen en die de natuurlijke basis van het leven ondersteunt - Een vlag die nogal wat ladingen denkt, maar gemeenschappelijk zijn de anti-consumentistische en anti-kapitalistische ideeën - Vele verwante termen: degrowth, post-growth, beyond growth, ... WAT IS ESSENTIEEL VOOR DEGROWTH? - Streven naar het goede leven voor iedereen: dit betekent vertraging, een focus op tijdswelvaart en convivialiteit - Een reductie van productie en consumptie in het globale noorden en een bevrijding van het eenzijdige westerse ontwikkelingsparadigma: dit kan ruimte bieden voor een autonoom pad van sociale organisatie in het globale zuiden - Een uitbreiding van democratische besluitvorming om daadwerkelijke politieke participatie mogelijk te maken - Sociale veranderingen en een oriëntatie op genoeg in plaats van een focus op puur technologische veranderingen en verbeteringen van de efficiënte om ecologische problemen op te lossen - De ontwikkeling van open, verbonden en lokale economieën

Question 44

Wat is de kritiek van Hickel op de circulaire economie en de groene groei

Answer 44

Sommige mensen proberen dit spanningsveld te overbruggen: - Hoe? door te leunen op de hoop dat de technologie ons zal redden, dat de groei ‘groen’ kan worden gemaakt door innovatie - Efficiëntieverbeteringen zullen het mogelijk maken om het bbp ‘los tekoppelen’ van ecologische impact zodat we de wereldeconomie door kunnenlaten groeien zonder dat we ooit iets aan het kapitalisme hoeven te veranderen - Wat als dit niet werkt? kunnen we altijd vertrouwen op gigantische geo-engineering projecten om ons in noodgevallen te redden Dit is een troostrijke fantasie: - Groene groei bestaat niet - Reden: er is geen empirisch bewijs voor Begrijp me niet verkeerd: - Er is absoluut een grote rol weggelegd voor de technologie in de strijd tegen de ecologische catastrofe - We hebben alle efficiëntieverbeteringen nodig die we kunnen krijgen - Maar wetenschappers weten al dat die op zichzelf niet genoeg zullen zijn om het probleem op te lossen Gaat in tegen standpunt van de zogenaamde ecomodernisten <> ecologisten

Question 45

Wat is het standpunt van de degrowth-beweging over groene groei en waarom is dit tegengesteld aan het standpunt van de ecomodernisten?

Answer 45

= Het ecomodernisme is een stroming in het debat over duurzaamheid Ecomodernisten zijn van mening dat verdere modernisering van de maatschappij, onder bepaalde omstandigheden, geen bedreiging voor de duurzaamheid is, maar juist duurzaamheid helpt bevorderen Centraal staat idee dat technologische vooruitgang de menselijke impact op de natuur vermindert en dat economische groei en de impact op het milieu ontkoppeld zijn

Question 46

Wat vinden de ecomodernisten zoals Boudry over groei en de klimaatproblematiek

Answer 46

De beste weg om vervuiling te bestrijden, is via economische groei: - Zo wijst de geschiedenis uit - Als mensen rijk genoeg zijn, gaan ze zich vanzelf om het milieu bekommeren en hebben ze er het geld voor - “Armoede is de grootste vervuiler”- Pleiten voor ont-groei om klimaat te redden, is zowat het domste wat je kan doen: - Niet alleen legt het de motor voor de energietransitie stil, maar zodra mensen in de smiezen krijgen dat ze massaal welvaart moeten inboeten om de planeet te redden, zullen ze onmiddellijk afhaken En de milieuvervuiling?: - Als we nuluitstoot willen bereiken, hebben we massale technologische innovatie en infrastructuurwerken nodig - Die bereiken we niet door minder te consumeren of minder kinderen te verwekken, maar door consumptie los te koppelen van milieu-impact, dankzij technologische innovaties - We gingen niet minder rondtuffen, maar haalden lood uit benzine - We bleven olie en steenkool stoken, maar installeerden filters op onze schoorstenen die roet en zwavel tegenhielden Groei bekostigt de innovatie en de transitie, groei verzekert het draagvlak