Stjórn efnaskipta

Question 1

Kolvetni:

Answer 1

Kolvetni eru fyrst og fremst fengin úr plöntuafurðum. Frásogaðar einsykrur aðrar en glúkósi breytast í glúkósa í lifrinni.
Einsykrur eru aðallega notaðar fyrir frumueldsneyti. Lítið magn er notað til kjarnsýrumyndunar og til að bæta sykurleifum við prótein og fituefni í plasmahimnu. Ráðlögð kolvetnaneysla fyrir fullorðna er 45-65% af daglegri hitaeininganeyslu.

Question 2

Fituefni:

Answer 2

Flest fituefni í fæðu eru þríglýseríð. Helstu uppsprettur mettaðrar fitu eru dýraafurðir, suðrænar olíur og hertar olíur; Ómettuð fita er til staðar í plöntuafurðum, hnetum og fiski. Helstu uppsprettur kólesteróls eru eggjarauða, kjöt og mjólkurafurðir.Fosfólípíð eru notuð til að mynda plasmahimnur og mýelín. Kólesteról er notað í plasmahimnur og er byggingargrundvöllur D-vítamíns, sterahormóna og gallsalta. Ráðlögð fituneysla fyrir fullorðna er 20-35% af daglegri hitaeininganeyslu.

Question 3

Protein:

Answer 3

Dýraafurðir veita hágæða prótein sem inniheldur allar nauðsynlegar amínósýrur. Amínósýrur eru byggingareiningar líkamans og mikilvægra stjórnsameinda. Próteinmyndun getur og mun eiga sér stað ef allar nauðsynlegar amínósýrur eru til staðar og nægar kolvetni (eða fitu) hitaeiningar eru í boði til að framleiða ATP. Annars verða amínósýrur brenndar fyrir orku. Ráðlögð próteinneysla fyrir fullorðna er 0.8gr/kg líkamsþunga fullorðinnar manneskju.

Question 4

Upptökufasi:

Answer 4

Anabólískt ferli:
byggt er upp, orka næringarefna sett í orkugeymslur

Nýbúið að nærast, næringarefni tekin upp, notuð og geymd

Question 5

Föstufasi:

Answer 5

Cataboliskt ferli:
Líkaminn tekur út úr orkugeymslum og brýtur niður stærri sameindir
Styrkur næringarefna í blóði hefur minnkað

Question 6

Sykursýki 1:

Answer 6

insúlínskortur vegna sjálfsónæmiseyðingar beta-frumna
Týpa 1 (um 10% sykursjúkra)
- Insúlínframleiðsla í brisi ónóg
- Oftast frá ungum aldri

Question 7

Sykursýki 2:

Answer 7

insúlínþolin sykursýki
Týpa 2 (um 90% sykursjúkra)
- Oftast nóg af insúlíni en næmið fyrir insúlíni lélegt. Getur verið bæði hækkun og lækkun á mismunandi stigum.
- Byrjar oftast hjá fullorðnum
- Hreyfingarleysi og offita ýtir undir

Question 8

Upptökufasi og fita:

Answer 8

Fita er brotin niður í fríar fitusýrur (og glýseról)

Fríar fitusýrur eru ýmist notuaðar í efnskipti (græna skálin)

Umfram magn fríra fitusýra er sett í geymslu í formi triglyseríða

Question 9

Föstufasi og fita

Answer 9

Fita brotin niður
-Þríglýseríð > Frjálsar fitusýrur og glýseról

Aðalatriðið er að úr fitu má fá mikla orku (mikið ATP) sem tekur reyndar dálítinn tíma að fá út því þetta er langt ferli. Flestar frumur líkamans geta nýtt sér fituna á þann hátt sem sýnt er (þó ekki heilinn).

Question 10

LDL-C og HDL-C kólestról:

Answer 10

LDL-C færir kólesteról úr lifur til flestra frumna (“Banvænt kólesteról”)

HDL-C flytur kólesteról úr plasma“ (Heilbrigt kólesteról“)

Óeðlilegt magn fituefna í plasma eykur hættu á æðakölkun og kransæðasjúkdómum (CHD)
- Hátt LDL-C eða lágt LDL-C
- Lyf miða við frásog kólesteróls og umbrot

Question 11

Upptökufasi og kolvetni:

Answer 11

Kolvetni eru tekin upp sem Glúkósi í blóði
Eftir upptöku fer glúkósi til lifrar.
Notar 30%, en restin fer til heila og annarra vefja.
Glúkósi aðalorkugjafinn sem er brenndur í byrjun – fita

Glúkósi í blóði er það sem við köllum blóðsykur

Question 12

Ef styrkur glúkósa í blóði er of LÁGUR:

Answer 12

1. Auka kolvetna inntöku
2. Glykogeni umbreytt í glúkósa (glycogenolysis)
3. Myndað glúkósa úr aminósýrum (gluconeogenesis)
4. Notað önnur næringarefni til orkuvinnslu

Question 13

Ef styrkur glúkósa í blóði er of hár

Answer 13

Umfram glúkósa í blóði er breytt í glýkógen og fitu (það er bara hægt að geyma takmarkað magn af glýkógeni í líkamanum þannig að afgangurinn breytist í fitu). Ef blóðsykurinn eykst óeðlilega mikið (í sykursýki) er hluti af glúkósanum skilinn út í þvagi (óeðlilegt ástand).

Question 14

Föstufasi og kolvetni:

Answer 14

Blóðsykri haldið uppi fyrir heilann
Glýkógen í lifur og vöðvum brotið niður
-4-5 klst. forði í lifur
Amínósýrur (prótín) og fita notuð

Question 15

Upptökufasi og prótín: Hvað verður um amínósýrur í upptökufasa?

Answer 15

Byggja upp prótín
Nýmyndun glúkósa
Umfram amínósýrur verða að fitu

Question 16

Föstufasi og protín

Answer 16

Frjálsar amínósýrur í blóði notaðar til að búa til ATP
- Sparar glúkósa í blóði
Frjálsar amínósýrur til að búa til glúkósa
Ef mikil fasta  Vöðvaprótín brotin niður

Question 17

Hvernig er þessu stýrt? Af hverju breytist t.d. glúkósi stundum í glýkógen en stundum öfugt (glýkógen > glúkósi)?

Answer 17

Mismunandi ensím hvata ferlin í sitthvora áttina
Ensímvirkni er stýrt og þar með áttinni sem ferlin ganga í
- Ensímvirkni oft stýrt af hormónum
Dæmi:
Ef mikið er af glúkósa stýrir insúlín ferlinu í þessa átt > Glýkógen
Ef lítið er af glúkósa, stýrir glúkagon ferlinu í þessa átt > Glúkósi

Question 18

Hormónastjórn efnaskipta:

Answer 18

Insúlín og glúcagon frá brisi

Kortisól og adrenalín frá nýrnahettum- hækka blóðsykur og ýta undir niðurbrot fitu

Vaxtarhormón frá heiladingli og IGF frá lifur- Hækkar blóðsykur og ýtir undir niðurbrot fitu

Thyroxín og T3 frá skjaldkirtli - hraðar efnaskiptum

Leptín frá fituvef

Question 19

Taugastjórnun efnaskipta: Parasympatísk virkni

Answer 19

í meltingarvegi og brisi eykst við og eftir máltíð. Parasympatískt inntak í beta-frumur örvar seytingu insúlíns.

Question 20

Taugastjórnun efnaskipta: Sympatísk virkni

Answer 20

Insúlínseyting er hömluð af sympatískum taugafrumum. Við streitu eykst sympatískt virkni til brisins, styrkt af katekólamínlosun úr nýrnahettumedúllu.

Question 21

Taugastjórnun efnaskipta: Adrenalín og noradrenalín

Answer 21

hamla insúlínseytingu og skipta metabólism yfir í glúkógenmyndun til að veita taugakerfinu og beinagrindarvöðvum aukið eldsneyti

Question 22

Insúlín og glúkagon: upptökufasi og föstufasi

Answer 22

Upptökufasi: Insúlín „ræður“
- Anabolic: Byggt upp, notað og sett í geymslu
- Blóðsykur lækkaður eftir máltíð

Föstufasi: Glúkagon „ræður“
- Catabolic: Brotið niður
- Blóðsykri haldið uppi milli mála

Question 23

´Feedforward´- Hormónin

Answer 23

losna þegar fæða kemur í meltingarveg. Fæða í meltingarvegi þýðir auðvitað að von er á orkuefnum inn í blóðið. Hormónin úr meltingarvegi berast til brissins og það losar insúlín, jafnvel áður en glúkósinn er kominn inn í blóðrásina. Þessi „undirbúningur“ er talinn koma í veg fyrir að blóðsykurinn rjúki of mikið upp í kjölfar máltíðar.

Question 24

Hvaða frumur eru helsta „skotmark“ glúkagons?

Answer 24

Lifrarfrumur
- Lifrin heldur uppi blóðsykri milli mála
- Yfir nótt í lifur:
Ca. 75% glúkósans frá lifur úr glýkógenbirgðum
Ca. 25% af glúkósanum nýmyndaður í lifur

Question 25

Hvað örvar losun glúkagons?

Answer 25

Blóðsykur fer niður
Glúkagon losun er viðbragð við lækkun blóðsykurs
- Reynir að streitast á móti og hækka blóðsykurinn aftur

Question 26

Hvað örvar losun glúkagons?

Answer 26

Amínósýrur í blóði fjölga
Prótínrík máltíð örvar insúlínlosun
Glúkagon er losað til að örva nýmyndun glúkósa því annars myndi blóðsykur falla vegna áhrifa insúlíns
Heilinn og MTK
Vinnandi vöðvar í áreynslu

Question 27

Sykursýki 1: umbrot proteina

Answer 27

Án glúkósa fyrir orku eða amínósýrur til próteinmyndunar brjóta vöðvar niður prótein sín til að veita hvarfefni fyrir ATP framleiðslu. Amínósýrur eru einnig breytt í pýrúvat og laktat, sem yfirgefa vöðvana og eru fluttar í lifur

Question 28

Sykursýki 1: Fituefnaskipti

Answer 28

Fituvefur í efnaskiptum fastandi ástands brýtur niður fitubirgðir sínar. Fitusýrur berast inn í blóðið til flutnings í lifur. Lifrin notar oxun til að brjóta niður fitusýrur. Hins vegar er þetta líffæri takmarkað í getu sinni til að senda fitusýrur í gegnum sítrónusýruhringinn og umfram fitusýrum er breytt í ketóna.

Question 29

Sykursýki 1: Efnaskipti glúkósa

Answer 29

Ef insúlín er ekki til staðar er glúkósi áfram í blóðinu og veldur blóðsykurshækkun. Lifrin, sem ekki getur umbrotið þennan glúkósa, hefur frumkvæði að föstuástandi glýkógensundrunar og glúkógenmyndunar. Þessar leiðir framleiða viðbótar glúkósa úr glýkógeni, amínósýrum og glýseróli. Þegar lifrin losar sig við þennan glúkósa út í blóðið versnar blóðsykurshækkunin.

Question 30

Sykursýki 1: Efnaskipti heilans

Answer 30

Vefir sem eru ekki insúlínháðir, eins og flestar taugafrumur í heilanum, bera með sér efnaskipti eins og venjulega. Taugafrumur í mettunarstöð heilans eru hins vegar insúlín næmar. Þess vegna, ef insúlín er ekki til staðar, getur mettunarstöðin ekki tekið upp glúkósa í plasma. Miðjan skynjar fjarveru innanfrumuglúkósi sem svelti og gerir hungurstöðinni kleift að auka fæðuinntöku. Niðurstaðan er fjölfasa (óhóflegt át), klassískt einkenni sem tengist ómeðhöndlaðri sykursýki 1.

Question 31

Sykursýki 1: Osmósuþvag þvagræsing og sykur í þvagi

Answer 31

Ef blóðsykurshækkun veldur því að glúkósaþéttni í plasma er meiri en nýrnaþröskuldurinn fyrir glúkósa verður glúkósauppsog í nærliggjandi tubule í nýrum mettuð. Þess vegna er einhver síaður glúkósi ekki endurupptekinn og hann skilst út í sykursýkinni.

Question 32

Sykursýki 1: Ofþornun og þorsti

Answer 32

Ofþornun af völdum osmósuþvagræsingar leiðir til minnkaðs blóðrúmmáls í blóðrás og minnkaðs blóðþrýstings. Lágur blóðþrýstingur kemur af stað hómóstatískum aðferðum til að hækka blóðþrýsting, þar með talið seytingu vasópressíns, þorsta sem veldur stöðugri drykkju (polydipsia) og hjarta og æðakerfis svörun

Question 33

Sykursýki 1: Efnaskiptablóðsýring:

Answer 33

Efnaskiptablóðsýring í sykursýki hefur tvær mögulegar leiðir: a) loftfirrð efnaskipti og b) ketóna líkamsframleiðsla. Aðalorsök efnaskiptablóðsýringar hjá sykursjúkum af tegund 1 er framleiðsla á súrum ketónum í lifur. Sjúklingar með ketónblóðsýringu af völdum sykursýki (DKA) sýna merki um efnaskiptablóðsýringu: aukin loftun, súrnun þvags og blóðkalíum hækkun

Question 34

Metabolic Syndrome

Answer 34

Samsetning af sykursýki af tegund 2, offitu, æðakölkun og háum
blóðþrýstingi
Diagnostic criteria – Að minnsta kosti þrennt af eftirfarandi:
- Miðlæg (kviðfita) offita (waist circumference)
>40” male, >35” female
- Blóðþrýstingur>130/85 mm Hg
- Fastandi glúkósa styrkur>110 mg/dL
- Hækkaðar blóðfitur
- Lágt plasma HDL-C

Question 35

Hvaða frumur eru megin skotmörk insúlins

Answer 35

Vöðvafrumur í hvíld
Fitufrumur
Lifrarfrumur