tło przemian w sztuce Flashcards
(16 cards)
Drogę impresjonizmowi (fr. impression ‘wrażenie’)
– nowemu kierunkowi, który pojawił się wdrugiej połowie
XIX wieku – bezpośrednio przetarli artyści, tacy jak:
John Constable i Joseph Mallord William Turner oraz
barbizończycy. Inspirowano się także poszukiwaniami
w zakresie operowania kolorem i światłem widocznymi
w twórczości dawnych mistrzów, takich jak m.in. Diego
Velázquez,Peter Paul Rubens iJean Honoré Fragonard.
Pośredni wpływ na rozwój kierunku miały też czynniki naukowe,
szczególnie opublikowane w 1839 roku
wyniki badań prowadzonych przez chemika, dyrektora farbiarni w Manufakturze Gobelinów w Paryżu,
Michela Eugène’a Chevreula. Jego doświadczenia dotyczące barw i ich psychofizjologicznej funkcji wykorzystywano w produkcji dywanów i gobelinów.
Istotnym czynnikiem, który miał wpływ na rozwój impresjonizmu, było doskonalenie
technik fotografii.
W 1861 roku szkocki fizyk – James Clerk Maxwell – wykonał pierwszą
barwną odbitkę. Techniki fotografii doskonalono także we Francji, a dagerotypy były już
bardzo popularne. Obraz fotograficzny coraz lepiej odzwierciedlał rzeczywistość. Wobec
tych osiągnięć artyści stanęli w obliczu konieczności przewartościowania celów sztuki.
Fotografia wprowadziła też istotne zmiany w zakresie kompozycji dzieła i sposobu ujęcia
tematu. Wnosiła aspekt przypadkowości komponowania, inny niż w malarstwie kąt widzenia, możliwość zmniejszania i powiększania skali obiektów, a także rejestrację zjawisk,
jak gdyby zatrzymanych w kadrze.
Znaczenie dla rozwoju impresjonizmu miało też – po podpisaniu traktatu z Kanagawy
– wznowienie kontaktów handlowych Japonii, najpierw ze Stanami Zjednoczonymi,
a później także z krajami europejskimi. W Paryżu i w Londynie otwarto sklepy z towarami z Dalekiego Wschodu, dzięki czemu społeczeństwa Europy Zachodniej mogły odkryć
nieznane dotąd aspekty sztuki azjatyckiej. Poznano wówczas drzeworyty japońskich
mistrzów, m.in. Utamara Kitagawy, Andō Hiroshige i Hokusaia Katsushiki – autora m.in.
Wielkiej fali w Kanagawie. Po raz pierwszy zetknięto się z odmiennym od ustalonego
w tradycji europejskiej sposobem komponowania. W grafice japońskiej często wykorzystywano linie diagonalne i eksponowano asymetrię. Dziedzinę tę cechowały: syntetyczny
sposób obrazowania, precyzyjne efekty linearne i wyrafinowanie kolorystyczne.
Dla wielu artystów zachodnioeuropejskich drugiej połowy XIX wieku stało się to ważnym
źródłem inspiracji.
Grupa impresjonistów nieformalnie ukształtowała się na początku lat sześćdziesią-
tych XIX wieku.
Tworzyło ją kilku studentów, którzy spotkali się w Atelier Gleyre:
Claude Monet, Pierre Auguste Renoir, zwany Auguste’em Renoirem, Alfred Sisley,
Jean-Frédéric Bazille. Następnie dołączyli do nich studenci z Académie Suisse: Camille
Pissarro i Paul Cézanne, a później także Edgar Degas i Berthe Morisot. Za swojego mentora uważali oni malarza skandalistę Édouarda
Maneta. W słynnej paryskiej Café Guerbois, gdzie bywał on w towarzystwie pisarza
Émile’a Zoli i innych krytyków, a także fotografa Gasparda-Félixa Tournachona,
znanego jako Nadar – jednego z najważniejszych fotografów XIX wieku – toczyły się
dysputy na temat nowego malarstwa.
Ostatecznym impulsem do stworzenia nowego kierunku stało się
zetknięcie Moneta, Pissarra
i Sisleya z obrazami Josepha Mallorda Williama Turnera i Johna Constable’a. Miało
to miejsce w Londynie podczas wojny francusko-pruskiej (1870–1871). Wówczas także,
również w Londynie, przyszli impresjoniści poznali wpływowego marszanda, czyli handlarza
sztuką, Paula Durand-Ruela. Dostrzegł on drzemiący w nich potencjał i zaangażował się
w organizację ekspozycji dzieł młodych artystów. W pierwszej wystawie, która odbyła się
między 15 kwietnia a 15 maja 1874 roku w dawnym atelier fotograficznym Nadara, wzięli
udział m.in. Claude Monet, Edgar Degas, Auguste Renoir, Camille Pissarro i Berthe Morisot.
Nie nazywali się jeszcze wtedy impresjonistami. Do stworzenia nazwy kierunku przyczynił
się zaprezentowany tam obraz Claude’a Moneta Impresja, wschód słońca.
Impresjoniści mieli 8 wspólnych wystaw, z których ostatnia odbyła się w Paryżu
w 1886 roku.
Nie oznacza to, że przestali wówczas tworzyć kojarzone z kierunkiem
obrazy malowane z natury. Najbardziej konsekwentny z nich – Claude Monet – zmarł
w 1926 roku i do końca w seriach płócien oddawał ulotność zjawisk w przyrodzie
Impresjonizm był kierunkiem przede wszystkim malarskim.
Próbowano doszukać się
jego cech też w rzeźbie, chociaż jego wpływy są widoczne tylko w twórczości nielicznych
artystów. W literaturze tego okresu można znaleźć impresjonistyczne opisy – głównie
przyrody. Impresjonizm jako kierunek zaistniał – już w XX wieku – również w muzyce,
zwłaszcza instrumentalnej. Charakteryzowało go znaczne nowatorstwo dotyczące tonalności
i budowania melodii oraz zastosowanie plam brzmieniowych
odkrycia związane ze światłem
W XVII wieku Isaac Newton rozszczepiał światło słoneczne przez pryzmat i odkrył, że
składa się ono z „barw tęczy”. Thomas Young – angielski lekarz i fizyk – odkrył interferencję,
czyli nakładanie się fal światła. W 1807 roku została opublikowana jego teoria dotycząca
psychofizjologii widzenia. Wyjaśniała ona powstawanie barwnych wrażeń wzrokowych. Jej
twórca zauważył, że receptory barw w oku są szczególnie wrażliwe na kolor czerwony, niebieski i zielony. Teorią koloru zajmowali się także Francuz Auguste Laugel
Chemik Michel Eugène Chevreul udowodnił, że na niektóre barwy wpływ ma
ich sąsiedztwo.
Na przykład, gdy czarną nitkę ułoży się na niebieskim tle, nabiera ona pomarańczowego odcienia. Podobnie, gdy czarną nić ułoży się na tle fioletowym, wydaje się ona
żółtawa. W każdym wypadku zabarwia się ona kolorem dopełniającym. Chevreul nazwał ten
efekt kontrastem symultanicznym, czyli równoczesnym. Jego zdaniem każdą barwę należy
odbierać komplementarnie, czyli w zestawieniu z barwami, które znajdują się w sąsiedztwie.
Koncepcję tę Chevreul rozwinął i opublikował w wydanej w 1839 roku książce De la loi
du contraste simultané des couleurs et de l’asortiment des objects colorés (fr. O prawie równoczesnego
kontrastu kolorów i doborze kolorowych obiektów). Wprawdzie idee Chevreula zachowały swoją aktualność co najmniej do 1890 roku,
ale już w połowie XIX stulecia wiedza na temat koloru i sposobu jego widzenia, czyli
percepcji, została pogłębiona.
Niemiec Hermann Ludwig Ferdinand von Helmholtz, wykazał, że
dowolny
kolor można uzyskać, mieszając barwy podstawowe, czyli czerwoną, żółtą i niebieską,
oraz barwy wynikające z połączenia poszczególnych par, zwane barwami pochodnymi.
Barwa pochodna stanowi dopełnienie dla barwy, która nie wchodzi w jej skład. Na przykład
zieleń powstająca ze zmieszania błękitu i żółcieni jest dopełnieniem dla czerwieni. Każdy kolor zabarwia otaczającą go przestrzeń barwą dopełniającą. Zestawione ze sobą barwy
dopełniające tworzą bardzo silny kontrast temperaturowy i jednocześnie wzmacniają
swoją intensywność.
Koło barw Chevreula
W najważniejszej swojej rozprawie na temat kolorów Michel
Eugène Chevreul rozbudował koło barw Isaaca Newtona,
wyznaczając dla trzech podstawowych barw (czerwonej, żółtej
i niebieskiej) po 23 barwy pochodne, dzięki czemu zostało
stworzone koło o siedemdziesięciu dwóch polach w różnych
odcieniach. Każda z barw, ukazana na neutralnym tle, będzie
zabarwiała to tło takim, który leży po przeciwnej stronie koła.
badania nad barwami były zbieżne z przemianami w malarstwie w ostatnich dekadach XIX wieku.
Nie oznacza to, że impresjoniści tworzyli doktryny wsparte badaniami naukowymi.
Technika, jaką stosowali, powstała na drodze empirycznej, co podkreślał Claude Monet.
Impresjoniści, tworzący w czasie, w którym prowadzone były badania na temat koloru
i percepcji wrażeń wzrokowych, nie znali dogłębnie nowych teorii, niewątpliwie jednak
świadomi byli ich istnienia. Bywali w kręgach, w których się o tym dyskutowało, i powoli
zmieniali sposób myślenia o kolorze.
Sztuka impresjonistów była początkowo niechętnie przyjmowana przez krytyków,
ale artyści nie przejmowali się tym, a szokowanie opinii publicznej stało się normą warunkującą
zaistnienie w świadomości odbiorców, a nawet – w niektórych wypadkach – w historii sztuki
W związku z pierwszą wystawą impresjonistów w Paryżu w atelier Nadara, pojawiła
się kolejna fala krytyki.
Obrazy wystawiających tam artystów wydawały się niedokończone, zaledwie szkicowe. Publiczność, przyzwyczajona dotąd do starannego wykończenia
płócien, nie mogła zareagować entuzjastycznie, a większość krytyków nie potraktowała
wydarzenia poważnie.
Dziennikarz Louis Leroy utworzył nazwę grupy od tytułu obrazu Claude’a Moneta
Impresja, wschód słońca
i spopularyzował ją w artykule Wystawa impresjonistów, poświę-
conym ekspozycji w satyrycznym piśmie „Charivari”. Nazwy impresjoniści używał
w sposób prześmiewczy i pogardliwy dla artystów, którzy odrzucili tradycyjne środki
artystyczne. Pisarz i dziennikarz – Antonin Proust – we wspomnieniach poświęconych
Manetowi pisał natomiast, że termin ten zrodził się wcześniej, w dyskusjach prowadzonych wśród malarzy
